Współczesne systemy polityczne Polski system polityczny

Konstytucja Określa ramy ustrojowe państwa Jest najwyższym aktem prawnym w systemie źródeł prawa w Polsce Precyzuje organizację, kompetencje i sposób powoływania najwyższych organów w państwie Określa podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela

Konstytucja RP Konstytucja składa się z preambuły i 13 rozdziałów. Została uchwalona 2 kwietnia 1997 roku i przyjęta przez Zgromadzenia Narodowe większością 451 głosów za, przy 6 wstrzymujących się i 40 przeciw. Referendum, które zatwierdziło Konstytucję, odbyło się 25 maja 1997 roku. Weszła w życie po 3 miesiącach od daty jej ogłoszenia - 17 października 1997 roku. Jedyna dotychczas nowelizacja Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona przez Sejm 8 września 2006 roku. Zmiany miały związek z wprowadzeniem Europejskiego nakazu aresztowania i dotyczyły wpisania możliwości wydania obywatela polskiego, który jest ścigany za popełnienie czynu stanowiącego przestępstwo zarówno w Polsce jak i za granicą.

Ustrój polityczno-gospodarczy Polski Rzeczpospolita Polska jest republiką parlamentarną. Rzeczpospolita jest państwem unitarnym. Realizuje zasady: suwerenności narodu, niepodległości suwerenności państwa, demokratycznego państwa prawnego, społeczeństwa obywatelskiego, trójpodziału władzy, pluralizmu, legalizmu, społecznej gospodarki rynkowej, przyrodzonej godności człowieka

Zasada suwerenności narodu Władza pochodzi od narodu czyli ogółu obywateli państwa Władza narodu jest nieograniczona. Do realizacji suwerenności dochodzi za pomocą bezpośrednich i pośrednich form demokracji. Obywatele sprawują władzę robiąc to w sposób pośredni przez swoich przedstawicieli - posłów, senatorów i radnych wybieranych w wyborach oraz w sposób bezpośredni poprzez referendum i inicjatywę ludową.

Zasada niepodległości i suwerenności Niepodległość - niezależność państwa od formalnego wpływu innych jednostek politycznych. Suwerenność - zdolność do samodzielnego, niezależnego od innych podmiotów, sprawowania władzy politycznej nad określonym terytorium. Suwerenność państwa obejmuje niezależność w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych.

Zasada społeczeństwa obywatelskiego Społeczeństwo charakteryzujące się aktywnością i zdolnością do samoorganizacji oraz określania i osiągania wyznaczonych celów bez impulsu ze strony władzy państwowej. Społeczeństwo obywatelskie potrafi działać niezależnie od instytucji państwowych.

Zasada demokratycznego państwa prawa Państwo prawa istnieje wtedy, gdy organizacja i działanie władzy publicznej oparte są na prawie. Prawo określa wzajemne stosunki między władzami, władzą i jednostkami jako podmiotami prawa i między jednostkami. W państwie prawa zagwarantowana jest równość obywateli. Dozwolone jest wszystko, czego nie zabrania prawo. Prawa jednych ograniczone są jedynie prawami drugich. Prawem związane jest społeczeństwo i władza. Prawo stoi ponad władzą. Podstawą rozstrzygania praw publicznych jest zasada większości.

Zasada pluralizmu politycznego W państwach demokratycznych – zasada funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. Istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest legalność i swoboda działania opozycji politycznej.

Zasada legalizmu Legalizm to postępowanie zgodne z obowiązującym prawem. Zasada legalizmu zawarta jest w art. 7 Konstytucji RP który stanowi, że: "Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa". Organy władzy publicznej nie mogą podejmować działań bez podania podstawy prawnej. Mogą czynić tylko to, co im prawo nakazuje lub pozwala. Legalizm w postępowaniu obywateli, przejawia się w bezwzględnym przestrzeganiu przez nich obowiązującego prawa.

Zasada społecznej gospodarki rynkowej Rynek, rozumiany jest jako dobro wspólne całego społeczeństwa. Rynek nie powinien być zawłaszczony ani przez państwo ani przez żadne grupy interesów. Pomysłodawcy idei społecznej gospodarki rynkowej byli przeciwnikami ręcznego sterowania przez państwo gospodarką, jednak rolę państwa określali jako większą niż bycie "nocnym stróżem".

Zasada przyrodzonej godności człowieka Godność jest dobrem osobistym chronionym przez prawo. Godnością osobista jest własne wewnętrzne przekonanie danego człowieka o jego etycznym i moralnym nieposzlakowaniu oraz oczekiwanie czci wobec siebie rozumianej jako pozytywne nastawienia innych osób wobec niego ze względu na społeczne i osobiste wartości, które reprezentuje. Godność nie podlega wartościowaniu, a jej naruszenie występuje, gdy bez uzasadnionych podstaw, zwłaszcza w obecności osób trzecich, traktuje się kogoś negatywnie i wyraża się o nim w sposób poniżający.

Zasada trójpodziału władzy Władza dzieli się na: Ustawodawczą, Wykonawczą, Sądowniczą. Wszystkie rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej władzy jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć.

Konstytucyjne podstawy ustroju Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2) Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym (art. 3) Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio (art. 4) Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa (art. 7) Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8)

Konstytucyjne podstawy ustroju Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały (art. 10)

Władza ustawodawcza w Polsce Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie ustalonym przepisami Konstytucji i ustaw. (art. 95) Izbą niższą polskiego parlamentu jest Sejm, izbą wyższą – Senat.

Sejm Sejm składa się z 460 posłów. Wybory do Sejmu są: Powszechne - każdy obywatel ma zarówno czynne, jak i bierne prawo wyborcze, Równe - każdy wyborca dysponuje jednakową liczbą głosów (równość formalna), o jednakowej wadze i znaczeniu (równość materialna), Bezpośrednie - wyborcy w drodze głosowania sami – bez żadnego pośrednictwa – przesądzają w sposób ostateczny i decydujący o składzie Sejmu. Proporcjonalne - każda z partii otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów Tajne - głosowanie przebiega w odseparowaniu, jest anonimowe, a karty do urn wrzuca się osobiście

Wybór i kadencja Sejmu Kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia zebrania się nowo wybranego parlamentu do dnia poprzedzającego zebranie się następnego parlamentu. Wybory zarządza Prezydent: W ciągu 30 dni przed zakończeniem kadencji ustępującego parlamentu (w normalnym trybie), W ciągu 45 dni po dniu ogłoszenia skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta. Pierwsze posiedzenie parlamentu zwołuje Prezydent: W 30 dni od daty wyborów (w normalnym trybie), W 15 dni od daty wyborów (w przypadku skrócenia kadencji parlamentu).

Wybory do Sejmu Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. Kandydatów na posłów mogą zgłaszać partie polityczne i wyborcy. Nie można kandydować jednocześnie do Sejmu i Senatu.

Zakończenie i skrócenie kadencji Sejmu Zakończenie kadencji w sposób zwyczajny – upływ kadencji, Skrócenie kadencji w sposób nadzwyczajny – przed upływem kadencji: na skutek uchwały Sejmu o skróceniu kadencji parlamentu podjętej przez 2/3 ustawowej liczby posłów w obecności co najmniej połowy liczby posów, na skutek skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta: fakultatywnie – w sytuacji, kiedy w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia projektu ustawy budżetowej Sejmowi przez Radę Ministrów nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu (Prezydent ma 14 dni na zdecydowanie o skróceniu kadencji parlamentu), obligatoryjnie – jeśli procedury powoływania Rady Ministrów nie przyniosą rezultatu w postaci powołania Rządu.

Funkcja ustrojodawcza Sejmu ustanawianie ustroju państwa stanowienie prawa przez uchwalanie ustaw (w tym budżetu państwa) oraz uchwał określanie podstawowych kierunków działalności państwa

Funkcja kreacyjna Sejmu powoływanie na stanowiska i zatwierdzanie składu Rady Ministrów wybór i powoływanie na stanowiska: zastępcy przewodniczącego i członków Trybunału Stanu sędziów Trybunału Konstytucyjnego członków Krajowej Rady Sądownictwa (spośród posłów) członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rady Polityki Pieniężnej Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka prezesa Najwyższej Izby Kontroli prezesa Narodowego Banku Polskiego na wniosek Prezydenta RP Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych prezesa Instytutu Pamięci Narodowej na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu członków kolegium Instytutu Pamięci Narodowej powoływanie osób na niektóre inne stanowiska państwowe przez Marszałka Sejmu w porozumieniu z odpowiednimi organami.

Funkcja kontrolna Sejmu wotum nieufności wobec rządu lub konkretnego ministra absolutorium budżetowe zapytanie poselskie i interpelacje skierowane do członków rządu, prezesa NIK lub NBP kontrola nad działalnością samorządu terytorialnego (art. 171 konstytucji): kontrola pośrednia – wykonywanie nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego przez Prezesa Rady Ministrów, kontrola bezpośrednia, gdy na wniosek Prezesa Rady Ministrów Sejm ocenia, czy organ stanowiący samorządu terytorialnego "rażąco narusza Konstytucję lub ustawy".

Organy Sejmu Marszałek Sejmu Jest posłem i najwyższym przedstawicielem izby niższej (Sejmu) polskiego parlamentu, stoi na straży praw i godności Sejmu RP i kieruje jego pracami. Prezydium Sejmu Naczelny organ kierowniczy Sejmu. W skład Prezydium Sejmu wchodzi Marszałek Sejmu wraz z wicemarszałkami. Do funkcji Prezydium Sejmu należą: ustalanie planu pracy Sejmu przygotowywanie wykładni Regulaminu Izby ustalanie zasad doradztwa naukowego i ekspertyz zajmowanie się kwestiami prawnymi posłów przekazywanie poszczególnym komisjom sejmowym odpowiednich spraw do rozpatrzenia

Organy Sejmu Konwent Seniorów Jest to organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu, a także sprawuje funkcję doradczą wobec Marszałka Sejmu i Prezydium Sejmu. W skład wchodzą: Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie Sejmu, przedstawiciele klubów parlamentarnych, klubów poselskich oraz porozumień poselskich reprezentujących co najmniej 15 posłów oraz kół poselskich reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą (art. 15 ust. 1 Regulaminu Sejmu). W posiedzeniach Konwentu Seniorów bierze udział z głosem doradczym także Szef Kancelarii Sejmu, a z inicjatywy Marszałka bądź na wniosek członków Konwentu na posiedzenie mogą zostać zaproszone również inne osoby.

Organy Sejmu Komisje Sejmowe Są organami Sejmu powołanymi do: rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu, wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawą: Zgodnie z Art.110 Konstytucji można wyróżnić dwa rodzaje komisji sejmowych: komisje stałe i komisje nadzwyczajne - czyli takie, które są powoływane przez Sejm i mają dokładnie określone: cel, zasady i tryb działania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest sejmowa komisja śledcza.

Senat Organ władzy ustawodawczej, druga (wyższa) izba polskiego parlamentu. Składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych (w systemie większości względnej) na 4-letnią kadencję, rozpoczynającą się i kończącą wraz z kadencją Sejmu Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.

Organy Senatu Wybrane zadania Marszałka Senatu: stoi na straży praw i godności Senatu, reprezentuje Senat, prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Sejmem, z parlamentami innych krajów, a także z instytucjami oraz innymi organami Unii Europejskiej, ustala plan pracy Senatu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, zwołuje posiedzenia Senatu, ustala projekt porządku obrad po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, przewodniczy obradom Senatu i czuwa nad ich przebiegiem,

Organy Senatu W skład Prezydium Senatu wchodzi Marszałek i Wicemarszałkowie. Wybrane zadania Prezydium: dokonywanie interpretacji regulaminu Senatu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich, zlecanie komisjom senackim rozpatrzenie spraw w danym zakresie, ustalanie zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Senatu i jego organów, powoływanie doradców oraz korzystanie z ich opinii i ekspertyz, czuwanie nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków wynikających z regulaminu, opiniowanie spraw wniesionych przez Marszałka Senatu, Podejmowanie innych czynności wynikających z regulaminu Senatu.

Organy Senatu Konwent Seniorów składa się z: Marszałka Senatu, wicemarszałków Senatu, przedstawicieli klubów parlamentarnych, klubów i porozumień senackich skupiających minimum 7 senatorów. W posiedzeniach biorą udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Senatu oraz osoby zaproszone przez Marszałka. Zadania Konwentu Seniorów: Konwent Seniorów jest zwoływany przez Marszałka Senatu, Wykonuje swoje zadania poprzez opiniowanie projektów porządku obrad Senatu, opiniowanie planu pracy oraz wypowiadanie się w sprawie terminów posiedzeń Senatu, wskazywanie potrzebnych inicjatyw ustawodawczych i rozpatrywanie oraz przedstawianie wniosków w sprawie sposobu prowadzenia dyskusji lub obrad Senatu.

Organy Senatu Komisje Senackie Powoływane przez Senat, w celu: rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Senatu, wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Senat, Marszałka Senatu lub Prezydium Senatu.

Proces legislacji w Polsce Inicjatywa ustawodawcza Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje: Senatowi Prezydentowi RP Radzie Ministrów posłom, przy czym Regulamin Sejmu wymaga, by projekt był zgłoszony przez grupę 15 posłów lub stałą komisję sejmową grupie 100 tysięcy obywateli - tzw. inicjatywa ludowa. Podmiotowe ograniczenie inicjatywy ustawodawczej odnosi się do: projektu ustawy budżetowej oraz projektów ustaw bezpośrednio wyznaczających sytuację finansów państwowych - inicjatywę posiada wyłącznie Rada Ministrów (art. 221 Konstytucji) projektu ustawy o zmianie konstytucji - inicjatywa przysługuje grupie obejmującej co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatowi oraz prezydentowi (art. 235 ust.1)

Proces legislacji w Polsce Prace Sejmowe I czytanie – praca w właściwych komisjach II czytanie – przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, debata i zgłaszanie poprawek (ew. ponowne skierowanie do komisji) III czytanie – dodatkowe sprawozdanie komisji, poprawki, wnioski, głosowanie.

Proces legislacji w Polsce Prace w Senacie Wniesienie poprawek, przyjęcie bez zmian lub odrzucenie w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie podejmuje stosownej uchwały, ustawę uznaje się za przyjętą. Gdy Senat odrzuci ustawę lub zaproponuje w niej poprawki, Sejm może ich nie przyjąć bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Proces legislacji w Polsce Rola Prezydenta RP Kompetencje Prezydenta: Podpisanie ustawy i zarządzenie jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw (w ciągu 21 dni) Zwrócenie się z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Przekazanie do Sejmu do ponownego rozpatrzenia. Powtórne uchwalenie ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów przełamuje weto prezydenta i nakłada na niego obowiązek podpisania ustawy w ciągu 7 dni.