Marta Petelewicz Katedra Socjologii Ogólnej IS, UŁ Jakość życia dzieci z enklaw biedy Rozdźwięk pomiędzy potrzebami nastolatków mieszkających w enklawach biedy, a działaniami instytucji systemu wsparcia społecznego Marta Petelewicz Katedra Socjologii Ogólnej IS, UŁ

Koordynator projektu: prof. W. Warzywoda-Kruszyńska Projekt "Wzmocnić szanse i osłabić transmisję biedy wśród mieszkańców miast województwa łódzkiego - WZLOT" współfinansowany przez Unię ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Projekt realizowany przez Katedrę Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej Koordynator projektu: prof. W. Warzywoda-Kruszyńska Lipiec 2008 – czerwiec 2010

Ryzyko biedy i wykluczenia społecznego Podstawowe założenie Doświadczanie biedy Zamieszkiwanie w enklawie biedy Dzieciństwo + Pośredniczący wpływ działania systemu wsparcia społecznego The important question is by which mechanisms the disadvantaged positions of the inhabitants of an area are reinforced. A reduced access to the job market, social isolation, stigmatization, and limited access to social citizenship rights can be seen as the most important mechanisms. What it means to be poor and live in a “poverty pocket” is explained by Dahrendorf's conceptualization of the idea of life chances, which can be unfolded in a provision, an entitlements, and a ligatures component. Circumstnces Ryzyko biedy i wykluczenia społecznego Dorosłość 3

Enklawy dziecięcej biedy w Łodzi Metodologia: rejon szkoły podstawowej, w której udział uczniów otrzymujących bezpłatne dożywianie przekracza 25% http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/91484 Charakterystyka obszaru: Zdewastowana substancja mieszkaniowa Brak terenów zielonych Brak infrastruktury przeznaczonej dla dzieci Koncentracja w centrum miasta i jego najbliższej okolicy 4

Badania empiryczne ANKIETA AUDYTORYJNA Dobór celowy – szkoły w enklawach dziecięcej biedy (12 z 13) Opinia psychologa i pedagoga Dostosowana do kompetencji 12-13-latków Próba: uczniowie, 6 klasa (12/13 ) N=549 Wątpliwości etyczne i metodologiczne: Wiek respondentów Kwestie drażliwie Wiarygodność   Faza poprzedzająca badania kwestionariuszowe: analiza systemu wsparcia nakierowanego na dzieci i młodzież, analiza działań podejmowanych przez łódzkie instytucje systemu wsparcia Równolegle z badaniem kwestionariuszowym: rozmowy z dyrektorami szkół

Adolescence is a developmental disturbance. Anna Freud „Kim jestem? Dokąd zmierzam?" Tożsamość Role społeczne Relacje społeczne (rówieśnicy, partner, rodzice) Moralność Poczucie własnej wartości Czas kryzysu Jest to okres szczególnie trudny dla nastolatków doświadczających biedy i wykluczenia społecznego Wykluczenie z aktywności i doświadczeń dostępnych dla innych dzieci Wczesne zakończenie edukacji, zmarnowany potencjał Narażenie na zachowania ryzykowne Critical moment in the individual’s biography deal with the challenges follows from the characteristic of the stage of life cycle being even more diffcult beacause of the turbulent times faced during the period ALE

Bieda i dobrostan – awers i rewers Konwencja Praw Dziecka Artykuł 27 1.Państwa-Strony uznają prawo każdego dziecka do poziomu życia odpowiadającego jego rozwojowi fizycznemu, psychicznemu, duchowemu, moralnemu i społecznemu. 2. Rodzice (rodzic) lub inne osoby odpowiedzialne za dziecko ponoszą główną odpowiedzialność za zabezpieczenie, w ramach swych możliwości, także finansowych, warunków życia niezbędnych do rozwoju dziecka. 3. Państwa-Strony, zgodnie z warunkami krajowymi oraz odpowiednio do swych środków, będą podejmowały właściwe kroki dla wspomagania rodziców lub innych osób odpowiedzialnych za dziecko w realizacji tego prawa oraz będą udzielały, w razie potrzeby, pomocy materialnej oraz innych programów pomocy, szczególnie w zakresie żywności, odzieży i mieszkań. Dotychczas dochód rodziny stanowi najważniejszy wskaźnik biedy dziecka na poziomie UE, a w związku z tym cel unijnej polityki. Nie umniejszając znaczenia dochodu dla funkcjonowania dziecka i jego szansy na sukces w życiu dorosłym, obraz jest znacznie bardziej złożony. (J. Hainsworth, Eurochild General) Jej [biedy doświadczanej w dzieciństwie i młodości] zasadniczym wyróżnikiem jest podleganie wielowymiarowej deprywacji wpływającej na rozwój oraz zagrożenie, że zostanie przeniesiona w okres dorosłości, a więc ulegnie utrwaleniu a nawet transmisji do następnej generacji . (W. Warzywoda-Kruszyńska )

Wielowymiarowość biedy dzieci A Zasoby i warunki mieszkaniowe Sytuacja rodziny: zatrudnienie, samochód Sytuacja dziecka: Internet, biurko, łóżko B Edukacja i czas wolny Wakacje Zajęcia pozalekcyjne Szkoła C Relacje rówieśnicze Odwiedziny Dokuczanie Przemoc D Relacje rodzinne Wspólnie spędzony czas Wsparcie Jakość relacji E Zdrowie Choroba przewlekła Dolegliwości Opieka dentystyczna F Postrzeganie siebie 10 stwierdzeń – skala Lickerta G Satysfakcja z życia Drabinka Cantrila Wymiary deprywacji/dobrostanu [%] Satysfakcja z życia M-8,19; SD-1,725 6 i mniej – 14% 5 i mniej – 9%

Mankamenty systemu wsparcia Wymiary deprywacji Warunki mieszkaniowe i zasoby Edukacja Czas wolny Relacje Zdrowie SWB (dobrostan psychiczny) Symptomy deprywacji Małe, przeludnione mieszkania Brak istotnych dóbr Brak łazienki/WC Złożone problemy w szkole Ograniczony dostęp do oferty pozalekcyjnej Wakacje w domu Ograniczony dostęp do oferty zajęć pozaszkolnych Osamotnienie/wykluczenie Brak wsparcia Przemoc Choroby przewlekłe Częste dolegliwości zdrowotne Ograniczony dostęp do opieki stomatologicznej Niska samoocena Niska ocena satysfakcji z życia Mankamenty systemu wsparcia Brak standardów mieszkaniowych Warunki w mieszkaniach socjalnych Brak współpracy Pozorne wsparcie Problemy świetlic środowiskowych Zajęcia bez opłat – potrzebne wyposażenie Niedostępność terapii rodzinnej Niedostępność wsparcia psychologicznego Brak opieki zdrowotnej i dentystycznej w szkole Warunki życia „Dzieci chore z biedy” Brak wsparcia psychologicznego T ! Zbyt zamożni by otrzymać pomoc – zbyt biedni na …

Wnioski Dobrostan i bieda powinny być ujmowane w perspektywie dynamicznej – cyklu życia. Proponowane rozwiązania (ale też operacjonalizacja) powinny być „skrojone na miarę” sytuacji poszczególnych grup wiekowych Można zaobserwować rozdźwięk pomiędzy ofertą systemu wsparcia społecznego, a potrzebami nastolatków doświadczających biedy. Szczególnie daje się zauważyć deficyt wsparcia o charakterze niematerialnym. W przypadku nastolatków bardzo istotne jest wsparcie ze strony psychologicznej, które mogłoby przeciwdziałać praktykom samoekskluzyjnym, poczuciu niższości i alienacji, wynikającym z niższego statusu materialnego i związanej z nim ograniczonej możliwości uczestnictwa w „normalnych” aktywnościach , które są udziałem rówieśników Jedynie działania kompensujące deficyty we wszystkich sferach życia pozwolą na prawidłowy rozwój dzieci – realizację ich potencjału, a co za tym idzie wyrównanie szans życiowych i zmniejszenie ryzyka transmisji biedy i wykluczenia społecznego w przyszłości.