Szkolenie Rady Pedagogicznej ZSM 2006/2007 Dostosowywanie wymagań edukacyjnych do specjalnych potrzeb uczniów z dysleksją. - starszy wiek szkolny Szkolenie Rady Pedagogicznej ZSM 2006/2007 Opracowała: Anna Smusz

Spis treści: Pojęcie dysleksji i klasyfikacja. Jak pomagać uczniowi dyslektycznemu w przezwyciężaniu trudności psychicznych będących wynikiem niepowodzeń? Symptomy – propozycje dostosowania wymagań do poszczególnych zaburzeń. Objawy dysleksji na poszczególnych przedmiotach. Jak dostosować wymagania edukacyjne do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów z dysleksją.

Dysgrafia – trudności w graficznym opanowaniu pisania, Dysleksja jako trudności w czytaniu, któremu często towarzyszy trudność w pisaniu. Zaburzenie zdolności przyswajania wiedzy. Dysgrafia – trudności w graficznym opanowaniu pisania, Dysortografia – trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (pomijanie litr, zmiana kolejności liter, w tym błędy ortograficzne) Dyskalkulia – trudności w uczeniu się matematyki i przedmiotów ścisłych

Przyczyny dysleksji Opóźnienia rozwoju umysłowego (niższy niż przeciętny poziom rozwoju umysłowego), Zaniedbane środowisko, Poważne wady wzroku, słuchu, wady neurologiczne (dyskretne porażenie mózgowe),

Przyczyny dysleksji Deficyty rozwojowe: zaburzenia funkcji percepcyjno – motorycznych. Analizy i syntezy wzrokowej, Analizy i syntezy słuchowej, Motoryki, Integracji ww. procesów, Pamięci wzrokowej, słuchowej i ruchowej, Lateralizacji, Orientacji w schemacie własnego ciała.

Dlaczego dysleksja nie ustępuje? Niepowodzenia szkolne przyczyniają się do niskiego poczucia własnej wartości i frustracji. Doświadczenie niepowodzeń szkolnych przez dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się prowadzi do negatywnych konsekwencji natury psychicznej.

Nasilenie niepowodzeń szkolnych Niskie poczucie własnej wartości frustracja Nasilenie niepowodzeń szkolnych Złe samopoczucie

Niskiej samoocenie dyslektyków towarzyszą wtórne symptomy psychiczne m Niskiej samoocenie dyslektyków towarzyszą wtórne symptomy psychiczne m.in.: poczucie lęku i osamotnienia, nieporadność, zniechęcenie, niezadowolenie z siebie, depresja, brak samoakceptacji, niska motywacja do działania, niechęć do podejmowania wyzwań, niskie aspiracje, lenistwo.

Niska samoocena i brak wiary we własne możliwości owocują również stosowaniem taktyk obronnych np.. Samoutrudnianie – angażowanie się w działania, które obniżają szansę sukcesu, ale zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę a w przypadku sukcesu nasilają osobista chwałę

Przykłady samoutrudniania: nieprzygotowanie się do sprawdzianu, wybór trudnego zadania uniemożliwiającego odniesienie sukcesu demonstrowanie własnej słabości i bezradności. „Uczyłem się, byłem przygotowany, ale tak się zdenerwowałem, że nic nie pamiętam”

Problem wewnątrz i na zewnątrz Niepowodzenia szkolne prowadzą do nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania psychicznego, społecznego i emocjonalnego.

Utrudniony kontakt z otoczeniem, grupą rówieśniczą, Brak umiejętności życiowych Zaburzenia emocjonalne Nieprzystosowanie społeczne: zachowania destruktywne, antyspołeczne, buntownicze, kłamstwa, nadpobudliwość psychoruchowa, stereotypy ruchowe, ekscentryczne nawyki lub zamykanie się w sobie i izolacja. Wrażliwość na swoim punkcie

Jak pomagać uczniowi dyslektycznemu w przezwyciężaniu trudności psychicznych będących wynikiem niepowodzeń? Pomagaj budować jego pozytywny wizerunek własnej osoby Dbaj, by nie tracił poczucia własnej wartości, Unikaj porównywania do innych uczniów Podkreślaj jego sukcesy Dawaj szansę na wyróżnienie się w czymś

Symptomy: Symptomy zaburzeń funkcji wzrokowych i orientacji przestrzennej. Symptomy zaburzeń funkcji ruchowej. Symptomy zaburzeń funkcji słuchowej.

I Symptomy zaburzeń funkcji wzrokowych i orientacji przestrzennej 67,3% uczniów z trudnościami w nauce ma następujące trudności: Trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu; Mylenie liter, liczb, znaków, szczególnie o podobnym kształcie; Przekręcanie końcówek

Symptomy zaburzeń funkcji wzrokowych i orientacji przestrzennej c.d. Pomijanie drobnych elementów graficznych, Błędy ortograficzne, Rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych, Czytanie na pamięć, zgadywanie, Wolne tempo czytania i czytanie bez zrozumienia

Symptomy zaburzeń funkcji wzrokowych i orientacji przestrzennej c.d. Utrudnione rozumienie treści, Słaba orientacja w schemacie własnego ciała i w kierunkach w przestrzeni, Zaburzone kierunki przestrzenne, niewłaściwe proporcje i rozplanowanie na płaszczyźnie schematów, tabel, wykresów, rysunków, Trudności w rysowaniu,

Symptomy zaburzeń funkcji wzrokowych i orientacji przestrzennej c.d. Ubogie i prymitywne rysunki, asymetria, chaos, brak proporcji, Trudności w zrozumieniu struktur logiczno-gramatycznych: „brat ojca”, „ojciec brata”, Pismo lustrzane, Trudności w nauce geografii – mapa, strony świata, strefy czasowe, długość i szerokość geograficzna,

Symptomy zaburzeń funkcji wzrokowych i orientacji przestrzennej c.d. Trudności w nauce geometrii – trudności z odwzorowaniem kształtów geometrycznych, zakłócona orientacja i wyobraźnia przestrzenna, Trudności w nauce języków obcych, chemii (zapis reakcji), Trudności z arytmetyką: mylenie znaków nierówności, umieszczanie przecinka, problemy z przestrzenną organizacją działań w słupkach,

Posadź ucznia w pierwszej ławce, Propozycje dostosowania dla uczniów z zaburzoną percepcją wzrokową, orientacją przestrzenną i lateralizacją. Posadź ucznia w pierwszej ławce, Na sprawdzianach głośno odczytuj zadania i polecenia, W miarę możliwości stosować niebieski lub zielony kolor druku, Stosować przejrzysty układ graficzny sprawdzianów,

Umożliwienie uczniowi zaznaczenie odpowiedzi na druku Propozycje dostosowania dla uczniów z zaburzoną percepcją wzrokową, orientacją przestrzenną i lateralizacją c.d. Umożliwienie uczniowi zaznaczenie odpowiedzi na druku Powiększyć rozmiar arkusza testu i odstępów między wersami (Arial, czcionka 14 pkt; 1,5 odstępu), Wprowadzać znacznie uproszczone schematy, tabele, wykresy, rysunki, itp.

Propozycje dostosowania dla uczniów z zaburzoną percepcją wzrokową, orientacją przestrzenną i lateralizacją Nie oceniać poziomu graficznego prac pisemnych, W przypadku zadań z geometrii lub geografii stosować gotowe rysunki celem dokonania analizy porównawczej – test wyboru. Oceniać wkład pracy i zaangażowanie, a nie jakość wykonania prac technicznych.

II symptomy zaburzenia funkcji ruchowych 28,6% uczniów z trudnościami w nauce ma następujące problemy: Trudności z utrzymaniem równowagi, z koordynacją ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania, jazdy na rowerze, Trudności z zapamiętaniem sekwencji ruchowych podczas wykonywania ćwiczeń na lekcjach wychowania fizycznego, uczenia tańców.

II symptomy zaburzenia funkcji ruchowych c.d. Trudności w szyciu, majsterkowaniu, wycinaniu, lepieniu – zła koordynacja ruchów, Obniżenie sprawności manualnej, mała precyzja ruchów. Słaba technika pisania, Nieprawidłowy (zbyt silny, zbyt słaby) nacisk podczas pisania, rysowania.

II symptomy zaburzenia funkcji ruchowych c.d. Nieprawidłowy chwyt narzędzia graficznego, Duża męczliwość wynikająca z nieprawidłowego ułożenia dłoni i nadmiernego napięcia mięśni przedramienia, Słabe prace plastyczne i techniczne, Ruchy są zwolnione lub gwałtowne, mało płynne, kanciaste, Mało czytelne pismo, Niedokładne odtwarzanie liter w wyrazie,

II symptomy zaburzenia funkcji ruchowych c.d. Brak połączeń liter, Brak należytego odstępu między literami i wyrazami, Niepoprawne zagęszczenie liter, Nierównomierne i niejednolite położenie pisma, Dysgrafia, nieestetyczne zeszyty, „ośle uszy”, niestaranność, wolne tempo pisania.

Propozycje dostosowania dla uczniów z zaburzonym rozwojem ruchowym Umożliwienie zaznaczenie odpowiedzi na arkuszu, Nie oceniać poziomu graficznego prac i estetyki zeszytów, W uzasadnionych przypadkach zamieniać sprawdzian pisemny na ustny, Umożliwienie uczniowi przygotowanie pracy w formie komputerowej, pisanie drukowanymi literami,

Propozycje dostosowania dla uczniów z zaburzonym rozwojem ruchowym Oceniać wkład pracy i zaangażowanie, a nie jakość wykonania prac technicznych, Oceniać zaangażowanie i aktywność, a nie osiągnięcia sportowe na zajęciach W-F, Nie obniżać oceny w zadaniach wymagających sprawności fizycznej, manualnej czy ruchowej (na lekcjach różnych przedmiotów).

III Symptomy zaburzeń funkcji słuchowej 12,1% uczniów z trudnościami w nauce mają następujące kłopoty: Błędy z pisania ze słuchu – w samodzielnym przepisywaniu, Zniekształcenia i uproszczenia pisowni – bezsensowne zlepki literowe, Błędy w zapisywaniu zmiękczeń,

III Symptomy zaburzeń funkcji słuchowej Błędy w zapisie i-j, ą-om, Opuszczanie podwajanie, przestawianie, dodawanie liter, przestawianie kolejności, Opuszczanie końcówek wyrazów, Przestawianie szyku dyktowanych wyrazów, zmiana na inne wyrazy o podobnym brzmieniu lub znaczeniu,

III Symptomy zaburzeń funkcji słuchowej W pisaniu ujawniają się przezwyciężone wady wymowy, Nienadążanie z pisaniem, Prymitywna technika czytania – głoskowanie, sylabizowanie, Błędy w czytaniu, Trudności z intonacją czytanych treści.

III Symptomy zaburzeń funkcji słuchowej Gorsza pamięć słuchowa, Trudności z liczeniem w pamięci, Trudności z zapamiętywaniem kilku poleceń jednocześnie, Trudności z zapisaniem długich zdań i uczeniem się pamięciowym (wiersze, tabliczki mnożenia, zwroty językowe, reguły, słówka w języku obcym,

III Symptomy zaburzeń funkcji słuchowej Niewłaściwe rozumienie określeń słownych, abstrakcyjnych, Trudności w zrozumieniu dłuższych wypowiedzi słownych i złożonych poleceń nauczyciela, Ubogi słownik, skróty wypowiedzi. Trudności ze zrozumieniem treści (czytanie prymitywne lub szybkie z wieloma błędami)

Propozycje dostosowania dla uczniów z zaburzona percepcją słuchową Uczeń powinien siedzieć w pierwszej ławce, Stworzyć warunki komfortu akustycznego, Kierować się do ucznia krótkimi, prostymi i jasnymi poleceniami, Nauczyciel powtarza treści, będąc zwróconym bezpośrednio i w kierunku ucznia.

Propozycje dostosowania dla uczniów z zaburzona percepcją słuchową Zmniejszać ilość materiału przyswajanego pamięciowo, na rzecz jego dobrego zrozumienia, Nie pytać o pojęcia abstrakcyjne, definicje, reguły na rzecz zaprezentowania przez ucznia praktycznych umiejętności stosowania definicji, Nauczyciel dzieli tekst dyktowany na mniejsze partie,

Propozycje dostosowania dla uczniów z zaburzona percepcją słuchową Nauczyciel: Nie wymaga od ucznia liczenia w pamięci skomplikowanych działań, Zamiast czytania całości lektury wyznacza fragmenty, Nie wymaga czytania i recytowania z zastosowaniem intonacji, tempa i pauz, Rezygnuje z opowiadania przez ucznia treści filmu lub książki na forum klasy,

Propozycje dostosowania dla uczniów z zaburzona percepcją słuchową Rozwija wypowiedzi ucznia przez pytania naprowadzające, Przy ocenianiu wypowiedzi ucznia nauczyciel bierze pod uwagę trudności w budowaniu wypowiedzi wielozdaniowych, Nie ocenia błędów lub ocenia liberalnie błędy w pisowni będące wynikiem zaburzonej funkcji słuchowej,

Propozycje dostosowania dla uczniów z zaburzona percepcją słuchową Głośno odczytuje uczniowi polecenia i zadania, Zastępuje sprawdziany pisemne ustnymi Zapisuje uczniowi zadania, a nie dyktuje, Ocenia aktywność, wkład pracy, zainteresowanie przedmiotem, systematyczność, pilność, stosunek do nauki.

Indywidualizacja pracy ucznia z dysleksją na lekcjach różnych przedmiotów Objawy dysleksji w starszym wieku szkolnym. Przykłady trudności na poszczególnych przedmiotach

Język polski Wolne tempo czytania i pisania, Trudności z zapamiętaniem i zrozumieniem tekstu czytanego, Niekształtne nieczytelne pismo, Trudności z uczeniem się tekstów na pamięć, Błędy ortograficzne mimo znajomości zasad pisowni Trudności z organizacją tekstu, Błędy gramatyczne.

Języki obce Trudności z wymawianiem i zapamiętywaniem słów, Nieprawidłowa wymowa, Trudności z rozumieniem i zapamiętaniem tekstu mówionego lub nagranego na taśmie, Trudności z zapisem wyrazów, które mają obraz graficzny odrębny od wyrazu słyszanego, Kłopoty z zapisem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej.

Matematyka Błędne zapisywanie i odczytywanie liczb wielocyfrowych, Przestawianie cyfr, Trudności z liczeniem w pamięci, Niemożność opanowania tabliczki mnożenia, Problemy z rysowaniem wykresów, rzutów figur,

Matematyka Trudności w posługiwaniu się schematami, diagramami, wykresami, Problem z zapisem liczb dziesiętnych, Trudności z zapamiętywaniem definicji matematycznych, Chaotyczny zapis działań, Błędy w przepisywaniu,

Matematyka Problemy z rozwiązywaniem zadań tekstowych, Mylenie indeksów dolnych i górnych, Trudności w obliczaniu objętości i powierzchni brył figur złożonych, Trudności w obliczaniu dłuższych równań i układów, pomyłki w zapisie obliczeń, pomijanie części działania, mylenie linijek, opuszczanie danego składnika.

Historia i wiedza o społeczeństwie Trudności z zapamiętaniem nazw, nazwisk, dat, chronologii, Problemy z analizowaniem i czytaniem map i wykresów, Utrudnione czytanie tekstów źródłowych, szczególnie napisanych nietypową czcionką, Trudności ze zrozumieniem dłuższego tekstu.

Biologia Trudności z opanowaniem terminologii, Problemy z organizacją przestrzenną, schematów rysunków, trudności z zapamiętaniem i zapisem łańcuchów reakcji biochemicznych, Trudności z zapamiętaniem systematyki.

Chemia Mylenie pojęć, Trudności z zapamiętywaniem symboli, wzorów reakcji chemicznych, Nieprawidłowe zapisywanie łańcuchów reakcji, Mylenie indeksów dolnych i górnych, Trudności z rysowaniem wzorów strukturalnych.

Geografia Trudności z posługiwaniem się mapą i skalą, Kłopoty z orientacją na mapie, trudności z określaniem kierunków geograficznych, mylenie kierunków, Mylenie pojęć i nazw geograficznych, zwłaszcza podobnie brzmiących, Trudności w obliczaniu współrzędnych, Problemy z zapisywaniem jednostek.

Fizyka Trudności z zapamiętywaniem definicji, Trudności z zapamiętywaniem wzorów i ich przekształcaniem, Kłopoty w rozwiązywaniu zadań z treścią, Problemy z zapisywaniem jednostek, Problemy z zapisem indeksów.

Przedmioty zawodowe Trudności z opanowaniem pisma technicznego i rysunków technicznych, Problemy z wykonaniem modeli brył, Niechęć do rysowania, brak estetyki, Trudności ze szczegółowym analizowaniem obrazów, Problemy z widzeniem trójwymiarowości. Kłopoty podobne jak w matematyce i przedmiotach ścisłych.

Wychowanie fizyczne Trudności z opanowaniem układów gimnastycznych, Trudności w bieganiu, ćwiczeniach równoważnych, Trudności w opanowaniu gier wymagających użycia piłki, Problemy z orientacją w schemacie ciała, trudności ze zwrotem w tył przez lewe lub prawe ramię,

Dostosowanie wymagań do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów z dysleksją

Język polski Oceniać umiejętności odnajdywania informacji w tekście, Ocenianie postępów, a nie stanu faktycznego, Nieodpytywanie na forum klasy, Czytanie fragmentów lektury (lub CD). Dłuższy czas na naukę. W przypadku dyktanda dać uczniowi zestaw wyrazów, które pojawią się w tekście zastosować inną skale w ocenie,

Język polski Skracanie tekstu, Ćwiczenia słownikowe, Głośne czytanie przez nauczyciela, Zapis trudnych słów na tablicy, Zapis poleceń na tablicy, Zadawanie pytań pomocniczych, Krótsze treści do nauki na pamięć,

Język polski Zezwolenie na pisanie drukowanymi literami, a prac pisemnych domowych na komputerze, Umożliwienie uczniowi głośnego odczytania nieczytelnych fragmentów prac, Pomoc w przygotowaniu planu pracy pisemnej, Ocenianie osobno strony merytorycznej i ortograficznej,

Matematyka Ustne sprawdzanie umiejętności odczytywania wykresów, Nieocenianie graficznej strony wykresów, rysunków, Zwolnienie z obowiązku zapisywania wzorów w postaci algebraicznej, Zastosowanie zeszytu w kratkę do geometrii, Odczytywanie treści zadań i sprawdzenie stopnia zrozumienia,

Matematyka Ocena przebiegu rozwiązania zadania, a nie tylko wyniku, Możliwość korzystania z kalkulatora przy długich obliczeniach pamięciowych, Możliwość korzystania z figur przestrzennych do obliczeń, Stosowanie kolorów w geometrii, Nie wymagać definicji – sprawdzić tok myślenia,

Fizyka, chemia, biologia Korzystanie z samodzielnie przygotowanych na kartce wzorów podczas prac pisemnych, Dołączenie ilustracji do wzorów (myślenie obrazowe) Wyrysowanie schematów w powiększeniu, Formułowanie definicji własnymi słowami, Dopuszczalne mylenie pojęć o podobnym brzmieniu, Nauczyciel pomaga uczniowi przy przekształcaniu wzoru,

Fizyka, chemia, biologia Wymaganie polskiego nazewnictwa (biologia) Przeprowadzanie dłuższych doświadczeń, o których uczeń opowiada, Odpytywanie zawsze, kiedy uczeń zgłasza chęć wykazania się wiedzą. Wydłużony czas pracy,

Geografia, historia Mapa zawsze zawieszona na ścianie, Nauka nazw na zasadzie skojarzeń, Nie wymagać szczegółowych definicji, Odwołanie się do doświadczeń ucznia (dużo wycieczek, pokazów) Podczas historii oś czasu zawsze na ścianie, Przy ocenie uwzględnić prawidłowe odczytanie stopnia, bez względu na niewłaściwe podanie długości i szerokości geograficznej,

Geografia, historia Posługiwanie się ołówkiem przy uzupełnianiu map, Zapis obcych nazw na tablicy, Duża korelacja z innymi przedmiotami, Wykorzystanie testów do sprawdzania wiedzy. Przy obszernym materiale wymagania powinny ograniczyć się do przedstawienia zagadnienia jako procesu historycznego (zrezygnować ze szczegółów) Dłuższy czas na zapoznanie się z legendą mapy,

Technika Stosowanie większej skali w odwzorowaniu wzorca literycznego Stosowanie papieru milimetrowego lub kancelaryjnego, stosowanie większej powierzchni pobocznej (A3) w rysunku technicznym,

Wychowanie fizyczne Nie obniżać oceny za mylenie stron (prawa – lewa), Należy wskazać uczniowi miejsce ustawienia przy wykonaniu ćwiczeń.

JAK JESZCZE POMÓC DYSLEKTYKOWI? Dostosowanie tekstu do czytania pod względem ilościowym i jakościowym (krótkie teksty, większa czcionka) Nie odpytywać z czytania nowego tekstu na forum klasy, Nie obniżać oceny za usterki w czytaniu (tempo, płynność, poprawność),

JAK JESZCZE POMÓC DYSLEKTYKOWI? Wydłużać czas na zadanie pisemne, Uczeń siedzi w pierwszej ławce, Umożliwić oddawanie prac pisanych komputerowo, Nie oceniać pisma w przypadku dyslektyków, nie odrzucać jego prac (niech przeczyta przy nauczycielu),

JAK JESZCZE POMÓC DYSLEKTYKOWI? Błędy w pracach poprawiać opisowo. Nie oceniać zeszytów za estetykę, Oceniać na podstawie wypowiedzi ustnych i treści prac pisemnych, a nie za liczbę błędów, Rozłożyć w czasie opanowanie materiału pamięciowego w tym naukę wierszy,

JAK JESZCZE POMÓC DYSLEKTYKOWI? Częste stosowanie odpowiedzi ustnej jako głównej formy sprawdzania wiadomości, Częste sprawdzanie zeszytów celem wyeliminowania błędów w treści i zniekształceń informacji,

JAK JESZCZE POMÓC DYSLEKTYKOWI? Nie omawiać błędów na forum klasy, Stosowanie słowników i innych pomocy podczas klasówek i prac pisemnych, Przy wystawianiu oceny brać pod uwagę wszystkie osiągnięcia i zaangażowanie, Różnicować formy sprawdzania wiadomości,

JAK JESZCZE POMÓC DYSLEKTYKOWI? Organizowanie sytuacji umożliwiającej odniesienie sukcesu i zyskania wiary w siebie, W trakcie rozwiązywania zadań tekstowych sprawdzić czy uczeń zrozumiał treść zadania, Głośne czytanie poleceń przed przystąpieniem do pracy,

JAK JESZCZE POMÓC DYSLEKTYKOWI? Uwzględnić trudności dotyczące rozumienia stosunków przestrzennych, które mogą się przejawiać w nauce geografii, geometrii, W-F, Mobilizować ucznia do aktywności, Stosowanie wzmocnień pozytywnych, nawet za drobne osiągnięcia,

JAK JESZCZE POMÓC DYSLEKTYKOWI? Uwzględnić trudności w uczeniu się języków obcych – w mówieniu, czytaniu, pisaniu – minimum 2 tygodnie na przygotowanie się do sprawdzianu, Kartkówki ze słuchu – może udzielać odpowiedzi w języku polskim (dopuszczalne błędy gramatyczne, które nie wpływają na ocenę,

JAK JESZCZE POMÓC DYSLEKTYKOWI? Kartkówki pisze 5 minut dłużej od pozostałych osób, Nie traci punktów za drobne błędy (np. matematyka, fizyka), Uczeń pracuje nad sobą celem wyeliminowania błędów, Uczeń zobowiązany jest do utrwalania, powtarzania i systematyczności,

Literatura: W. Brejnak, Dyslekska, Warszawa 2005 M. Bogdanowicz A. Andryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole, OPERON Ortograffiti, OPERON E. Kujawa, M. Kurzyna „Metoda 18 struktur wyrazowych” WSiP 2007