LUBELSKA OKRĘGOWA IZBA INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA MATERIAŁY SZKOLENIOWE Projekt Lubelskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa pt. "Podnoszenie kwalifikacji zawodowych osób związanych z budownictwem na terenie województwa lubelskiego" współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego realizowany w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Priorytet II, "Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach", działanie 2.1 "Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie". Wszelkie informacje dotyczące Unii Europejskiej i funduszy strukturalnych można znaleźć na stronie www.europa.eu.int, zaś dotyczące Europejskiego Funduszu Społecznego na stronie internetowej Instytucji Zarządzającej tj.: Departamentu Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, skr. poczt. 59, 00-955 Warszawa, www.efs.gov.pl. Funkcję Instytucji Wdrażającej pełni Wojewódzki Urząd Pracy w Lublinie, ul.Okopowa 5, 20-022 Lublin, www.wup.lublin.pl.

Kruszywa dla budownictwa drogowego w nowym ujęciu normatywnym PN-EN 13242 Mirosław Szpikowski

Kruszywa podstawowy materiał konstrukcyjny w budownictwie komunikacyjnym: - podbudowy – 100 %, - beton asfaltowy – 94 %, beton cementowy – 83 %. Właściwy dobór szkieletu mineralnego ma duży wpływ na wytrzymałość i trwałość w obiekcie zastosowania.

Dyrektywa 89/106/EWG Fundamentalnymi dokumentami UE - dyrektywy, które określają wymagania użytkowe i własności techniczne wyrobów oraz wytyczają zasadnicze wymagania dla obiektów budowlanych. Dyrektywa Rady z 21 grudnia 1988 w sprawie zbliżenia przepisów prawnych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących materiałów konstrukcyjnych 89/106/EEC 83/68/EEC OJ L 40 z 11/02/89 OJ L 220 z 30/08/93 Materiał konstrukcyjny: Wyroby produkowane w celu włączenia na stałe w pracach konstrukcyjnych (tj. pracach budowlanych oraz cywilnych pracach inżynieryjnych). Nadrzędnym celem Dyrektywy jest usunięcie barier dla handlu między krajami uczestniczącymi przez kompleksową i optymalną unifikację oraz uproszczenie istniejących krajowych wymagań technicznych.

Dyrektywa 89/106/EWG Zasada domniemanej zgodności Znakowanie CE Wskazanie domniemanej zgodności z odpowiednimi normami zharmonizowanymi z dyrektywą (lub dyrektywami) nowego podejścia oznacza spełnienie wymagań zasadniczych zawartych w stosownej dyrektywie (lub dyrektywach) Znakowanie CE Wskazuje, że wyrób spełnia wymagania zasadnicze wszystkich dyrektyw mających w tym przypadku zastosowanie oraz że wyrób poddany był ocenie zgodności w trybie określonym w dyrektywie.

Wprowadzanie dyrektywy 89/106/EWG do przepisów polskich Obecnie ustawa (Dz.U. nr 92, poz. 881) z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych. Ustawa wdraża postanowienia dyrektywy 89/106/EWG. Niniejsza ustawa zmienia ustawy: ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, ustawę z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności.

Wprowadzanie dyrektywy 89/106/EWG do przepisów polskich Ustawa (WB) wyróżnia dwa oznakowania:

System norm i dokumentów 1. Metody badania kruszyw 2. Normy ogólne stanowiące zbiór właściwości ważnych dla danej grupy zastosowań kruszyw 3. Normy szczegółowe stanowiące zbiór właściwości ważnych dla poszczególnych technologii z grupy zastosowań. 4. Załączniki krajowe do norm europejskich. 5. Dokumenty krajowe określające warunki dla danych grup zastosowań i poszczególnych technologii: zalecenia, specyfikacje, itd.

2. Normy ogólne stanowiące zbiór właściwości ważnych dla danej grupy zastosowań kruszyw EN 13139 Kruszywa do zapraw EN 12620 Kruszywa do betonu EN 13242 Kruszywa do niezwiązanych i hydraulicznie związanych materiałów dla stosowania w pracach inżynierii lądowej i konstrukcji dróg EN 13043 Kruszywa dla mieszanek bitumicznych i powierzchniowego wzmocnienia dla dróg, lotnisk i innych powierzchni obciążonych ruchem EN 13055-1 Kruszywa lekkie Część 1: Kruszywa lekkie do betonu, zaprawy i zaczynu EN 13055-2 Kruszywa lekkie Część 2: Kruszywa lekkie do innych zastosowań

3. Załączniki krajowe do norm europejskich. BRAK

4. Dokumenty krajowe - Rozporządzenie MTiGM z dnia 2 marca 1999 r. (Dz. U. RP Nr. 43 z dnia 14 maja 1999 r.) w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie. - Zarządzenie Nr 12/2001/GDDP „Katalog Typowych Konstrukcji Nawierzchni Sztywnych”.

METODY BADANIA KRUSZYW

CEN TC 154 Kruszywa stanowią jeden z podstawowych materiałów konstrukcyjnych, wykorzystywane do budowy osiedlowych, handlowych i przemysłowych konstrukcji, w tym w inżynierii lądowej do budowy lotnisk, mostów, tam, elektrowni, tuneli, dróg i kolei oraz dla ochronie brzegów w budownictwie hydrotechnicznym. Kruszywa jako niezwiązane mają również zastosowanie przy odwodnieniu. Rynek kruszyw drogowych jest duży i związany z ich stosowaniem jako podstawowego składnika w robotach ziemnych, w betonie i mieszankach mineralno-asfaltowych (asphalt).

2. Metody badania kruszyw Normy PN-EN dotyczące metod badania zamieszczono w załączniku 1. Do końca 2002 roku wdrożono 33 normy europejskie dotyczące metod badania kruszyw, opracowanych w PKN/KT 108 i ustanowionych przez PKN oraz zaplanowano 3 normy europejskie na rok 2003 (patrz: http://www.pkn.pl/). Łącznie zostanie przygotowanych 36 metod badawczych do końca 2003 roku. Niektóre z nich są bardzo podobne do istniejących norm PN, ale nie identyczne, niektóre są całkowicie nowe: niektóre istniejące badania będą wycofane całkowicie. Należy sobie zdawać sprawę, że krajowe dokumenty odwołują wszystkie metody badań niezgodne z PN-EN.

Normalizacja polska – system europejski 1. Metody badania kruszyw PN-EN 933 Badania geometrycznych właściwości kruszyw 1 PN-EN 933-1:2000 Oznaczanie składu ziarnowego. Metoda przesiewania 2 PN-EN 933-2:1999 Oznaczanie składu ziarnowego. Nominalne wymiary otworów sit badawczych 3 PN-EN 933-3:1999 Oznaczanie kształtu ziarn za pomocą wskaźnika płaskości 4 PN-EN 933-4:2001 Część 4: Oznaczanie kształtu ziarn . Wskaźnik kształtu 5 PN-EN 933-5:2000 Oznaczanie procentowej zawartości ziarn o powierzchniach powstałych w wyniku przekruszenia lub łamania kruszyw grubych

Normalizacja polska – system europejski 1. Metody badania kruszyw PN-EN 933 Badania geometrycznych właściwości kruszyw 6 PN-EN 933-6:2002 Część 6: Ocena właściwości powierzchni. Wskaźnik przepływu kruszyw 7 PN-EN 933-7:2000 Oznaczanie zawartości muszli. Zawartość procentowa muszli w kruszywach grubych 8 PN-EN 933-8:2001 Część 8: Ocena zawartości drobnych cząstek. Badanie wskaźnika piaskowego 9 PN-EN 933-9:2001 Ocena zawartości drobnych cząstek. Badanie błękitem metylenowym 10 PN-EN 933-10:2002 Część 10: Ocena zawartości drobnych cząstek. Uziarnienie wypełniaczy (przesiewanie w strumieniu powietrza) 11 prEN 933-11 Part 11: Classification test for the constituents of coarse recycled aggregates

Normalizacja polska – system europejski 1. Metody badania kruszyw PN-EN 1097 Badania mechanicznych i fizycznych właściwości kruszyw 1 PN-EN 1097-1:2000 Oznaczanie odporności na ścieranie (mikro-Deval) 2 PN-EN 1097-2:2000 Metody oznaczania odporności na rozdrabianie 3 PN-EN 1097-3:2000 Oznaczanie gęstości nasypowej i jamistości 4 PN-EN 1097-4:2002 Oznaczanie pustych przestrzeni suchego, zagęszczonego wypełniacza 5 PN-EN 1097-5:2001 Oznaczanie zawartości wody przez suszenie w suszarce z wentylacją 6 PN-EN 1097-6:2002 Część 6: Oznaczanie gęstości ziarn i nasiąkliwości

Normalizacja polska – system europejski 1. Metody badania kruszyw PN-EN 1097 Badania mechanicznych i fizycznych właściwości kruszyw 7 PN-EN 1097-7:2001 Część 7: Oznaczanie gęstości wypełniacza. Metoda piknometryczna 8 PN-EN 1097-8:2002 Część 8: Oznaczanie polerowalności kamienia 9 PN-EN 1097-9:2000 Oznaczanie odporności na ścieranie abrazyjne przez opony z kolcami. Badanie skandynawskie 10 PN-EN 1097-10 Oznaczanie wysokości podciągania wody

Normalizacja polska – system europejski 1. Metody badania kruszyw PN-EN 1367 Badania właściwości cieplnych i odporności kruszyw na działanie czynników atmosferycznych 1 PN-EN 1367-1:2001 Część 1: Oznaczanie mrozoodporności 2 PN-EN 1367-2:2000 Badanie w siarczanie magnezu 3 PN-EN 1367-3:2002 Część 3: Badanie bazaltowej zgorzeli słonecznej metodą gotowania 4 PN-EN 1367-4:2000 Oznaczanie skurczu przy wysychaniu 5 PN-EN 1367-5 Oznaczanie odporności na szok termiczny

Normalizacja polska – system europejski 1. Metody badania kruszyw PN-EN 1744 Badania chemicznych właściwości kruszyw 1 PN-EN 1744-1:2000 Analiza chemiczna 2 PN-EN 1744-2 Oznaczanie odporności na reakcje alkaliczne 3 PN-EN 1744-3:2003 Przygotowanie wyciągów przez wymywanie kruszyw 4 PN-EN 1744-4 Podatność na wodę wypełniaczy dla mieszanek bitumicznych 5 PN-EN 1744-5 Determination of acid soluble chloride salts 6 PN-EN 1744-6 Determination of the influence of aggregate extract on the initial setting time of cement

Normalizacja polska – system europejski 1. Metody badania kruszyw PN-EN 13179 Badania kruszyw wypełniających stosowanych do mieszanek bitumicznych 1 PN-EN 13179-1:2002 Część 1: Badanie metodą pierścienia i kuli 2 PN-EN 13179-2:2002 Część 2: Liczba bitumiczna

3. Kruszywa – wyroby dla określonych zastosowań 3.1. Normy Normy PN-EN dla kruszyw odnoszą się do wypełniaczy, kruszywa naturalnych lub sztucznych (lekkich) (drobnych i grubych) i kamienia do robót hydrotechnicznych dla ich zastosowania w konstrukcjach z zaprawy, betonu i mieszanek mineralno-asfaltowych. W odróżnieniu od norm PN dotyczą również kruszyw z recyklingu. Kluczowe zmiany odnoszą się do: • terminologii, • opisu wyrobu, • normowych wymiarów sit, • przedstawienia uziarnienia, • metod badania, • kontroli produkcji i oznakowania CE. System ten jest jednolity i rozpoznawalny przez wszystkich producentów, specyfikujących i użytkowników.

3.2. Wymagania Kruszywa powinny być badane i klasyfikowane zawsze pod względem określonych zastosowań. Wykonanie wszystkich badań dla kruszywa jest bardzo drogie i nierozsądne, szczególnie gdy nie będą one konieczne lub przydatne w przyszłości. Ponadto niektóre sformułowania zawarte w normach PN-EN, w przypadku spełnienia nawet wszystkich wymagań zawartych w określonej normie, nie oznaczają, że kruszywo jest odpowiednie dla danego zastosowania (na przykład EN 12620).

3.2. Wymagania Dlatego też, producent kruszywa powinien kierować się wymaganiami: - pochodzącymi z normy dla wyrobu stosowania, - klient precyzuje zastosowanie, miejsce stosowania kruszywa oraz wartości deklarowane. W wielu krajów europejskich dla uniknięcia zamieszania, dwuznaczności i wykonywania niepotrzebnych badań przygotowuje się stosowne dokumenty. Dokumenty te są publikowane jako krajowe, ale należy zdać sobie sprawę, że muszą być one „sharmonizowane” w myśl Dyrektywy Nowego Podejścia (przynajmniej w okresie przejściowym). Ponadto deklaracja zgodności wystawiana przez producenta dla kruszyw stosowanych za granicą musi być wystawiona również dla tych dodatkowych dokumentów - dostępnych.

PN-EN 13242Kruszywa do niezwiązanych i hydraulicznie związanych materiałów stosowanych w obiektach budowlanych i budownictwie drogowym Rodzaje kruszyw kruszywo ziarnisty materiał stosowany w budownictwie. Kruszywo może być naturalne, sztuczne lub z recyklingu. kruszywo naturalne kruszywo pochodzenia mineralnego, które poza obróbką mechaniczną nie zostało poddane żadnej innej obróbce. kruszywo sztuczne kruszywo pochodzenia mineralnego, uzyskane w wyniku procesu przemysłowego obejmującego termiczną lub inną modyfikację kruszywo z recyklingu kruszywo powstałe w wyniku przeróbki nieorganicznego materiału zastosowanego poprzednio w budownictwie

PN-EN 13242 wymiar kruszywa oznaczenie kruszywa poprzez określenie dolnego (d) i górnego (D) wymiaru sita jako d/D UWAGA Oznaczenie dopuszcza obecność pewnej ilości ziarn, które pozostają na górnym sicie (nadziarno) i pewnej ilości ziarn, które mogą przejść przez dolne sito (podziarno). Wymiar dolnego sita (d) może wynosić 0. Rodzaje kruszyw

Procent przechodzącej masy PN-EN 13242 kruszywo drobne Tablica 2 —Podstawowe wymagania dotyczące uziarnienia Kruszywo Wymiar Procent przechodzącej masy Kategoria mm 2 Da 1,4 Db c Dd dc e d/2b c G Drobne d = 0 100 98 do 100 85 do 99 - GF 85   oraz D ≤ 6,3 80 do 99 GF 80

PN-EN 13242 kruszywo drobne Tablica 4 — Kategorie tolerancji dla typowego uziarnienia kruszywa drobnego i kruszywa o ciągłym uziarnieniu deklarowanego przez producenta Graniczne odchylenia Procent przechodzącej masy Kategoria sito D sito DI2 sito 0,063 mm Kruszywo drobne GTF Kruszywo o uziarnieniu ciągłym GTA ± 5 ± 7,5 ± 10 ± 20 ± 25 ± 3 a ± 4 b ± 5 c GTF 10 GTF 20 GTF 25 GTA 10 GTA 20 GTA 25 Brak wymagania GTF NR GTANR

Tablica 8 — Kategorie maksymalnych zawartości pyłów kruszywo drobne - Zawartość pyłów PN-EN 13242 Tablica 8 — Kategorie maksymalnych zawartości pyłów Kruszywo Udział masy przechodzącej przez sito 0,063 mm [%] Kategoria f Drobne ≤ 3 ≤ 7 ≤ 10 ≤ 16 ≤ 22 > 22 f 3 f 7 f 10 f 16 f 22 f Deklarowana Brak wymagania f NR kruszywo drobne - Jakość pyłów Jeśli zawartość pyłów w kruszywie drobnym przekracza 3 % masy i jeśli istnieją udokumentowane dowody zastosowania z dobrymi skutkami tego kruszywa, dalsze badania nie są konieczne. Jeśli jest to wymagane, kruszywa pod względem zawartości szkodliwych pyłów powinny być oceniane zgodnie z załącznikiem A.

PN-EN 13242 kruszywo drobne - Jakość pyłów Jeśli zawartość pyłów w kruszywie drobnym przekracza 3 % masy i jeśli istnieją udokumentowane dowody zastosowania z dobrymi skutkami tego kruszywa, dalsze badania nie są konieczne. Jeśli jest to wymagane, kruszywa pod względem zawartości szkodliwych pyłów powinny być oceniane zgodnie z załącznikiem A.

3.3. Obowiązek oznakowania CE przez producentów kruszyw PN-EN 13242 3.3. Obowiązek oznakowania CE przez producentów kruszyw Jeżeli produkowane przez niego kruszywa spełniają wysokie wymagania pod względem bezpieczeństwa dla określonego zastosowania (Atestacja systemu zgodności 2+), to powinien on poddać się procedurze certyfikacji w uprawnionej jednostce. Na podstawie deklaracji zgodności i certyfikatu, producent może dołączać oznaczenie CE dla kruszyw przez niego produkowanych.

Obecność zanieczyszczeń - Zawartość pyłów - Jakość pyłów Kruszywa do niezwiązanych i hydraulicznie związanych materiałów stosowanych w obiektach budowlanych i budownictwie drogowym   EN 13242 0123-CPD-0456 02 Any Co Ltd, PO Box 21, B-1050 01234 Deklaracja zgodności i certyfikat Wymiar ziarn Gęstość ziarn Obecność zanieczyszczeń - Zawartość pyłów - Jakość pyłów Skład/zawartość - Siarczany rozpuszczalne w kwasie - Siarka całkowita Składniki które wpływają na szybkość wiązania Uwalniane metale ciężkie przez wypłukiwanie Uwalniane inne substancje niebezpieczne