GENEZY I SKALI BEZDOMNOŚCI NA TERENIE GMINY – MIASTA KOSZALIN OPRACOWANIE METODOLOGII, NARZĘDZI ORAZ PRZEPROWADZENIE BADAŃ SOCJODEMOGRAFICZNYCH DOTYCZĄCYCH GENEZY I SKALI BEZDOMNOŚCI NA TERENIE GMINY – MIASTA KOSZALIN WYBRANE WYNIKI dr Maciej Dębski

NAJWAŻNIEJSZE ZAGADNIENIA METODOLOGICZNE Respondenci badania: osoby bezdomne przebywające w miejscach instytucjonalnego wsparcia (Schronisko prowadzone przez Koło Koszalińskie Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta w Koszalinie na ul. Mieszka I nr 16) osoby bezdomne przebywające z miejscach niemieszkalnych osoby zagrożone bezdomnością wskazane przez pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie Badania terenowe: 30 maj 2011 – 03 czerwiec 2011 Metoda badawcza: skategoryzowany wywiad kwestionariuszowy

NAJWAŻNIEJSZE ZAGADNIENIA METODOLOGICZNE – PROBLEMATYKA BADAWCZA Bezpośrednie i pośrednie przyczyny bezdomności i bycia w trudnej sytuacji życiowej w retrospektywnej ocenie osób bezdomnych – w poszukiwaniu konsekwencji psychologicznych. Modele radzenia sobie z trudną sytuacją życiową bądź z sytuacją własnej bezdomności Układ stosunków rodzinnych osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Problem uzależnienia osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością od alkoholu. Kondycja zdrowotna osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Postrzeganie szans wyjścia z bezdomności i zmiany swojej trudnej sytuacji życiowej. Świat wartości osób bezdomnych i osób zagrożonych bezdomnością Ekonomiczne wyizolowanie osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością Kapitał społeczny osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością

NAJWAŻNIEJSZE ZAGADNIENIA METODOLOGICZNE – OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTA PŁEĆ Osoby bezdomne: 69,1%mężczyźni, 30,9% kobiety Osoby zagrożone bezdomnością: 64,6% mężczyźni, 35,4% kobiety WIEK Osoby bezdomne: 13% do 30 lat; 31,9% 31-50 lat; 55,1% powyżej 50 lat Osoby zagrożone bezdomnością: 33,8% do 30 lat; 35,4% 31-50 lat; 30,8% powyżej 50 lat WYKSZTAŁCENIE Osoby bezdomne: 39,1% podstawowe, 36,2% zasadnicze zawodowe Osoby zagrożone bezdomnością: 50,0% podstawowe, 25,0% zasadnicze zawodowe STAN CYWILNY Osoby bezdomne: 36,9% kawaler panna, 35,4% wdowa/wdowiec, 12,3% rozwiedziony/a Osoby zagrożone bezdomnością: 50,8% kawaler panna, 21,% wdowa/wdowiec, 12,3% zamężna/żonaty 20,0%

FAZY BEZDOMNOŚCI

PRZYCZYNY BEZDOMNOŚCI Kategorie ( proc. odpowiadających osób) Mają poczucie winy Nie mają poczucia winy Ogółem Eksmisja, wymeldowanie, decyzja administracyjna 37 39 38 Wypędzenie z mieszkania przez rodzinę/ współlokatorów 27 30 Rozpad związku partnerskiego 25 17 23 Zadłużenie 15 26 18 Uzależnienie partnera/partnerki 20 9 Utrata pracy, bezrobocie 12 13 Ucieczka przed przemocą w rodzinie 4 11 Konieczność opuszczenia Domu Dziecka lub zakładu karnego 10 6 Choroba psychiczna partnera/ partnerki 5 3 Niepełnosprawność partnera/ partnerki Inne Utrata noclegów w byłej pracy 1

PRZYCZYNY BEZDOMNOŚCI Kategorie ( proc. odpowiadających osób) Mają poczucie winy Nie mają poczucia winy Ogółem Własny alkoholizm 60 21 45 Rozpad związku z własnej przyczyny 37 26 33 Własny wybór 32 Zły stan zdrowia, własna niepełnosprawność 16 10 13 Własna narkomania 3 5 Własna choroba psychiczna Hazard Inne 22

AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA

Osoby zagrożone bezdomnością W jaki sposób poszukiwał/a Pan/i pracy? Osoby bezdomne Osoby zagrożone bezdomnością N proc. poprzez Urząd Pracy 16 72,7 22 91,7 szukałem(łam) ogłoszeń w prasie i odpowiadałem(łam) na nie 13 59,1 21 87,5 odwiedzałem(łam) różne firmy i kontaktowałem(łam) się z bezpośrednio pracodawcami 5 22,7 8 33,3 poprzez znajomych 11 50,0 12 innymi sposobami 1 4,5 4,2 Poprzez internet - 7 29,2 Ogółem 46 209,1 71 295,8

ZDROWIE

REKOMENDACJE WYNIKAJĄCE Z BADAŃ ILOŚCIOWYCH Praktyczna pomoc w wychodzeniu bezdomności wymaga dokładnej analizy indywidualnych przyczyn bezdomności każdej pojedynczej osoby. Szczególna uwagą powinna być zwrócona na kwestie dotyczące uzależnienia od alkoholu, więzi z rodziną oraz przyczyn, z powodu których w przeszłości osoby bezdomne zdecydowały o swoich losach (3 najczęściej występujące kategorie wewnętrznych przyczyn bezdomności). Istotne w przełamywaniu pesymistycznych przekonań dotyczących własnych, przyszłych losów wydaje się wyjaśnienie, podejmowanie jakiego typu czynności mają kluczowe znaczenie dla konkretnej osoby bezdomnej. Klient powinien być zawsze traktowany w indywidualny sposób, bez tego trudno sobie wyobrazić skuteczną pomoc. Warto pamiętać, że preferowane przez osoby bezdomne sposoby pomocy należy rozpatrywać w krótszej (tu najważniejsza jest szybka pomoc w poprawie warunków bytowych) oraz w dłuższej perspektywie (tu istotne jest zainicjowanie długotrwałego procesu dokonywania pozytywnej zmiany). Dobrym wskaźnikiem pozytywnych zmian zachodzących u osób bezdomnych może być stopniowy wzrost optymizmu, jeżeli chodzi o osobistą ocenę szans na wyjście z bezdomności.

REKOMENDACJE WYNIKAJĄCE Z BADAŃ ILOŚCIOWYCH Bardzo silne różnice występują pomiędzy badaną grupą osób bezdomnych a osobami zagrożonymi bezdomnością oraz populacją ogólna Polaków pod względem oceny relacji rodzinnych. Kwestie relacji rodzinnych wydają się być kluczowe, aby w pełni zrozumieć trudność sytuacji osób bezdomnych. Bez oparcia w rodzinie, bezdomni pozbawieni są kluczowego typu wsparcia, które pozwala poradzić sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi, bądź wzmaga motywację do dokonywania pozytywnych zmian we własnym życiu. Wynika z tego, że pogorszenie relacji rodzinnych, może stanowić ważny czynnik ryzyka u osób zagrożonych bezdomnością. Zmniejsza bowiem znacząco możliwości poradzenia sobie z trudną sytuacją materialną

REKOMENDACJE WYNIKAJĄCE Z BADAŃ ILOŚCIOWYCH Występowanie w obydwu badanych grupach tzw. syndromu „raju utraconego” może powodować ucieczkę od teraźniejszości, silną chęć do wspominania „starych, dobrych czasów”. W procesie pomagania osobom bezdomnym warto wykorzystać relatywnie silną wiarę w „lepszą przyszłość”, aby wspomagać stawianie i osiąganie cząstkowych celów związanych z wychodzeniem z trudnej sytuacji życiowej (z bezdomności bądź z zagrożenia bezdomnością). Analiza przekonań dotyczących tzw. „nadziei na sukces” przekonuje, że w procesie wspomagania osób bezdomnych bądź zagrożonych bezdomnością warto odwoływać się do pozytywnych przekonań dotyczących głównie własnych umiejętności poszukiwania rozwiązań. Można przypuszczać, ze osoby badane wykazują takie przekonania, gdyż są dumne z tego, jak radzą sobie na co dzień z ekstremalnie trudnymi sytuacjami bytowymi

REKOMENDACJE WYNIKAJĄCE Z BADAŃ ILOŚCIOWYCH Praca z osobą bezdomną w kierunku dbania o własne zdrowie Większa aktywizacja osób bezdomnych posiadających orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu lekkim Rzetelna diagnoza stanu zdrowia osoby bezdomnej i zagrożonej bezdomnością, wykonywana przez profesjonalny personel w dniu przyjęcia do placówki dla osób bezdomnych Zwiększenie wiedzy osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w zakresie instytucjonalnych możliwości o dostępnej opiece medycznej Wzmożona pomoc psychologów i psychoterapeutów w zakresie pomocy psychicznej osobom bezdomnym

„diagnoza lokalna w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin”  Raport z badania Zadanie 3- Badanie obszarów niedoborów i zjawisk problemowych w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta Koszalin

REKOMENDACJE WYNIKAJĄCE Z BADAŃ JAKOŚCIOWYCH Systematyczne i wielowymiarowe diagnozowanie i mierzenie zjawiska bezdomności. Stworzenie i wyposażenie w odpowiednie instrumentarium jednostki organizacyjnej w postaci wydziału, zespołu bądź referatu ds. bezdomności Weryfikacja partycypacyjna kluczowych dokumentów programowych w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności, w tym Koszalińskiego Programu Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków „Drogowskaz Zawiązanie szerokiej platformy współpracy w zakresie bezdomności Skierowanie szerokiego strumienia działań aktywizacyjnych i integracyjnych ukierunkowanych na usamodzielnienie.

REKOMENDACJE WYNIKAJĄCE Z BADAŃ JAKOŚCIOWYCH Włączenie w szerszym wymiarze wszystkich partnerów w proces budowania modelu rozwiazywania problemu bezdomności w ramach innowacyjnego projektu „WEKTOR ZMIAN” Monitorowanie zjawiska bezdomności ulicznej oraz koordynacja interwencji Potrzeba włączenia instytucji pomocy społecznej (sektor pozarządowy i publiczny) w tworzenie i wdrażanie polityki mieszkaniowej Koszalina Stworzenie systemu informacji i przepływu wiedzy między instytucjami i organizacjami. Wdrażanie przedsięwzięć w zakresie przedsiębiorczości i ekonomii społecznej Uruchomienie działań prewencyjnych dla osób zagrożonych eksmisja

REKOMENDACJE WYNIKAJĄCE Z BADAŃ JAKOŚCIOWYCH Konieczność zwiększenia dostępności zarówno mieszkań wspieranych (chronionych) jak i mieszkań socjalnych lub komunalnych. Uruchomienie indywidualnego asystowania ludziom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością. Usprawnienie współpracy i przepływu informacji pomiędzy służbą zdrowia a pomocą społeczną Zapewnienie mechanizmów włączania i partycypacji ludzi bezdomnych w tworzenie i monitorowanie systemu przeciwdziałania bezdomności. Weryfikacja i ocena kosztowności systemu pomocy ludziom bezdomnym w Koszalinie

Projekt „WEKTOR ZMIAN – Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” Program Operacyjny Kapitał Ludzki Priorytet VII – Promocja Integracji Społecznej