Seminarium KSN – GEW: Przemiany w nauce i szkolnictwie wyższym w Niemczech i w Polsce, Kraków, V.2002 Bariery uczestnictwa Polski w międzynarodowych programach badawczych (na przykładzie V Programu Ramowego UE oraz przygotowań do VI PR) Opracowanie: Kazimierz A. SICIŃSKI, Krajowa/Regionalna Sekcja Nauki NSZZ SOLIDARNOŚĆ, maj 2002 r.

Stan uczestnictwa Polski w V PR na koniec 2001 r. Zgłoszenie 3581 polskich zespołów na ogólną liczbę ponad 200 tys. Deklaracja uczestnictwa w realizacji 2617 projektów na ponad 34 tys. projektów zgłoszonych Planowana koordynacja w Polsce: 274 projekty

Zakwalifikowano 743 zespoły, biorące udział w realizacji 579 projektów 68 polskich koordynatorów 9 centrów doskonałości 3 sieci doskonałości (nanomateriały, zaawansowane materiały i struktury, biologia molekularna i komórkowa)

Charakterystyczne dane Współczynnik sukcesu Polaków: 20,7 % Współczynnik w całym programie: 28,1% Dofinansowanie uzyskane przez polskie zespoły naukowe: 78 mln euro na szacowane 85 mln euro składki Procentowy udział Polski w środkach uzyskanych w wyniku realizacji projektów V PR: 1,17 %

Polscy uczestnicy Wyższe uczelnie: 38,1 % polskich zespołów uczestniczących w V PR Jednostki badawczo-rozwojowe: 18,6 % Placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk: 14,2 % Małe i średnie przedsiębiorstwa: 11,8 %

TOP TEN 8 uczelni (Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszawska, Uniwersytet Jagielloński, Politechnika Gdańska, Akademia Górniczo- Hutnicza, Politechnika Śląska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Uniwersytet Gdański) 1 JBR (Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych) 1 instytut PAN (Instytut Podstawowych Problemów Techniki)

Zwiększenie szans Polski Przedłużenie konkursu na centra doskonałości i zaobserwowany znaczny wzrost polskich wniosków Konkurs na dołączanie do już istniejących projektów Konkurs na tematykę VI PR (EOI)

Próba klasyfikacji barier uczestnictwa Bariery strukturalne Bariery finansowe Bariery informacyjne

Bariery strukturalne Konstrukcja programów badawczych zdecydowanie, a czasem diametralnie różna od konstrukcji stosowanych dotąd w Polsce, co wynika ze stopnia integracji badań w Unii Europejskiej, przy równoczesnej ich dezintegracji w Polsce

Bariery strukturalne Dotychczasowe hierarchiczne powiązania w nauce w Polsce, podczas gdy w Unii Europejskiej od kilkunastu lat kładzie się nacisk na różnorodność powiązań, w tym pożądane powiązania poziome Brak szeregu grup problemowych czy tematycznych, co z góry wykluczyło wiele spośród polskich placówek naukowych

Bariery strukturalne Brak lub słabe funkcjonowanie niektórych instytucjonalnych form, ułatwiających prowadzenie badań i komercjalizację ich wyników, np. centrów transferu technologii Brak doświadczeń w zarządzaniu projektami międzynarodowymi

Bariery strukturalne Restrukturyzacja polskich placówek naukowych (było kilka dużych programów) nie uwzględniała w należytym stopniu przygotowań do ich udziału w programach międzynarodowych Zderzenie z wymagającą biurokracją w Komisji Europejskiej i jej agendach

Bariery strukturalne Polska zamknęła w negocjacjach akcesyjnych rozdział NAUKA w grudniu 1998 r. bez szczegółowych ustaleń dotyczących tematyki V PR i bez negocjowania najkorzystniejszego wejścia (podobnie jest częstokroć z rozmaitymi innymi programami, np. pomocowymi)

Bariery strukturalne Mały udział sektora MŚP w projektach celowych: dopiero teraz KBN zorientował się, że tak jest w istocie i dopuścił niewielką pulę środków finansowych na projekty celowe z udziałem tego sektora wg uproszczonych zasad (podczas gdy w UE MŚP stanowią podstawę gospodarki)

Bariery strukturalne Wejście dopiero do V PR i na wysoki poziom integracji badań w UE na zasadach kraju stowarzyszonego, podczas gdy kraje UE przeszły długą drogę, w tym w zakresie formułowania tematyki, organizowania, sieci centrów badawczych, konsorcjów itp. Brak należytego monitorowania konkursów

Bariery finansowe Niskie kwoty na badania naukowe i prace rozwojowe w Polsce, w tym rozwój technologii. W Polsce wydatki budżetu państwa to 0,344 % PKB w roku 2002 oraz szacowane wydatki przedsiębiorstw na poziomie 0,3 % PKB, gdy wydatki w krajach Unii Europejskiej są na poziomie 2-3 % PKB Ciągłe problemy z zagwarantowaniem portfela zamówień na prace badawcze w krótkim horyzoncie czasowym

Bariery finansowe Niska zdolność do samofinansowania inwestycji rozwojowych, w tym nowych technologii i unowocześniania aparatu wytwórczego, a zwłaszcza inwestycji związanych z badaniami rozwojowymi jako następstwo wysokiej stopy opodatkowania i kredytu, a także wysokości obowiązkowych opłat i obciążeń.

Bariery finansowe Słaby ekonomicznie sektor małych i średnich przedsiębiorstw, który przeważnie przejada środki na amortyzację umożliwiające inwestowanie Zbyt słaby system zachęt do uczestnictwa w projektach międzynarodowych ze strony KBN i innych instytucji nauki

Bariery informacyjne Brak promocji i to nie tylko na szczeblu centralnym, ale zwłaszcza na szczeblu lokalnym czy regionalnym, gdzie poszczególne gminy, miasta, powiaty, a nawet województwa zapominają o istnieniu swoich placówek naukowych w kontaktach zagranicznych i nie tworzą odpowiedniej infrastruktury do działań

Bariery informacyjne Obustronny brak kontaktów Z perspektywy kraju Unii Europejskiej nie zawsze wiadomo, kto jest kim w Polsce (brak przyjaznych dla użytkowników z zagranicy stron internetowych, przewodników i baz danych) Witryny internetowe nie zachęcają do współpracy naukowej, a do przemysłowej

Bariery informacyjne Brak polskich opracowań dotyczących międzynarodowych programów badawczych (np. poważniejsze opracowania pojawiają się dopiero w IV roku realizacji V PR) Bariery językowe Bariery w środowiskowej, np. związkowej wymianie informacji

WNIOSKI Poszukiwanie kontaktów również innymi kanałami niż tylko służbowe, w tym związkowymi Ponieważ największe sukcesy odnoszą Niemcy, należałoby szczegółowo zapoznać się z rozwiązaniami niemieckimi Propozycje (oferty naukowe) na stronach internetowych

WNIOSKI Potrzeba budowy specjalistycznego portala internetowego, poświęconego programom międzynarodowym Organizowanie seminariów i konferencji związkowych na temat pokonywania barier i zwiększania szans i to nawet, gdy naszymi partnerami są po stronie unijnej zawodowi działacze związkowi, nie biorący udziału w badaniach

WNIOSKI Organizowanie środowisk krajowych Środowiskowa dyskusja na temat międzynarodowych projektów i programów badawczych w ramach ogólnospołecznej debaty o akcesji Polski do Unii Europejskiej Związkowy monitoring zachodzących procesów