Forum liderów bankowych Oceniać zdolność kredytową obiektywnie, czy też subiektywnie? Wiesław Żółtkowski Warszawa, r

Oceniać obiektywnie Uchwały i rekomendacje KNF wskazują, że należy stosować obiektywne kryteria oceny zdolności kredytowej klientów, a więc: tak samo oceniać każdego klienta, na podstawie udokumentowanych informacji, stosować metody statystyczne przy zarządzaniu portfelem oraz na podstawie badań statystycznych formułować i weryfikować miary ryzyka stosowane przy ocenie indywidualnych zaangażowań. 2

Czy wszyscy klienci są tacy sami? W praktyce duże jest zróżnicowanie sytuacji finansowej i możliwości sprawozdawania informacji o : klientach indywidualnych oraz o podmiotach gospodarczych stosujących uproszczoną rachunkowość. Te dwie grupy podmiotów są podstawowymi grupami klientów banków spółdzielczych. 3

Jak zarabiają klienci? Osoby fizyczne (klienci indywidualni) mają dochody z tytułu: pracy na etacie, gdzie otrzymują pełne wynagrodzenie wynikające z umowy o pracę, zatrudnienia na etacie, ale otrzymujący część wynagrodzenia poza umową o pracę, emerytury lub renty, gdy wypłaty są dokumentowane, prowadzenia gospodarstwa rolnego (dużego lub całkiem małego), gdzie dochody bywają tylko szacowane, prowadzenia działalności gospodarczej w małej skali i przy uproszczonej rachunkowości. Czy to prawda ? 4

Zróżnicowana sytuacja mikroprzedsiębiorstw Małe podmioty gospodarcze uzyskują dochody poprzez: świadczenie usług fakturowanych (dokumentowanych w systemie rachunkowości firmy), świadczenie usług niefakturowanych, gotówkowych (nie dokumentowanych w systemie rachunkowości firmy), przeprowadzanie obrotów (fakturowanych i niefakturowanych) przez rachunek bankowy, prowadzenie części rozliczeń gotówkowych poza rachunkiem bankowym. Czy to prawda ? 5

Czym jest szara strefa gospodarki? Jest tą częścią działalności gospodarczej, która ma legalny charakter (nie jest to kradzież, czy handel towarami zakazanymi), ale w całości lub w części ukrywana jest przed urzędami podatkowymi, celnymi, ubezpieczeń społecznych i nie znajduje odzwierciedlenia w sprawozdawczości statystycznej. GUS częściowo uwzględnia wartość nielegalnej produkcji. GUS szacuje się, że wartość szarej gospodarki wynosi ok. 14% PKB, czyli 130 mld zł i dotyczy 1 mln osób. Inni szacują, że jest dwa razy większa. GUS zapowiedział wypracowanie nowych metod jej obliczania. 6

Kto funkcjonuje w szarej strefie? Przyjmuje się, że duże firmy prowadzą rzetelną rachunkowość. Szarą strefę tworzy zaniżanie efektów ekonomicznych przez mikroprzedsiębiorstwa (96% wszystkich firm zatrudniają- cych ok. 25% wszystkich pracowników) i małe firmy (2% firm). Dotyczy to głównie przedsiębiorstw zajmujących się budownictwem i naprawami, handlem, ogrodnictwem, rolnictwem, usługami, restauracjami, hotelami. Dla pracowników szara strefa oznacza częściowe lub całkowite zatrudnienie na czarno i trudności z udokumen- towaniem dochodów. Obejmuje to istotną część osób bezrobotnych. 7

Perspektywa szarej gospodarki Teza: szara strefa jest systemowym i trwałym elementem polskiej gospodarki. Decydują o tym następujące czynniki: duża podaż siły roboczej, która nie znajduje zatrudnienia w rejestrowanej gospodarce, mimo znacznej emigracji; niski poziom dochodów i płac realnych (płace w szarej gospodarce uzupełniają dochody); niższy jednostkowy koszt pracy w szarej strefie; możliwość uzyskiwania dodatkowych dochodów przez właścicieli firm, dążących do zwiększenia konsumpcji; wysokie obciążenie podatkami przedsiębiorstw rejestrowa- nych równoważy niepłacenie podatków przez szarą strefę. 8

Dostęp do kredytu Szara gospodarka ma utrudniony dostęp do kredytu, co: ogranicza możliwości inwestycyjne, powoduje niski poziom techniczny, tworzy niskowydajny i pracochłonny sektor drobnej wytwórczości i usług, ogranicza rozwój przedsiębiorstw funkcjonujących w szarej gospodarce i możliwości wyjścia z tej strefy. Firmy i osoby fizyczne funkcjonujące częściowo w szarej strefie nie mieszczą się w procedurach dużych banków komercyjnych, wymagających pełnych, tylko udokumentowanych informacji. 9

Zdolność kredytowa podmiotów funkcjonujących w szarej gospodarce Ocena ryzyka kredytowego podmiotów funkcjonujących częściowo w szarej strefie wymaga przeprowadzenia pogłębionej, ale często subiektywnej, analizy wiarygodności kredytowej i obliczenie zdolności kredytowej na podstawie niepełnych danych. Mogą to przeprowadzić tylko banki lokalne, dla których klienci nie są anonimowi. Jeśli to prawda, to trzeba się z tym zmierzyć. Nie udawać, że sprawy nie ma. 10

Obiektywne i subiektywne badanie zdolności kredytowej Obiektywny oznacza wolny od uprzedzeń, bezstronny, rzeczowy. Osoba badająca nie jest związana z klientem i nic o niej nie wie, poza tym, co przeczyta w dokumentach. Wynik analizy nie zależy od tego, kto bada. Subiektywny, to indywidualny, stronniczy. Dla badającego klient nie jest anonimowy. Pracownicy banku znają go osobiści lub przynajmniej środowisko w którym klient funkcjonuje. Analiza częściowo zależy od tego, kto ocenia. Obie metody badania są uprawnione i uzupełniają się. 11

Co lepsze? Badanie obiektywne daje informacje: pewne, bo potwierdzone sprawozdaniami, ale wybiórcze, bo dotyczy tylko tego, co można potwierdzić w dostępnych dokumentach. Badanie subiektywne daje informacje: pełniejsze, bo obejmujące wiele aspektów funkcjonowania osoby lub firmy, które nie mogą być ujęte w sztywnych procedurach, ale mniej pewne, bo często dotyczy danych deklarowanych, trudnych do formalnego zweryfikowania. 12

Czym jest kredyt? W sensie prawnym oznacza oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków pieniężnych z przeznaczeniem na określony cel, gdy kredytobiorca zobowiązuje się do jej celowego wykorzystania i zwrotu na warunkach określonych w umowie. Ale słowo kredyt oznacza zaufanie, wiarę, szacunek. Są to słowa istotne w procesie kredytowania. Weryfikacja tych wartości wymaga zbadania klienta dostępnymi metodami: żądaniem dokumentów (dostępnych dla danego klienta), zdobywaniem wszelkiej informacji różnymi metodami, w tym ocenianie subiektywne, oceniam bo wiem. 13

Które metody badania zdolności kredytowej są skuteczniejsze? Nie ma dogmatów. Lepsze jest to, co skuteczniejsze. Banki komercyjne stosujące metody statystyczne i obiektywne miały na koniec 2010 r wskaźnik kredytów zagrożonych w należnościach kredytowych na poziomie 8%, podczas gdy w bankach spółdzielczych korzystających także z subiektywnych metod oceny ryzyka kredytowego wskaźnik ten wynosił 3,4%. W kulturze bankowej krajów UE stosuje się różne podejścia do oceny zdolności kredytowe. Jedni preferują tylko metody statystyczne, badania na podstawie formalnych danych. Inni akceptują też metody subiektywnej oceny. Dlatego banki spółdzielcze nie mogą rezygnować z subiektywnej wiedzy o klientach. I nie trzeba tego ukrywać ! 14

Wnioski Rekomendacje KNF, takie jak T czy S są zbiorem uniwersalnych zasad istotnych dla oceny zdolności kredytowej. Ale ich stosowanie nie polega na mechanicznym przepisaniu do procedur. Potrzebne jest twórcze dostosowanie procedur do warunków biznesu danego banku. Zawsze trzeba uwzględniać charakter klientów i specyfikę działania banków. A banki są różne i klienci są różni. Trzeba myśleć samodzielnie ! 15

Wnioski Subiektywna analiza ryzyka klienta jest istotna w procesie kredytowania przynajmniej części klientów, choć teraz jest traktowana nieformalnie. Nie można z niej zrezygnować, bo dobrze informuje o ryzyku. Można i trzeba wpisać ją w formalne procedury analizy ryzyka kredytowego. Metody subiektywne też mogą być uporządkowane i ograniczać dowolność wnioskowania. Mogą prowadzić do zespołowego wypracowania oceny. I będą wtedy zgodne ze sztuką zarządzania ryzykiem. 16

Jak badać inaczej? W przypadku firm z uproszoną rachunkowością: zbadać, czy firma daje dochód (bo z czegoś trzeba żyć), ale nie obliczać wskaźników finansowych tylko na podstawie deklarowanych danych, ocenić jakość prowadzonego biznesu, co wymaga także subiektywnych ocen, ustalić wielkość zaangażowania do wartości przychodu. W przypadku osób fizycznych: oprócz dochodów potwierdzonych przyjmować po weryfikacji także dochody deklarowane (choć nieudokumentowane); przyjąć racjonalne wartości kwoty niezbędnej do utrzymania rodziny, zróżnicowanej dla różnych grup klientów. 17

Warunek poprawnego tworzenia metod badania zdolności kredytowej Znać różne rozwiązania. Wiedzieć, że nigdy nie ma jedynych dobrych metod. Weryfikować projekty metod badania zdolności kredytowej na liczbowych danych naszych klientów. Nie udawać, że mamy informacje o klientach, tylko dlatego że powinniśmy je mieć. Zwykle ich nie mamy. Szanować tylko pewne dane. Zachować nieufność do deklarowanych liczb i weryfikować je według własnej wiedzy. 18

Trzeba o tych problemach rozmawiać konkretnie i szczegółowo. Nikt nie zastąpi zarządu banku w odpowiedzialności za ryzyko kredytowe ! Dziękuję za uwagę 19