Podstawy rachunkowości i controlling Podyplomowe Studium Menedżerskie dr inż. Adriana Kaszuba-Perz Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

Podstawy rachunkowości Część I Podstawy rachunkowości

„Cokolwiek przekazujesz, niech będzie w liczbie i wadze, a dawanie i odbieranie – wszystko na piśmie” Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań-Warszawa 1982, s.83

Rachunkowość jako system: „rachunkowość przedsiębiorstwa jest to zinstytucjonalizowany System-Informacyjny-Zarządzania, który realistycznie odzwierciedla zdarzenia gospodarcze zachodzące między przedsiębiorstwem i otoczeniem lub występujące wewnątrz danego podmiotu i uogólnia te zdarzenia gospodarcze w agregaty ujęte w wielkościach pieniężnych dla celów planowania-sterowania-nadzorowania i publikowania w przedsiębiorstwach” Brzezin W., Ogólna teoria rachunkowości, Wyd. PCz, Częstochowa 1998,s.22, za:J. Kloock „rachunkowość- to uniwersalny i elastyczny system informacyjno-kontrolny odzwierciedlający przebieg rezultatów działalności jednostek gospodarczych” Jaklik A., Micherda B., Zasady rachunkowości, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997

Rachunkowość jako system: „rachunkowość to pewien system informacyjny, a ściślej – pewien formalny system identyfikowania, pomiaru, klasyfikowania, rejestrowania transakcji przedsiębiorstw, przeznaczony do dostarczania, po odpowiednim przetworzeniu, informacji umożliwiających zaspokojenie domniemanych potrzeb licznych użytkowników” Dziedziczak I., Stępniewski J., System rachunkowości wspomaganej komputerowo, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 1999. rachunkowość, może być zatem traktowana jako system informacyjny, który dokonuje pomiaru i ewidencji zdarzeń gospodarczych, a następnie przetwarzania tak powstałej informacji.

rachunkowość finansowa musi odpowiadać zewnętrznym i wewnętrznym wymaganiom rachunkowym; rachunkowość zewnętrzna- ukierunkowana na tworzenie sprawozdań finansowych oraz dostarczanie informacji podmiotom zewnętrznym; zadania związane z kontrolą i planowaniem – stanowi podstawę efektywnego controllingu strategicznego

Stąd potrzeba ujednolicenia zasad rachunkowości. Szczególnie istotna jest wiarygodność informacji, na podstawie których podejmowane są decyzje Równie ważna jest także prawidłowość prezentacji tych informacji w formie sprawozdań finansowych. Stąd potrzeba ujednolicenia zasad rachunkowości.

Ujednoliceniu zasad rachunkowości, sprawozdawczości i rewizji finansowej służą: międzynarodowe standardy rachunkowości – Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASC, 1973 r.) od momentu powstania Rada Komitetu wydała 41 MSR; międzynarodowe standardy rewizji finansowej – wydawane są przez Międzynarodową Federację Księgowych (IFAC) i obejmują 46 regulacji (m.in.. dotyczą one: odpowiedzialności, planowania, kontroli wewnętrznej, dowodów wewnętrznych, sprawozdań rewizyjnych, wykorzystania wniosków pracy innych audytorów itd.) dyrektywy UE – (np. dyrektywa IV z 1978 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, dyrektywa VIII z 1984 r. o nadawaniu uprawnień osobom odpowiedzialnym za przeprowadzenie badań dokumentów księgowych) ustawa o rachunkowości – „polskie prawo bilansowe”;

Ustawa z dn. 29 września 1994 r. o rachunkowości znowelizowana 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz. U. nr 113, poz. 1186)

Przepisy ustawy o rachunkowości stosuje się do: spółek handlowych osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów, operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 800 000 EURO jednostek organizacyjnych działających na podstawie Prawa bankowego, Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi, funduszach inwestycyjnych, powierniczych, przepisów o działalności ubezpieczeniowej, fundusze emerytalnych, bez względu na wielkość przychodów gmin, powiatów, województw i ich związków, jednostek budżetowych, gospodarstw pomocniczych, zakł. budżetowych, zagranicznych osób prawnych

Każda jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą zasady (politykę) rachunkowości: określenie roku obrotowego oraz okresów sprawozdawczych metod wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych (zakładowego planu kont, wykazu ksiąg rachunkowych, opisu systemu przetwarzania danych- w przypadku korzystania z systemu komputerowego) systemu służącego ochronie danych

Księgi rachunkowe obejmują: dziennik księgę główną księgi pomocnicze zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej oraz kont ksiąg pomocniczych wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz)

Jeśli prowadzimy księgi rachunkowe przy użyciu komputera za równoważne im uważa się informacje księgowe zorganizowane w formie komputerowych baz danych bez względu na miejsce ich powstania i przechowywania

W księgach rachunkowych dokonuje się zapisów zdarzeń, na podstawie dowodów księgowych (dowodów źródłowych): zewnętrzne obce, otrzymane od kontrahentów zewnętrzne własne – przekazywane w oryginale kontrahentom wewnętrzne, dotyczące operacji wewnątrz jednostki gospodarczej

JEDNOSTKA GOSPODARCZA fakty, zjawiska, procesy ekonomiczne powodujące zmiany majątkowo-kapitałowe nie wywołujące zmian majątkowo-kapitałowych operacje gospodarcze decyzje, czynności towarzyszące działalności gospodarczej Rezultaty dokumenty ilościowo-wartościowe (dowody księgowe, np. faktury) dokumenty opisowe (np. umowy) nie wymagają ewidencji księgowej wymagają ewidencji księgowej

Uproszczony wzór bilansu dla jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeń AKTYWA S.p.r S.k.r. PASYWA S.k.r Aktywa trwałe Wartości niematerialne i prawne Rzeczowe aktywa trwałe Należności długot. Długoterm. rozliczenia międz. Aktywa obrotowe Zapasy Należności krótkoterminowe Inwestycje krótkoterminowe Krótkoterminowe rozliczenia międz. Kapitał własny Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania Rezerwy na zobowiązania Zobowiązania długoterm. Zobowiązania krótkoterm. Rozliczenia międz. Aktywa razem Pasywa razem

Główne zasady rachunkowości: zasada równowagi bilansowej zasada podwójnego zapisu zasada powtórzonego zapisu

Główne obszary ewidencyjne: środki pieniężne i rozrachunki rzeczowe aktywa obrotowe aktywa trwałe kapitały koszty (wg typów działalności: operacyjna, finansowa, inwestycyjna) układy ewidencyjne kosztów rzeczowe rezultaty działalności gospodarczej przychody ze sprzedaży ustalanie wyniku finansowego

Rachunkowość finansowa Rachunkowość zarządcza Controlling Część II Rachunkowość finansowa Rachunkowość zarządcza Controlling

„(...) idee głoszone przez ekonomistów oraz myślicieli politycznych, bez względu na to, czy są słuszne, czy błędne, mają większą siłę, niż się powszechnie przypuszcza. W rzeczywistości to one właśnie rządzą światem. Praktycy, przekonani, że nie podlegają żadnym wpływom intelektualnym, są zazwyczaj niewolnikami idei jakiegoś dawno zmarłego ekonomisty. Szaleni władcy, na których spłynęło objawienie, czerpią swoje maniacki pomysły od jakiegoś teoretyzującego pisarzyny sprzed niewielu lat.” John Maynard Keynes Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936, przeł. S. Rączkowski)

Rejestracja danych pierwotnych w systemach rachunkowości finansowej i rachunkowości zarządczej (żródło: M. Chalastra, Wspomaganie informatyczne controllingu, Controlling i rachunkowość zarządcza nr 4/2002) Koszty rodzajowe zespół 400 Koszty wg miejsc powstawania (MPK) zespół 500 konta pozabilansowe syntetyczne konta kosztów analityczne konta kosztów Raporty wg standardów rachunkowości finansowej Raporty wg standardów rachunkowości zarządczej

Zakres zadań controllingu określenie celów strategicznych i operacyjnych dla przedsiębiorstwa – PLANOWANIE; porównywanie planów z danymi rzeczywistymi wynikającymi z ich realizacji (analiza odchyleń) KONTROLA; koordynacja i korekta działań i procesów wewnątrz firmy - KIEROWANIE

Różnice pomiędzy rachunkowością i controllingiem: rachunkowość – obejmuje księgowość finansową, kalkulację kosztów, kalkulacje porównawcze i kalkulacje planowania. controlling zajmuje się przetwarzaniem informacji: kalkulacje kosztów i wydajności, kalkulacje porównawcze planowanie

Etapy wdrażania systemów controllingowych: identyfikacja i analiza procesów wewnątrz firmy; analiza struktury organizacyjnej oraz ośrodków odpowiedzialności (centra inwestycyjne, centra zysków, centra kosztów); zdefiniowanie struktury procesów budżetowania; analiza istniejącego systemu rachunkowości; opracowanie koncepcji systemu informacyjnego; przygotowanie i wdrożenie informatycznego systemu wspomagającego controlling.

Istota controllingu: kierowanie poprzez dogłębną analizę wyników i odchyleń, określenie kierunków działań zapobiegających wystąpieniu kryzysów, dążenie do osiągnięcia wyznaczonych celów. Controlling wykorzystuje zatem szereg instrumentów z zakresu szeroko pojętego zarządzania oraz narzędzia rachunkowości zarządczej.

Przykłady niektórych instrumentów i narzędzi wykorzystywanych przez controlling zarządzanie przez cele; planowanie i harmonogramowanie; budżetowanie; nowoczesne rachunki kosztów (ABC, target costing, rachunek kosztów cyklu życia produktu); tworzenie struktury ośrodków odpowiedzialności ; i inne.

Zakres systemów controllingu (żródło: M Zakres systemów controllingu (żródło: M. Chalastra, Wspomaganie informatyczne controllingu, Controlling i rachunkowość zarządcza nr 4/2002) Twardy controlling Miękki controlling controlling operacyjny Budżetowanie Rachunek kosztów Finansowe motywacyjne systemy wynagrodzeń Pozafinansowe systemy motywacyjne Psychologia zarządzania controlling strategiczny Analizy strategiczne Scenariusze rozwoju Analizy efektywności inwestycji Ścieżki kariery zawodowej