Ramy kwalifikacji i programy nauczania na bazie efektów uczenia Lublin 14 maj 2010

Kontekst europejski Do głównych celów polityki edukacyjnej- polityki na rzecz uczenia się przez całe życie (lifelong learning - LLL)- w Europie zaliczono: ułatwianie swobodnego przepływu osób między różnymi miejscami uczenia się oraz miejscami pracy w rozmaitych sektorach, branżach, regionach i krajach; ułatwianie przenoszenia zdobytych kwalifikacji oraz ich aktualizacji i rozwijania nowych; promowanie kreatywności i innowacyjności; przyczynianie się do wzrostu gospodarczego i zatrudnienia

Kontekst europejski Taka polityka wiąże się nierozerwalnie z ideami Procesu Bolońskiego: Mobilnością Porównywalnością – przenoszenie osiągnięć Uznawalnością – zaliczanie kształcenia pozaformalnego i nieformalnego Zatrudnialnością

Kontekst europejski Parlament Europejski i Rada w Zaleceniu z dnia 23 kwietnia 2008 roku rekomendują ich wprowadzenie, stwierdzając zarazem, że są one „wspólnymi europejskimi ramami odniesienia, wiążącymi systemy kwalifikacji różnych krajów … dzięki którym kwalifikacje stają się bardziej czytelne, łatwiejsze do zrozumienia w różnych państwach i systemach w Europie. Ich dwa główne cele to: promocja mobilności obywateli pomiędzy krajami oraz ułatwianie im uczenia się przez całe życie”.

Podstawowa wiedza ogólna oznacza efekt przyswajania informacji poprzez uczenie się. Wiedza jest zbiorem faktów, zasad, teorii i praktyk powiązanych z dziedziną pracy lub nauki. W kontekście Europejskich Ram Kwalifikacji wiedzę opisuje się jako teoretyczną lub faktograficzną Poziom 1 Efekty uczenia się odpowiadające poziomowi 1: Podstawowa wiedza ogólna Poziom 2 poziomowi 2: Podstawowa wiedza faktograficzna w danej dziedzinie pracy lub nauki Poziom 3 poziomowi 3: Znajomość faktów, zasad, procesów i pojęć ogólnych w danej dziedzinie pracy lub nauki Poziom 4 poziomowi 4: Faktograficzna i teoretyczna wiedza w szerszym kontekście danej dziedziny pracy lub nauki Poziom 5 poziomowi 5: Obszerna, specjalistyczna, faktograficzna i teoretyczna wiedza w danej dziedzinie pracy lub nauki i świadomość granic tej wiedzy Poziom 6 poziomowi 6: Zaawansowana wiedza w danej dziedzinie pracy i nauki obejmująca krytyczne rozumienie teorii i zasad Poziom 7 poziomowi 7: Wysoce wyspecjalizowana wiedza, której część stanowi najnowszą wiedzę w danej dziedzinie pracy lub nauki, będąca podstawą oryginalnego myślenia lub badań Krytyczna świadomość zagadnień w zakresie wiedzy w danej dziedzinie oraz na styku różnych dziedzin Poziom 8 poziomowi 8: Wiedza na najbardziej zaawansowanym poziomie w danej dziedzinie pracy lub nauki oraz na styku różnych dziedzin

Umiejętności - oznaczają zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-how w celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. W kontekście Europejskich Ram Kwalifikacji umiejętności określa się jako kognitywne (obejmujące myślenie logiczne, intuicyjne i kreatywne) oraz praktyczne (obejmujące sprawność i korzystanie z metod, materiałów, narzędzi i instrumentów) Inne kompetencje - oznaczają udowodnioną zdolność stosowania wiedzy, umiejętności i zdolności osobistych, społecznych lub metodologicznych okazywaną w pracy lub nauce oraz w karierze zawodowej i osobistej; w Europejskich Ramach Kwalifikacji, kompetencje określane są w kategoriach odpowiedzialności i autonomii Poziom 1 • Podstawowe umiejętności wymagane do realizacji prostych zadań • Praca lub nauka pod bezpośrednim nadzorem w zorganizowanym kontekście Poziom 2 • Podstawowe kognitywne i praktyczne umiejętności potrzebne do korzystania z istotnych informacji w celu realizacji zadań i rozwiązywania rutynowych problemów przy użyciu prostych zasad i narzędzi • Praca lub nauka pod nadzorem, o pewnym stopniu autonomii Poziom 3 • Zestaw umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do realizacji zadań i rozwiązywania problemów poprzez wybieranie i stosowanie podstawowych metod, narzędzi, materiałów i informacji • Ponoszenie odpowiedzialności za realizację zadań w pracy lub nauce • Dostosowywanie własnego zachowania do okoliczności w rozwiązywaniu problemów Poziom 4 • Zakres umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do generowania rozwiązań określonych problemów w danej dziedzinie pracy lub nauki • Samodzielna organizacja w ramach wytycznych dotyczących kontekstów związanych z pracą lub nauką, zazwyczaj przewidywalnych, ale podlegających zmianom • Nadzorowanie rutynowej pracy innych, ponoszenie pewnej odpowiedzialności za ocenę i doskonalenie działań związanych z pracą lub nauką Poziom 5 • Rozległy zakres umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do kreatywnego rozwiązywania abstrakcyjnych problemów • Zarządzanie i nadzór w kontekstach pracy i nauki podlegających nieprzewidywalnym zmianom • Analizowanie i rozwijanie osiągnięć pracy własnej oraz innych osób Poziom 6 • Zaawansowane umiejętności, wykazywanie się biegłością i innowacyjnością potrzebną do rozwiązania złożonych i nieprzewidywalnych problemów w specjalistycznej dziedzinie pracy lub nauki • Zarządzanie złożonymi technicznymi lub zawodowymi działaniami lub projektami, ponoszenie odpowiedzialności za podejmowanie decyzji w nieprzewidywalnych kontekstach związanych z pracą lub nauką • Ponoszenie odpowiedzialności za zarządzanie rozwojem zawodowym jednostek i grup Poziom 7 • Specjalistyczne umiejętności rozwiązywania problemów potrzebne do badań lub działalności innowacyjnej w celu tworzenia nowej wiedzy i procedur oraz integrowania wiedzy z różnych dziedzin • Zarządzanie i przekształcanie kontekstów związanych z pracą lub nauką, które są złożone, nieprzewidywalne i wymagają nowych podejść strategicznych • Ponoszenie odpowiedzialności za przyczynianie się do rozwoju wiedzy i praktyki zawodowej lub za dokonywanie przeglądu strategicznych wyników zespołów Poziom 8 Najbardziej zaawansowane i wyspecjalizowane umiejętności i techniki, w tym synteza i ocena, potrzebne do rozwiązywania krytycznych problemów w badaniach lub działalności innowacyjnej oraz do poszerzania i ponownego określania istniejącej wiedzy lub praktyki zawodowej • Wykazywanie się znaczącym autorytetem, innowacyjnością, autonomią, etyką naukową i zawodową oraz trwałym zaangażowaniem w rozwój nowych idei i procesów w najważniejszych kontekstach pracy zawodowej lub nauki, w tym badań

Kontekst polski W projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, (…) z dnia 30 marca 2010r czytamy miedzy innymi: 1) w art. 2 w ust. 1: pkt 7 otrzymuje brzmienie: „7) studia pierwszego stopnia – studia licencjackie lub inżynierskie, umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności w określonym obszarze kształcenia (nie: zakresie kształcenia), przygotowujące do pracy zawodowej, kończące się uzyskaniem tytułu licencjata albo inżyniera; 8) studia drugiego stopnia – studia magisterskie, umożliwiające uzyskanie specjalistycznej wiedzy w określonym obszarze kształcenia, jak również przygotowujące do twórczej pracy zawodowej, kończące się uzyskaniem tytułu magistra albo tytułu równorzędnego; 2) po pkt 14 dodaje się pkt 14a i 14b w brzmieniu: „14a) obszar kształcenia – spójny zasób wiedzy i umiejętności z zakresu jednego z obszarów wiedzy określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 3ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 oraz z 2005 r. Nr 164, poz. 1365), w którego ramach uczelnia prowadzi kształcenie;

Kontekst polski 14b) program kształcenia – opis zakładanych efektów kształcenia, zgodny z Krajowymi Ramami Kwalifikacji, oraz procesu kształcenia, prowadzącego do osiągnięcia tych efektów, wraz z przypisanymi do poszczególnych zajęć punktami ECTS;”

Kontekst polski Decyzja Nr 10/2009 Przewodniczącego Państwowej Komisji Akredytacyjnej z dnia 15 grudnia 2009 r. zmieniająca Decyzję Nr 9/2008 Przewodniczącego z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie ustalenia wykazu kierunków studiów pozostających w kompetencjach poszczególnych zespołów kierunków studiów.

Kontekst polski Ostatecznie ustalono 8 obszarów wiedzy w Polsce: Dziedziny techniczne Społeczne Humanistyczne Medyczne Rolnicze Sztuki Przyrodnicze Ścisłe

Kontekst polski Uchwała nr 137/2010 Prezydium Państwowej Komisji Akredytacyjnej z dnia 25 lutego 2010r. Część II. Koncepcja kształcenia i jej realizacja. 1. Cele kształcenia i deklarowane kompetencje absolwenta. 1.1 Ocena zgodności określonej przez uczelnię sylwetki absolwenta z uregulowaniami zawartymi w standardzie oraz struktury kwalifikacji absolwenta z przyjętymi w ramach Procesu Bolońskiego tzw. deskryptorami efektów kształcenia, tj. czy zakładane cele kształcenia oraz kompetencje ogólne i specyficzne, które uzyskają absolwenci odnoszą się do wiedzy, umiejętności i postaw, w tym umiejętności stosowania w praktyce zdobytej wiedzy, dokonywania ocen i formułowania sądów, komunikowania się z otoczeniem, kontynuacji kształcenia przez całe życie, a także czy przewidziano udział pracodawców w kształtowaniu koncepcji kształcenia oraz uwzględniono potrzebę dostosowania kwalifikacji absolwenta do oczekiwań rynku pracy.

Deskryptory Europa Polska wiedza i rozumienie wiedza zastosowanie wiedzy w praktyce ogólne umiejętności poznawcze umiejętności umiejętności komunikacyjno-informacyjne niezależność, odpowiedzialność i praca w zespole postawy

Deskryptory Za podstawę charakterystyki deskryptorów kształcenia dla poszczególnych stopni przyjęto: postęp w opanowywaniu dziedziny wiedzy, głębokość rozumienia jej problemów, wyrafinowanie umiejętności praktycznych, kreatywność i samodzielność działania, a także rozpoznawanie i ocenę ważnych kwestii etycznych, społecznych i zawodowych. Deskryptory efektów uczenia się mają ogólny (generyczny) charakter i podane są hasłowo.

KRK W proponowanym modelu Polskich Ram Kwalifikacji przyjmuje się założenie, że docelowo w polskim systemie kwalifikacji będzie się wyróżniać kwalifikacje „pełne” (zawsze przyporządkowane do określonego poziomu) oraz zakresowo od nich węższe kwalifikacje „cząstkowe”. Uzyskanie pełnej kwalifikacji będzie umożliwiało ubieganie się o kwalifikację na wyższym poziomie (pełną). Nabycie kwalifikacji „cząstkowej” na danym poziomie nie będzie dawać podstawy do ubiegania się o pełną kwalifikację wyższego poziomu, będzie mogło natomiast oznaczać częściowe wypełnienie wymagań ustalonych dla określonej pełnej kwalifikacji, która może być przyporządkowana do tego samego, co nabyta kwalifikacja cząstkowa, albo wyższego lub niższego poziomu.

KRK W polskich ramach kwalifikacyjnych uwzględniono dwa rodzaje efektów kształcenia: Kompetencje ogólne (umiejętności uniwersalne) Kompetencje przedmiotowe/ kierunkowe/ dziedzinowe (wiedza teoretyczna, praktyczna lub wiedza doświadczalna oraz umiejętności kierunkowe)

KRK Wyróżnia się trzy typy kompetencji ogólnych: Kompetencje instrumentalne: zdolności kognitywne, metodologiczne, techniczne, językowe Kompetencje interpersonalne: sprawności indywidualne np. zdolności społeczne – umiejętności interakcji, współpracy społecznej Kompetencje systemowe: zdolności i umiejętności dotyczące całych systemów (połączenie wiedzy, jej rozumienia i wrażliwości)

KRK Ogólniejsze efekty kształcenia winny być przypisane do studiów I stopnia: student, który kończy I stopień studiów, powinien umieć: – wykazać się znajomością podstaw i historii kierunku, który studiuje, – artykułować w spójny sposób zdobytą wiedze podstawową, – umieszczać w kontekście nowe informacje i ich interpretacje, – wykazać się rozumieniem ogólnej struktury kierunku, który studiuje, oraz jego związków z dziedzinami pochodnymi, – wykazać się rozumieniem i umiejętnością stosowania metod krytycznej analizy i rozwijania teorii, – w sposób właściwy stosować metody i techniki jego dyscypliny, – wykazać się rozumieniem jakości prac badawczych w jego dyscyplinie, – wykazać się rozumieniem doświadczalnych i obserwacyjnych metod testowania teorii.

KRK Student studiów II stopnia powinien: – mieć dobrą znajomość wybranej specjalizacji na poziomie zaawansowanym, w ramach kierunku, który studiuje. W praktyce oznacza to znajomość najnowszych teorii, interpretacji, metod i technik, – umieć wyciągać krytyczne wnioski oraz interpretować nowości teorii i praktyki, – posiadać wystarczające kompetencje w technikach badań niezależnych i umieć interpretować wyniki na poziomie zaawansowanym, – umieć wnosić oryginalny, choć ograniczony, wkład w ramach kanonu wybranej dyscypliny, np. przez napisanie pracy magisterskiej, – wykazywać oryginalność i kreatywność w podejściu do swojej dyscypliny, – posiadać rozwinięte kompetencje zawodowe  

wiedza umiejętności postawy KRK – poziom 5 Obszerna, specjalistyczna, faktografi czna i teoretyczna wiedza w danej dziedzinie pracy lub nauki i świadomość granic tej wiedzy. Zaawansowana wiedza w danej dziedzinie pracy i nauki obejmująca krytyczne rozumienie teorii i zasad Rozległy zakres umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do kreatywnego rozwiązywania abstrakcyjnych problemów Zaawansowane umiejętności wykazywania się biegłością i innowacyjnością potrzebną do rozwiązywania złożonych i nieprzewidywalnych problemów w specjalistycznej dziedzinie pracy lub nauki Zarządzanie i nadzór w kontekstach pracy i nauki podlegających nieprzewidywalnym zmianom, analizowanie i rozwijanie osiągnięć pracy własnej oraz innych osób Zarządzanie złożonymi technicznymi lub zawodowymi działaniami lub projektami, ponoszenie odpowiedzialności za podejmowane decyzje w nieprzewidywalnych kontekstach związanych z pracą lub nauką, ponoszenie odpowiedzialności za zarządzanie rozwojem zawodowym jednostek i grup Ma wiedzę ogólną i szczegółową w wybranych zakresach pozwalającą na rozumienie i rozwiązywanie problemów w kontekście uczenia się na poziomie studiów wyższych II stopnia i/lub pracy wymagającej zaawansowanego (wysoko profesjonalnego) przygotowania Ma opanowane wysoko profesjonalne umiejętności potrzebne do rozwiązywania problemów w kontekście uczenia się i/lub pracy Jest zdolny do: samodzielności i inicjatywy • na różnych polach współpracy z innymi w ramach działań o różnym charakterze • wypowiadania sądów w ważnych sprawach, z uwzględnieniem etycznych wymiarów swojego postępowania Ma wiedzę ogólną dotyczącą niektórych podstawowych obszarów studiowanej dziedziny • ma wiedzę szczegółową dotyczącą niektórych obszarów studiowanej dziedziny • wykazuje się znajomością niektórych technik uzyskiwania danych właściwych dla studiowanej dziedziny • ma wiedzę na temat historycznego rozwoju i poznawczego znaczenia w/w metod Ma opanowane umiejętności : • praktycznego wykorzystania wiedzy w rutynowej działalności profesjonalnej • praktycznego wykorzystania rutynowych dla studiowanej dyscypliny oraz stosowania niektórych technik na poziomie zaawansowanym lub specjalistycznym • przeprowadzenia zleconego prostego zadania badawczego lub ekspertyzy • logicznego wyciągania wniosków oraz formułowania sądów na podstawie danych z różnych źródeł • komunikacji i konsultacji ze specjalistami w swojej dziedzinie • dalszego uczenia się z pewną dozą samodzielności • inicjatywy i samodzielności w działaniach profesjonalnych • odpowiedzialności za pracę własną i innych w kontekście podstawowych zasad etyki, w tym etyki zawodu • efektywności działań (pracy) według wskazówek oraz do pracy w zespole • formułowania sądów w ważnych sprawach społecznych i światopoglądowych

Efekty kształcenia i kompetencje Wymagane efekty kształcenia wynikające z procesu kształcenia są formułowane przez nauczycieli akademickich i opisują, co student powinien wiedzieć, rozumieć lub/i umieć zademonstrować po zakończeniu procesu kształcenia. Efekty kształcenia mogą odnosić się do jednego przedmiotu lub modułu, jak również do całego okresu studiów. Efekty kształcenia określają wymogi, jakie należy spełnić, aby uzyskać punkty zaliczeniowe. Kompetencje są zdobywane lub rozwijane przez studenta w toku procesu kształcenia. Kompetencje stanowią dynamiczne połączenie wiedzy, jej rozumienia i umiejętności. Kompetencje rozwija się w ramach poszczególnych przedmiotów i ocenia na różnych etapach.

Taksonomia Blooma ocena synteza analiza zastosowanie zrozumienie wiedza

1. Wiedza – umiejętność przywoływania lub pamiętania faktów bez konieczności ich rozumienia Czasowniki używane do opisania tego poziomu: definiować, opisywać, wyliczyć, znaleźć, nazwać, rozpoznać, pokazać, powiedzieć, zaprezentować, odnieść, powtórzyć itp. Przykłady poleceń, które pozwalają sprawdzić, czy student osiągnął zamierzone efekty kształcenia: · Wymień kryteria, jakie powinny być wzięte pod uwagę przy leczeniu pacjenta chorego na zapalenie płuc. · Zdefiniuj, jakie zachowania świadczą o nieprofesjonalnym podejściu adwokata do klienta. · Naszkicuj historię Celtów od najwcześniejszych świadectw do migracji na wyspy. 2. Zrozumienie– umiejętność rozumienia i interpretowania wyuczonych(nabytych) informacji Czasowniki używane do opisania tego poziomu : powiązać, wyjaśnić, zakwalifikować, dostosować, opisać, rozróżnić, oszacować, uogólnić, rozpoznać, zilustrować, przetłumaczyć, zinterpretować itp. · Wskaż różnice pomiędzy prawem cywilnym a prawem karnym. · Przetłumacz fragment tekstu z włoskiego na polski. · Wyjaśnij społeczne, ekonomiczne i polityczne następstwa I wojny światowej. 3. Zastosowanie – umiejętność wykorzystania nabytych informacji w nowych sytuacjach, np. wykorzystanie wiedzy do rozwiązywania problemów Czasowniki używane do opisania tego poziomu: wdrażać, obliczać, zmieniać, wybierać, budować, pokazywać, rozwijać, znaleźć, ilustrować, organizować, produkować, wybierać, rozwiązywać, używać, modyfikować itp. · Zastosuj wiedzę o kontroli zakażeń w konserwacji urządzeń medycznych. · Wybierz i zastosuj skomplikowane techniki analityczne do analizy wydajności zużycia energii w złożonych procesach przemysłowych. · Zaprezentuj biegłość w użyciu zarówno słownika oraz gramatyki języka, jak i jego fonetyki w różnych stylach.

Analiza– umiejętność rozbijania informacji na elementy składowe, np Analiza– umiejętność rozbijania informacji na elementy składowe, np..odnajdywanie wewnętrznych powiązań i idei (rozumienie struktury organizującej) Czasowniki używane do opisania tego poziomu: analizować, ułożyć, rozbić, obliczać, kategoryzować, zaklasyfikować, porównać, powiązać, przedyskutować, rozpoznać, rozdzielać, podkreślać, oddzielać, rozróżniać, odnieść, zidentyfikować itp. Przykłady poleceń, które pozwalają sprawdzić, czy student osiągnął zamierzone efekty kształcenia: · Porównaj praktykę nauczania świeżo wykształconych nauczycieli oraz nauczycieli z 20-letnim doświadczeniem. · Poddaj analizie krytycznej teksty reprezentujące różne gatunki i różne epoki. · Zanalizuj przyczyny uznawania przez społeczeństwo pewnych zachowań za przestępcze. 5. Synteza– umiejętność łączenia poszczególnych elementów w całość Czasowniki używane do opisania tego poziomu: uzasadniać, komponować, kompilować, budować, rozwijać, wyjaśniać, formułować, uogólniać, integrować, modyfikować, organizować, planować, przygotowywać, rekonstruować, podsumowywać, streszczać itp. · Zaproponuj (pisemnie i ustnie) rozwiązania problemu kompleksowego zarządzania energią. · Zaplanuj program edukacji pacjentów. 6. Ocena (evaluation) – umiejętność oceny wartości informacji ze względu na dany cel Czasowniki używane do opisania tego poziomu: ocenić, oszacować, argumentować, porównać, konkludować, przekonać, krytykować, bronić, wyjaśniać, interpretować, polecać, osądzać, wspierać, przewidywać, streszczać itp. · Oszacuj znaczenie głównych postaci w przemianach historycznych w Irlandii. · Oceń rolę sportu i edukacji w promocji zdrowia wśród młodych ludzi. · Wyjaśnij wpływ M. Faraday’a na rozwój badań nad indukcją elektromagnetyczną.

Domena afektywna charakteryzowanie organizowanie wartościowanie odpowiadanie otrzymywanie

Otrzymywanie– chęć otrzymania informacji Odpowiadanie– aktywne uczestniczenie we własnym uczeniu się Wartościowanie– rozumienie wartości Organizowanie– porównywanie, zestawianie wartości Charakteryzowanie– zespolenie przekonań, idei i postaw Czasowniki używane do opisania domeny afektywnej: doceniać, akceptować, podejmować, wyzwanie, demonstrować, dyskutować, łączyć, organizować, osądzać, integrować, odnosić itp. Przykłady efektów kształcenia w domenie afektywnej: · Student akceptuje potrzeby istnienia standardów etycznych. · Student docenia potrzeby poufności w profesjonalnej obsłudze klienta. · Student uczestniczy w dyskusji z kolegami i nauczycielami w czasie zajęć.

DOMENA PSYCHOMOTORYCZNA (dotycząca umiejętności fizycznych) Domena ta dotyczy umiejętności fizycznych wymagających koordynacji umysłu i czynności mięśni. Czasowniki używane do opisania tej domeny: zbudować, dostosować, posługiwać się, używać, chwytać, rozróżniać (dotykiem), zmierzyć itp. · Student dokonuje dokładnych i bezpiecznych pomiarów w laboratorium. · Student przedstawia efektywną prezentację. · Student demonstruje wybrane techniki komunikacji graficznej.

Przy definiowaniu efektów kształcenia/uczenia się należy : 1) rozpoczynać opis każdego efektu kształcenia czasownikiem w stronie czynnej („Student: wymienia kryteria, analizuje, przedstawia, wyjaśnia” itp.); 2) używać tylko jednego czasownika przy formułowaniu jednego EK (np. „Student stosuje wiedzę o kontroli zakażeń w konserwacji urządzeń medycznych”); 3) unikać czasowników o znaczeniu zbyt ogólnym, niejasnym, takich jak: wiedzieć, rozumieć, uczyć się, zaznajamiać się z, być świadomym itp.; 4) unikać zdań skomplikowanych. Jeżeli to konieczne, lepiej użyć więcej niż jednego zdania, by bardziej jednoznacznie zdefiniować EK; 5) upewnić się, że EK kursu/modułu odnoszą się do całkowitych EK programu studiów; 6) EK muszą być możliwe do zmierzenia i zaobserwowania; 7) EK powinny być możliwe do oceny;