System Obszarów Chronionych w Polsce

obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, W ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody przewidziano następujące formy obszarowe ochrony przyrody: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,

Powierzchnia obszarów objętych wymienionymi formami ochrony przyrody w Polsce (bez obszarów Natura 2000) wynosi 10 173 238,7 ha, co stanowi 32,6% ogólnej powierzchni kraju

% ogólnej powierzchni kraju Zestawienie powierzchni[w ha] i procentowego udziału w powierzchni kraju, obszarowych form ochrony przyrody: Lp. Nazwa formy ochrony Liczba obiektów Powierzchnia [w ha] % ogólnej powierzchni kraju 1. Parki narodowe 23 317405,5 1 2. Rezerwaty przyrody 1385 162435,2 0,5 3. Parki krajobrazowe 120 2517183,9 8,1 4. Obszary chronionego krajobrazu 445 7042615,7 22,5 5. Użytki ekologiczne 6177 42641,0 0,14 6. Stanowiska dokumentacyjne 115 783,7 0,003 7. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 177 85329,3 0,274

Obszary cenne pod względem przyrodniczym w Polsce

Obszary chronione o międzynarodowym znaczeniu

Konwencje, których postanowienia lub ustalenia konferencji stron obligują do wyznaczania obszarów chronionych: Konwencja o różnorodności biologicznej (z 1992 roku) Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (Konwencja Ramsarska, z 1971 roku) Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (Konwencja Paryska z 1972 roku) Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Konwencja Helsińska z 1992 roku)

Konwencja Ramsarska, czyli "Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego„. Polska jest stroną tej Konwencji od dnia 22 marca 1978 r. Ministerstwo Środowiska opracowało „Strategię ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań na lata: 2006-2013”. Zatwierdzona przez Ministra Środowiska „Strategia…” jest dostępna na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska pod adresem: www.mos.gov.pl

oraz subalpejskie torfowiska w Karkonoskim PN. Na liście Konwencji Ramsarskiej jest 13 polskich obszarów wodno-błotnych o łącznej powierzchni 145.075 ha. Są to: Parki Narodowe: Biebrzański, Wigierski, Poleski, Narwiański i Słowiński oraz rezerwaty przyrody: Jezioro Łuknajno, Jezioro Świdwie, Jezioro Karaś, Jezioro Siedmiu Wysp, Jezioro Drużno, Stawy Milickie i Słońsk (w Parku Narodowym „Ujście Warty") oraz subalpejskie torfowiska w Karkonoskim PN.

Strona internetowa Konwencji Ramsarskiej: www.ramsar.org Baza o mokradłach- „System Informacji Przestrzennej o Mokradłach Polski” (Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach- wykonawca projektu) www.gis-mokradła.info został zamieszczony na publicznie dostepnym serwerze Ministerstwa Środowiska w dziale: „Materiały informacyjne”, „Bazy danych”, Strona internetowa Konwencji Ramsarskiej: www.ramsar.org Strona internetowa poświęcona obszarom wodno-błotnym w Polsce: www.bagna.pl

REZERWATY BIOSFERY REZERWAT BIOSFERY – obszary obejmujące ekosystemy lądowe, przybrzeżne i morskie, które uzyskały międzynarodowe uznanie w ramach programu UNESCO „Człowiek i biosfera” (MaB) Rezerwaty biosfery tworzą ogólnoświatową sieć: 529 obszarów w 105 krajach

FUNKCJE REZERWATU BIOSFERY - funkcja ochronna - funkcja rozwojowa - funkcja wspierania logistycznego

CECHY REZERWATU BIOSFERY mozaika reprezentatywnych systemów ekologicznych, o różnym stopniu interwencji człowieka duże znaczenie dla różnorodności biologicznej stwarza możliwości rozwiązywania problemów zrównoważonego rozwoju posiada odpowiednie rozmiary, zapewniające możliwość pełnienia wszystkich 3 funkcji posiada odpowiednie strefowanie wszystkie zainteresowane podmioty włączone są w proces jego ustanawiania i funkcjonowania posiada strategię lub plan zagospodarowania posiada organ zarządzający lub mechanizm wdrażania strategii/planu posiada programy na rzecz badań, monitoringu, edukacji i szkolenia

STREFOWANIE REZERWATU BIOSFERY strefa centralna (core zone) strefa buforowa (buffer zone) strefa przejściowa (transition zone)

REZERWATY BIOSFERY W POLSCE pracami kieruje Polski Komitet Narodowy UNESCO-MaB przy Prezydium PAN utworzono 9 rezerwatów biosfery, w tym 3 międzynarodowe: a/ Rezerwat Biosfery Białowieża b/ Rezerwat Biosfery Babia Góra c/ Rezerwat Biosfery Jezioro Łuknajno d/ Słowiński Rezerwat Biosfery (1996) e/ Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie PL/UKR/SLO f/ Rezerwat Biosfery Karkonosze PL/CZ g/ Tatrzański Rezerwat Biosfery PL/SLO h/ Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska i/ Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie

PLANOWANE REZERATY BIOSFERY W POLSCE Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie Rezerwat Biosfery Roztocze PL/UKR Rezerwat Biosfery „Trzy Puszcze” PL/ROS/LIT

Korytarze ekologiczne „korytarz ekologiczny - obszar umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub grzybów” (art. 5 pkt. 2 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880) Cel tworzenia korytarzy migracyjnych (ekologicznych): przeciwdziałanie izolacji obszarów przyrodniczo cennych, umożliwienie migracji zwierząt i roślin w skali Polski i Europy oraz ochrona i odbudowa bioróżnorodności zarówno na obszarach sieci NATURA 2000, jak i innych terenach o dużej wartości przyrodniczej

Ochrona prawna korytarzy ekologicznych Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880). W art. 5 pkt. 2 zawarta jest następująca definicja: „korytarz ekologiczny - obszar umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub grzybów”. art. 3 pkt. 3 mówi, iż „Cele ochrony przyrody są realizowane przez: opracowywanie i realizację ustaleń planów ochrony [...] siedlisk i szlaków migracji gatunków chronionych”. w art. 23 ust. 1, gdzie ustawodawca, pisząc o obszarze chronionego krajobrazu wskazuje, iż obejmuje on „tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych”.

Sieć proponowanych korytarzy ekologicznych w Polsce (według Jędrzejewski i in. 2004)

Zadania planowane do realizacji w związku z siecią obszarów chronionych wykonanie bazy danych przestrzennych obszarów chronionych w Polsce opracowanie koncepcji wyznaczenia i wdrażania Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej (PEEN) w Polsce

Paneuropejska Sieć Ekologiczna PEEN Jest głównym elementem Paneuropejskiej Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej, pozwalającym na wprowadzenie strategii w życie. Decyzja o utworzeniu sieci PEEN podjęta została przez Ministrów Środowiska na 3 Konferencji Ministerialnej „Środowisko dla Europy” w Sofii, w dniu 25 października 1995 r. Na 5 Konferencji Ministerialnej w Kijowie w 2003 r., Ministrowie Środowiska podpisali rezolucję, w której podjęto decyzję, że do 2006 r. zostaną określone obszary wchodzące w skład sieci, a do 2008 r. określona zostanie efektywna ochrona tych obszarów

Podstawowe założenia Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej PEEN ekosystemy, siedliska, gatunki i krajobrazy, posiadające znaczenie ogólnoeuropejskie będą objęte ochroną w zakresie wystarczającym, siedliska włączone do sieci będą odpowiednio rozległe, aby umożliwić ochronę gatunków, zapewnione będą dostateczne warunki migracji i rozprzestrzeniania się gatunków, odtworzone zostaną zniszczone fragmenty kluczowych systemów przyrodniczych, kluczowe systemy przyrodnicze będą buforowane przed potencjalnymi zagrożeniami.

Obszary wchodzące w skład Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej W Paneuropejskiej Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej podkreśla się, że Paneuropejska Sieć Ekologiczna (PEEN) powinna być budowana na istniejących inicjatywach, instrumentach i porozumieniach, z wykorzystaniem wyników wszelkich projektów i programów, doświadczeń związanych z wdrażaniem umów międzynarodowych oraz rozwiązań stosowanych w ochronie obszarowej przez różne państwa na mocy ich prawa wewnętrznego. W sieci powinny się znaleźć zatem oprócz obszarów chronionych prawem krajowym także m. in., Obszary Ramsar, Rezerwaty Biosfery, obiekty Dziedzictwa Światowego, obszary sieci Natura 2000, obiekty uhonorowane Dyplomem Rady Europy.

Paneuropejska sieć ekologiczna PEEN: ma być determinantą dla krajowej, regionalnej i międzynarodowej polityki w zakresie użytkowania ziemi i planowania przestrzennego, jak również dla działań podejmowanych w odnośnych sektorach gospodarczych i finansowych przy opracowaniu koncepcji wyznaczenia i wdrażania Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej (PEEN) w Polsce planowane jest przeprowadzenie szerokich konsultacji z przedstawicielami instytucji i organizacji naukowych zajmujących się ochroną przyrody i krajobrazu, specjalistami w zakresie zagospodarowania przestrzennego oraz rozwoju regionalnego oraz ekologicznymi organizacjami pozarządowymi.

Europejska Konwencja Krajobrazowa (Florencja 20 października 2000) (Ratyfikowana przez RP 27 września 2004) (Dz. U. z 2006, Nr 14 poz. 98)

Założenia natury ogólnej: Duża rola krajobrazu w życiu publicznym- ważna część jakości życia ludzi i dobrobytu społeczeństw, Podstawowy komponent europejskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, wspólne dobro i zasób przyrody, Działania podejmowane w różnych sferach życia społecznego (rolnictwo, leśnictwo, przemysł, transport, planowanie przestrzenne) przyspieszają przekształcenia krajobrazów – rodzi to konieczność podejmowania działań ochronnych: - gospodarowanie krajobrazem, - harmonizowanie jego zmian, - planowanie krajobrazu – działania perspektywiczne.

Sposób realizacji zapisów konwencji: 1. Rozdział II, Artykuł 4 - każda ze stron wdroży zasady konwencji według własnego podziału władzy (system prawa), zgodnie z zasadami konstytucyjnymi i organizacją administracyjną, 2. Artykuł 5 - działania na rzecz prawnego uznania krajobrazów jako różnorodności kulturowej i przyrodniczej, - ustanowienie i wdrożenie polityk ukierunkowanych na ochronę i planowanie krajobrazów (procedury dla organów lokalnych i regionalnych – planowanie regionalne i urbanistyczne),

3. Artykuł 6 (szkolenie i edukacja, identyfikacja i ocena krajobrazów i czynników presji) - wdrażanie- wprowadzenie instrumentów w zakresie ochrony, gospodarki i planowania krajobrazów (funkcjonalne instrumenty prawno-ekonomiczne, konkretne normy prawne wskazujące na określone zakazy, czy też inne ograniczenia związane z ochroną krajobrazu),

Obecny stan prawny: Przepisy obecnie obowiązujących ustaw nie dają podstaw do uznania wymogów EKK jako ostatecznych. Posiadają charakter natury ogólnej, definicyjny, często niespójny. Przykład: (Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody). Art. 2 ust. 1, art. 5 pkt 8 (ochrona krajobrazowa - zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu), Art. 5 pkt 20, 23 (walory krajobrazowe -wartości ekologiczne, estetyczne lub kulturowe obszaru oraz związane z nim- rzeźba terenu, twory i składniki przyrody, ukształtowane przez siły przyrody lub działalność człowieka)

Priorytetowym instrumentem ochrony i kształtowania krajobrazu powinno być planowanie przestrzenne. Szczególnie na poziomie lokalnym. Potrzebna jest w tym zakresie nowelizacja ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wraz z wiążącymi aktami wykonawczymi.

Dziękujemy za uwagę Bożena Haczek - Radca Ministra, DLOPiK, MŚ, bozena.haczek@mos.gov.pl Anna Liro - Radca Ministra, DLOPiK, MŚ, anna.liro@mos.gov.pl Tomasz Pucek – starszy specjalista, DLOPiK, MŚ, tomasz.pucek@mos.gov.pl Małgorzata Różyńska - starszy specjalista, DLOPiK, MŚ, malgorzata.rozynska@mos.gov.pl