Polskie systemy transportowe na tle systemów europejskich – sieć TEN-T i polskie postulaty jej rozszerzenia w roku 2010, współdziałanie z krajami sąsiedzkimi w tej dziedzinie MACIEJ JASZCZUK Główny Specjalista Departament Polityki Transportowej i Spraw Międzynarodowych Ministerstwo Infrastruktury Warszawa, styczeń 2008 r.

1. Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T) – rys historyczny, definicja Zasady rozwoju systemu transportowego w układzie gałęziowym i terytorialnym sformułowane są w oparciu o Transeuropejskie Korytarze Transportowe i sieć uzupełniającą, które razem tworzą Transeuropejską Sieć Transportową (ang. Transeuropean Transport Network TEN-T). Korytarz transportowy jest to ciąg infrastruktury transportowej międzynarodowego znaczenia, wzdłuż którego przebiegają szlaki transportowe o odpowiednich parametrach technicznych z rozmieszczonymi na nich węzłami transportowymi (np. centra logistyczne). Ze względu na swe położenie geograficzne Polska zajmuje istotne miejsce w układzie sieci międzynarodowych korytarzy transportowych.

1. Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T) – rys historyczny, definicja Według ustaleń Paneuropejskich Konferencji Ministrów Transportu (Kreta 1994, Helsinki 1997) przez terytorium Polski przebiegają cztery z dziesięciu Korytarzy Paneuropejskich: KORYTARZ I – Helsinki – Tallin – Ryga – (Kaliningrad – Gdańsk) - Kowno – Warszawa; KORYTARZ II – Berlin – Warszawa – Mińsk – Moskwa – Niznij Nowgorod; KORYTARZ III – Berlin / Drezno – Wrocław – Katowice – Kraków – Lwów – Kijów; KORYTARZ VI – Gdynia / Gdańsk – Warszawa – Katowice – Żylina (Ostrawa – Brno – Brzeclaw) Obecnie proces stanowienia Korytarzy Paneuropejskich uważa się za zamknięty. UE skupia się na realizacji wytyczonych celów dotyczących budowy i modernizacji istniejącej sieci TEN-T. Realizowana jest współpraca wielostronna w ramach ww. Korytarzy (Komitety Sterujące, grupy robocze) z udziałem Komisji Europejskiej.

1. Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T) – rys historyczny, definicja Sieć uzupełniająca TEN-T znajduje się poza Korytarzami Paneuropejskimi. Została zdefiniowana w celu optymalizacji poprowadzenia międzynarodowego tranzytu lądowego przez poszczególne państwa członkowskie Unii Europejskiej. Podstawą zdefiniowania tej sieci była sieć TINA, która powstała w wyniku analiz konsultantów w okresie przedakcesyjnym w latach 90-tych. Prace te były prowadzone na zlecenie i pod auspicjami Komisji Europejskiej. Sieć składa się z linii kolejowych, dróg kołowych, śródlądowych dróg wodnych, lotnisk, portów morskich i rzecznych. Sieć TEN-T stanowi dla Unii Europejskiej kluczową sieć transportową, która musi spełnić wysokie kryteria techniczne celem spełnienia zasady unijnych swobód przemieszczania się ludzi, towarów i usług. Jej budowa i modernizacja jest finansowana z Funduszu Spójności i Funduszu TEN-T.

1. Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T) – rys historyczny, definicja Członkostwo Polski w UE było poprzedzone negocjacjami akcesyjnymi m.in. w rozdziale „Transport”. Jedną z jego części jest zdefiniowanie Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T). Sieć TINA z dniem akcesji Polski do UE, tj. 1.05. 2004 r. została formalnie przekształcona w sieć TEN-T, która po upływie okresów przejściowych powinna spełniać odpowiednio wysokie parametry techniczne. W przypadku dróg dotyczą one jedynie w praktyce dopuszczenia do ruchu pojazdów o nacisku 11,5 tony na oś na tej sieci. W przypadku kolei – uzyskania prędkości 160 km/h dla transportu osobowego i 120 km/h dla transportu towarowego oraz nacisku 22,5 tony na oś. Kwestie rozwiązań docelowych w postaci autostrady, drogi ekspresowej jedno-lub dwujezdniowej, linii kolejowej dwu- lub jednotorowej, elektryfikacji, itp. stanowią decyzje wewnętrzne każdego państwa członkowskiego, w zależności od obecnych i planowanych potoków ruchu.

1. Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T) – rys historyczny, definicja W 2002 r. Komisja Europejska uznała, że sieć transportowa powinna przekształcić się w narzędzie integracji europejskiej i działać w warunkach jednego rynku przewozowego. Priorytetowymi celami polityki transportowej UE są inwestycje w infrastrukturę transportową. Dotąd była ona nadmiernie nastawiona na potrzeby poszczególnych krajów członkowskich. Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T) po rozszerzeniu UE dn. 01.01 2007 r. obejmuje: 75.200 km dróg, 78.000 km linii kolejowych, 330 lotnisk, 270 międzynarodowych portów morskich, 210 portów żeglugi śródlądowej. Polityka transportowa UE kładzie nacisk m.in.. na takie działania, jak: rozwój infrastruktury multimodalnej, multimodalne koncepcje logistyczne, np. węzły intermodalne, międzynarodową współpracę przedsiębiorstw transportowych, rozwój łańcuchów logistycznych.

1. Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T) – rys historyczny, definicja

1. Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T) – rys historyczny, definicja

2. Traktat akcesyjny – istniejąca sieć TEN-T w Polsce Road Network Corridor I - Budzisko - Augustów - Białystok - Ostrów Mazowiecka – Warszawa - 339 km; Corridor I a- Grzechotki - Elbląg – Gdańsk - 114 km, Corridor II - Świecko - Poznań - Konin - Łowicz - Warszawa - Siedlce – Terespol; planned new motorway: Świecko - Poznań - Stryków (Łódź) – Warszawa – Siedlce – Kukuryki – 682 km; Corridor III - Olszyna / Zgorzelec - Legnica - Bielany Wrocławskie (Wrocław) - Gliwice - Katowice - Kraków - Tarnów - Rzeszów - Przemyśl – Medyka; planned new motorway: Olszyna / Zgorzelec - Legnica - Bielany Wrocławskie (Wrocław) - Gliwice - Katowice - Kraków - Rzeszów – Korczowa- 818 km; Corridor VI - Gdynia / Gdańsk - Toruń - Włocławek - Łódź - Piotrków Trybunalski - Częstochowa - Katowice - Bielsko-Biała - Żywiec - Zwardoń; additional route via Warszawa: Gdańsk - Elbląg - Mława - Warszawa - Piotrków Trybunalski; branch to Poznań: Dolna Grupa (Grudziądz) - Bydgoszcz - Poznań; branch to Cieszyn: Bielsko-Biała - Cieszyn; planned new motorway: Gdynia / Gdańsk - Toruń - Włocławek - Łódź - Piotrków Trybunalski - Częstochowa - Gliwice – Gorzyczki - 1447 km; TINA - Warszawa - Lublin – Dorohusk – 243 km; TINA - Świnoujście - Szczecin - Świebodzin - Legnica – Lubawka / Jakuszyce - 490 km; TINA - Piaski (Lublin) - Zamość – Hrebenne 125 km; TINA - Toruń - Sierpc – Płońsk – 146 km; TINA - Rzeszów - Barwinek - 91 km; TINA - Piotrków Trybunalski - Wrocław – Bolków – 300 km; TINA - Kołbaskowo – Szczecin - 13 km. TOTAL LENGTH: 4816 km

2. Traktat akcesyjny – istniejąca sieć TEN-T w Polsce

Sieć TEN-T w Polsce: Korytarze Paneuropejskie i sieć uzupełniająca TEN-T Corridors Additional TEN-T Corridors Planned TEN-T Corridors TEN Network National Roads Network Main Airports Main Seaports Gdańsk Szczecin Poznań Warszawa Wrocław Katowice Rzeszów Kraków

2. Traktat akcesyjny – istniejąca sieć TEN-T w Polsce Railway Network Corridor I: Warszawa - Białystok - Suwałki – Trakiszki – 340 km; Corridor I a: Gdańsk - Tczew - Elbląg - Braniewo - 141km; Corridor II Kunowice - Poznań - Kutno - Warszawa - Łuków – Terespol, additional line for freight: Łowicz - Pilawa – Łuków – 869 km; Corridor III: Zgorzelec - Legnica - Wrocław - Opole - Katowice - Kraków - Tarnów - Przemyśl – Medyka, additional line for freight: Wrocław - Opole - Gliwice - 732 km; Corridor VI: Gdynia - Gdańsk - Tczew - Iława - Warszawa - Zawiercie - Katowice - Bielsko-Biała - Zwardoń / Zebrzydowice, additional line for freight: Tczew - Inowrocław - Tarnowskie Góry Chorzów – Pszczyna – 1526 km; TINA: Świnoujście - Szczecin - Rzepin / Poznań - Wrocław – Międzylesie – 999 km; TINA: Warszawa - Pilawa - Lublin – Dorohusk – 267 km; TINA: Kędzierzyn-Koźle – Chałupki – 54 km; TINA: Poznań – Inowrocław – 107 km; TINA: Psary – Kraków - 71 km. TOTAL LENGTH: 5106 km

2. Traktat akcesyjny – istniejąca sieć TEN-T w Polsce

2. Traktat akcesyjny – istniejąca sieć TEN-T w Polsce Inland waterway network Odra (Oder) from confluence of Nysa Łuzycka river to the Bay of Szczecin and to the Baltic Sea Wisła (Vistula) from Tczew to confluence to the Baltic Sea. Airports 1. Warszawa – Okęcie (international), 2. Kraków – Balice (community), 3. Gdańsk - Rębiechowo (regional) 4. Poznań – Ławica (regional), 5. Wrocław – Strachowice (regional), 6. Katowice – Pyrzowice (regional), 7. Szczecin – Goleniów (regional), 8. Rzeszów – Jasionka (regional). Seaports (cat. A) 1. Gdańsk 2. Gdynia 3. Szczecin 4. Świnoujście

3. Rewizja wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T Akty prawne UE w sprawie wytycznych Wspólnoty dotyczących rozwoju Transeuropejskiej Sieci Transportowej: Decyzja nr 1692/1996/EC Parlamentu Europejskiego i Rady – zawiera mapy sieci TEN-T i kryteria wyboru dla sieci TEN-T; Decyzja nr 1346/2001/EC Parlamentu Europejskiego i Rady – zawiera kryteria wyboru dla sieci TEN-T; Decyzja nr 884/2004/EC Parlamentu Europejskiego i Rady zawiera kryteria wyboru dla sieci TEN-T i listę 30 projektów priorytetowych na sieci TEN-T. Projekty priorytetowe na sieci TEN-T dotyczące Polski zdefiniowane w rezultacie prac Grupy Wysokiego Szczebla-1 (HLG-1) pod przewodnictwem Karela van Mierta w l. 2003-4: Nr 21 – Autostrady morskie (Morza Bałtyckiego); Nr 23 – Linia kolejowa Gdańsk – Warszawa – Brno/Bratysława/Wiedeń; Nr 25 – Autostrada Gdańsk – Brno /Bratysława – Wiedeń; Nr 27 – Rail Baltica: Warszawa – Kowno – Ryga – Tallin – Helsinki.

3. Rewizja wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T Mapa projektów priorytetowych znaczenia europejskiego na sieci TEN-T Projekty te zostały zdefiniowane w wyniku prac Grupy Wysokiego Szczebla -1 (HLG-1) w latach 2003-2004 pod przewodnictwem p. Karela van Mierta. Polskę reprezentował ówczesny Podsekretarz Stanu w Min. Infrastruktury – Sergiusz Najar.

3. Rewizja wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T Na początku XXI stulecia systemy transportu europejskiego zderzyły się z poważnym brakiem zrównoważenia poszczególnych rodzajów transportu. Faworyzowane były środki transportu powodujące największe zanieczyszczenia oraz zagęszczenie. Wymagało to zmiany strategii we Wspólnej Polityce Transportowej, która postawiłaby użytkowników w centrum systemu gwarantującego ich prawo do efektywnego, bezpiecznego, wygodnego i przyjaznego dla środowiska transportu”. (Końcowy Raport TINA, kwiecień 2002 r.) Rozwój infrastruktury transportowej jest jednym z najważniejszych priorytetów europejskiej polityki transportowej stwierdza tzw. Biała Księga (White Paper) – dokument przyjęty w r. 2001 przez Komisję Europejską: „Europejska Polityka Transportowa do r.2010: Czas na decyzje”.

3. Rewizja wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T Art. 21 Decyzji nr 1692/96/EC: „Co 5 lat po wejściu w życie Decyzji, zaś po raz pierwszy przed 1 lipca 1999 roku, Komisja przedłoży raport Parlamentowi Europejskiemu i Radzie wskazujący na wytyczne, które trzeba wdrożyć, aby wziąć pod uwagę kwestie ekonomiczne i technologiczne w zakresie transportu, w szczególności w transporcie kolejowym.” Ostatnia rewizja wytycznych odbyła się w 2004 r., której wynikiem była Decyzja 884/2004/EC. Kolejna rewizja wytycznych jest planowana w 2009 lub w 2010 roku. Jej przedmiotem będzie przede wszystkim: przegląd wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T; realizacja projektów priorytetowych znaczenia europejskiego na sieci TEN-T. Przy okazji rewizji będzie istniała możliwość wystąpienia do Komisji z wnioskiem o modyfikację pozostałej sieci TEN-T. Komisja, jednakże, pozytywną odpowiedź może uzależnić od stanu realizacji dotychczasowych projektów priorytetowych.

3. Rewizja wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T Mapa osi transkontynentalnych zdefiniowanych przez HLG-2

3. Rewizja wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T Komisja Europejska w 2007 r. oficjalne rozpoczęła rozmowy o rozszerzeniu głównych osi międzykontynentalnych stanowiących przedłużenie sieci TEN-T poza terytorium Unii Europejskiej. Idea ta została zdefiniowana w wyniku prac Grupy Wysokiego Szczebla-2 (HLG-2) pod przewodnictwem Loyoli de Palacio w 2005 roku. Wówczas Komisja Europejska, w porozumieniu z 25 państwami spoza UE, wytyczyła pięć podstawowych, priorytetowych osi transkontynentalnych w relacji Europa – Azja i Europa – Afryka, które miałyby stanowić przedłużenie dotychczasowych sieci TEN-T z terytorium UE. Międzynarodowy charakter tych osi nadaje nowy, regionalny wymiar proponowanej współpracy UE z krajami trzecimi. Szczegóły współpracy dotyczące zasad i mechanizmów prawnych oraz wiążącej się z tym skuteczności działań są przedmiotem analiz i konsultacji społecznych. W ich rezultacie opracowany został Komunikat Komisji ze stycznia 2007 roku (COM(2007)32) pt. „Rozszerzenie głównych Trans-Europejskich Osi Transportowych na kraje sąsiadujące”. Na jego podstawie omówiony został Plan Działań „Transport Regionalny” dla regionu Morza Śródziemnego na lata 2007 – 13 oraz nowy instrument finansowy – Fundusz Inwestycji Sąsiedztwa.

3. Rewizja wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T Kierunek działań DG TREN na najbliższe lata 2008 -13: 70% środków finansowych UE kierowanych jest na projekty priorytetowe z Załącznika III do Decyzji 884/2004/WE, szczególnie na odcinki transgraniczne, Promocja projektów dotyczących wykorzystywania inteligentnych systemów transportowych (np. ERTMS), Rozpoczęcie prac w 2008 r. nad kolejną rewizją wytycznych ds. TEN-T planowaną w 2010 roku, Greening of TEN-T – ukierunkowanie rozwoju sieci na rzecz bardziej ekologicznych rodzajów transportu – poszukiwanie rozwiązań logistycznych, które pozwoliłyby w bardziej optymalny dla środowiska i gospodarki sposób korzystać z całej infrastruktury, Zmiana podejścia do sieci TEN-T ze zorientowanego obecnie na transport pasażerski na ukierunkowane przewozy towarowe. W tym kontekście w 2008 r. ukażą się: komunikat ws. dotychczasowych i przyszłych działań na rzecz ekologicznego transportu, w szczególności z wykorzystaniem inteligentnych systemów transportowych oraz komunikat ws. internalizacji kosztów zewnętrznych w transporcie.

3. Rewizja wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T Działania strony polskiej: Powołanie Zespołu ds. przygotowania propozycji modyfikacji wspólnotowych wytycznych dotyczących rozwoju Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T) – Zarządzenie nr 23 Ministra Transportu z dnia 31 sierpnia 2006 r.; Do zadań Zespołu należy: analiza obecnego przebiegu sieci TEN-T w Polsce oraz zebranie i selekcja propozycji modyfikacji sieci TEN-T, w tym projektów priorytetowych znaczenia europejskiego na terytorium Polski; przedłożenie do akceptacji Kierownictwa resortu ostatecznej wersji propozycji modyfikacji sieci TEN-T opracowanej przez Zespół; monitorowanie prac mających na celu modyfikację wspólnotowych wytycznych dotyczących rozwoju sieci TEN-T prowadzonych w instytucjach UE; Zespół otrzymał ok. 150 propozycji modyfikacji sieci TEN-T, po dokonaniu analizy i selekcji decyzja ws. wyboru propozycji modyfikacji sieci TEN-T została podjęta na VI posiedzeniu w dn. 28.09.2007 r.; Zespół zakończy prace w I połowie 2008 r. po opracowaniu uzasadnień do propozycji modyfikacji, dokonaniu uzgodnień z krajami sąsiadującymi oraz przedłożeniu wniosku strony polskiej Komisji Europejskiej; 5. Przewodniczącym Zespołu jest Sekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury.

3. Rewizja wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T Projekty modyfikacji sieci TEN-T wybrane przez Zespół: TRANSPORT DROGOWY S-19 - Kuźnica Białostocka – Białystok – Lublin – Rzeszów, S-7 – Warszawa – Radom – Kielce – Kraków – Chyżne, S-10 – Szczecin – Piła – Bydgoszcz – Toruń, S-6 – Szczecin – Koszalin – Piła, S-15,16 – Grudziądz – Ostróda – Olsztyn – Augustów, S-74 – Piotrków Tryb. – Kielce – Rzeszów, S-12 – Piotrków Tryb. – Radom – Lublin, Nr 46 – Kudowa Słone – Opole – Częstochowa – Kielce – Lublin – Włodawa, S-11, S-5 – Koszalin – Poznań – Ostrów Wlkp. – Tarnowskie Góry lub Koszalin – Piła – Poznań – Leszno – Wrocław TRANSPORT KOLEJOWY Linia dużych prędkości tzw. „Y” – Warszawa – Łódź – Poznań / Wrocław z wyjściem na Berlin i Pragę, Linia konwencjonalna Łódź – Koluszki – Tomaszów Maz. – Opoczno – Skarżysko-Kamienna, Korekta przebiegu linii E 75 – o odc. Białystok – Ełk – Suwałki, Linia Warszawa – Kielce – Busko Zdrój – Tarnów – Muszyna, Linia konwencjonalna na odc. Nw. Wieś Wlk. – Bydgoszcz Wschód – Maksymilianowo – Kościerzyna – Gdynia, Inowrocław – Olsztyn – Korsze – Skandawa. TRANSPORT LOTNICZY Lotnisko Łódź – Lublinek im. W. Reymonta, Lotnisko Bydgoszcz im. I. Paderewskiego.

3. Rewizja wytycznych w sprawie rozwoju sieci TEN-T Kontynuowana jest inicjatywa strony polskiej utworzenia i rozwoju międzynarodowego szlaku drogowego „Via Carpatia” łączącego Kowno – Białystok – Lublin – Rzeszów - Preszów - Koszyce – Miszkolc – Debreczyn, która została zapoczątkowana w dniu 27 października 2006 r. przez Ministrów Transportu Litwy, Polski, Słowacji i Węgier poprzez podpisanie wspólnego dokumentu – „Deklaracji Łańcuckiej”, w której stwierdza się o podjęciu ściślejszej współpracy czterostronnej w związku z utworzeniem najkrótszego szlaku drogowego łączącego ww. kraje. Tym samym Polska uzyskała oficjalne poparcie w sprawie objęcia siecią TEN-T drogi krajowej nr S-19 na odc. Białystok – Lublin – Rzeszów. Ostatnie spotkanie na szczeblu ekspertów odbyło się w Koszycach w dn. 12-13.12. 2007 r. Modernizacja wspomnianego szlaku drogowego do parametrów wymaganych dla sieci TEN-T na całej jego długości, ożywienie ruchu tranzytowego między krajami bałtyckimi a krajami bałkańskimi wpłynie na rozwój regionów wschodnich UE. Inicjatywa powyższa znajduje poparcie wśród ww. państw, przy czym zakłada realną możliwość jej rozszerzenia na południe do Rumunii i Bułgarii.

Dziękuję za uwagę. MACIEJ JASZCZUK Główny Specjalista Departament Polityki Transportowej i Spraw Międzynarodowych Ministerstwo Infrastruktury tel. (0-22) 630 – 11 – 75, faks: (0-22) 628 – 53 – 65 e-mail: mjaszczuk@mt.gov.pl