Aspekt prawny dot. kształcenia specjalnego w szkolnictwie ogólnodostępnym Opracowanie: Stanisław Srebro Kuratorium Oświaty w Krakowie Delegatura w Tarnowie

Uczeń niepełnosprawny to - w rozumieniu przepisów oświatowych - uczeń posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez zespół orzekający działający, w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. (w żadnym wypadku nie może to być opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej bądź orzeczenie powiatowego zespołu ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności)

Art. 71b ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty Kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież (.......) wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Kształcenie to może być prowadzone w formie nauki w szkołach ogólnodostępnych, szkołach lub oddziałach integracyjnych, szkołach lub oddziałach specjalnych i ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 5. Dziecko niepełnosprawne - rozumieniu przepisów oświatowych to jest to dziecko w stosunku do którego publiczna poradnia psychologiczno-pedagogiczna wydała orzeczenie kwalifikacyjne. Rodzice, którzy nie godzą się na przebadanie dziecka przez ppp powinien mieć tego świadomość. Opinia, informacja o wynikach badań, zaświadczenie lekarskie i inne dokumenty nie mogą być podstawą do traktowania dziecka jako niepełnosprawne.

Podstawa prawna organizacji kształcenia specjalnego Art. 5 i 5a oraz Art. 71b ust. 1 i 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004r. Nr 256 poz. 2572 ze zm.) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych i integracyjnych (Dz.U. Nr 19 poz. 167)

Organizacja kształcenia specjalnego w szkole ogólnodostępnej Rodzice ucznia składają u dyrektora szkoły wniosek o zorganizowanie kształcenia specjalnego wraz z orzeczeniem ppp o potrzebie kształcenia specjalnego. Dyrektor szkoły organizuje kształcenie specjalne, zapewniając uczniowi: - dostosowanie wymagań do jego indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych, - realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, - indywidualne zajęcia rewalidacyjne (w porozumieniu z organem prowadzącym) prowadzone przez odpowiednich specjalistów, - możliwość wydłużenia etapu edukacyjnego, - odpowiednie pomoce dydaktyczne i sprzęt, - integrację ze środowiskiem rówieśniczym, - likwidację barier architektonicznych. Dyrektor zapewnia ponadto pomoc psychologiczno-pedagogiczną rodzicom i nauczycielom.

Rozporządzenie MEN z dnia 7 września 2004 r Rozporządzenie MEN z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania , klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 199 poz. 2046 ze zm.) § 6. 1. Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno- pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne, o których mowa w § 4 ust. 1pkt 1, do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.

Art. 1 pkt. 5a ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty System oświaty zapewnia w szczególności: ... pkt 5a. opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwienie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych,

Rozporządzenie MENiS z dnia 18 stycznia 2005 r Rozporządzenie MENiS z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych i integracyjnych (Dz.U. Nr 19 poz. 167) § 4. 1. Przedszkola, szkoły i oddziały, o których mowa w § 1, zapewniają dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym oraz niedostosowanym społecznie: 1) ... 3) realizację programu wychowania przedszkolnego, programu nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki, dostosowanych do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych, z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy dydaktycznej i wychowawczej;

Kiedy opracowujemy indywidualny program nauczania? Indywidualny (zindywidualizowany) program nauczania dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego tworzony jest wtedy, gdy uczeń wymaga: modyfikacji treści programowych, specjalnej organizacji metod i form pracy, dodatkowego wsparcia nauczycieli, specjalistów, rówieśników.

§ 10. 2. Klasyfikacja śródroczna .... Rozporządzenie MEN z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania , klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 199 poz. 2046 ze zm.) § 10. 2. Klasyfikacja śródroczna .... § 10. 4. Klasyfikacja roczna ucznia z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega na (...) z uwzględnieniem indywidualnego programu edukacyjnego opracowanego dla niego na podstawie odrębnych przepisów i zachowania ucznia ...

Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002r Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 51, poz. 458 ze zm.) Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym w szkołach podstawowych i gimnazjach Wskazówki ogólne

Indywidualne program nauczania dla uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym lub znacznym Z powyższych uregulowań prawnych wynika obowiązek opracowania dla każdego ucznia niepełnosprawnego intelektualnie w stopniu umiarkowanym lub znacznym indywidualnego programu nauczania (indywidualnego programu edukacyjno – terapeutycznego IPET, indywidualnego programu edukacyjno - wychowawczego)

Rozporządzenie MEN z dnia 7 września 2004 r Rozporządzenie MEN z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 199 poz. 2046 ze zm.) § 12. 4. Oceny bieżące oraz śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym są ocenami opisowymi. § 13. 5. Śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne zachowania dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym są ocenami opisowymi. (szkolny plan nauczania, arkusze ocen, świadectwa)

Podstawa prawna organizacji zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych § 2 ust. 10 oraz § 3. ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach placówkach. Art. 1 pkt. 5a ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty Istnieje obowiązek organizowania zajęć rewalidacyjnych dla wszystkich uczniów niepełnosprawnych (tj. posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną)

§ 2 ust.10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych. Dyrektor szkoły, z wyjątkiem szkoły specjalnej, w uzgodnieniu z organem prowadzącym, przydziela dodatkowe godziny na prowadzenie indywidualnych zajęć rewalidacyjnych z uczniami niepełnosprawnymi. Przepisy nie określają tygodniowej liczby godzin zajęć rewalidacyjnych dla ucznia niepełnosprawnego. Uczniowie niepełnosprawni uczestniczą we wszystkich zajęciach edukacyjnych z klasą, a ponadto mają zorganizowane zajęcia rewalidacyjne. Proponowana liczba godzin: 1 – 3 tygodniowo.

1) korekcyjne wad postawy, 2) korygujące wady mowy, § 3 ust.2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych W szkolnym planie nauczania należy dodatkowo uwzględnić dla uczniów niepełnosprawnych, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności uczniów, z zastrzeżeniem ust. 3, następujące zajęcia rewalidacyjne: 1) korekcyjne wad postawy, 2) korygujące wady mowy, 3) orientacji przestrzennej i poruszania się, 4) nauki języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji, 5) inne, wynikające z programów rewalidacji.

Inne rodzaje zajęć rewalidacyjnych: Korekcyjno-kompensacyjne, Usprawniające motorykę, Socjoterapeutyczne, Dydaktyczno-wyrównawcze (przydzielane w szczególnie uzasadnionych przypadkach, na ogólnych zasadach), I inne.

Główne kierunki oddziaływań rewalidacyjnych: Maksymalne usprawnianie, rozwijanie, wzmacnianie najmniej uszkodzonych funkcji psychicznych i fizycznych, Korygowanie funkcji zaburzonych i uszkodzonych, Kompensowanie czyli wyrównywanie przez zastępowanie, Stymulowanie (dynamizowanie rozwoju), Celem rewalidacji nie jest wyrównywanie braków edukacyjnych! Ustalając rodzaj zajęć rewalidacyjnych należy uwzględnić: Zalecenia i diagnozę zawarte w orzeczeniu poradni psychologiczno-pedagogicznej Potrzeby dziecka wynikające z diagnozy pedagogicznej nauczycieli .

Elementy diagnozy Rodzaj niepełnosprawności Poziom rozwoju percepcji wzrokowej (spostrzeganie, analiza, synteza) Poziom rozwoju percepcji słuchowej (słuch fonematyczny, słuch fonetyczny, analiza i synteza słuchowa, wrażliwość słuchowa, słuch muzyczny) Poziom koordynacji : wzrokowo-ruchowej, wzrokowo słuchowej, wzrokowo-słuchowo-ruchowej Uwaga (trwałość, zdolność koncentracji, stopień rozwoju uwagi dowolnej) Pamięć (poziom rozwoju pamięci świeżej i trwałej, mechanicznej, logicznej; pamięci słów, zdań, tekstów; pamięci wzrokowej, słuchowej, wzrokowo-słuchowo-ruchowej)

Elementy diagnozy cd. Poziom rozwoju mowy: artykulacja, gramatyka, rozumienie Poziom rozwoju wyobraźni i orientacji przestrzennej Rozwój myślenia: ujmowanie różnic i podobieństw, umiejętność klasyfikowania, przyporządkowywania, wnioskowania, myślenie przyczynowo-skutkowe, abstrakcyjne, matematyczne, definiowanie pojęć Poziom rozwoju motorycznego: koordynacja statyczna i ruchów jednoczesnych, precyzja ruchów, stan napięcia mięśniowego Stan dojrzałości społecznej i emocjonalnej Stan zdrowia dziecka

Formy zajęć rewalidacyjnych – kwalifikacje nauczycieli Zajęcia logopedyczne organizuje się dla uczniów z zaburzeniami mowy, które powodują zakłócenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę; zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie logopedii lub logopedii szkolnej;

Formy zajęć rewalidacyjnych- kwalifikacje nauczycieli Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne organizuje się dla uczniów, u których stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające uzyskanie osiągnięć wynikających z podstawy programowej dla danego etapu edukacyjnego; zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej;

Formy zajęć rewalidacyjnych- kwalifikacje nauczycieli Zajęcia socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym organizuje się dla uczniów z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne; zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie pracy o charakterze terapeutycznym lub socjoterapii;

Formy zajęć rewalidacyjnych- kwalifikacje nauczycieli Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze organizuje się dla uczniów, którzy mają znaczne trudności w uzyskaniu osiągnięć z zakresu określonych zajęć edukacyjnych, wynikających z podstawy programowej dla danego etapu edukacyjnego. Zajęcia prowadzone są przez nauczyciela właściwych zajęć edukacyjnych. zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze mogą być organizowane w ramach indywidualnych zajęć rewalidacyjnych tylko w wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych przypadkach (np. W związku z absencją chorobową ucznia).

§ 3 ust. 7 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania szkołach publicznych Dla uczniów niepełnosprawnych można przedłużyć okres nauki na każdym etapie edukacyjnym co najmniej o jeden rok, zwiększając proporcjonalnie liczbę godzin zajęć edukacyjnych. Komentarz: stanowisko MEN

Komentarz: stanowisko MEN W sytuacji braku szczegółowych regulacji prawnych w tej sprawie stanowisko Ministerstwa Edukacji Narodowej jest następujące: „O wydłużeniu etapu edukacyjnego decyduje dyrektor szkoły indywidualnie w stosunku do każdego ucznia niepełnosprawnego (..). Decyzja dyrektora powinna znaleźć uzasadnienie w szczegółowej analizie sytuacji edukacyjnej dokonanej przez radę pedagogiczną i zostać podjęta w uzgodnieniu z rodzicami. Wydłużenie etapu edukacyjnego stosuje się do ucznia, u którego niepełnosprawność powoduje spowolnienie tempa pracy i utrudnia opanowanie treści programowej w czasie przewidzianym w planie nauczania na dany rok szkolny. Treści te uczeń realizuje, o co najmniej jeden rok szkolny dłużej. Zatem na zakończenie pierwszego roku realizacji wydłużonego etapu edukacyjnego uczeń nie podlega klasyfikacji rocznej i nie otrzymuje świadectwa promocyjnego. Szkoła może wydać uczniowi niepełnosprawnemu, któremu wydłużono etap edukacyjny zaświadczenie dotyczące przebiegu nauczania. W sprawozdaniu statystycznym SO-2 ucznia, któremu wydłużono etap edukacyjny, wykazuje się jako ucznia niepromowanego.

Podstawy prawne organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej Art. 1 pkt 4 i 5a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz.2572 ze zmianami) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. nr 11, poz. 114)

Art. 14 ust. 1a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty W przypadku dzieci zakwalifikowanych do kształcenia specjalnego przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, wychowaniem przedszkolnym może być objęte dziecko w wieku powyżej 6 lat, nie dłużej jednak niż do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Obowiązek szkolny tych dzieci może być odroczony do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Decyzję o odroczeniu podejmuje dyrektor tej szkoły podstawowej do którego obwodu należy dziecko Jest to bardzo dobre rozwiązanie, gdyż stwarza dziecku szansę na uzyskanie większej dojrzałości. Warunkiem jest pozostanie dziecka pod specjalistyczną opieką, np.. Przedszkola, orwe. Działania zmierzające do odroczenia obowiązku szkolnego należy rozpoczynać odpowiednio wcześniej, to jest po stwierdzeniu przez wychowawczyni w przedszkolu, że u dziecka rozwój jest opóźniony i zaburzony.

Art. 17 ust. 3a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty Obowiązkiem gminy jest zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 71b, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej, gimnazjum lub ośrodka umożliwiającego realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki dzieciom i młodzieży , o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym ze sprzężonymi niepełnosprawnościami albo zwrot kosztów przejazdu ucznia i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. Prawo to może być realizowane w różny sposób: poprzez organizację własnego transportu, dopłatę do kosztów przejazdu środkami transportu publicznego wypłatę rekompensaty dla rodziców dowożących dziecko własnym transportem

Art. 14a ust. 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty Obowiązkiem gminy jest zapewnienie niepełnosprawnym dzieciom sześcioletnim bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub ośrodka umożliwiającego dzieciom o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom upośledzonym umysłowym ze sprzężonymi niepełnosprawnościami realizację obowiązku, o którym mowa w art. 14 ust. 3, albo zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. Nie ma nauczania wg programu szkoły specjalnej. Uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, z wadą wzroku, słuch, z zaburzeniami zachowania obowiązuje ta sama podstawa programowa jak uczniów sprawnych. Odrębna podstawa programowa oraz indywidualne programy obowiązują w odniesieniu do dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym. W zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności uczniów organizuje się następujące zajęcia rewalidacyjne: korekcyjne wad postawy (dzieci z upośledzeniem umysłowym mają opóźniony rozwój motoryczny) korygujące wady mowy (u dzieci z upośledzeniem umysłowym często występują wady wymowy, rozwój mowy jest u nich opóźniony)) orientacji przestrzennej i poruszania się nauki języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji inne wynikające z programów rewalidacji

Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz. U. Nr 68, poz. 587)

Art. 71b ust. 2a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty W przedszkolach i szkołach podstawowych, w tym specjalnych, oraz w ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 5, a także w publicznych i niepublicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradniach specjalistycznych, mogą być tworzone zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w celu pobudzania psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka, od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, prowadzonego bezpośrednio z dzieckiem i jego rodziną.

Dodatkowe informacje 1. Podręczniki bezpłatne dla uczniów niepełnosprawnych: - formularz zamówienia na stronie www.wsip.com.pl - st. wiz. Barbara Gacek Kuratorium Oświaty w Krakowie ul. Łobzowska 67 30 – 038 Kraków 2. Materiały przydatne dyrektorom: - „Materiały informacyjne dla organów samorządu terytorialnego”, Kuratorium Oświaty w Krakowie, czerwiec 2006 i styczeń 2007, - strona internetowa Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej, www.cmppp.edu.pl

                        Stanislaw.Srebro@kuratorium.krakow.pl Dziękuję za uwagę