Dyrektor zgodnie z prawem. Ocenianie kształtujące – nowy wymóg prawny czy patent na lepszą edukację? Opracowanie: Sabina Furgoł, Lechosław Hojnacki

CELE WEBINARIUM Zapoznanie Uczestników ze zmianami w prawie dotyczącymi oceniania. Wskazanie pożądanych zmian w podejściu do oceniania uczniów, które powinny wynikać z wdrażania nowego prawa. Zapoznanie Uczestników z wybranymi aspektami tzw. oceniania kształtującego jako obiecującego sposobu realizacji nowych wyzwań stawianych przed szkołą.

JAK POKOCHAĆ ZMIANY KONIECZNE? ŹRÓDŁO ZMIAN Pokolenie jedynaków. Nadopiekuńczość i rodziców, i szkoły, i państwa. Nowa wiedza o motywacyjnych funkcjach oceniania. W EFEKCIE UCZEŃ JEST coraz mniej samodzielny, coraz mniej zainteresowany (jednocześnie nic nie musi i niczego mu nie wolno).

JAK POKOCHAĆ ZMIANY KONIECZNE? KOMU SĄ POTRZEBNE STOPNIE? Stopień (skala) nie jest już dziś uważany za adekwatną bazę dla szeroko rozumianego oceniania. Potrzebne raczej motywowanie niż selekcjonowanie, tymczasem: stopień motywuje tylko pozornie, selekcjonowanie straciło na znaczeniu. Nie każda informacja zwrotna skutecznie motywuje (najnowsza wiedza daje wiele nowych podpowiedzi).

NOWELIZACJA Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, DzU z 2015 r., poz. 357 (dalej: NUSO) Zmiana ustawy jest wykonaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2013 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że istota zagadnień związanych z konstytucyjnym prawem do nauki (w ocenie Trybunału dotyczy to m.in. warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów) powinna zostać określona w ustawie, a kwestie, które mają być regulowane w rozporządzeniu, wymagają szczegółowych wytycznych dotyczących treści aktu wykonawczego. Nowelizacja objęła też inne zagadnienia, które nie podlegały orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego.

WAŻNE ZMIANY Nowelizacja ustawy o systemie oświaty. (Już obowiązuje). Akty wykonawcze – rozporządzenia: w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy, w sprawie […] sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego i egzaminu maturalnego (projekt), w sprawie nadzoru pedagogicznego (projekt), w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (projekt).

NUSO ZMIENIA między innymi: ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (dalej: USO), ustawę z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (dalej: KN). Wchodzi w życie z dniem 31 marca 2015 r. (z wyjątkami dotyczącymi m.in. olimpiad, konkursów i podręczników). Art. 32. Szkoły lub placówki, w terminie do dnia 1 września 2015 r., dostosują swoje statuty do przepisów ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

OCENIANIE WEWNĄTRZSZKOLNE Zgodnie z art. 23 ust. 1. NUSO – przepisy rozdziału 3a USO, w brzmieniu nadanym NUSO, stosuje się od roku szkolnego 2015/2016. Jawność awansowała do ustawy, a ponadto dotyczy teraz zupełnie czego innego, bo zmieniło się ocenianie. Nowy Rozdział 3a, Art. 44a – 44zr Określono jednoznacznie obowiązek udostępniania uczniowi i jego rodzicom sprawdzonych i ocenionych pisemnych prac ucznia. Podkreślono jawność ocen uzyskanych przez ucznia dla niego i jego rodziców.

NOWE CELE OCENIANIA (w NUSO, Art. 44a 5) Ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia odbywa się w ramach oceniania wewnątrzszkolnego, które ma na celu: informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie; udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazywanie mu informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć; udzielanie wskazówek do samodzielnego planowania własnego rozwoju; motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu; dostarczanie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i trudnościach w nauce, zachowaniu ucznia oraz o szczególnych jego uzdolnieniach; umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej. Cele awansowały do ustawy z wymagań egzaminacyjnych.

POJAWIŁ SIĘ NOWY CEL DOTYCZĄCY OCENIANIA KSZTAŁTUJĄCEGO Ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia odbywa się w ramach oceniania wewnątrzszkolnego, które ma na celu: udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazywanie mu informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć; udzielanie wskazówek do samodzielnego planowania własnego rozwoju; Żeby wiedzieć , jak się dalej uczyć, to muszę wiedzieć co zrobiłam źle. ZAUWAŻMY: BRAK „SYMETRYCZNEGO” CELU: „co zrobił źle”.

Oceny: KLASY I–III SP (NUSO) Art. 44i ust. Oceny bieżące [...] są ustalane w sposób określony w statucie szkoły; śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne [...], a także śródroczna i roczna ocena klasyfikacyjna zachowania są ocenami opisowymi. Oceny bieżące [...] mogą być ocenami opisowymi, jeżeli statut szkoły tak przewiduje. Tylko końcowa musi być opisowa – jak poprzednio

Oceny: OD KLASY IV (NUSO) Art. 44i Oceny bieżące i śródroczne oceny klasyfikacyjne [...], a także śródroczna ocena klasyfikacyjna zachowania są ustalane w sposób określony w statucie szkoły, mogą być ocenami opisowymi, jeżeli statut szkoły tak przewiduje. Zatem ocena końcoworoczna nadal musi być oparta o skalę (zgodnie z projektowanym rozporządzeniem). Ale ocena końcoworoczna musi być oparta o skalę czyli trzeba przejść na stopień szkolny finalnie, nie może pozostać opis, tak też jest w systemie brytyjskim. Uwaga: zmiany w statucie są możliwe dopiero po wejściu w życie rozporządzeń wykonawczych.

ZMIANY W NADZORZE PEDAGOGICZNYM (NUSO) Art. 21a ust. 3 – Ewaluacja zewnętrzna W wyniku nowelizacji z 20 lutego 2015 r. w ustawie o systemie oświaty umocowano wymagania wobec szkół i placówek, wskazując na ich znaczenie w podnoszeniu jakości pracy szkoły lub placówki i jej rozwoju organizacyjnym, oraz upoważniono ministra […] do określenia, w drodze rozporządzenia […] wymagań w odniesieniu do różnych typów szkół i rodzajów placówek, z uwzględnieniem charakterystyk ich spełniania na poziomie podstawowym i wysokim. Nastąpi odejście od liter (poziomów) E, D, C, B, A.

ZMIANY W NADZORZE PEDAGOGICZNYM EWALUACJA ZEWNĘTRZNA PO ZMIANACH – Istotą ewaluacji będzie podejście kształtujące, a nie sumujące. Ewaluacja zostaje zdefiniowana poprawniej: jako proces gromadzenia, analizowania i komunikowania informacji na temat wartości działań podejmowanych przez szkołę lub placówkę. Rezygnuje się z określania poziomu spełniania wymagań: niski, podstawowy, średni, wysoki, bardzo wysoki, którym odpowiadają symbole literowe E, D, C, B, A. Pozwoli to na koncentrację uwagi zarówno szkół, jak i osób czytających raport z ewaluacji szkoły lub placówki na zawartych w nim informacjach o jakości ich pracy, zamiast na uproszczonej ocenie sumującej. Sama ewaluacja to temat odrębnego spotkania, tutaj przywołana jedynie marginalnie dla wyjaśnienia oraz jako zmiana prawna.

EWALUACJA ZEWNĘTRZNA A gdzie jest w wymaganiach ocenianie uczniów? Szkoła lub placówka realizuje koncepcję pracy ukierunkowaną na rozwój uczniów. Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się. Uczniowie są aktywni. … i nie tylko ...

Wymaganie 2 Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się CHARAKTERYSTYKA WYMAGANIA NA POZIOMACH D I B Planowanie procesów edukacyjnych […] służy rozwojowi uczniów. Uczniowie znają […] cele uczenia się i […] oczekiwania. Informowanie ucznia o jego postępach w nauce oraz ocenianie pomagają uczniom uczyć się i planować ich indywidualny rozwój. Nauczyciele motywują uczniów do aktywnego uczenia się i wspierają ich w trudnych sytuacjach. Nauczyciele stosują różne metody pracy, dostosowane do potrzeb ucznia, grupy i oddziału. Organizacja procesów edukacyjnych umożliwia uczniom powiązanie różnych dziedzin wiedzy i jej wykorzystanie. Taka organizacja procesów uczenia się pomaga uczniom zrozumieć świat oraz lepiej funkcjonować w społeczności lokalnej. Uczniowie mają wpływ na sposób organizowania procesu uczenia się i jego przebieg. Czują się odpowiedzialni za własny rozwój. Uczniowie uczą się od siebie nawzajem. D B

Twórcy systemu mówią wprost: To podejście wzięło się z BADAŃ JOHNA HATTIEGO Profesor John Hattie (Auckland University) 15 lat badań 800 analiz badań edukacyjnych 50 tys. badań na 200 mln uczniów Visible Learning

BAROMETR WPŁYWU < 0 0 ... 0,15 0,15 ... 0,4 > 0,4 ROZMIAR WPŁYW EFEKTU WPŁYW < 0 Wpływ negatywny – spadek osiągnięć 0 ... 0,15 Wpływ samodzielnego rozwoju ucznia (to samo osiągnąłby bez szkoły) 0,15 ... 0,4 Typowy wpływ nauczyciela osiągany w typowym roku szkolnym > 0,4 Strefa pożądanych wpływów

BADANIA JOHNA HATTIEGO – CO NIE DZIAŁA? INTERWENCJA – DZIAŁANIE ŚREDNI ROZMIAR EFEKTU Wysokie oczekiwania 0,42 Praca domowa 0,29 Indywidualizacja nauczania 0,23 Rozmiar klasy 0,21 Forma organizacyjna szkoły 0,20 Dodatkowe programy nauczania 0,17 Podział na grupy według zdolności 0,12 Wiedza merytoryczna nauczycieli 0,09 Wakacje –0,09 Powtarzanie klasy –0,16 Telewizja –0,18

BADANIA JOHNA HATTIEGO – CO DZIAŁA? DZIAŁANIE – INTERWENCJA ŚREDNI ROZMIAR EFEKTU Samoocena 1,44 Ewaluacja kształtująca ucznia (providing formative evaluation) 0,90 Informacja zwrotna (feedback) 0,73 Relacje nauczyciel – uczeń 0,72 Nauczanie w oparciu o rozwiązywanie problemów 0,61 Cele będące wyzwaniem 0,56 Wpływ rówieśników 0,53 Zaangażowanie rodziców 0,51 Uczenie się w małych grupach 0,49 Motywacja 0,48 Zadawanie pytań 0,46

STĄD SIĘ WZIĘŁO PIĘĆ STRATEGII EFEKTYWNEGO UCZENIA SIĘ Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu. Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dostarczających nauczycielowi informacji, jak uczniowie się uczą (adekwatny poziom i możliwości). Udzielanie uczniowi takich informacji zwrotnych, które umożliwiają mu widoczny dla niego postęp. Umożliwianie uczniom korzystania z siebie nawzajem jako „zasobów edukacyjnych”. Wspomaganie uczniów w odpowiedzialnym planowaniu procesu uczenia się.

OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ SAMODZIELNOŚĆ WSPÓŁPRACA WIARA W SIEBIE ŚWIADOMOŚĆ ZAANGAŻOWANIE

OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE Kojarzy się z systemem oceniania (ang. formative assessment), ale należy je traktować znacznie szerzej niż jako metodę oceniania. W gruncie rzeczy jest to całościowa strategia pedagogiczna, w której ocenianie jest tylko jednym z elementów (i nie zajmuje głównego miejsca).

OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE METODA ___ STRATEGIA PEDAGOGICZNA CELE LEKCJI PROBLEM NaCoBeZU KRYTERIA OCENIANIA PRZEBIEG LEKCJI TECHNIKI ZADAWANIA PYTAŃ ADEKWATNA INFORMACJA ZWROTNA (IZ) PODSUMOWANIE LEKCJI

OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE konieczne elementy towarzyszące PRACA Z RODZICAMI (ocenianie kształtujące a ocenianie sumujące) SAMOOCENA UCZNIOWSKA OCENA KOLEŻEŃSKA ZASADA np. NIEPODNOSZENIA RĄK / ŚWIATŁA ZROZUMIENIA OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE A OCENIANIE SUMUJĄCE

CELE LEKCJI Nie uczyliśmy się nigdy formułować celów ucznia. Cele podstawy programowej nie są dla uczniów. Uczeń ma otrzymać cel, który on rozumie, który jego naprawdę interesuje. Każdy człowiek lepiej się uczy, gdy wie, po co się uczy, jaki jest tego cel. Nauczyciele często mówią, że cel wynika z podanego tematu lekcji. Ale temat, to nie jest cel. Po co uczymy uczniów danego tematu? Co chcemy aby uczniowie umieli? Dlaczego mają to umieć? Czy oni uznają to za swój cel? Cel = kierunek marszu “po co chcę tego uczyć” a nie: “czego chcę nauczyć” NaCoBeZU = droga Planując lekcję musimy sobie postawić pytania: PO CO JA TEGO UCZĘ MOICH UCZNIÓW? Do czego im się to przyda? Jak to wykorzystają w przyszłości? Co będą umieć po mojej lekcji? Co będą pamiętać z tej lekcji po dłuższym czasie? Co już wiedzą na ten temat?

Powinna nam przyświecać zasada less is more. KRYTERIA OCENIANIA Nauczyciel ma sam sobie odpowiedzieć na pytanie, co chce osiągnąć na konkretnej lekcji. Kryteria oceniania muszą powiedzieć uczniowi: do czego on dojdzie na tej lekcji, co będzie kryterium jego sukcesu, co ma po tej lekcji umieć. Każdy człowiek lepiej się uczy, gdy wie, po co się uczy, jaki jest tego cel. Nauczyciele często mówią, że cel wynika z podanego tematu lekcji. Ale temat, to nie jest cel. Po co uczymy uczniów danego tematu? Co chcemy aby uczniowie umieli? Dlaczego mają to umieć? Czy oni uznają to za swój cel? Cel = kierunek marszu “po co chcę tego uczyć” a nie: “czego chcę nauczyć” NaCoBeZU = droga Planując lekcję musimy sobie postawić pytania: PO CO JA TEGO UCZĘ MOICH UCZNIÓW? Do czego im się to przyda? Jak to wykorzystają w przyszłości? Co będą umieć po mojej lekcji? Co będą pamiętać z tej lekcji po dłuższym czasie? Co już wiedzą na ten temat? Powinna nam przyświecać zasada less is more.

PROBLEM (PYTANIA KLUCZOWE) Wiele zadań nie ma nic wspólnego z problemami. Problem musi być wyzwaniem dla ucznia. Pytania zachęcające do myślenia, stawiane na początku lekcji, ale i w jej trakcie. To nie tylko pytania problemowe wprowadzające do tematu lekcji , ale pytania zachęcające do zajęcia się tematem lekcji, czy też poszukiwaniem rozwiązań zawartych np. w podręczniku. pokazują uczniom szerszą perspektywę zagadnienia, są ściśle związane z celem lekcji, skupiają w sobie główną problematykę lekcji, mają spowodować zainteresowanie ucznia tematem, odpowiedź na to pytanie uczeń powinien uzyskać podczas lekcji. podkreślać cele uczenia i przyspieszać ich realizację, wzbudzać chęć uzyskania odpowiedzi na pytanie, angażować wszystkich uczniów, stawiać im wyzwanie, zachęcać uczniów do samodzielnego myślenia i poszukiwania odpowiedzi, zachęcać do uzasadniania poglądów i sposobu rozumowania. „Inteligentnym się nie jest, inteligentnym się staje” poprzez zadawanie pytań, rozwiązywanie problemów, prowadzenie doświadczeń… Dylan Wiliam

AKTYWIZOWANIE UCZNIÓW NA LEKCJI Wyraźna zmiana dynamiki lekcji jest możliwa. Przykładowo, zakaz podnoszenia rąk może być lepszy od nakazu. Częściej pytamy tych samych uczniów. Częściej oczekujemy odpowiedzi od tych samych uczniów. Nawet wbrew naszej własnej woli. Dlaczego? Czy to jest sprawiedliwe? Jakie to ma wady? Jak to wpływa na postępy uczniów słabszych, wycofujących się, o niskiej samoocenie,… ? Skąd wiemy, czy uczniowie zrozumieli treści, które im przekazujemy na lekcji? W jaki sposób uczniowie sygnalizują nam, że coś rozumieją bądź nie rozumieją?

INFORMACJA ZWROTNA (IZ) Nawet jeżeli nie wdrożymy w swojej szkole od września nowego systemu oceniania kształtującego, to i tak mamy nowy ustawowy obowiązek udzielania informacji zwrotnej. Jego realizacją nie jest wręczanie uczniom wykazów stopni. To nowa jakość! Trzeba sobie wyznaczyć obszary i poziomy IZ: do czego będzie się odnosiła, kiedy będzie udzielana. Nie wolno łączyć IZ ze stawianiem stopni.

INFORMACJA ZWROTNA Informacja zwrotna powinna wynikać z wcześniej podanych uczniom kryteriów. W informacji zwrotnej trzeba podać: co uczeń zrobił dobrze (++), gdzie popełnił błąd i na czym ten błąd polegał (–), jak można poprawić błąd (Δ), co można jeszcze zrobić, aby lepiej poznać omawiane zagadnienie/lepiej wyćwiczyć wprowadzaną umiejętność ( ).

INFORMACJA ZWROTNA Przykład Dziecko, które po sześciu latach nauki w Wielkiej Brytanii wróciło do Polski, przyniosło 7 stron oceny opisowej oraz stopnie w skali A, B, C, D: A – stale dokłada wszelkich starań, B – zwykle solidnie pracuje, C – czasami solidnie pracuje, D – brak koncentracji i motywacji, a weryfikowalną wiedzę wycenia dopiero egzamin zewnętrzny. Staje przed nami wymóg INNEJ pracy, a nie WIĘKSZEJ pracy.

OCENA KSZTAŁTUJĄCA I OCENA SUMUJĄCA informacja dla ucznia o jego postępach w nauce, kształtuje umiejętność uczenia się, kształtuje motywację wewnętrzną do własnego rozwoju, pomaga uczniowi przejąć od nauczyciela odpowiedzialność za swój rozwój. Ocena sumująca: stopień szkolny, informacja dla rodzica, czy może się czuć spokojny. WAŻNE: KSZTAŁTUJĄCA + SUMUJĄCA = BŁĄD ROZDZIELAMY ocenę sumującą od kształtującej, uczeń otrzymuje mniej ocen (stopni), a częściej motywacyjną i użyteczną informację zwrotną od nauczyciela lub/i kolegów. OCENA KSZTAŁTUJĄ CA aby uczeń uświadomił sobie, co zrobił dobrze, co zrobił źle, jak może poprawić swoją pracę, nad czym warto dalej pracować. Towarzyszy i pomaga uczniowi w procesie uczenia się. OCENA SUMUJĄCA ma znaczenie przy podsumowaniu wiedzy nabytej przez ucznia i zwykle ogranicza się do stopnia. Nasz system ocen punktowych (stopniowych) jest tak skonstruowany, że jedynie piątka jest oceną pozytywną (określa spełnienie wymagań). Pozostałe stopnie to oceny negatywne (odpowiadają stopniowi niespełnienia wymagań). Szóstka zaś oznacza, że umie się coś innego niż jest wymagane. UWAGA, BŁĄD: łączenie oceny kształtującej z sumującą.

JAK WDRAŻAĆ OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE (OK)? Traktujmy je jako proces planowego rozwoju całego zespołu, a nie jako szkolenie rady pedagogicznej. Pracujmy w zespołach małych, dobranych do specyfiki pracy. Cykl spotkań powinien być przedzielany próbami wdrożeń i konsultacjami. Wdrażajmy konkretne, powiązane elementy OK w logicznej kolejności. Nie wszystkie na raz. Wdrażajmy OK w wybranych klasach lub na jednym poziomie. Nie wszędzie na raz. Nie próbujmy bez rodziców.

NAJCZĘSTSZE BŁĘDY OK Powszechnie błędnie formułowane cele. Niedostosowanie używanych podręczników, kart pracy, ćwiczeń do efektów założonych w podstawie programowej. Traktowanie oceniania kształtującego jako samego tylko oceniania. Bezrefleksyjne stosowanie technik uczenia się wziętych z oceniania kształtującego. Łączenie oceny kształtującej z sumującą. Zadekretowanie nowego systemu zamiast sukcesywnego wdrażania ustalonej mapy drogowej. Dopowiedzieć o IZ, której nie można łączyć z ocenianiem.

CO ZYSKAMY? Większą, autentyczną motywację uczniów. Większy procent zaangażowanych uczniów. Rozwój uczniów dostrzegalny dla nich. Zmiany zachowania i postaw uczniów. Większą satysfakcję nauczycieli.

Dyrektor zgodnie z prawem. Ocenianie kształtujące – nowy wymóg prawny czy patent na lepszą edukację? DZIĘKUJEMY Opracowanie: Sabina Furgoł, Lechosław Hojnacki