Koszty transakcyjne jako czynnik kreujący warunki dla przedsiębiorczości w krajach Europy Środkowo - Wschodniej Elżbieta Rogalska Katedra Ekonomii Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Cel referatu Próba weryfikacji efektywności polskiego systemu instytucjonalnego w zakresie tworzenia warunków dla przedsiębiorczości. Analiza porównawcza Polski z pozostałymi krajami Europy Środkowo – Wschodniej.

Plan wystąpienia SYSTEM INSTYTUCJONALNY JAKO ŹRÓDŁO KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH A PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ POLSKI SYSTEM INSTYTUCJONANALNY NA TLE POZOSTAŁYCH KRAJÓW EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ

Definicja systemu instytucjonalnego według D. C. Northa Instytucje to ograniczenia zachowań ludzkich, mające wpływ na jakość interakcji. Instytucje obejmują formalne zasady zachowania oraz nieformalne ograniczenia Instytucje stanowią restrykcje w zakresie zawierania umów pomiędzy aktorami życia gospodarczego. Wpływają na efektywność gospodarczą determinując transakcje i kreowanie kosztów działalności gospodarczej. D. C. North, Economic Performance through Time, “American Economic Review” 1994, Vol. 84, No. 3, s. 359

Koszty transakcyjne K. J. Arrow – „koszty funkcjonowania systemu gospodarczego”. O. E. Williamsona – koszty transakcyjne są dla systemu ekonomicznego tym, czym tarcie dla systemów fizycznych. Tarcie jest zjawiskiem powszechnie występującym i musi być brane pod uwagę analizach fizycznych. Takiego samego postrzegania kosztów transakcyjnych brakuje ekonomistom. K. J. Arrow, The Organization of Economic Activity: Issues Pertinent to the Choice of Market versus Nonmarket Allocation, w: The Analysis and Evaluation of Public Expenditure: The PPB System, Vol. 1, US Joint Economic Committee, 91st Congress, 1st Session, Washington DC 1969, US Government Printing Office, s. 59 -73. O. E. Williamson, Ekonomiczne instytucje kapitalizmu. Firmy, rynki, relacje kontraktowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 32.

System instytucjonalny, koszty transakcyjne a poziom przedsiębiorczości System instytucjonalny, koszty transakcyjne będące jego pochodną determinują poziom przedsiębiorczości oraz efektywność gospodarki. Dobrze określone i zabezpieczone prawa własności, zdecentralizowany proces podejmowania decyzji politycznych i ekonomicznych, konkurencja tworzą warunki sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości i stanowią fundament budowy nowoczesnej gospodarki zdolnej do czerpania korzyści ze zdobyczy nowoczesnej technologii

Analiza porównawcza Polskiego systemu instytucjonalnego z pozostałymi krajami Europy Środkowo - Wschodniej Koszty rozpoczęcia działalności gospodarczej Koszty uzyskania licencji Koszty rejestracji własności Koszty egzekucji kontraktów

Koszty rozpoczęcia działalności gospodarczej Kraj Liczba wymaganych procedur przy rejestracji firmy Liczba dni niezbędnych na wykonanie każdej procedury Oficjalny koszt spełniania każdej procedury (% dochodów per capita) Wymagany minimalny kapitał (% dochodów per capita) Czechy 10 24 8.9 36.8 Estonia 6 35 5.1 34.3 Węgry 38 20.9 74.2 Łotwa 5 16 3.5 26.1 Litwa 7 26 2.8 48.8 Polska 31 21.4 204.4 Słowacja 9 25 4.8 39.1 Słowenia 60 9.4 16.1 Źródło: World Bank, Doing Business 2007

Koszty uzyskania licencji Kraj Liczba wymaganych procedur przy inwestycji budowlanej Liczba dni niezbędnych na wykonanie każdej procedury Oficjalny koszt spełniania każdej procedury (% dochodów per capita) Czechy 31 271 14.5 Estonia 13 117 34.3 Węgry 25 212 260.0 Łotwa 22 152 36.3 Litwa 14 151 182 Polska 322 85.6 Słowacja 272 17.1 Słowenia 207 122.2 Źródło: World Bank, op. cit.

Koszty rejestracji własności Kraj Liczba wymaganych procedur przy rejestracji własności Liczba dni niezbędnych na wykonanie każdej procedury Oficjalny koszt spełniania każdej procedury (% wartości nieruchomości) Czechy 4 123 3.0 Estonia 3 51 0.7 Węgry 78 11.0 Łotwa 8 54 2.0 Litwa Polska 6 197 Słowacja 17 0.1 Słowenia 391 Źródło: World Bank, op. cit.

Koszty egzekucji kontraktów Kraj Liczba wymaganych procedur Liczba dni niezbędnych na rozstrzygnięcie sporu Koszty postępowania sądowego (% wartości długu) Czechy 21 820 14.1 Estonia 25 275 11.5 Węgry 335 9.6 Łotwa 240 11.8 Litwa 24 166 8.6 Polska 41 980 10.0 Słowacja 27 565 15.7 Słowenia 1350 15.2 Źródło: World Bank, op. cit.

WNIOSKI Polski system instytucjonalny jest źródłem wysokich kosztów transakcyjnych. W Polsce występuje najwięcej ograniczeń prowadzenia działalności gospodarczej w porównaniu z sąsiadami. negatywne konsekwencje dla poziomu przedsiębiorczości zagrożenie dla średnio i długookresowego wzrostu gospodarczego ograniczanie konkurencyjności międzynarodowej Osiągnięcie szybkiego i długotrwałego efektu konwergencji w stosunku do pozostałych krajów wysoko rozwiniętych nie będzie możliwe bez wysokiego poziomu przedsiębiorczości wewnętrznej kraju.