Dziedziczenie nierówności jako zagrożenie społeczne Na podstawie Prof. Wielisława Warzywoda-Kruszyńska Dr hab.Jolanta Grotowska-Leder Opracował dr inż. Adam Sosnowski

Tezy referatu: Zabezpieczenie społeczne jednostek jest zagrożone wskutek przemian w rodzinie, na rynku pracy i w funkcjonowaniu państwa Bieda, szczególnie bieda wśród dzieci, zagraża wytworzeniem się błędnego koła biedy i dziedziczeniem nierówności społecznych

Polska w porównaniu z krajami UE Charakteryzuje się wysokim poziomem zagrożenia bytu ludności, ponieważ ma: najniższy wskaźnik zatrudnienia najwyższą stopę bezrobocia najwyższy przyrost udziału dzieci żyjących w biedzie nierówności dochodowe wyższe niż średnio w Unii, oraz Nie inwestuje dostatecznie w rozwój dzieci, chroniąc przede wszystkim standard życia ludzi starszych

Oznacza to, że istnieje w naszym kraju niebezpieczeństwo dziedziczenia nierówności społecznych. Cel, do którego dąży Unia Europejska, jakim jest spójność społeczna, może być w naszym kraju zagrożony.

Bezpieczeństwo społeczne jednostki zależy od: Państwa (pomoc społeczna) Jednostka Rynku (praca zarobkowa) Rodziny

Rynek pracy i rodzina ulegają dramatycznym zmianom wskutek: rewolucji technologiczno – informacyjnej fundamentalnych zmian w sferze gospodarki zmian w kulturze rewolucji w sferze społecznej

Rewolucja technologiczno – informacyjna sprawia, że podstawowym czynnikiem rozwoju staje się nauka i informacja, co powoduje gwałtowny wzrost zapotrzebowania na wysoko kwalifikowaną i zorganizowaną inaczej niż w fabryce siłę roboczą

Zmiany w sferze gospodarki Wyrażają się jako dominacja sektora usług w wytwarzaniu produktu krajowego brutto i zatrudnieniu (czyli zmniejszenie znaczenia przemysłu), a także jako Wzrost znaczenia kobiecej siły roboczej w ogólnych zasobach pracy W konsekwencji wytworzone zostało bezrobocie głównie wśród robotników przemysłowych

Przemiany w sferze pracy prowadzą do zmian w STRUKTURZE SPOŁECZNEJ

Struktura społeczna podlega zmianom wskutek: Dezindustrializacji Przemian w sferze własności (powstanie kapitału akcyjnego) Przemian w stosunkach zatrudnienia

Dezindustrializacja spowodowała: Powstanie licznej kategorii społecznej bezrobotnych Zmniejszenie liczebności i znaczenia związków zawodowych Osłabienie pozycji środowisk pracowniczych w konfrontacji z kapitałem

Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości w Łodzi Przemiany własności Powstanie kapitału akcyjnego zamazało relacje klasowe, ponieważ: Rozproszenie własności w formie akcji powoduje, że „właściciele” przestali stanowić dającą się łatwo wyodrębnić klasę społeczną, Tożsamość klasową utraciła także klasa pracująca, w której szeregach są także posiadacze akcji

Taki stan rzeczy prowadzi Do wytworzenia się przekonania, że klasy społeczne i konflikt klasowy przestał istnieć we współczesnym społeczeństwie.

Teza ta ma doniosłe konsekwencje Prowadzi do żądania wycofania państwa do roli stróża nocnego, ponieważ jego misja jako mediatora w konflikcie klasowym wyczerpała się. Oznacza to żądanie zaprzestania działalności redystrybucyjnej przez państwo, której istotnym celem było zachowanie pokoju społecznego i zapewnienie równomiernego korzystania przez wszystkie klasy społeczne z rozwoju społecznego.

Przemiany w stosunkach zatrudnienia wyrażają się w: odchodzeniu od traktowania zatrudnienia jako długoterminowego zobowiązania pracodawcy i pracowników, opartego na zaufaniu oraz lojalności i wprowadzaniu stosunku zatrudnienia przypominającego prostą transakcję handlową Zastępowaniu zbiorowych umów między pracodawcami a formalnymi reprezentacjami pracowników przez indywidualnie negocjowane warunki pracy i wynagrodzenia

Konsekwencją jest Upowszechnienie tzw. elastycznych form zatrudnienia, czyli na zlecenie, na czas określony, bez zabezpieczenia socjalnego w formie składek na ubezpieczenie społeczne Zwiększenie niepewności zatrudnienia i możliwości znalezienia się bez ostrzeżenia w szeregach bezrobotnych Konieczność dbania o samego siebie bez oglądania się na innych

Zmianom podlega kultura upowszechniają się nowe wartości i ideologie: Indywidualizm zastępuje kolektywizm Wolność zastępuje solidarność i równość Neo-liberalizm wypiera ideologię socjalistyczną i socjaldemokratyczną

Przemiany w rodzinie, patriarchalnej rodziny nuklearnej określane są jako kryzys patriarchalnej rodziny nuklearnej

Ponieważ patriarchalna rodzina stanowi filar społeczeństwa przemysłowego, jej zakwestionowanie wywiera wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa we wszystkich jego wymiarach, a nie tylko w sferze życia prywatnego. (Ulrich Beck,1987)

Wskaźnikami zakwestionowania patriarchalnej rodziny nuklearnej jako normy i praktyki życia społecznego są: rozwody i separacje, stanowiące pierwszy wskaźnik niezadowolenia z modelu rodziny opartego na długoterminowym zobowiązaniu członków rodziny Opóźnianie zawierania małżeństw i tworzenie związków nieformalnych, co osłabia patriarchalną władzę zarówno instytucjonalnie, jak i psychologicznie. Wzrost liczebny i proporcjonalny gospodarstw jednoosobowych i rodzin niepełnych Kryzys społecznego wzoru reprodukcji społeczeństwa, czyli rodzenia dzieci w małżeństwie

Przemiany w rodzinie oddziaływają na funkcjonowanie społeczeństwa jako całości Kobiety ‘wyzwolone” od dzieci i męża mogą lepiej dostosować się do wymagań rynku pracy, a przez to zabezpieczyć się na wypadek rozwodu. Niski wskaźnik urodzeń zagraża dobrobytowi ludzi starych, ponieważ nie będzie kto miał utrzymywać emerytów. Praca zawodowa kobiet uniemożliwia pełnienie przez nie funkcji opiekuńczych, a więc konieczne są inwestycje w infrastrukturę socjalną itd. Konieczny jest więc wzrost wydatków publicznych na cele socjalne.

W Polsce Dramatycznie (z 2,13 w roku 1988 do 1,25 w roku 2004) obniżył się współczynnik płodności całkowitej określający, ile dzieci wydałaby na świat przeciętna kobieta przy założeniu utrzymywania się przez długi czas natężenia urodzeń odnotowanego wśród kobiet w danym roku kalendarzowym Odroczeniu ulega moment zawierania małżeństwa. Pomiędzy rokiem 1988 a 2003 średni wiek kobiety zawierającej pierwsze małżeństwo podniósł się o półtora roku do 24,1. zmniejsza się odsetek ludności, która przynajmniej raz zawarła związek małżeński. szybko wzrosta odsetek urodzeń pozamałżeńskich z 6% do 14% ogółu urodzeń w okresie międzyspisowym szybko i systematycznie po roku 1993 wzrosta wskaźnik rozwodów. W sytuacji utrzymywania się w długim okresie takiej intensywności rozwodów jak obecnie, blisko jedna czwarta małżeństw zakończyłaby się rozwodem. Gwałtownie wzrasta udział jednoosobowych gospodarstw domowych

Zmiana struktury rodziny Wyrażająca się jako wzrost udziału jednoosobowych gospodarstw domowych i rodzin niepełnych, prowadzi do konieczności pozarodzinnego wspierania samotnych i słabszych członków społeczeństwa. I to w sytuacji, gdy państwo wycofuje się z funkcji redystrybutora dochodów, a sytuacja na rynku pracy jest alarmująca.

Zakładaniu rodzin i rodzeniu dzieci nie sprzyja sytuacja na rynku pracy Bezrobocie jest przede wszystkim doświadczane przez ludzi młodych, którzy znajdują się w takiej fazie życia, w której powinno się tworzyć rodziny prokreacji

Wg danych BAEL w 2004r: Wskaźniki aktywności zawodowej młodych Polaków są niskie, a wskaźniki bezrobocia wysokie. Pracy brakuje głównie dla ludzi młodych Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-17 - 3,3% w wieku 18-24 - 29,2% Stopa bezrobocia osób młodych w wieku 15-24 - 37,3% 2 razy wyższa w porównaniu do stopy bezrobocia ogółem - 18,0% 2,5- 4 razy wyższa w porównaniu do stopy bezrobocia osób dorosłych - w wieku 45-54 - 15,2% - w wieku 55 i więcej - 9,1%

Ryzyko bezrobocia jest większe wśród osób niżej kwalifikowanych Stopa bezrobocia wśród osób legitymujących się wykształceniem: - co najwyżej gimnazjalnym - 25,4% - zasadniczym zawodowym - 21,5% - średnim ogólnokształcącym - 20,4% podczas gdy wśród absolwentów wyższych uczelni sięga - 6,9%

Bezrobocie absolwentów w 2004r Liczba bezrobotnych absolwentów - 145 tys. (- 24 tys.) Stopa bezrobocia absolwentów - 41,9% (- 2,5%) Szkoły wyższe - 29,2% Szkoły średnie - ponad 50% Wieś - 44,8% Miasto - 40,1% Kobiety - 45,0% Mężczyźni - 38,2%

Rezultatem bezrobocia rodziców i ich niskich dochodów jest bieda wśród dzieci, które, jeśli problem nie zostanie dostrzeżony wystarczająco szybko przez elity polityczne, powielą los swoich rodziców.

Cechy charakterystyczne biedy w Polsce: Juwenilizacja, wyrażająca się jako nadreprezentowanie dzieci i młodzieży wśród ludności biednej Gettyzacja biednych dzieci, wyrażająca się jako koncentracja biednych dzieci na określonych terytoriach

Wskaźniki juwenilizacji biedy: Wśród 100 Polaków tylko 24 osoby nie ukończyły osiemnastego roku życia a wśród 100 biednych aż 44 osoby są w tym wieku Wśród ogółu Polaków 16% żyje w rodzinach otrzymujących pomoc społeczną, wśród dzieci – prawie 30% Co siódme polskie dziecko (0-19) żyje na poziomie minimum egzystencji Prawie połowa ludności żyjącej na poziomie minimum egzystencji jest w wieku 0-19 lat

W województwie dolnośląskim: 3 powiaty jako całość oraz 54 gminy (prawie co trzecia gmina w województwie) stanowią enklawy dziecięcej biedy (stopa biedy > 30%). W tym w 11 gminach częściej niż co drugie dziecko jest z biednej rodziny

Polska stała się krajem o pogłębiających się nierównościach społecznych a ofiarami tego procesu są dzieci, które państwo nie uchroniło przed negatywnymi skutkami zmian w gospodarce, edukacji i kulturze

Konieczna jest zmiana orientacji polegająca na: wytworzeniu zainteresowania tym problemem w elitach politycznych i wśród zwykłych ludzi oraz podjęciu działań wyrównujących start i szanse dzieci ze środowisk i społeczności upośledzonych.

Jeśli Polska chce przeciwdziałać międzygeneracyjnej transmisji nierówności interwencja musi rozpoczynać się Wcześnie, co najwyżej w wieku przedszkolnym Musi obejmować dzieci i ich rodziców, na wzór brytyjskiego Sure Start Musi łączyć wszystkie lokalne podmioty (polityczne, gospodarcze, społeczne) w oparciu o lokalne strategie przeciwdziałania transmisji biedy monitorowane przez rady gmin

Jeśli nadal problem będzie uznawany za mało ważny, jak to jest dotychczas, kraj traci talenty zakumulowane na niskich poziomach struktury społecznej i naraża się na wysokie koszty społeczne w przyszłości. Zaniedbań z dzieciństwa na daje się w późniejszym wieku nadrobić a niewykształceni obywatele nie będą mieli szans na zatrudnienie. Wzrasta zawsze w takiej sytuacji zagrożenie zachowaniami kryminalnymi i patologicznymi.