TWÓRCZY ROZWÓJ DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM Izabella Krawczyk

Na przestrzeni wieków pojęcie twórczości ewoluowało. W średniowieczu odnosiło się do boskiej działalności tworzenia świata. Twórca/stwórca był synonimem słowa „Bóg”. Przez wiele stuleci twórczość uznawana była za domenę ludzi sztuki – jednostek wybitnie utalentowanych, zajmujących się czynieniem czegoś nowego, tworzących wiersze, obrazy, kompozycje muzyczne. Obecnie pojęcie twórczości wyzwoliło się z kręgu sztuki, by coraz szerzej objąć takie sfery życia ludzkiego jak nauka, wynalazczość, inżynieria, biznes czy nawet wiedza praktyczna i rozwiązywanie problemów, nie tylko tych ważnych, strukturalnych, ale również zwykłych i codziennych. Współczesna psychologia twierdzi, że człowiek z natury swojej jest istotą twórczą.

Pojęcie „twórczość” „Proces działania ludzkiego dający nowe i oryginalne wytwory oceniane w danym czasie jako społecznie wartościowe; może przejawiać się w każdej dziedzinie działalności ludzkiej”. Okoń W.: Słownik pedagogiczny, Warszawa 1992, s. 218 „Pewna postawa wobec życia mająca swój wyraz w umiejętności samodzielnego myślenia i rozwiązywania nieznanych problemów i zadań; występuje tam, gdzie powstają nowe jakości i wartości będące wynikiem osobistych działań i poszukiwań”. Suchodolski B.: Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, Warszawa 1980, s. 535

„Twórczość to zdolność do wszelkiego rodzaju kompozycji, wytworów, pomysłów, które są w zasadzie nowe lub nowatorskie i nie były znane osobie wytwarzającej. Może to być aktywność wyobraźni lub myślowa synteza, których produkt nie jest tylko podsumowaniem. Może ona obejmować tworzenie nowych modeli i łączenie informacji pochodzących z poprzednich doświadczeń oraz przeniesienie dawnych relacji do nowych sytuacji i wprowadzenie do nich pewnych zmiennych. Twórczość musi być celowa lub ukierunkowana na cel, a nie może to być jałowe fantazjowanie  chociaż nie musi mieć bezpośredniego zastosowania albo też być doskonałym lub wykończonym wytworem. Może także przybierać formę wytworu artystycznego, literackiego lub naukowego, albo mieć charakter proceduralny lub metodologiczny”. E. Hurlock: Rozwój dziecka. WSiP, Warszawa 1985, s. 74  75.

Większość definicji traktuje twórczość jako proces, który charakteryzuje się następującymi cechami: - jest dynamiczny (odnosi się do działalności, aktywności ludzkiej) - prowadzi do nowych wartości materialnych (wytwór) bądź niematerialnych (autokreacja) - ma wymiar indywidualny i społeczny

Potrzeba tworzenia, wyrażania siebie i swoich emocji jest fenomenem danym tylko człowiekowi. Towarzyszy ona człowiekowi od początków jego istnienia i każdemu z nas od pierwszych lat życia. Każdy z nas ma nieuświadomione pokłady potencjału twórczego. Każdy z nas inaczej postrzega i interpretuje otaczający świat. Potrzebne są tylko odpowiednio stymulujące warunki, aby uśpiona wyobraźnia i niczym nieskrępowana myśl została zmotywowana do wysiłku twórczego.

Kształtowanie twórczego myślenia „Każdy jest jednostką twórczą – każdy może tworzyć – różnimy się tylko poziomem twórczości”. Większość z ludzi ma do tego wrodzone predyspozycje, oczywiście w różnym stopniu i w odniesieniu do różnych rzeczy. Myślenia symbolicznego, abstrakcyjnego i każdego innego można się nauczyć. Robimy to mimowolnie rozmawiając, analizując artykuły prasowe, rozwiązując zadania, problemy, zagadki logiczne, obserwując otoczenie i naśladując naszych mistrzów.

Warto wzmocnić ten proces i zacząć uczyć się myślenia świadomie i systematycznie jak najwcześniej, ponieważ dziecko w toku własnej aktywności twórczej i za jej przyczyną odkrywa i „stwarza” świat oraz siebie jako wyodrębnioną fizycznie i psychicznie jednostkę. (...) Na rozwój wpływa przede wszystkim twórcza aktywność, ponieważ przynosi nowe osiągnięcia pozwalające osiągnąć kolejne coraz wyższe fazy rozwoju. M. Stasiakiewicz: Twórcza aktywność dziecka jako czynnik jego rozwoju. „Życie Szkoły”, 10/1980.

Metody rozwijania zdolności twórczych muszą być dostosowane do wieku jednostki, jego aktualnych możliwości i predyspozycji oraz powinny bazować na posiadanych już umiejętnościach. Najlepszym momentem na podjęcie takich działań jest wiek przedszkolny - wiek intensywnego rozwoju wyobraźni dziecięcej i zabaw twórczych.

Fazy rozwoju twórczego dzieci do 2-go roku życia - twórczość o cechach subiektywnych, zdolności twórcze przejawiają się wzmożoną aktywnością zabawową w sferze ruchowej, wizualnej i dźwiękowej, inteligencja rozwija się spontanicznie 3 rok życia - pierwsze oznaki emancypacji i niezależności dziecka, dynamiczny okres poznawczy, stawianie dociekliwych pytań, poszukiwań, rozwój języka. Zdolności twórcze ujawniają się w zabawach dziecka i jego fantazjach. Aktywność plastyczna jest spontaniczna i głęboko naiwna.

5 - 7 rok życia - dziecko zdobywa kompetencje "wiem i umiem", przejawia inicjatywę w poszukiwaniu własnych rozwiązań, chętnie uczestniczy w zabawach tematycznych. Dla twórczości dziecka w tej fazie najważniejszy jest rozwój wyobraźni. Zdolności twórcze, pomysłowość ujawniają się około 5 roku życia pod postacią rozbudzonej ekspresji werbalnej, plastycznej, muzycznej i ruchowej dziecka. Po tym okresie specyficznej twórczości dziecięcej następuje spadek zdolności twórczych! Jeśli nie są rozwijane, ulegają zahamowaniu.

Jak rozwijać dyspozycje twórcze dzieci w wieku przedszkolnym ? tworzenie warunków rozwoju zabawy (dziecko przejawia w zabawie te same właściwości, które określane są jako wskaźniki postawy twórczej, wyraża swój twórczy stosunek do świata) - trzeba podtrzymywać naturalne zabawy dzieci, dostarczać mu okazji do działania w sytuacjach fikcyjnych, pozorowanych, działaniach na zastępnikach tworzenie warunków rozwoju wyobraźni czyli zdolności umysłu do tworzenia wyobrażeń opartych na aktualnych lub wcześniejszych doświadczeniach zmysłowych, wykraczania poza dostarczone informacje, dostrzegania nowych jakości w rzeczach znanych) tworzenie warunków rozwoju spontaniczności dziecka (cechy niezbędne dla powstawania autonomii psych.), to czy ta cecha ujawni się, rozwinie i przetrwa, zależy od czynników wewnętrznych (układu nerwowego) i zewnętrznych (oddziaływań środowiska - rodziców i nauczycieli).

H. Read określa spontaniczność jako przeciwieństwo przymusu i definiuje ją jako wykonywanie lub wyrażanie czegoś bez przymusu. Spontaniczność będzie się ujawniać wtedy, gdy dzieci nie będą przymuszane do konkretnego rodzaju aktywności, gdy stworzy im się obszar swobody w działaniu. Złamaniem zasady podtrzymywania spontaniczności w przedszkolu jest strofowanie, uciszanie i ocenianie dzieci w trakcie zajęć odwołujących się do strefy emocjonalnej, ignorowanie dziecięcych problemów i pytań, zakazy, surowość i wymagania.

Terapia przez sztukę Twórczość ukierunkowana na wyższe wartości angażuje nie tylko nasz rozum, ale również uczucia, doznania, pragnienia, niepokoje. Terapia przez sztukę sięga czasów starożytnych a obecnie ponownie nabiera znaczenia i popularności. W arterapii wykorzystuje się muzykę, plastykę, choreografię, teatr, taniec, poezję, prozę itp. aby wydobyć z jednostki siłę oraz energię, które pomagają jej we własnym rozwoju. Bardzo często arterapia wykorzystywana jest w terapii dzieci i młodzieży. Stanowi dla nich bezpieczny i akceptowany sposób wypowiedzi tego, co jest trudne do opisania słowami; pomaga uzewnętrznić nagromadzone i przechowywane problemy i negatywne emocje, by następnie dzięki ekspresji wzmocnić poczucie wartości i odwagę życiową.

Dziękuję za uwagę