Mikołaj Kopernik. „O obrotach sfer niebieskich” – co tam jest? Zuzanna Kabacińska, nanotechnologia IV rok

– astronom, matematyk, prawnik, ekonomista, strateg, lekarz, poeta, astrolog, tłumacz, kanclerz kapituły warmińskiej od 1511, kanonik warmiński, scholastyk wrocławski, duchowny katolicki. Urodził się 19 lutego 1473 w Toruniu, zmarł 24 maja 1543 we Fromborku. Jego najważniejszym dziełem jest De revolutionibus orbium coelestium – O obrotach sfer niebieskich, w którym opisał heliocentryczną wizję wszechświata w sposób wystarczająco szczegółowy, by mogła stać się naukowo użyteczna. Ogłoszona przez niego teoria heliocentryzmu stanowi jedną z najważniejszych rewolucji naukowych w dziejach ludzkości od czasów starożytnych, nazywaną niekiedy przewrotem kopernikańskim.

Powstanie „O obrotach..” 1514 – początek spisywania Księgi I "De revolutionibus orbium coelestium". Całe dzieło było napisane po łacinie i powstawało do roku 1530. Kopernik wiedział, z jakim sprzeciwem współczesnych mogą spotkać się jego odkrycia. Mimo, że nowy obraz wszechświata był już w jego zapiskach ukształtowany na początku XVI w., zwlekał z ogłoszeniem owych tez i dopiero na krótko przed śmiercią uległ naciskom przyjaciół i zgodził się wydrukować oraz rozpowszechnić swe dzieło. Śmierć była jednak szybsza i autor nie doczekał się jego wydania. Teolog norymberski, Andrzej Osiander, namówił Mikołaja Kopernika, aby w przedmowie do swego dzieła przedstawił je jako hipotezę, łagodząc w ten sposób zbyt śmiałą jego wymowę. W 1533 roku poglądy Mikołaja Kopernika wyłożone w rękopisie jego dzieła "De Revolutionibus" zreferowano papieżowi Klemensowi VII. W roku 1542 pierwsze dwa arkusze "De revolutionibus" wyszły spod prasy drukarskiej. Mikołaj Kopernik wysłał do Norymbergi napisaną przez siebie przedmowę dedykowaną papieżowi Pawłowi III. Rozdziały 13 i 14 Księgi I ukazały się drukiem w Wittenberdze pod postacią osobnej książki "De lateribus et angulis triangulorum..." (O bokach i kątach trójkątów), z przedmową Retyka.

"De Revolutionibus…". Księga I. Rozdział X. „Pierwszą i najważniejszą ze wszystkich jest sfera gwiazd stałych, obejmująca samą siebie oraz cały świat (...). Z kolei idzie pierwsza z planet, Saturn, który obiegu swego dopełnia w ciągu trzydziestu lat. Za nim Jowisz, dokonujący obiegu w dwunastu latach. Następnie Mars, który odbywa obieg w ciągu dwu lat. Czwarte miejsce w tym szeregu zajmuje sfera o rocznym obiegu, w której, jak powiedzieliśmy, mieści się Ziemia ze sferą Księżyca jakby małym epicyklem. Na piątym miejscu Wenus powraca do pierwotnego położenia co dziewięć miesięcy. Szóste wreszcie miejsce zajmuje Merkury, odbywający obieg w ciągu osiemdziesięciu dni. A w środku wszystkich ma swą siedzibę Słońce. Czyż bowiem w tej najpiękniejszej świątyni moglibyśmy umieścić ten znicz w innym albo lepszym miejscu niż w tym, z którego on może wszystko równocześnie oświetlać?"

Spis treści „De revolutionibus...” OBROTÓW KSIĘGA PIERWSZA Rozdz. I: Świat jest kulisty Rozdz. II: Ziemia jest również kulista Rozdz. III: Jak Ziemia wraz z wodą tworzy jedną kulę Rozdz. IV: Ruch ciał niebieskich jest jednostajny i kolisty nieustanny lub z ruchów kolistych złożony Rozdz. V: Czy Ziemi przysługuje ruch kolisty i gdzie jest jej miejsce? Rozdz. VI: Ogrom nieba w stosunku do wielkości Ziemi Rozdz. VII: Dlaczego starożytni sądzili, że Ziemia spoczywa bez ruchu w środku wszechświata jakby jego punkt centralny? Rozdz. VIII: Odparcie przytoczonych dowodów i ich niewystarczalność Rozdz. IX: Czy można Ziemi przypisać większą ilość ruchów i ośrodku wszechświata Rozdz. X: Porządek sfer niebieskich Rozdz. XI: Uzasadnienie trojakiego ruchu Ziemi Rozdz. XII: O cięciwach w kole Tablica cięciw w kole Rozdz. XIII: O bokach i kątach trójkątów płaskich prostolinijnych Rozdz. XIV: O trójkątach sferycznych

OBROTÓW KSIĘGA DRUGA Rozdz. I: Koła i ich nazwy Rozdz OBROTÓW KSIĘGA DRUGA Rozdz. I: Koła i ich nazwy Rozdz. II: Nachylenie zodiaku, rozstęp zwrotników i sposób ich wyznaczania Rozdz. III: Łuki i kąty przecinających się z sobą kół - równika, zodiaku i południka, z których pochodzi deklinacja i rektascenzja, oraz ich obliczanie Tablica deklinacji Tablica rektascenzji Tablica kątów południkowych Rozdz. IV: Sposób obliczania deklinacji i rektascenzji dla dowolnej gwiazdy, położonej poza kołem, które przebiega środkiem znaków zwierzyńcowych, gdy znana jest jej szerokość i długość, oraz sposób obliczania stopnia zodiaku, wraz z którym gwiazda kulminuje Rozdz. V: Przecięcia horyzontu Rozdz. VI: Różne rodzaje cieni południowych Rozdz. VII: W jaki sposób najdłuższy dzień, rozpiętość wschodu i nachylenie sfery wzajemnie się określają, oraz o wszystkich innych nierównościach dni Różnice wznoszeń dla sfery ukośnej

Rozdz. VIII: Godziny oraz części dnia i nocy Rozdz. IX: Wznoszenie ukośne punktów zodiaku oraz sposób wyznaczania stopnia kulminującego dla dowolnego stopnia wschodzącego Rozdz. X: Kąt przecięcia zodiaku z horyzontem Tablica wznoszeń znaków zwierzyńcowych w obrocie sfery prostej Tablica wznoszeń na sferze ukośnej Tablica kątów, które zodiak tworzy z horyzontem Rozdz. XI: Praktyczne zastosowanie tych tablic Rozdz. XII: Kąty i łuki kół, które przechodząc przez bieguny horyzontu przecinają się z tymże kołem znaków zwierzyńcowych Rozdz. XIII: Wschód i zachód gwiazd Rozdz. XIV: Określenie położenia gwiazd i opis katalogu gwiazd stałych Katalogowy opis konstelacji i gwiazd, począwszy od tych, które się znajdują na półkuli północnej Opis konstelacji i gwiazd znajdujących się pośrodku, czyli przy zodiaku Opis konstelacji i gwiazd znajdujących się na półkuli południowej

OBROTÓW KSIĘGA TRZECIA Rozdz. I: Antycypacja równonocy i przesileń Rozdz. II: Historia obserwacji potwierdzających nierówność precesji równonocy i przesileń Rozdz. III: Założenia wyjaśniające zmienność równonocy oraz wzajemnego nachylenia zodiaku i równika Rozdz. IV: W jaki sposób ruch wahadłowy, czyli ruch libracji powstaje z ruchów kołowych Rozdz. V: Przeprowadzenie dowodu nierówności antycypacji równonocy i nachylenia Rozdz. VI: Równomierne ruchy precesji równonocy oraz nachylenia zodiaku Ruch średni precesji równonocy dla lat i sześćdziesiątek lat Ruch średni precesji równonocy dla dni i sześćdziesiątek dni Ruch anomalii równonocy dla lat i sześćdziesiątek lat Ruch anomalii równonocy dla dni i sześćdziesiątek dni Rozdz. VII: Wielkość maksymalnej różnicy między równomierną a widomą precesją równonocy Rozdz. VIII: Poszczególne różnice tych ruchów i ich tabelaryczny układ Tabela prostaferez równika i nachylenia zodiaku Rozdz. IX: Sprawdzenie i skorygowanie podanych wiadomości o precesji równonocy Rozdz. X: Wielkość maksymalnej różnicy między przecięciami równika i zodiaku Rozdz. XI: Oznaczanie miejsc ruchów równomiernych równonocy i anomalii Rozdz. XII: Obliczanie precesji równonocy wiosennej i nachylenia Rozdz. XIII: Wielkość i zróżnicowanie roku słonecznego

Rozdz. XIV: Równomierne i średnie ruchy obrotów środka Ziemi Tablica równego niezłożonego ruchu Słońca dla lat i sześćdziesiątek lat Tablica równego niezłożonego ruchu Słońca dla dni, sześćdziesiątek dni i części dnia Tablica równego złożonego ruchu Słońca dla lat i sześćdziesiątek lat Tablica równego złożonego ruchu Słońca dla dni, sześćdziesiątek dni i części dnia Tablica równego ruchu anomalii Słońca dla lat i sześćdziesiątek lat Tablica ruchu anomalii Słońca dla dni i sześćdziesiątek dni Rozdz. XV: Rozważania wstępne do wyjaśnienia nierówności widomego ruchu słonecznego Rozdz. XVI: Widoma nierównomierność Słońca Rozdz. XVII: Wyjaśnienie pierwszej, czyli rocznej, nierówności słonecznej wraz z jej poszczególnymi różnicami Rozdz. XVIII: Sprawdzanie równego ruchu w długości Rozdz. XIX: Ustalanie położeń i pierwiastków dla równego ruchu Słońca Rozdz. XX: Druga, czyli podwójna, różnica, zachodząca u Słońca na skutek zmiany absyd Rozdz. XXI: Wielkość drugiej różnicy w nierówności słonecznej Rozdz. XXII: Sposób określania równego ruchu apogeum słonecznego wraz z ruchem zmiennym Rozdz. XXIII: Poprawianie anomalii Słońca i ustalanie jej miejsc pierwiastkowych Rozdz. XXIV: Tabelaryczny wykaz różnic między ruchem równym i widomym Tablica prostaferez Dokończenie tablicy prostaferez Rozdz. XXV: Obliczanie widomego ruchu słonecznego Rozdz. XXVI: Doba, czyli zmienność dnia naturalnego

OBROTÓW KSIĘGA CZWARTA Rozdz OBROTÓW KSIĘGA CZWARTA Rozdz. I: Hipotezy o kołach księżycowych w wyobrażeniu starożytnych Rozdz. II: Słabość powyższych założeń Rozdz. III: Inny pogląd na ruch Księżyca Rozdz. IV: Obroty Księżyca i poszczególne jego ruchy Ruch Księżyca dla lat i sześćdziesiątek lat Ruch Księżyca dla dni, sześćdziesiątek dni i części dnia Ruch anomalii księżycowej dla lat i sześćdziesiątek lat Ruch anomalii księżycowej dla dni, sześćdziesiątek dni i części dnia Ruch szerokości Księżyca dla lat i sześćdziesiątek lat Ruch szerokości Księżyca dla dni, sześćdziesiątek dni i części dnia Rozdz. V: Wyjaśnienie pierwszej nierówności Księżyca, zachodzącej w czasie nowiu i pełni Rozdz. VI: Potwierdzenie poprzednich wywodów o rówbych ruchach długości i anomalii Księżyca Rozdz. VII: Miejsca pierwiastkowe długości i anomalii księżycowej Rozdz. VIII: Druga różnica Księżyca i stosunek pierwszego epicykla do drugiego Rozdz. IX: Ostatnia różnica, z jaką Księżyc zdaje się poruszać nierównomiernie od najwyższej absydy epicykla Rozdz. X: Sposób określania widomego ruchu Księżyca z danych ruchów równomiernych Rozdz. XI: Tabelaryczny wykaz prostaferez, czyli wyrównań księżycowych Tablica prostaferez księżycowych Rozdz. XII: Obliczanie biegu księżycowego Rozdz. XIII: Sposób badania i wyznaczania ruchu szerokości księżycowej Rozdz. XIV: Miejsca anomalii szerokości Księżyca

Rozdz. XV: Budowa przyrządu paralaktycznego Rozdz. XVI: Sposób określania paralaks Księżyca Rozdz. XVII: Określanie odległości Księżyca od Ziemi i jej stosunku w częściach, jakich promień Ziemi zawiera jedną Rozdz. XVIII: Średnica Księżyca i cienia ziemskiego w miejscu przejścia Księżyca Rozdz. XIX: Sposób równoczesnego wyznaczania odległości Słońca i Księżyca od Ziemi, ich średnic i cienia w miejscu przejścia Księżyca oraz osi cienia Rozdz. XX: Wielkość powyższych trzech ciał niebieskich: Słońca, Księżyca i Ziemi, oraz porównanie ich ze sobą Rozdz. XXI: Widoma średnica Słońca i jego paralaksy Rozdz. XXII: Nierówność widomej średnicy Księżyca oraz jego paralaksy Rozdz. XXIII: Zasada zmienności cienia ziemskiego Rozdz. XXIV: Tabelaryczny wykaz poszczególnych paralaks Słońca i Księżyca na kole przechodzącym przez bieguny horyzontu Tablica paralaks Słońca i Księżyca Tablica promieni Słońca, Księżyca i cienia Rozdz. XXV: Obliczanie paralaksy Słońca i Księżyca Rozdz. XXVI: Sposób rozpoznawania paralaks długości i szerokości Rozdz. XXVII: Potwierdzenie wywodów o paralaksach Księżyca Rozdz. XXVIII: Średnie koniunkcje i opozycje Słońca i Księżyca Tablica koniunkcji i opozycji Słońca i Księżyca Rozdz. XXIX: Badanie prawdziwych koniunkcji i opozycji Słońca i Księżyca Rozdz. XXX: Sposób odróżniania zaćmieniowych koniunkcji i opozycji Słońca i Księżyca od innych Rozdz. XXXI: Wielkość zaćmienia Słońca i Księżyca Rozdz. XXXII: Określanie przewidywanego czasu trwania zaćmienia

Rozdz. XV: Gwiazda Marsa OBROTÓW KSIĘGA PIĄTA Rozdz. I: Ich obroty i średnie ruchy Ruch komutacji Saturna dla lat i sześćdziesiątek lat Ruch komutacji Saturna dla dni, sześćdziesiątek dni i części dnia Ruch komutacji Jowisza dla lat i sześćdziesiątek lat Ruch komutacji Jowisza dla dni, sześćdziesiątek dni i części dnia Ruch komutacji Marsa dla lat i sześćdziesiątek lat Ruch komutacji Marsa dla dni, sześćdziesiątek dni i części dnia Ruch komutacji Wenus dla lat i sześćdziesiątek lat Ruch komutacji Wenus dla dni, sześćdziesiątek dni i części dnia Ruch komutacji Merkurego dla lat i sześćdziesiątek lat Ruch komutacji Merkurego dla dni, sześćdziesiątek dni i części dnia Rozdz. II: Opis równego i widomego ruchu tych ciał niebieskich według poglądu starożytnych Rozdz. III: Ogólne wyjaśnienie widomej nierówności wpływem ruchu Ziemi Rozdz. IV: Przyczyny ukazywania się własnych ruchów planet jako nierównych Rozdz. V: Opisy ruchu Saturna Rozdz. VI: Trzy inne później zaobserwowane opozycje Saturna Rozdz. VII: Sprawdzanie ruchu Saturna Rozdz. VIII: Wyznaczenie pierwiastkowych miejsc Saturna Rozdz. IX: Paralaksy Saturna pochodzące od rocznej orbity Ziemi i wielkość jego odległości Rozdz. X: Opisy ruchu Jowisza Rozdz. XI: Trzy inne później zaobserwowane opozycje Jowisza Rozdz. XII: Potwierdzenie równego ruchu Jowisza Rozdz. XIII: Wyznaczenie miejsc pierwiastkowych ruchu Jowisza Rozdz. XIV: Określanie paralaks Jowisza i jego wysokości w stosunku do orbity obrotu ziemskiego Rozdz. XV: Gwiazda Marsa Rozdz. XVI: Trzy inne ostatnio zaobserwowane opozycje nocne gwiazdy Marsa Rozdz. XVII: Potwierdzenie ruchu Marsa

Rozdz. XVIII: Ustalenie pierwiastkowych miejsc Marsa Rozdz. XIX: Wielkość orbity Marsa w częściach, z jakich jedna stanowi roczną orbitę Ziemi Rozdz. XX: Gwiazda Wenus Rozdz. XXI: Stosunek średnic orbity Ziemi i Wenus Rozdz. XXII: Dwoisty ruch Wenus Rozdz. XXIII: Sprawdzenie ruchu Wenus Rozdz. XXIV: Miejsca pierwiastkowe anomalii Wenus Rozdz. XXV: Merkury Rozdz. XXVI: Miejsce najwyższej i najniższej absydy Merkurego Rozdz. XXVII: Wielkość mimośrodu Merkurego i stosunek proporcjonalny jego kół Rozdz. XXVIII: Przyczyny pojawiania się przy boku sześciokąta większych odchyleń Merkurego od występujących w perigeum Rozdz. XXIX: Sprawdzenie średniego ruchu Merkurego Rozdz. XXX: Nowsze obserwacje ruchów Merkurego Rozdz. XXXI: Ustalenie miejsc pierwiastkowych ruchu Merkurego Rozdz. XXXII: Pewna inna zasada przysuwania się i cofania Rozdz. XXXIII: Tablice prostaferez pięciu gwiazd błędnych Tablica prostaferez Saturna Tablica prostaferez Wenus Tablica prostaferez Jowisza Tablica prostaferez Merkurego Tablica prostaferez Marsa Rozdz. XXXIV: Sposób obliczania miejsc tych pięciu gwiazd w długości Rozdz. XXXV: Postoje i cofania się pięciu gwiazd błędnych Rozdz. XXXVI: Sposób określania czasów, miejsc i łuków ruchów wstecznych

OBROTÓW KSIĘGA SZÓSTA Rozdz OBROTÓW KSIĘGA SZÓSTA Rozdz. I: Ogólne przedstawienie odchylenia pięciu planet w szerokości Rozdz. II: Hipotezy o kołach, po których te gwiazdy poruszają się w szerokości Rozdz. III: Wielkość nachylenia orbit Saturna, Jowisza i Marsa Rozdz. IV: Przedstawienie wszelkich innych, dowolnych w ogóle, szerokości tych trzech gwiazd Rozdz. V: Szerokości Wenus i Merkurego Rozdz. VI: Drugie przesunięcie się w szerokości Wenus i Merkurego odpowiednio do pochyłości ich orbit w apogeum i perigeum Rozdz. VII: Rodzaje kątów oblikwacji obu gwiazd, Wenus i Merkurego Rozdz. VIII: Trzeci rodzaj szerokości Wenus i Merkurego, nazywany dewiacją Szerokości Saturna, Jowisza i Marsa Szerokości Wenus i Merkurego Rozdz. IX: Obliczanie szerokości pięciu gwiazd błędnych

Skrzynka w której przechowywany jest manuskrypt Kopernika. Karta tytułowa pierwszego wydania De revolutionibus orbium coelestium, Norymberga, 1543

Karta 1 verso Karta 1 recto

Karta 9 verso Ta sama karta w pierwszym wydaniu

Karta 16 recto Karta 11 recto

Źródła Internet: Wikipedia: Mikołaj Kopernik, O obrotach sfer niebieskich www.bj.uj.edu.pl/bjmanus/revol/titlpg_p.html

Dziękuję za uwagę 