Migracje a globalizacja i „nowe mniejszości” w Europie (teoretyczne założenia modeli „integracji” imigrantów). Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i mniejszości (semestr zimowy, środy, godz. 10-12, sala 401 wykład nr 12

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 12 1. Wokół teoretycznych aspektów ruchów migracyjnych: rozumienie pojęcia „migracji” (e- oraz i-migracja); kluczowe pytanie socjologiczne: dlaczego migracje w ogóle występują?; różnorodność przyczyn migracji: od osobistych (życiowych) i edukacyjnych poprzez „kolonizację” niezasiedlonych terenów i migracji do pracy do migracji przymusowych (m.in. z powodów religijnych). środki i trudności techniczne w przemieszczaniu się (transport); migranci: wiedza o migracjach, tworzenie „sieci” migracyjnych oraz imigracyjnych – etnicznych wspólnot. rola regulacji prawnych (paszporty i wizy): powstawanie państw narodowych; rola polityk migracyjnych i stanowiska opinii publicznej; długi okres „globalnych migracji” - od końca XIX wieku do początków XXI wieku: Europa: od masowej emigracji do kontynentu imigracji.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 12 2. Migracje do wybuchu I wojny światowej: okres 1840 – 1914, okres najbardziej masowych wyjazdów („I fala globalizacji”): łatwość przemieszczania się (brak restrykcji prawnych, wiz, paszportów itp.). 50 mln osób z Europy; 2/3 do Ameryki Północnej, 10% do Ameryki Południowej, 10% do Południowe4j Afryki Australii i Nowej Zelandii („gorączka brazylijska” w końcu XIX wieku); rola ekspansji kolonialnej. Europa: okres wzrostu demograficznego, poprawa transportu (statki parowe), znaczenie wiedzy (piśmienność, listy, gazety, informacje itp.), dzieło Znanieckiego (!); „dwuznaczna” rola agencji pośrednictwa. migracje kontynentalne (znaczenie USA) i wewnątrz – europejskie (Niemcy i Francja); skutki : trwała zmiana globalnej geografii etnicznej (i rasowej), językowej i politycznej świata, podział świata na „centrum” i peryferie”; ukształtowanie się „dwoistego” sytemu migracyjnego (i rynku pracy).

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 12 3. Migracje od 1914 do 1945 („Wielkie Wojny Trzydziestolecia”): rola migracji przymusowych, wysiedleń, deportacji, wymiany i przemieszczeń ludności, uchodźstwa; I wojna światowa: mobilizacja wojenna i masowe przemieszczenia ludności, upadek wielkich imperiów i powstanie nowych państw (14 „nowych” państwa narodowych). okres międzywojenny: restrykcje migracyjne i systemy kwotowe (USA), Wielki Kryzys, zmiana kierunków migracji (Ameryka Południowa, Australia, Kanada, Palestyna, rola Francji w migracjach wewnątrz-europejskich). II wojna światowa: apogeum migracji przymusowych (50-60 mln), ich epicentrum była Europa Środkowa, Niemcy – 8 mln robotników przymusowych . skutki II wojny światowej: zmiany granic państwowych, przesiedlenia i repatriacje, ucieczki z systemu komunistycznego, Displaced Persons – 11 mln (1 mln pozostaje na zachodzie Europy).

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 12 4. Migracje 1945/1950 – 1989: koniec wojennych przemieszczeń i początek „zimnej wojny”: podział Europy zmieniający dotychczasowe kierunki migracji. wzrost znaczenia kontroli ruchów migracyjnych (ochrona granic, system wiz i paszportów), jedyna możliwość wyjazdu to migracje „etniczne”; Europa Środkowa i Wschodnia: przemieszczenia w ramach krajów socjalistycznych (wyjazdy służbowe i turystyczne, „handel turystyczny”), wyjazdy na Zachód; Europa Zachodnia - okres „30 złotych lat” (rozwój gospodarczy): migracje z krajów Europy Południowej (Włochy, Portugalia i Hiszpania), a następnie z basenu Morzą Śródziemnego, znaczenie RFN; rok 1973 i zmiana polityki migracyjnej (łączenie rodzin, wzrost społeczności etnicznych), zmiany struktury gospodarki i wzrost świadczeń socjalnych; rola regulacji prawnych i wzrost znaczenia ruchów uchodźczych UE i migracje wewnątrz-europejskie (porównanie do USA). fundamentalna zmiana sytuacji migracyjnej Europy – od regionu emigracji do kontynentu imigracji.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 12 5. Ewolucja wyzwań integracyjnych wobec imigrantów w Europie: wiek XIX i okres do 1914 r.: migracje sezonowe (cyrkulacyjne) z europejskich „peryferii” do „centrum” (głównie mężczyźni). 1918-1939: wzrost roli polityk migracyjnych, polityki deportacji (Wielki Kryzys). 1945-1949: repatriacje i przesiedlenia (tworzenie „społeczeństw narodowych” w nowych granicach państwowych). 1950-1973: migracje pracownicze (głównie mężczyzn - rola potrzeb rynku pracy) i migracje postkolonialne. 1973 – do dziś (?): łączenie rodzin i wzrost roli świadczeń społecznych, rosnące zróżnicowanie etniczne i religijne (islam) społeczeństw; zmiana statusu migracyjnego krajów – z emigracyjnego do imigracyjnego, pojawienie się „realnych” wyzwań integracyjnych („społeczeństwo wielokulturowe”); dyskusja na temat konsekwencji wielokulturowości - rozumienia, co to znaczy „my” (naród, Europa i świat pozaeuropejski)?

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 12 6. Wokół teoretycznych problemów adaptacji imigrantów do społeczeństwa przyjmującego: problematyka adaptacji „innych” w klasycznej socjologii ; różnorodność (i zmienność) terminologii: asymilacja, akulturacja, integracja, etniczne włączenie się, osiedlenie, inkorporacja, inkluzja itp. znaczenie „zwrotu do różnorodności” w naukach społecznych i dyskursie publicznym (Rogers Brubaker 2004); adaptacja imigrantów w różnych dziedzinach wiedzy: antropologia, demografia, ekonomia, historia, prawo, nauki polityczne, socjologia. omówienie następujących teorii: asymilacji, pluralizmu etnicznego, integracji, transnarodowości, nowych teorii asymilacji. schemat omówienia: założenia teorii, związki z polityką, główni aktorzy, etapy – wymiary - czynniki.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 12 7. Teorie asymilacji (1): początki paradygmatu „asymilacyjnego” – szkoła chicagowska (lata 20-te i 30-te XX wieku); założenia: możliwość kontroli procesu adaptacji imigrantów; przekonanie o wyższości kultury społeczeństwa przyjmującego; państwo jako gwarant procesu asymilacji; proces ten dokonuje się w obrębie jednego społeczeństwa przyjmującego. Robert Park i Ernest Burgess (1921) – „race relation cycle” (proces i porządek społeczny): konkurencja (gospodarka i zatrudnienie) – równowaga ekonomiczna; konflikt (polityka i władza) – porządek polityczny; akomodacja (organizacja społeczna); asymilacja (osobowość i dziedzictwo kulturowe); Emory Bogardus dodawał jeszcze etap „akulturacji” – „porządek społeczny można zachować przez harmonizowanie postaw psychicznych”.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 12 8. Teorie asymilacji (2): polityka asymilacyjna – 2 typy: liberalna (Kanada) i restrykcyjna (USA); aktorzy: społeczeństwo przyjmujące, migranci jako przedmiot zabiegów asymilacyjnych; koncepcja „7- stopniowej” asymilacji Milton Gordon (1964): asymilacja kulturowa i behawioralna (akulturacja) – zmiana wzorów kulturowych; asymilacja strukturalna – przynależność do głównych instytucji, grup i struktur społeczeństwa przyjmującego (powstanie grup pierwotnych łączących aktorów); asymilacja małżeńska (amalgamacja) – małżeństwa „mieszane” (egzogamiczne); asymilacja osobowościowa – rozwój poczucia identyfikacji do społeczeństwa przyjmującego; asymilacja postaw – zanik uprzedzeń; asymilacja behawioralna – zanik dyskryminacji; asymilacja obywatelska – zanik konfliktów o władzę. stopniowalność, różnorodność i segmentalność” etapów asymilacji; aktorzy: społeczeństwo przyjmujące i „przedmiotowo” traktowani imigranci (jednostronny proces adaptacji).

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 12 9. Teorie „pluralizmu etnicznego”: Nathan Glazer, Daniel P. Moynihan - krytyka teorii asymilacji (1963 r.): niezdolność do zasymilowania migrantów (izolacja mniejszości), jednoliniowość asymilacji, nierównomierność procesów asymilacji, nieokreślony docelowy kierunek rozwoju asymilacji, nadmierny optymizm. założenia teorii „pluralizmu etnicznego”: „multiplite melting pots” i założenia multikulturalizmu (docenienie wartości zróżnicowania kulturowego). związki z polityką: od polityki (praw) anty-dyskryminacyjnych poprzez finansowanie działalności kulturalnej do udziału politycznego imigrantów. aktorzy: sami imigranci (większy nacisk na mniejszości niż na większość i ideę spójności społecznej); etapy: trwałe uznanie mniejszości imigranckich i innych typów zróżnicowania; krytyka teorii „pluralizmu etnicznego”: zjawisko transnarodowości, rozproszenie przestrzenne mniejszości, rosnąca liczba małżeństw mieszanych oraz „płynne” tożsamości powodujące zacieranie granic grupowych.

Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 12 10. Nowe teorie asymilacji: docenienie „starych” teorii asymilacji: jako sposobu integracji imigrantów i odpowiedź na obecny „kryzys wielokulturowości”; znaczenie słowa „asymilacja”; asymilacja zamiast „asymilacjonizmu”? Rogers Brubaker: założenie „nowych teorii asymilacji”: abstrakcyjne rozumienie asymilacji (nie jako końcowy efekt); podmiotowość i aktywność uczestników migrantów procesu asymilacji; asymilują się nie tylko ludzie, ale także „wielogeneracyjne populacje”; zróżnicowanie społeczeństwa przyjmującego i zbiorowości imigrantów; nierównomierność procesu asymilacji – przeniesienie akcentu z wymiaru kulturowego na społeczno-ekonomiczny; rozumienie asymilacji jako wielowymiarowego i złożonego procesu adaptacji imigrantów do społeczeństwa przyjmującego; brak wyróżnionych etapów asymilacji (są jedynie wymiary). aktorzy: „mniejszości” i społeczeństwo przyjmujące.