Globalizacja a problemy spoleczne: Migracje Człowiek – najlepsza inwestycja Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Globalizacja a problemy spoleczne: Migracje dr Maciej St. Zięba http://www.kul.pl/maciej.st.zieba

Migrest Migralink Migravalue Projekty związane z zarządzaniem migracją realizowane m.in. w Lublinie (KUL + UMCS) Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

MigrEst Migrest – Pilotażowy program na temat wpływu poszerzenia UE na regiony graniczące z krajami kandydującymi 2004-2005 http://www.migrest.net - Definicja funkcji specjalisty ds. migracji („Migration officer”) Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

MigraLink Migralink – Integracja migrantów w poszerzonej Europie i polityka na rzecz powrotu umysłów twórczych 2005-2007 http://www.migralink.org - Nowa definicja roli „specjalisty ds. migracji”. - Szkolenia „Zintegrowane podejście do migracji”. - Stworzenie Regionalnej Sieci Wsparcia Migrantów. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

MigraValue http://www.migravalue.net Migravalue – Sterowanie wzrostem spójności ekonomiczno-społecznej w obszarze CADSES – waloryzacja migracji jako instrumentu rozwoju 2006-2008 http://www.migravalue.net - Pogłębienie i poszerzenie funkcjonowania sieci – wymiana doświadczeń i dobrych praktyk - Model polityki społecznej Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Studies in Migration Series (2008) English version on CD: Many faces of migration – Valuing migration as a development tool http://www.kul.pl/art_5878.html Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Czym jest migracja? Zmiana miejsca zamieszkania z jednego kraju (regionu) do innego kraju (regionu). Typy zjawisk migracyjnych: Emigracja + Imigracja; Reemigracja (migracja powrotna); Migracja cyrkularna (=> migracja codzienna); Migracja etapowa (wielostopniowa) . Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Trzy charakterystyczne cechy migracji w XXI wieku Powiązana z szybką wymianą informacji. Wzrasta liczba krajów ustanawiających normy i reguły cywilizujące migrację. Wzrasta wielokulturowość migracji. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Wzrastające trudności badania zjawiska migracji Zjawisko bardzo powszechne. Znikają punkty kontroli. Zjawisko wielowymiarowe. Pojawiają się nowe typy migracji. Niektóre aspekty migracji nigdy nie były badane. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Emigracja z Polski do krajów UE na czas krótki w latach 2002–2006 Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Podejście do migracji Tradycyjne podejście normatywno-represyjne: prawnicze, ekonomiczne. Współczesne podejście opisowo-„wyjaśniające”: podejście socjologiczne („wyjaśnianie” statystyczne), podejście psychologiczne („wyjaśnianie” statystyczne). Nowe podejście personalistyczne (humanistyczne), = Podejście etyczne = Podejście zintegrowane: indywiduum (osoba) postrzegana wielowymiarowo w swych wszystkich kontekstach społecznych i kulturowych, podejście rozumiejące i wyjaśniające (istotowo, przyczynowo) podejście zorientowane na wartości => rozwiązujące problemy Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Etyka jako nauka nadrzędna „Aby skutecznie rozwiązywać praktyczne problemy, nauki społeczne powinny być kierowane przez pewną filozofię wartości – czyli etykę” (Florian Znaniecki). W tym celu trzeba przyjąć pewną silną tezę etyczną: „Absolutne (niezmienne, powszechnie obowiązujące) wartości moralne są wrodzone wszystkim ludziom, inherentne w obiektywnym porządku moralnym”. Zatem – „etyka nie jest subiektywna”. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Podstawy etyki szczegółowej Teoria etyczna: nadrzędna wartość, podstawowe zasady i normy, prawa i obowiązki. Badanie przypadków: bez szybkich uogólnień, bez fałszywych analogii, bez nadmiernego różnicowania („inny”). Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Człowiek we wszystkich wymiarach Istoty ludzkie nie mogą nigdy być instrumentem, lecz zawsze są celem. Godność ludzka musi być ponad wszelkie społeczne wartościowe cele. Ludzie powinni móc się rozwijać we wszystkich swych wymiarach. „Chcieliśmy siły roboczej – a otrzymaliśmy ludzi” (Max Frisch). Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Przykładowe fałszywe lub niewłaściwe podejścia etyczne Etyka biznesu: odpowiedzialność pracodawcy; migrant zredukowany do pracy zawodowej (depersonalizacja). Etyka polityczna: tylko kraje goszczące, tylko walka z dyskryminacją; paternalizm, wzmaga postawy roszczeniowe. Etyka administracji: tylko kraje goszczące, walka z korupcją; paternalizm; wzmaga skłonność do przerzucania odpowiedzialności. Etyka globalna: podejście politycznej poprawności; relatywizm kulturowy (kult „innego”) – brak realnej równości praw i obowiązków. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Sytuacja migranta Migracja to sytuacja zmiany społecznej – pomiędzy przeszłymi rolami a nowymi (często też niezadowalającymi). Migracja to sytuacja transgraniczna – pomiędzy krajem wysyłającym a goszczącym. Migracja to sytuacja wielowymiarowo trudna – sytuacja graniczna, gdzie jest testowana ludzka wytrzymałość. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Migracja jako sytuacja rodząca anomię Sytuacja wypychająca – niezadowolenie społeczne = anomia społeczna (niemożliwość osiągnięcia celów społecznych przy pomocy społecznie akceptowalnych reguł zachowania) - normy nie spełniają swej roli. Sytuacja reakcji – innowacja społeczna aby wypełnić własne ambicje (ryzykowna: niekoniecznie prowadzi do sukcesu) = pogłębia anomię indywidualną (normy społeczne istnieją, ale nie są przestrzegane). Sytuacja faktyczna za granicą – alienacja, sytuacja trudna, deprywacja (sfery: fizyczna, emocjonalna, poznawcza) – ale najczęściej w grupie podobnych sobie – anomiogenna. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Definicja anomii sektorowej Zaburzenie systemu norm i wartości (wartości deklarowane jako ważne są uznawane za nienadające się do stosowania „tu” i „teraz”). Szczególna «subkultura sektorowa» wspólnie uzgadnianych uzasadnień (usprawiedliwień) dla przekraczania pewnych norm (co do typu i stopnia) (Marek Kosewski). Uzgodnione usprawiedliwienia są uznawane za uzasadnienia „na zapas”. Nie do końca uświadamiana, stopniowa zdrada ważnych wartości: samego siebie, rodziny, języka, religii, kultury. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Elementy anomii u migrantów (1) nagły spadek gęstości duchowej (zmniejszona liczba, intensywność, stabilność i głębia kontaktów społecznych): ograniczanie kontaktów do równych sobie z tego samego kraju, unikanie pogłębiania kontaktów z ludnością miejscową; poczucie alienacji i osamotnienia: stereotyp „innego” i fałszywa tożsamość jako antyteza „obcego”, mit dwóch światów – „tu” i „w starym kraju” – o różnych standardach; dysonanse poznawcze: co do warunków „tu” i „tam”: brak zrozumienia warunków życia (praw, obyczajów, kultury, języka etc.), niewiara w rzeczywistość – życie kierowane stereotypami; Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Elementy anomii u migrantów (2) dysonanse godności: upokorzenie (prowadzące aż do rozpaczy) połączone z pożądaniem; sprzeczne odczucia na temat natury i źródeł sukcesu: potrzeba niezależności (zależności od samego siebie) połączona z faktyczną całkowitą zależnością od innych, uogólniony brak zaufania do instytucji społeczeństwa połączona z potrzebą obdarzania zaufania całkowicie obcych ludzi; stałe poczucie czasowości (mit powrotu): poczucie bezdomności, „czasowe” zawieszenie stosowania norm; Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Elementy anomii u migrantów (3) utrata (porzucenie) własnej kultury powiązane z niezdolnością do asymilowania się do kultury lokalnej; ograniczanie własnego życia do pracy, podporządkowywanie wszystkich innych elementów zatrudnieniu przynoszącemu zysk (korzyść); niedostateczne wsparcie ze strony społeczności wysyłającej, które mogłoby dać narzędzie weryfikacji i falsyfikacji przekonań oraz praktycznego stosowania standardów moralnych: zastępowane przez subkulturę migrantów; brak uprzedniej głębszej internalizacji norm moralnych (niższy rozwój moralny): zewnętrzne usprawiedliwienia zamiast wewnętrznego uzasadnienia działań; Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Rodzina – pierwszy i najważniejszy płatnik kosztów anomii migracyjnej Rodzina wysyła za granicę swych najbardziej przedsiębiorczych przedstawicieli. Rodzina w pierwszym rzędzie liczy (i ma prawo liczyć) na korzyści z migracji. Rodzina ponosi największe koszty (ekonomiczne, fizyczne i psychiczne) związane z migracją. Zdrada rodziny – to najgorszy rodzaj zdrady jakiego może się dopuścić anomiczny migrant. Podstawą jest zdrada samego siebie (swych wartości = anomia). Inne typy zdrady (ojczyzny, kultury, języka, religii) są konsekwencjami zdrady rodziny. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Migrant pomiędzy dwoma krajami Dług wdzięczności: państwo ma obowiązek etyczny kształcić swych obywateli, by ich przygotować do życia (np. na to pobiera podatki); obywatel wzrasta z długiem moralnym wobec swego społeczeństwa za to wykształcenie; migrant zaciąga taki dług wobec dwóch krajów (państw), dwóch społeczeństw. Relokacja kapitału: „kto doi krowę a kto zbiera śmietankę?” jeden kraj zainwestował w edukację migranta [co najmniej w podstawową: „jak godziwie żyć”] – inny korzysta z owoców tego; ten drugi kraj ma zobowiązanie do „odpłaty” przynajmniej poprzez troskę o obywateli pierwszego kraju, których przyciągnął do siebie i którzy teraz przyczyniają się do dobrobytu jego społeczeństwa. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Oba kraje tracą, jeśli: migranci i społeczność przyjmująca nie znają się nawzajem i nie współpracują; migranci żyją w gettach lub subkulturach i nie asymilują się społecznie: różnica między asymilacją społeczną a kulturową; tylko ludzie o słabym charakterze asymilują się (zarówno społecznie jak i kulturowo); migranci w dużej liczbie ulegają anomii. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Etyczna rola państwa (1) Najważniejsze zadanie obejmuje działania edukacyjne i kampanie świadomościowe dla migrantów, ich rodzin oraz społeczności lokalnych (goszczących), obnażające mity i ukazujące prawdziwe informacje i podstawowe wartości: na temat faktycznego znaczenia migracji dla obu krajów, na temat rzeczywistych warunków w kraju przyjmującym i w kraju pochodzenia (które powstały, gdy był na emigracji), na temat różnic kulturowych między obiema społecznościami i niebezpieczeństw, jakie może nieść zderzenie tych kultur, na temat czynników, które mogą rodzić negatywne postawy (anomię) u migrantów i w otaczającym społeczeństwie i o czynnikach, które pomagają im przeciwdziałać, o wartościach społeczeństwa obywatelskiego: dialog międzykulturowy i współpraca, aktywne uczestnictwo w rozwoju lokalnym, zaufanie do instytucji i urzędów, pozytywna tolerancja, o podstawowych normach i wartościach społeczeństwa goszczącego, których nie można łamać w żadnych okolicznościach, o prawach i obowiązkach – zarówno migrantów jak i społeczności lokalnych w stosunku do siebie nawzajem (same prawa – deprawują; same obowiązki – deprymują). Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Etyczna rola państwa (2) Inne zadania obejmują wspieranie asymilacji społecznej (przy zachowaniu tożsamości kulturowej) migrantów: zapewnianie równego dostępu do usług socjalnych, wspieranie zaangażowania społecznego na poziomie lokalnym, udzielanie wsparcia stowarzyszeniom imigranckim (diaspory); ale pod warunkiem akceptowania fundamentalnych wartości kraju przyjmującego. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Edukacja Kraj wysyłający powinien kształcić swych obywateli przed ich wyjazdem (potencjalnych emigrantów) i ich rodziny pozostające w kraju, w przeciwnym razie migranci dają złe świadectwo o swym kraju pochodzenia i swej kulturze. Kraj przyjmujący powinien kształcić zarówno swe społeczeństwo przyjmujące, jak i przybywających imigrantów, w przeciwnym razie niepokoje społeczne są gwarantowane. Jeśli kraj wysyłający nie zapewni tych form kształcenia migrantów przed ich wyjazdem (sytuacja dość częsta), obowiązek ten spada na kraj przyjmujący – we własnym interesie: jest to rodzaj „kosztu uzyskania przychodu” (wkład inwestycyjny) ponieważ kraj przyjmujący korzysta z pracy imigrantów (poprzez podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, bezpośrednią konsumpcję itp.). Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Podstawowe dziedziny kształcenia (1) Znajomość czynników i sytuacji prowadzących do anomii (demoralizacji społecznej), zwł. subkultury usprawiedliwień. Wartość podtrzymywania normalnych stosunków ze społecznością pochodzenia dla zapobiegania im. dla potencjalnych i aktualnych migrantów, dla ich rodzin pozostających w kraju, dla społeczności goszczących. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Podstawowe dziedziny kształcenia (2) Kształcenie nt. anomii Obejmuje ono wiedzę teoretyczną i praktyczne umiejętności radzenia sobie z niebezpieczeństwami, jakie migrant może napotkać (i faktycznie napotka) w innym społeczeństwie: niebezpieczeństwa związane z dysonansem godnościowym, niebezpieczeństwa związane z dysonansem poznawczym, niebezpieczeństwa związane z brakiem relacji społecznych, niebezpieczeństwa związane z ograniczaniem życia do pracy, niebezpieczeństwa związane ze zdradą wartości, niebezpieczeństwa związane z niepowodzeniem projektu migracyjnego, konflikty interesów, wartości społeczeństwa przyjmującego a społeczeństwa wysyłającego, różnice stylów życia, postaw, kultur, nawyków, zachowań. W przeciwnym wypadku wszystkie z nich mogą stać się przedmiotem stereotypów lub niewiedzy. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Podstawowe dziedziny kształcenia (3) Ważność podtrzymywania własnej tradycji jako instrumentu przeciwdziałania anomii. - dla migrantów; Ważność utrzymywania tradycji imigrantów dla zachowania porządku społecznego w społeczeństwie przyjmującym. Wartość dodana leżąca w prawdziwej tożsamości kulturowej imigrantów, jeśli nie jest ona oparta na negatywnych stereotypach „innego”. - dla społeczności przyjmujących. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Podstawowe dziedziny kształcenia (4) Nieodwołalnie bezwarunkowa konieczność akceptacji podstawowych wartości społeczeństwa przyjmującego. Niesprzeczność pomiędzy utrzymywaniem własnej tradycji a dialogiczną współpracą z sąsiadami w kraju goszczącym na bazie ww. wartości. Negatywna i pozytywna forma tolerancji; różnica pomiędzy zdradą wartości a dialogiczną współpracą. Wartość partnerstwa w ramach lokalnego społeczeństwa obywatelskiego w kraju goszczącym; zaufania do instytucji publicznych. dla imigrantów i stowarzyszeń diaspory, dla ich rodzin pozostających w kraju, dla liderów społeczności lokalnych w kraju goszczącym, dla pracowników socjalnych i lokalnej administracji publicznej. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Podstawowe dziedziny kształcenia (5) Fałszywość mitu powrotu oraz szkodliwość życia w tymczasowości. Fałszywość mitu „W kraju nic się nie zmienia”. Korzyści z asymilacji społecznej do społeczności lokalnej, nawet jeśli na ograniczony okres czasu; różnice pomiędzy asymilacją społeczną i kulturową. dla migrantów i stowarzyszeń diaspory, dla społeczności lokalnych, zwł. urzędników publicznych. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Podstawowe dziedziny kształcenia (6) Można lepiej realizować siebie jeśli się współpracuje z lokalnymi sąsiadami i ma aktywną rolę w życiu poza pracą. dla migrantów; Społeczności lokalne z reguły korzystają bardziej na obecności imigrantów w nich, niż sami emigranci. - dla liderów i członków społeczności lokalnych. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Podstawowe warunki Trzeba umieć przełożyć powyższe pojęcia na język zrozumiały dla cudzoziemca, wyrazić je jego pojęciami. Należy odrzucić jako fałszywy stereotyp zachodnie laickie przekonanie, że religia jest sprawą prywatną. Praktyka imigracji szczególnie dobitnie pokazuje, że religia jest sprawą publiczną i istotnie wpływa na życie społeczne. Ludzie głębokiej wiary szanują innych ludzi wiary i wartości, a czują mało szacunku dla obojętności na wartości. Lekceważenie tych faktów prowadzi do wielkich nieporozumień. Nie powinno jednak być mowy o bezwarunkowej tolerancji obcych, nietolerujących podstawowych norm kraju przyjmującego, pod presją zarzutu „rasizmu” czy innych form politycznej pseudo-poprawności. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Inne działania kraju przyjmującego, które mają znaczenie etyczne Wspieranie społeczności lokalnych w angażowaniu imigrantów do różnych form aktywności społecznej. Wspieranie stowarzyszeń diaspory w podejmowaniu działań paralelnych (wymiana kulturalna, dialog, zapobieganie alienacji i nudzie, neutralizacja wpływu subkultur getta oraz mitów „innego” i „tu” a „tam u nas”). Budowanie zaufania migrantów do społeczności lokalnej i jej instytucji poprzez zapewnianie równego dostępu oraz poprzez nieustanne kształcenie własnych urzędników, którzy kontaktują się z migrantami. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

Dziękuję za uwagę dr Maciej St. Zięba mszieba@kul.lublin.pl lub euroanalizy@uw.lublin.pl http://www.kul.pl/maciej.st.zieba/ dział: Materiały dla studentów - Migracja Książki o migracji dostępne pod adresem: http://www.kul.pl/migravalue/ dział: Publikacje o migracji Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009