Ekonomia Produkt Krajowy Brutto dr Robert Pater

I zaczęło się Analiza keynesowska – AD – lata 30 XX wieku Wszystko przez recesje…, a konkretnie przez Wielki kryzys, określany też mianem wielkiej depresji – najprawdopodobniej największy kryzys gospodarczy w XX wieku, który, według większości historyków, miał miejsce w latach 1929-1933 i objął, zgodnie z opinią większości ekspertów, praktycznie wszystkie kraje (oprócz ZSRR) oraz praktycznie wszystkie dziedziny gospodarki. Kryzys rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych, po tzw. czarnym czwartku (a według niektórych źródeł już kilka miesięcy wcześniej), czyli po tzw. panice na giełdzie nowojorskiej na Wall Street 24 października 1929, kiedy to, zgodnie z zachowanymi informacjami, gwałtownie spadły ceny praktycznie wszystkich akcji, pociągając za sobą łańcuch bankructw i zadłużenia, które rozprzestrzeniły się stopniowo na prawie wszystkie kraje (oprócz wspomnianego ZSRR). Skutkiem kryzysu była też utrata pracy przez miliony ludzi – w USA bezrobocie sięgnęło, według dostępnych danych, 1/3 siły roboczej. Spadek produkcji przemysłowej sięgnął w niektórych krajach 50% (Polska, USA), a szczególnie silnie odczuło kryzys rolnictwo. Wolumen handlu światowego zmalał z 3 mld (ówczesnych) dolarów w 1929 do mniej niż 1 mld w 1933. Poprawa sytuacji gospodarczej nastąpiła w 1933.

c.d. Skutkiem wielkiego kryzysu, według oceny większości historyków, było m.in. dojście Hitlera do władzy w Niemczech. W Stanach Zjednoczonych skutki kryzysu zostały złagodzone przez tzw. Nowy Ład Gospodarczy (ang. New Deal), czyli program reform ekonomiczno-społecznych wprowadzonych w USA przez prezydenta Roosevelta w latach 1933-1939 – popularność zyskała wtedy doktryna ekonomiczna keynesizmu zakładająca interwencję państwa w gospodarce, która przez wiele lat dominowała potem w teorii i praktyce gospodarczej krajów kapitalistycznych. W Polsce interwencjonizm państwowy wprowadzono na szerszą skalę dopiero w 1935 po śmierci Józefa Piłsudskiego, kiedy to Eugeniusz Kwiatkowski został wicepremierem odpowiedzialnym za gospodarkę. Co prawda Kwiatkowski był już uprzednio ministrem przemysłu i handlu w latach 1926-1930, ale ze względu na jego nieortodoksyjne ("etatystyczne") poglądy został on w latach 1931-1935 odsunięty na "boczny tor" (na relatywnie podrzędne stanowisko dyrektora Państwowych Fabryk Związków Azotowych w Chorzowie i Mościcach koło Tarnowa). Do 1935 polityka gospodarcza Polski polegała głównie na sztucznym utrzymywaniu wysokiego (przedkryzysowego) kursu złotówki, co powodowało, zgodnie z opinią ekonomistów, malejącą konkurencyjność polskich wyrobów za granicą i na zmniejszaniu podaży pieniądza w miarę spadku produkcji (PKB), co powodowało dalsze tendencje deflacyjne, pogłębiające jeszcze bardziej kryzys na skutek spadku popytu (podczas deflacji konsumenci oczekują dalszych obniżek cen, więc wstrzymują się z zakupami, powodując tym samym dalsze ograniczenie podaży i PKB oraz wyższe bezrobocie). Podczas gdy Polska dbała głównie o silną walutę, Niemcy hitlerowskie i ZSRR, gdzie wprowadzono wcześniej etatyzm (w ZSRR w jego skrajnej postaci tzw. socjalistycznej gospodarki planowej), rozbudowywały szybko swój przemysł i silnie zbroiły się.

XX wiek w Europie Zachodniej Lata 50te i 60te – szybki wzrost PKB, niska inflacja i bezrobocie Lata 70te i 80te – wzrost cen ropy naftowej, a w konsekwencji niski PKB, wysoka inflacja i wzrost bezrobocia Lata 90te – wzrost PKB, spadek inflacji i bezrobocia

Ruch okrężny w gospodarce Oznacza przepływy zasobów rzeczowych i finansowych pomiędzy gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami

PKB (GDP) PKB to miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem Inwestycje to zakupy nowych dóbr kapitałowych (inaczej inwestycyjnych) przez przedsiębiorstwa Oszczędności to część dochodu niewydatkowana na zakup dóbr i usług Odpływ z ruchu okrężnego oznacza strumień pieniądza przemieszczający się od gospodarstw domowych lecz nie bezpośrednio do przedsiębiorstw Dopływ do ruchu okrężnego oznacza strumień pieniądza otrzymywanego przez przedsiębiorstwa, lecz nie od gospodarstw domowych Zapasy (aktywa obrotowe) to dobra zatrzymane w przedsiębiorstwie na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży

Wzrost a rozwój PKB Tempo wzrostu PKB PKB per capita

PKB w mln PLN

PKB per capita

Roczne tempo wzrostu PKB

PKB Europy w recesji II kw. 2009 / II kw. 2008

Produkt Krajowy Brutto (pomiar skali działalności gospodarczej) PKB jako suma netto sprzedaży finalnej na danym obszarze (wydatków na dobra i usługi) Sprzedaż finalna – sprzedaż dobra lub usługi ostatecznemu użytkownikowi (dobra konsumpcyjne w przypadku gospodarstw domowych i inwestycyjne w przypadku przedsiębiorstw) Sprzedaż pośrednia – sprzedaż dóbr i usług wykorzystanych do dalszej produkcji (częściowo przetworzonych, zużywających się w danym procesie produkcji) PKB jako suma wartości dodanej na danym obszarze (wartości wytworzonych dóbr, produkcji netto) Wartość dodana – różnica pomiędzy przychodami ze sprzedaży, a kosztami produkcji danego dobra lub usługi na danym etapie produkcji lub inaczej przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji [wartość wyprodukowanych dóbr minus koszty rzeczowe czynników wytwórczych zużytych do ich produkcji] PKB jako suma dochodów z czynników produkcji uzyskanych dzięki działalności gospodarczej na danym obszarze (wartość dostarczonych przez te czynniki usług)

Rachunek PKB PKB w cenach rynkowych – produkcja krajowa wraz z podatkami pośrednimi (wyższy) PKB w cenach bazowych (czynników produkcji) – produkcja krajowa po wyłączeniu podatków pośrednich (niższy) PNB (dochód narodowy brutto) – miernik całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. Jest on równy PKB skorygowanemu o dochody netto z tytułu własności za granicą (a więc nadwyżki dochodów z własności z tytuł usług czynników produkcji świadczonych za granicą nad odpływem tych dochodów świadczonych przez cudzoziemców w danym kraju PNN (NNP, dochód narodowy) – to PNB minus amortyzacja Amortyzacja a więc zużycie kapitału trwałego jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia

Najczęściej wykorzystywane mierniki cen (wartości realne i nominalne) Nominalny PNB – w cenach bieżących (z okresu badania) Realny PNB – w cenach stałych (skorygowany o inflację), w cenach pewnego okresu (bazowego, podstawowego) Miary zmian cen: Deflator PKB = PKB nominalny / PKB realny – mierzy zmiany cen wszystkich dóbr CPI (wskaźnik cen konsumpcyjnych) – powstaje w oparciu o koszyk dóbr konsumowanych przez „przeciętnego konsumenta” (obejmuje dobra wyprodukowane w kraju, jak i importowane) PPI (wskaźnik cen produkcyjnych) – wskaźnik cen dóbr wykorzystywanych w procesie produkcyjnym (uwzględnia jedynie dobra wytwarzane w kraju)

Rachunki narodowe Głównymi źródłami danych, wykorzystywanymi w kwartalnych rachunkach narodowych jest sprawozdawczość GUS, Ministerstwa Finansów, NBP i innych instytucji. W szacunkach produktu krajowego brutto w okresach kwartalnych stosowana jest metoda bezpośrednia, polegająca na wykorzystaniu dostępnych danych statystycznych ze sprawozdawczości miesięcznej, kwartalnej, półrocznej i rocznej oraz, w bardzo ograniczonym zakresie, ze źródeł administracyjnych. Zwiększenie dostępu do administracyjnych źródeł danych, w szczególności podatkowych (MF) i ubezpieczeniowych (ZUS), istotnie poprawiłoby jakość szacunków PKB. Od strony tworzenia PKB obliczane są takie kategorie jak: produkcja globalna, zużycie pośrednie, wartość dodana brutto oraz podatki od produktów pomniejszone o dotacje do produktów. Od strony rozdysponowania PKB obliczane są następujące kategorie: spożycie ogółem (indywidualne i zbiorowe), akumulacja (nakłady brutto na środki trwałe i przyrost rzeczowych środków obrotowych) oraz obroty handlu zagranicznego. Ponadto opracowywane są szacunki „szarej gospodarki”.

Spożycie Na spożycie indywidualne w sektorze gospodarstw domowych składają się wydatki poniesione przez ludność na: zakup wyrobów i usług rynkowych łącznie z wydatkami w placówkach gastronomicznych i placówkach żywienia przyzakładowego - wycenianych w cenach płaconych przez konsumentów; spożycie naturalne produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji -wycenianych w cenach skupu surowych nieprzetworzonych produktów;  zakupy usług nierynkowych świadczonych na zasadach częściowej odpłatności, do których należą m. in.: usługi oświaty i wychowania, ochrony zdrowia i opieki społecznej, kultury i sztuki, kultury fizycznej, sportu, turystyki i wypoczynku oraz usługi mieszkaniowe; wartość czynszów umownych, w odniesieniu do mieszkań użytkowanych przez właścicieli i najemców, szacowanych przy wykorzystaniu metody kosztów użytkownika; wartość czynszów najmu dla mieszkań w indywidualnych budynkach czynszowych; usługi podróży zagranicznych, których wartość jest zgodna z ujmowaną w bilansie płatniczym. Spożycie indywidualne sektora gospodarstw domowych nie obejmuje m.in.: zakupów ziemi, domów i mieszkań, kosztów podróży służbowych, wydatków na cele dobroczynne, opłat sądowych, celnych i paszportowych, składek na rzecz organizacji politycznych i społecznych, podatków od spadków i darowizn itp. Spożycie zbiorowe obejmuje spożycie w sektorze instytucji niekomercyjnych oraz spożycie publiczne w sektorze instytucji rządowych i samorządowych. Spożycie w sektorze instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych przyjmuje się na poziomie produkcji globalnej tego sektora, pomniejszonej o odpłatność ludności. Spożycie publiczne w sektorze instytucji rządowych i samorządowych przyjęte jest na poziomie produkcji globalnej tego sektora pomniejszonej o odpłatność ludności za świadczone usługi nierynkowe i powiększonej o wartość zakupionych usług w niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej.

Akumulacja Akumulacja stanowi przyrost majątku narodowego obejmujący nakłady brutto na środki trwałe oraz przyrost rzeczowych środków obrotowych. Nakłady brutto na środki trwałe opracowywane są zgodnie z zaleceniami ESA`95. Nakłady te zwiększają wartość majątku trwałego i obejmują nakłady (bez nakładów będących pierwszym wyposażeniem inwestycji, odsetek od kredytów oraz pożyczek inwestycyjnych za okres realizacji inwestycji) na: rzeczowe środki trwałe, wartości niematerialne i prawne, remonty środków trwałych. Do wartości nakładów na rzeczowe środki trwałe zalicza się poniesione w okresie sprawozdawczym nakłady na nabycie (w tym również zakup środków trwałych niewymagających montażu lub instalacji oraz wartości brutto środków trwałych przyjętych na mocy umowy o leasing finansowy łącznie z wartością leasingu uznawanego do celów bilansowych za aktywa trwałe "korzystającego"), nakłady na wytworzenie dla własnych potrzeb środków trwałych, nakłady na środki trwałe w budowie (niezakończone, tj. na przyszłe środki trwałe), na ulepszenia tj. przebudowę, rozbudowę, rekonstrukcję, modernizację własnych środków, oraz na ulepszenie w obcych środkach trwałych - wraz z kosztami ponoszonymi przy ich nabyciu, tj. kosztami transportu, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia w drodze, ceł itp. - niezależnie od źródeł finansowania (również nabyte ze środków obcych, np. dotacji, subwencji itp.). Przyrost rzeczowych środków obrotowych obejmuje wartość przyrostu: zapasów materiałów i surowców, półfabrykatów obcej produkcji, paliw (o ile nie stanowią składnika wyposażenia), części zapasowych maszyn i urządzeń (o ile nie stanowią wartości środka trwałego), materiałów biurowych i druków;  produktów gotowych, tj. gotowych wyrobów i usług własnej produkcji, prac naukowo-badawczych, projektowych i geodezyjno-kartograficznych, zakończonych robót, inwentarza żywego hodowlanego oraz produkcji roślinnej i zwierzęcej; produkcji nie zakończonej obejmującej roboty i usługi w toku oraz półfabrykaty własnej produkcji; towarów handlowych obcej produkcji zakupionych przez daną jednostkę gospodarczą w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym; rozliczeń międzyokresowych czynnych, tj. kosztów poniesionych w danym roku obrotowym odnoszących się do następnych okresów.

Handel zagraniczny Obroty handlu zagranicznego obejmują obroty towarowe i usługowe. Obroty towarowe opracowywane są na podstawie deklaracji INTRASTAT (dla przewozu i wywozu przez osoby fizyczne lub prawne, będące płatnikiem VAT, dla ewidencji obrotów wewnątrzunijnych w ścisłym powiązaniu z systemem podatkowym VAT) oraz Jednolitego Dokumentu Administracyjnego SAD. Są to obroty rejestrowane. Obroty te powiększane są o wartość towarów, których nie obejmuje statystyka celna. Należą do nich towary przewożone przez podróżnych (turystów) w celach dalszej odsprzedaży, w ilościach niewymagających wypełnienia dokumentów celnych oraz towary przewożone w większych ilościach bez wypełnionych dokumentów. W rachunkach narodowych obroty te zaliczane są do tzw. "szarej gospodarki". Informacje o obrotach usługowych pozyskiwane są z Narodowego Banku Polskiego. Są one powiększane o wartość tzw. podróży zagranicznych, tj. obrotów z tytułu usług turystycznych, zgodną z ujmowaną w bilansie płatniczym. Do oszacowania obrotów towarowych nierejestrowanych w dokumentach celnych oraz podróży zagranicznych wykorzystywane są dane z badania Instytutu Turystyki dotyczącego wydatków cudzoziemców w Polsce oraz Polaków za granicą. Wartości obrotów handlu zagranicznego wykorzystywane w rachunkach narodowych są spójne ze statystyką bilansu płatniczego Narodowego Banku Polskiego.

Sektory Gospodarki wobec zmian koniunktury

Koniunktura w województwach