Bezpieczeństwo społeczności lokalnych 1. POMIĘDZY BEZPIECZEŃSTWEM A RYZYKIEM Elżbieta Inglot-Brzęk Leszek Baran

Pojęcie bezpieczeństwa „Pewność istnienia i przetrwania, posiadania oraz funkcjonowania i rozwoju” takiego lub innego podmiotu /Wł. Fehler (red.), Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym/ „Stan, który daje poczucie pewności, gwarancję jego zachowania oraz szansę na doskonalenie” /Tomasz Serafin, Sergiusz Parszowski, Bezpieczeństwo społeczności lokalnych. Programy prewencyjne w systemie bezpieczeństwa/

Pojęcie bezpieczeństwa Bezpieczeństwo - etymologia - „bez”- brak, zaprzeczenie, nieobecność; - „piecza”- troska, staranie, opieka, dozór, dbałość, kuratela W języku rosyjskim: bezopasnost’ „bez” – jak wyżej „opasnost’ ”: niebezpieczeństwo

Wzrost zakresu pojmowania bezpieczeństwa Do lat 40.-50. - przede wszystkim sprawy wojskowe i zagadnienia związane z obroną zewnętrzną państwa; Lata 40./50.-80. – sukcesywna instytucjonalizacja ochrony praw i wolności człowieka (bezpieczeństwo jednostkowe); Lata 60. – ograniczanie, kontrolowanie zbrojeń i zapobieganie wojnom (pogłębienie narodowego, pojawienie się międzynarodowego, globalnego wymiaru bezpieczeństwa); Lata 70. – poszerzenie kwestii bezpieczeństwa o problemy zasobów surowcowych, zagrożeń gospodarczych, ekologicznych i wyzwań demograficznych; Lata 80./90. – wielowymiarowe rozumienie bezpieczeństwa (odmilitaryzowanie pojęcia); początek interdyscyplinarnych i autonomicznych studiów nad bezpieczeństwem (U. Beck) Lata 90./00. – uwzględnienie transgranicznych zagrożeń terrorystycznych

Interdyscyplinarność pojęcia Pojęcie „bezpieczeństwo” już na trwale zagościło w wielu dyscyplinach naukowych: filozofii, naukach wojskowych, politologii, nauce o stosunkach międzynarodowych, ekonomii, ekologii, socjologii, psychologii, prawie i obejmuje prawie wszystkie dziedziny życia społecznego.

Bezpieczeństwo Może być pojmowane jako: Potrzeba Wartość Cel Prawo Dynamiczny proces

Bezpieczeństwo jako potrzeba Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego, co może przynieść śmierć lub cierpienie (szeroko rozumiane)

Bezpieczeństwo jako wartość Bezpieczeństwo jest wartością m.in. w sensie egzystencjalnym, moralnym, społecznym… Jest to wartość fundamentalna, co oznacza, że w hierarchii aksjologicznej zajmuje jedno z najwyższych miejsc. Nie jest to jednak wartość autoteliczna, lecz utylitarna, instrumentalna. Bezpieczeństwa [z reguły] nie cenimy ze względu na nie samo, ale dlatego, że zapewnia i gwarantuje nam inne cenne wartości, stanowi środek do osiągnięcia bądź zachowania innych wartości np. życia, zdrowia, sukcesu itp. Jest więc bezpieczeństwo wartością niezbywalną i niewymienialną, konieczną i konkretno-życiową, zdecydowanie potrzebną i niezmiernie pożądaną.

Bezpieczeństwo jako cel Filozofia traktuje bezpieczeństwo jako centralną kategorię współczesnej cywilizacji pojmowanej jako system, którego racją jest trwanie, a jeśli zmiana, to przewidywalna, kontrolowana. Z punktu widzenia tegoż systemu warunkiem tak rozumianego trwania/zmiany jest właśnie bezpieczeństwo. Trzeba do niego dążyć, trzeba próbować je zagwarantować.

Bezpieczeństwo jako prawo Konstytucja RP: art. 5.: Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju (zob. też art. 6., 7.). Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – ONZ 1948 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (znana jako Europejska Konwencja Praw Człowieka) – Rada Europy 1953

Typologia bezpieczeństwa Wg kryterium podmiotowego: bezpieczeństwo międzynarodowe bezpieczeństwo państwa (narodowe) bezpieczeństwo społeczności terytorialnych bezpieczeństwo rodziny bezpieczeństwo jednostki Wg kryterium źródła zagrożeń: bezpieczeństwo wewnętrzne bezpieczeństwo zewnętrzne UWAGA: oba mogą mieć charakter podmiotowy

Typologia bezpieczeństwa Wg kryterium przedmiotowego: bezpieczeństwo polityczne bezpieczeństwo militarne bezpieczeństwo ekonomiczne bezpieczeństwo socjalne bezpieczeństwo zdrowotne bezpieczeństwo ekologiczne bezpieczeństwo informacyjne Wg kryterium czasu: bezpieczeństwo to stan, ale i proces (zob. społeczeństwo ryzyka)

Modele relacji pomiędzy wymiarami bezpieczeństwa wg kryterium podmiotowego Części są autonomiczne, ale w dużej mierze warunkują się wzajemnie i posiadają części wspólne

Podmiotowo-przedmiotowy wymiar bezpieczeństwa

Subiektywizacja bezpieczeństwa Poczucie bezpieczeństwa to jego subiektywny wymiar. Oznacza: nie odczuwać zagrożenia, nie lękać się, nie bać się. Każdy z nas inaczej odczuwa zagrożenie, inaczej również pojmuje poczucie (nie)pewności. W zależności od indywidualnej sytuacji, w jakiej się znajdujemy, inne czynniki będą powodowały stan zagrożenia i poczucie niepewności, inaczej zatem artykułować będziemy swoje potrzeby w zakresie realizacji prawa do bezpieczeństwa.

Do czynników wpływających na poczucie bezpieczeństwa/zagrożenia zalicza się: stabilność sytuacji życiowej i możliwość jej przewidzenia; normalność sytuacji życiowej; odczuwanie sensu własnego życia; posiadanie planów i perspektyw życiowych; identyfikowanie istnienia realnych zagrożeń dla planów życiowych; bliskie relacje i silne więzi z bliskimi; przynależność do grup znaczących; odczuwanie uznania, akceptacji i życzliwości ze strony rodziny, bliskich i otoczenia; odczuwanie wsparcia, pomocy ze strony rodziny, bliskich, a także ze strony instytucji życia społecznego; odnoszenie sukcesów w życiu rodzinnym, zawodowym, towarzyskim; odczuwanie w przestrzeni społecznej sprawiedliwości, ładu i porządku; sposoby radzenia sobie z chorobą i stanami traumatycznymi; materialne podstawy egzystencji; umiejętność identyfikowania zagrożeń takich jak: przemoc, agresja; umiejętność unikania zagrożeń. Zob. problematyka stresu.

Bezpieczeństwo-zagrożenie-ryzyko Rozróżnienie obiektywnego i subiektywnego aspektu/wymiaru bezpieczeństwa, jego rzeczywistości i potencjalności (w tym sensie zaś nierzeczywistości), kieruje naszą uwagę na kategorię ryzyka [wystąpienia zagrożenia]. Ryzyko to alternatywa: cos może się udać lub nie, może pojawić [np. sytuacja kryzysowa] bądź nie. Specjaliści PR (np. Sam Black) wyróżniają następujące zagrożenia (sytuacje kryzysowe): „znane – nieznane” „nieznane – nieznane”

Bezpieczeństwo-zagrożenie-ryzyko Bezpieczeństwo i zagrożenie pozostają ze sobą w ścisłym dialektycznym związku. Podłoża zagrożeń: immanentne właściwości organizmów społecznych - konflikty i sprzeczności społeczne; dysproporcje rozwojowe; dysproporcje potencjałów militarnych. polityka i jej narzędzia - cele polityczne i sposoby ich osiągnięcia; Ryzyko to potencjalność (nie zaś pewność) ziszczenia się zagrożeń uwarunkowanych jak powyżej

Bezpieczeństwo-zagrożenie-ryzyko Ryzyko to także coś, co trudno wywieść z tego, co jest, zasadniczo z dwóch powodów: Nie potrafimy tego czegoś przewidzieć, bo nie mamy takich zdolności, możliwości… Nie potrafimy przewidzieć, bo jeszcze nie pojawiły się „warunki” zaistnienia tego czegoś, choć przesłanki tych warunków niekiedy tak. „…w przeciwieństwie do namacalności bogactw, ryzyko wręcz zawiera w sobie coś nierzeczywistego. Można powiedzieć, że jest zarazem rzeczywiste i nierzeczywiste” /Ulrich Beck/

Źródła ryzyka /Piotr Sienkiewicz, AON/ Zob. trzęsienia ziemi, proces sejsmologów we Włoszech…

Społeczeństwo ryzyka Społeczeństwa współczesne to – zdaniem Becka – coraz mniej społeczeństwa dystrybucji bogactwa, coraz bardziej ryzyka – wynikającego, generalnie, z procesów modernizacji, rozwoju nowych technologii, procesów globalizacji. Beck wyróżnia cztery (plus jedno) rodzaje ryzyka: ryzyko ekologiczne ryzyko związane ze zdrowiem ryzyko ekonomiczne ryzyko społeczne (np. związane z przestępczością, dewiacjami, rozwodami, rozpadem tradycyjnej rodziny itp.). ryzyko terrorystyczne (zwłaszcza po 11.09.2001)

Przykłady zagrożeń, związanego z nim ryzyka i skutków Przykłady zagrożeń, związanego z nim ryzyka i skutków „Business Week” 2005, nr 19(183)

Porządek publiczny System urządzeń prawno-publicznych i stosunków społecznych powstających i kształtujących się w miejscach publicznych: (ogólnie) zapewniający bezpieczeństwo, spokój oraz ład w miejscach ogólnie dostępnych, regulowany normami prawnymi i zasadami współżycia społecznego; (konkretnie zaś) chroniący życie, zdrowie i mienie obywateli, zapewniający normalną działalność instytucji oraz eliminowanie różnego rodzaju uciążliwości niebezpiecznych lub niedogodnych dla bezpieczeństwa społeczeństwa i jednostki” /T. Serafin, S. Parszowski, Bezpieczeństwo społeczności lokalnych…/

Bezpieczeństwo publiczne B. publiczne to „stan gwarantujący niezakłócone i zgodne z wolą obywateli funkcjonowanie instytucji państwowych, samorządowych i społecznych oraz urządzeń publicznych, a także bezpieczeństwo życia, zdrowia i mienia ludności w wyniku przestrzegania akceptowanego przez obywateli porządku prawnego” To także „działania podejmowane na podstawie i w granicach prawa, mające na celu zabezpieczenie ludności przed różnego rodzaju ryzykiem występującym w państwie”

Porządek, bezpieczeństwo i… Funkcjonowanie obywateli i instytucji Bezpieczeństwo publiczne Porządek publiczny

Bezpieczeństwo wewnętrzne „Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa to taki zakotwiczony w porządku ustrojowym stan stosunków i procesów wewnątrz państwa, który - zapewniając skuteczną i harmonijną realizację interesów państwa i jego obywateli – jednocześnie tworzy zdolności do sprawnego diagnozowania i reagowania w przypadkach pojawiających się zagrożeń godzących w te interesy”. /Wł. Fehler (red.), Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym/

Bezpieczeństwo społeczności lokalnej Jako element bezpieczeństwa wewnętrznego państwa „obejmuje w stosownych do wspólnotowego, lokalnego kręgu proporcjach wszystkie jego [bezpieczeństwa wewnętrznego państwa] elementy (bezpieczeństwo ustrojowe, ład społeczny, bezpieczeństwo osobiste, publiczne, porządek publiczny) mające charakter ogólnopaństwowy, ale uwzględnia także specyficzne dla danej społeczności lokalnej – potrzeby, problemy, możliwości i formy aktywności” /Wł. Fehler…/

Lista podstawowych obszarów bezpieczeństwa społeczności lokalnej 1. Bezpieczeństwo osobiste 8. Dostęp do usług medycznych i rekreacji 2. Bezpieczeństwo publiczne (także związane ze środowiskiem natur.) 9. Dostęp do usług opiekuńczych (przeznaczonych dla dzieci i dorosłych) 3. Porządek publiczny 10. Dostęp do sądów powszechnych , obsługi i pomocy prawnej 4. Ochrona przed dewastacją i zanieczyszczaniem środowiska 11. Istnienie i dostęp do szlaków komunikacji i transportu 5. Dostęp do instytucji oświatowych i edukacyjnych 12. Istnienie i dostęp do sieci łączności i przepływu informacji wewnątrz i na zewnątrz społeczności 6. Dostęp do świadczeń pomocy społecznej (nie tylko w sytuacjach kryzysowych) 13. Zapewnienie łączności użytkowników infrastruktury mieszkaniowej z infrastrukturą komunalną 7. Dostęp do placówek handlowych, usługowych 14. Dbałość o lokalny rynek pracy