Przesłanki nowej perspektywy strategicznej Polska 2008 - 2030 Dr Michał Boni ZESPÓŁ DORADCÓW STRATEGICZNYCH Przesłanki nowej perspektywy strategicznej Polska 2008 - 2030 Warszawa, 24 kwietnia 2008r.

WYZWANIA 2030 Trendy globalne (poza znanym paradygmatem) Perspektywa europejska (szanse i ograniczenia) Krajowe siły rozwoju/zmian (duchowe – materialne!!!) Demokratyzacja/elitaryzacja potransformacyjna Modernizacja wzorców kulturowych (miasto – wieś, religijność – laicyzacja) Przedsiębiorczość/zachowawczość w gospodarce Wymiana pokoleń: solidarność/konflikt Indywidualizm/wspólnotowość Wzorce konsumpcyjne/wzorce postmaterialne Efekty cyfryzacji Wyzwania gospodarcze, wyzwania technologiczne, a potrzeba wzrostu kapitału społecznego (dobrobyt materialny wspólnot) Podmioty realizacji: scena polityczna Scenariusze Perspektywa 4 – 5 pokoleń

JAK SPROSTAĆ WYZWANIOM Konkurencyjność gospodarcza i jej wyznaczniki Przedsiębiorczość Innowacyjność Koszty pracy Kapitał intelektualny a rozwój Adaptacyjność zasobów ludzkich Edukacja Elastyczność Cykl życia a cykl kariery Kapitał ludzki Sieci wymiany/dostępność gospodarowania Infrastruktura transportu Sieci teleinformatyczne Infrastruktura energetyczna Zdolność do współpracy Spójność społeczna Decentralizacja państwa, społeczeństwo obywatelskie Otwartość, tolerancja Kapitał społeczny

GLOBALIZACJA Od konkurencyjności do odpowiedzialności Od rywalizacji do współpracy „stara” i „nowa” globalizacja

WARUNKI DLA STABILNEGO, WYSOKIEGO WZROSTU GOSPODARCZEGO POLSKA 2030 WYZWANIA (1) WARUNKI DLA STABILNEGO, WYSOKIEGO WZROSTU GOSPODARCZEGO Skala wzrostu (świat, Europa, Chindia, PKB per capita) Równowaga i dyscyplina zadaniowa finansów publicznych Poziom inwestycji (20% + ?) Deficyt, dług, wydatki publiczne – relacja do PKB (30 – 40%) Czynniki konkurencyjności gospodarki (w której grupie państw) Swoboda przedsiębiorczości Struktura PKB – dekompozycja (od 2008 do 2030: hipotezy)

KONKURENCYJNOŚĆ

KONKURENCYJNOŚĆ

STRUKTURA TWORZENIA PKB

STRUKTURA ZATRUDNIENIA (SEKTORY)

WYZWANIA (2) POLSKA 2030 WARUNKI DLA RÓWNOWAGI DEMOGRAFICZNEJ Solidarność pokoleń (orientacja na politykę 4 pokoleń) Generacja seniorów a „silver economy” (portfele 60/65+ w 2030, 2 mln osób 80+) Model rodziny (deinstytucjonalizacja) a dzietność (Prognozy dzietności do 2030 (warianty: 1,45 – 1,6)) Problem spójności etnicznej (?) Długość kariery zawodowej a bezpieczny system emerytalny (65 – 67 lat wspólny wiek emerytalny) Oczekiwana długość życia – 80 (w tym – „w zdrowiu”) Liczba osób w wieku produkcyjnym a na emeryturach Charakterystyka grupy kluczowej (aktywnej: 30 – 50 lat), czyli tych, którzy dzisiaj są między: zaczynającymi szkołę, a kończącymi studia)

NASZA SZANSA SOLIDARNOŚĆ CZTERECH POKOLEŃ Stworzenie dzieciom „ery cyfrowej” warunków dla ich szansy rozwojowej – udział w gospodarce opartej na wiedzy Wsparcie dla generacji drugiego powojennego wyżu demograficznego (start zawodowy, migracje-powroty, dzietność) Program 50+ (pierwszy powojenny wyż demograficzny) Budowanie zrębów „silver economy” Aktywność życiowa seniorów Bezpieczny system emerytalny Opieka pielęgnacyjna

LUDNOŚCI POLSKI w latach 2008 i 2030 PIRAMIDA WIEKU I PŁCI LUDNOŚCI POLSKI w latach 2008 i 2030 kobiety mężczyźni mężczyźni kobiety Źródło: obliczenia własne na podstawie prognozy KE.

STRUKTURA ZATRUDNIENIA wg wieku 2008 i 2030 (w proc.) Grupa wiekowa Łącznie Mężczyźni Kobiety 2008 2030 15-29 24,5 14,6 25,1 15,3 23,8 13,9 30-44 39,7 40,0 39,4 40,1 40,8 45-59 32,7 31,6 38,8 34,1 41,4 60_64 2,3 3,9 3,0 4,8 1,4 2,8 65+ 0,8 0,9 1,7 0,6 1,1 łącznie 100,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie prognozy KE.

Źródło: obliczenia własne na podstawie prognozy KE.

Źródło: obliczenia własne na podstawie prognozy KE.

LUDNOŚĆ W STARSZYM WIEKU WEDŁUG 5-LETNICH GRUP WIEKU (w tys. osób) Lata Ludność Ogółem Razem 60 lat i więcej 60 – 64 65 – 69 70 – 74 75 – 79 80 – 84 85 lat i 2005 2010 2015 2020 2025 2030 38 157,1 37 899,2 37 625,9 37 228,8 36 598,0 35 693,0 6 559,8 7 517,4 8 753,2 9 834,6 10 341,4 10 646,2 1 484,0 2 352,9 2 747,1 2 719,5 2 242,3 2 137,1 1 541,9 1 371,2 2 190,6 2 574,4 2 562,3 2 123,6 1 394,2 1 360,0 1 222,9 1 972,0 2334,4 2 339,3 1 108,8 1 333,9 1 121,5 1 020,5 1 666,6 1 993,5 676,8 791,2 822,2 823,7 763,4 1 273,0 354,0 508,3 649,1 724,4 772,4 779,6 Źródło: GUS za: Wilmowska – Pietruszyńska A., Błędowski P., Społeczne ubezpieczenie pielęgnacyjne – idea i propozycje rozwiązań

POPULACJI PRACUJĄCYCH ZMIANY W WIELKOŚCI POPULACJI PRACUJĄCYCH Źródło: Mukesh Chawla, Gordon Betcherman, Arup Banerji, From red to gray, The „Third Transition” of Aging Populations in Eastern Europe and Former Soviet Union, Bank Światowy, Waszyngton, 2007.

W POPULACJI PRACUJĄCYCH Europa Wsch. i kraje byłego ZSRR PROJEKTOWANE ZMIANY W POPULACJI PRACUJĄCYCH Europa Wsch. i kraje byłego ZSRR 2005-2020 Źródło: Mukesh Chawla, Gordon Betcherman, Arup Banerji, From red to gray, The „Third Transition” of Aging Populations in Eastern Europe and Former Soviet Union, Bank Światowy, Waszyngton, 2007.

AKTYWA FINANSOWE INWESTORÓW INSTYTUCJONALNYCH jako % PKB w wybranych krajach Europy Wschodniej i krajów byłego ZSRR Źródło: Mukesh Chawla, Gordon Betcherman, Arup Banerji, From red to gray, The „Third Transition” of Aging Populations in Eastern Europe and Former Soviet Union, Bank Światowy, Waszyngton, 2007.

FUNDUSZE EMERYTALNE JAKO % AKTYWÓW FINANSOWYCH W POSIADANIU INWESTRÓW INSTYTUCJONALNYCH w krajach Europy wschodniej i wybranych krajów Źródło: Mukesh Chawla, Gordon Betcherman, Arup Banerji, From red to gray, The „Third Transition” of Aging Populations in Eastern Europe and Former Soviet Union, Bank Światowy, Waszyngton, 2007.

WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI OGÓLNEJ w latach 2000 – 2006 (Polska) Źródło: I. E. Kotowska, Analiza płodności oraz założenia prognostyczne, Warszawa, styczeń 2008r.

WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI OGÓLNEJ w latach 2000 – 2006 (Polska) Współczynniki dzietności GUS wariant średni 2 2007 rok Prognoza Eurostatu 2004 - 2050 2003- 2030 2005 1,24* 1,19 . 2010 1,32 1,10 2020 1,37 1,42 1,20 2030 1,39 1,58 Źródło: I. E. Kotowska, Analiza płodności oraz założenia prognostyczne, Warszawa, styczeń 2008r.

WYZWANIA (3) POLSKA 2030 WARUNKI DLA WYSOKIEJ AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ ORAZ ADAPTACYJNOŚCI ZASOBÓW PRACY Wskaźniki zatrudnienia w grupach wiekowych (w tym: młodzi do 24, oraz 55+) Elastyczność a bezpieczeństwo (flexicurity): formy zatrudnienia, dynamizm, mobilność, migracje Zmiany w strukturze zatrudnienia (sektory, grupy zawodów, klastry) Rozwój uczenia się przez całe życie (LLL): GENERACJE UCZĄCE SIĘ – prognozy popytu Edukacja a rynek pracy (dopasowanie) – kwalifikacje, kompetencje, skolaryzacja APRP (efektywność) – przewidywania cykli bezrobocia i charakterystyki Cykl życia a cykl kariery zawodowej (charakterystyka K/M)

STRUKTURA ZATRUDNIENIA W KLASTRACH Źródło: Bukowski M., Zatrudnienie w Polsce 2006

NAJWIĘKSZE OBSZARY POWSTAWANIA NOWYCH MIEJSC PRACY Sektory Przyrost zatrudnienia 2001-2025 w tys. osób % całego przyrostu zatrudnienia - usługi komputerowe 700 28,1 - służba zdrowia 620 24,9 - gastronomia i bary 345 13,9 - doradztwo w zarządzaniu 220 8,4 - przemysły wysokiej techniki 200 7,7 - nauka i B+R 170 6,8 - hotele 160 6,4 - szkolnictwo dla dorosłych 150 6,0 - reklama i marketing 125 5,0 Dane za: prof. A Karpiński, Rynek pracy, ewolucja popytu na kwalifikacje, Warszawa 2006

ABSOLWENCI 2005/2006 Źródło: GUS

LICZBA STUDENTÓW W POLSCE W TYSIĄCACH W LATACH 1990 - 2006 Cyt. Za: Czapiński j., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a dobrobyt materialny: polski paradoks

KSZTAŁCENIE USTAWICZNE

TRENDY W ZATRUDNIENIU WG GRUP W % EU 25 Źródło: Prospects for changing skill needs in Europe, European Centre for the Development of Vocational Training, Luxemburg 2008r.

TRENDY W ZATRUDNIENIU WG GRUP ZAWODOWYCH UE 2006 UE 2025 Polska 2006 Polska 2025 Legislators 8,7 10,8 6,7 8,0 Professionals 13,0 16,2 15,7 18,0 Tech. and associate professionals 16,1 18,4 11,5 16,5 Clerks 11,1 6,8 7,6 7,00 Service workers 14,0 15,4 9,6 Skilled agricultural 3,7 2,0 15,9 5,9 Craft 13,7 8,5 10,9 Plant and machine 8,2 7,1 9,2 Elementary occupations 10,6 14,8 7,5 12,0

(porównanie scenariuszy) POPYT NA KWALIFIKACJE (porównanie scenariuszy) Źródło: Prospects for changing skill needs in Europe, European Centre for the Development of Vocational Training, Luxemburg 2008r.

ZMIANY W STRUKTURZE RYNKU PRACY A WSPÓŁCZESNE TRENDY Źródło: Edukacja dla pracy, Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2007, pod kier. U. Sztanderskiej, UNDP, Bank Światowy, Warszawa 2007r.

PROJEKCJA ZATRUDNIENIA WG GRUP DO ROKU 2013 I 2025 Źródło: Edukacja dla pracy, Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2007, pod kier. U. Sztanderskiej, UNDP, Bank Światowy, Warszawa 2007r.

WYZWANIA (4) POLSKA 2030 ODPOWIEDNI POTENCJAŁ INFRASTRUKTURY (technicznej, transportowej, cyfrowej, teleinformatycznej) Dostępność transportowa/komunikacyjna: sieć a sieć wymiany gospodarczej (prędkość handlowa kolei – 23km/h) Teleinformatyka, cyfryzacja: nowe funkcjonalności (edukacja, styl życia, usługi, model pracy, czas wolny) Nowe technologie a kreatywność gospodarcza (nowe dziedziny – struktura gospodarki, nowe przemysły, self service)

AUTOSTRADY – STAN PRAC Źródło: Ministerstwo Infrastruktury, Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2008 – 2012.

DROGI EKSPRESOWE – STAN PRAC Źródło: Ministerstwo Infrastruktury, Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2008 – 2012.

ODNOWY, PRZEBUDOWY, MODERNIZACJE DRÓG Wzmocnienia i przebudowy (2008 - 2012) Km 1 560 Kwota (mln zł) 4 808,7 Źródło: Ministerstwo Infrastruktury, Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2008 – 2012.

KORZYSTANIE Z INTERNETU WG WOJEWÓDZTW Źródło: Diagnoza Społeczna 2007.

KORZYSTANIE Z KOMPUTERÓW WG WOJEWÓDZTWA Źródło: Diagnoza Społeczna 2007.

w % Źródło: prezentacja mgr Adama Płoszaja z Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych na UW, z 2006 roku

Information Society performance by ESPON 123 IS Index Źródło: Spatial aspects of the Information Society, ESPON Project 1.2.3

WYZWANIA (5) POLSKA 2030 WARUNKI DLA BEZPIECZEŃSTWA ENERGETYCZNO - KLIMATYCZNEGO Zapewnienie potrzeb energetycznych (wzrost popytu do 2020r. o ok. 3% rocznie, czyli 40%; 70% do 2030(?) – przy obecnej strukturze gospodarki) Ceny energii (paliwa – a energia elektryczna: 100% - 2020) Koszty równowagi energetycznej (od 1,24% PKB do ok. 3% PKB 2020 czyli 0,25% PKB rocznie) OZE (15 – 20% w 2030) a koszty, a INNOWACJE (R&D) Inwestycje modernizacyjne (CC&S + zgazowanie węgla – realny start?) + energia jądrowa + nowe MW (plan do 2015 – 1200MW a potrzeby 1200 MW rocznie) Postawy i nawyki ekologiczne Struktura polskich zanieczyszczeń Wrażliwość różnych sektorów gospodarki na pakiet klimatyczny (KPMG)

Sector map: Perceived risks versus preparedness Źródło: KPMG, Warszawa 2008

MOŻLIWOŚCI PRZETWARZANIA WĘGLA

WYZWANIA (6) POLSKA 2030 WARUNKI DLA GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY I ROZWOJU KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO (nowy potencjał rozwojowy Polski, nowe przewagi konkurencyjne) Stały monitoring KI (relacyjny, strukturalny, społeczny, ludzki): rekomendacje Unowocześnienie systemu edukacji (kreatywność, kompetencje cyfrowe, komunikacyjne, ścieżki rozwoju technicznego, PISA – „science”) Wysoki poziom skolaryzacji (struktura wykształcenia społeczeństwa) Orientacja na talenty Konkurencyjność w nauce i szkolnictwie wyższym (kadra, motywacja, jakość, efektywność, umiędzynarodowienie) B+R (nakłady publiczne – powyżej 0,6% PKB; ok. 1% - 1/3 całości oraz 70% na badania, a 30% na statutowe działania) Mechanizmy wzrostu innowacyjności (nauka – biznes; dziedziny?) Wkład do eksportu (produkty wyższego przetworzenia)

INNOWACYJNOŚĆ – POLSKA A EUROPA European Innovation Scorboard 2005 TrendChart

STRUKTURA NAKŁADÓW NA NAUKĘ W POLSCE I INNYCH KRAJACH

ZNAJOMOŚĆ J. ANGIELSKIEGO (%) First European Quality of Life Survey: Participation in civil Society, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Dublin 2006

Nauki przyrodnicze: Uczniowie najlepsi Uczniowie najsłabsi Polska: Poniżej poziomu 1: 3,2% Poziom 1: 13,8% Polska: Poziom 6: 0,7% Poziom 5: 6,1%

ILOŚCIOWA OCENA JAKOŚCI NAUKI – indeksy cytowań 1995 - 2005 Fizyka 13 Matematyka 15 Badania przestrzeni kosmicznej 17 Chemia Nauki inżynierskie 20 Materiałoznawstwo 22 Biologia i biochemia 23 Informatyka 26 Biologia molekularna i genetyka Zoologia i nauki o roślinach 28 Badania multidyscyplinarne Medycyna kliniczna 30 Ekologia Psychologia i psychiatria 36 Ekonomia 39 Nauki społeczne 44 źródło: Essential Science Indicators, 2006

POLSKA A EUROPA – FINANSOWANIE NAUKI PL - 17 EURO per capita Średni poziom finansowania z budżetów państw „15” wynosi 167 EURO na mieszkańca (2004 r.) źródło: Simona Frank, EUROSTAT, EC 2006

* dane dla roku 2006 ** na czerwono - wyniki <75% średniej dla UE lub CEE, na zielono- wyniki >100% średniej dla UE lub CEE Źródło: Czy warto inwestować w Polsce, raport KPMG, Warszawa 2008r.

NAKŁADY NA B+R WG WOJEWÓDZTW Województwo Nakłady na B+R w mln PLN w 2006 roku % Polska 5892,8 100,00% Dolnośląskie 298,2 5,06% Kujawsko-pomorskie 175,3 2,97% Lubelskie 180,8 3,07% Lubuskie 23,8 0,40% Łódzkie 355,1 6,03% Małopolskie 726,8 12,33% Mazowieckie 2462,6 41,79% Opolskie 36,3 0,62% Podkarpackie 157,3 2,67% Podlaskie 61,0 1,04% Pomorskie 307,1 5,21% Śląskie 495,6 8,41% Świętokrzyskie 21,5 0,36% Warmińsko-mazurskie 55,1 0,94% Wielkopolskie 454,7 7,72% Zachodnio-pomorskie 81,7 1,39% Źródło: Czy warto inwestować w Polsce, raport KPMG, Warszawa 2008r.

łączne nakłady na B+R wszystkich przedsiębiorstw działających w Polsce Źródło: European Commission, JRC/DG RTD, The 2007 EU industrial R&D Investment Scoreboard, European Communities 2007 Źródło: Czy warto inwestować w Polsce, raport KPMG, Warszawa 2008r.

PROBLEMY ZWIĄZANE Z B+R W POLSCE Źródło: Czy warto inwestować w Polsce, raport KPMG, Warszawa 2008r.

INWESTYCJI INNOWACYJNYCH STOPA ZWROTU INWESTYCJI INNOWACYJNYCH Czysta strategia imitacji Strategia imitacji z elementami innowacji Strategia innowacji z elementami imitacji Czysta strategia innowacji 14,78% 10,27% 13,78% 24,57% Źródło: Czy warto inwestować w Polsce, raport KPMG, Warszawa 2008r.

WARUNKI DLA SOLIDARNOŚCI I KONWERGNECJI REGIONALNEJ POLSKA 2030 WYZWANIA (7) WARUNKI DLA SOLIDARNOŚCI I KONWERGNECJI REGIONALNEJ (Miasto – wieś; Polska A – Polska B; spójność – niespójność terytorialna) Model rozwoju metropolitarnego Rozwój aglomeracji a suburbia (kooperacja): kompensacja wielkości miast poprzez dostęp z terenów szerokich suburbiów do infrastruktury miejskiej Miejski i wiejski styl życia (dyfuzje, różnice): laicyzacja, konsumeryzacja, postmaterializm Prognoza urbanizacji a prognoza spójności terytorialnej Model wyrównywania szans (regiony): własny, specyficzny potencjał, infrastruktura – dostęp, kapitał ludzki i społeczny (dystanse międzyregionalne) Co z rolnictwem? Wydajność, zatrudnienie (struktura zatrudnienia mieszkańców obszarów wiejskich – pracujący poza gospodarstwami rolnymi dziś około 2,4mln na ok. 6mln pracujących), nowe typy miejsc pracy na obszarach wiejskich (program dla wsi) Dywergencja (od 0,25 – do 0,35): czy i kiedy konwergencja

DYNAMICZNY ROZWÓJ CELE 2015 ROZWÓJ REGIONALNY I LOKALNY (PKB per capita)

DYNAMICZNY ROZWÓJ CELE 2015 ROZWÓJ REGIONALNY I LOKALNY (PKB per capita)

SELEKTYWNOŚĆ MIGRACJI POAKCESYJNYCH – REGION ODPŁYWU Źródło: Okólski M., Kaczmarczyk P., Współczesne migracje z i do Polski – szanse i zagrożenia, 23.04.2008r.

Źródło: Okólski M. , Kaczmarczyk P Źródło: Okólski M., Kaczmarczyk P., Współczesne migracje z i do Polski – szanse i zagrożenia, 23.04.2008r.

Źródło: Okólski M. , Kaczmarczyk P Źródło: Okólski M., Kaczmarczyk P., Współczesne migracje z i do Polski – szanse i zagrożenia, 23.04.2008r.

WSM DLA WYKSZTAŁCENIA WYŻSZEGO (Niemcy i Wielka Brytania) Źródło: Okólski M., Kaczmarczyk P., Współczesne migracje z i do Polski – szanse i zagrożenia, 23.04.2008r.

WARUNKI DLA POPRAWY SPÓJNOŚĆI SPOŁECZNEJ POLSKA 2030 WYZWANIA (8) WARUNKI DLA POPRAWY SPÓJNOŚĆI SPOŁECZNEJ Wymiar terytorialny (wieś – miasto, regiony) Zagrożenia wykluczeniem (zdefiniować obszary i grupy potencjalnego wykluczenia: dzieci, niepełnosprawni, starsi 80+, imigranci, wieś) Czynniki sprzyjające wykluczeniu: deficyty: edukacji, zdrowia, pracy, dysfunkcjonalność rodzin, niskich dochodów Polityka integracji społecznej (model): welfare state workfare state welfare society Zdefiniować zasadę pomocniczości i zakresy odpowiedzialności (przemiany do 2030): państwo, samorząd, rodzina, firma (CSR), człowiek Stan zdrowotności a grupy ryzyka (otyłość, choroby krążenia, nowotwory – a programy zdrowotne (ich zasoby – nakłady, kadra, dostęp)) Przyczyny niespójności (ubóstwo z tytułu niskich dochodów: transfery – „working poor”)

STOPA UBÓSTWA WEDŁUG GRUP WIEKOWYCH W UE (2004) źródło: EU-SILC 2005

WARUNKI DLA SPRAWNEGO PAŃSTWA I EFEKTYWNEGO RZĄDZENIA POLSKA 2030 WYZWANIA (9) WARUNKI DLA SPRAWNEGO PAŃSTWA I EFEKTYWNEGO RZĄDZENIA Jakość i dostęp usług publicznych (edukacja, zdrowie, usługi opiekuńcze, rynku pracy, socjalne, etc.) Orientacja na klienta Sprawna administracja (MBO, efektywność, mierniki, e-państwo, minimum obciążeń dla obywatela) Dobre rządzenie (indeks efektywności funkcji państwa: Transparentność decyzji Niska korupcja Sprawność stanowienia prawa – dobrego Efektywność decentralizacji Skala e-państwa Zarządzanie przez cele w administracji Usługi publiczne – proklienckość Obywatelska partycypacja

WZROST KAPITAŁU SPOŁECZNEGO POLSKA 2030 WYZWANIA (10) WZROST KAPITAŁU SPOŁECZNEGO (ZAUFANIE I DUMA) Tożsamość polska (wokół jakich wartości: naród, UE, wartości postmaterialne, religia) – wybór pokolenia dzisiejszych 18-latków? Zaufanie społeczne, otwartość, tolerancja, więzi społeczne (jakie czynniki je budują) Rozwój instytucji społeczeństwa obywatelskiego (solidarność społeczna, „compassion”) Formy demokracji – model deliberatywny, partycypacja, interesariusze dialogu („biała księga dialogu społecznego anno 2008”) Społeczeństwo informacyjne (internet, kanały komunikacji, media, cyfryzacja) Generacja kluczowa w 2030 (dzisiejsi – od startujących w szkole do kończących studia)

ODSETEK OSÓB UFAJĄCYCH LUDZIOM Cyt. Za: Czapiński j., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a dobrobyt materialny: polski paradoks

INDEKS AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ W 20 KRAJACH Cyt. Za: Czapiński j., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a dobrobyt materialny: polski paradoks

WARTOŚĆ WSKAŹNIKA KAPITAŁU SPOŁECZNEGO Cyt. Za: Czapiński j., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a dobrobyt materialny: polski paradoks

ODSETEK OSÓB UFAJĄCYCH INNYM LUDZIOM W POLSCE W LATACH 1992-2007 Cyt. Za: Czapiński j., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a dobrobyt materialny: polski paradoks