II POSIEDZENIE GRUPY ROBOCZEJ ds. MŚP KK NSRO 28 września 2009r. DOSTĘP MŚP DO OFERTY BANKÓW W OKRESIE KONIUNKTURY ORAZ KRYZYSU Arkadiusz Lewicki Dyrektor w Związku Banków Polskich, Członek GR ds.MŚP KK NSRO II POSIEDZENIE GRUPY ROBOCZEJ ds. MŚP KK NSRO 28 września 2009r.

Plan wystąpienia MŚP jako Klient Banku … Możliwości polskich banków… Wpływ kryzysu … Banki nadal finansują… Rekomendacje Banki i MŚP w procesie absorpcji …

PODZIAŁ RÓL I MOŻLIWOŚCI MŚP jako Klient Banku … PODZIAŁ RÓL I MOŻLIWOŚCI BANKI

MŚP KLIENTEM- OPINIE BANKOWCÓW liczna i perspektywiczna – ale i specyficzna - grupa klientów. Dziś nie ma banku który nie brałby tej grupy poważnie pod uwagę. Niski poziom edukacji finansowej, niższa siła kapitałową, mniejsza stabilność niż podmioty duże, większe ryzyko. nie dysponują majątkiem, który mógłby stanowić zabezpieczenie kredytu (zwykle jedynym środkiem trwałym jest samochód osobowy właściciela firmy). Ich przychody często są niestabilne, mogą podlegać sporym wahaniom, co powoduje kłopoty z regulowaniem płatności, na przykład rat kredytu. w czasie pogorszenia sytuacji gospodarczej kraju ulega pogarszaniu portfel kredytowy. Wtedy warto inwestować np. w bezpieczne instrumenty publiczne (np. obligacje) niż operacje sektora /branż które najszybciej odczuwają kryzys i wielu MŚP może stać się niewypłacalnymi. wysoka „umieralność”. Statystyki wskazują, że nawet w normalnych, stabilnych warunkach, spora część małych firm nie jest w stanie przetrwać jednego roku. Odsetek ten niemal się nie zmienia od wielu lat i wynosi około jednej trzeciej. Wiele MŚP ma problemy z wykazaniem historii kredytowej. ciągle aktualny problem tzw. szarej strefy i braku transparentności obrotu z jednej strony przy jednoczesnym oczekiwaniu zaufania i finansowania przez banki wymagające przede wszystkim wiarygodności kontrahenta i bezpieczeństwa zaangażowanych środków. W przypadku wielu z nich, ich działalność jest dla banku „nieobserwowalna” /np. brak rachunku, lub niewielkie obroty wobec rzeczywistych operacji, etc./. prawo- w tym normy ostrożniościowe obowiązujące banki jako instytucje zaufania publicznego. Bank musi zapewnić bezpieczeństwo powierzonych mu depozytów. Kto chciałby oddać w depozyt swoje prywatne środki bankowi, który rozdaje bez kontroli środki gromadzone w tym banku przez klientów? Podstawowym zadaniem banku jest dbałość o bezpieczeństwo wszystkich klientów, a nie tylko o satysfakcję tych, którzy potrzebują kredytu. efekt wypierania: atrakcyjność papierów wartościowych oferowanych przez państwo wypiera instrumenty mniej opłacalne, np. kredyty dla mikro i małych firm. bank jest także przedsiębiorcą. KSH zobowiązuje spółki akcyjne do osiągania zysku i optymalizacji wykorzystania kapitału zaangażowanego przez akcjonariuszy. z pkt. widzenia kosztów obsługi dla banku- nie ma znaczenia, czy jest to firma mała, średnia czy duża korporacja - koszty są podobne. W razie deficytu kapitału i konieczności zacieśniania polityki kredytowej bank wybierze klienta który zapewni lepszą stopę zwrotu. Źródło: ZBP, Opinie banków zebrane w ramach FK

Wskaźniki przeżywalności przedsiębiorstw MŚP jako Klient Banku … Wskaźniki przeżywalności przedsiębiorstw Dramatycznie spada w miarę kolejnych lat działalności przedsiębiorstw. Do 2007 roku przeżyło 66,5% powstałych w 2006 r. i zaledwie 24,6% powstałych w 2002 r. Poziom przeżywalności przedsiębiorstw utworzonych w 2002 r. spada średnio o 24,4% rocznie. Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007–2008, PARP, 2009r.

Środki trwałe i źródła finansowania inwestycji MŚP. 2007r. MŚP jako Klient Banku … Środki trwałe i źródła finansowania inwestycji MŚP. 2007r. W 2007 r. struktura źródeł finansowania nakładów inwestycyjnych MŚP, w praktyce nie uległa zmianie w stosunku do roku 2006. Największym źródłem finansowania inwestycji były środki własne (64%; w 2006 r. było to 63%), w dalszej kolejności krajowe kredyty i pożyczki (odpowiednio 21% i 22%), środki zagraniczne (7% i 7%) . Pozostałe źródła były wykorzystywane w marginalnym zakresie. Statystki te nie jednak uwzględniają mikroprzedsiębiorstw (0–9 pracujących), które finansują swoją działalność w jeszcze większym stopniu środkami własnymi, natomiast w dużo mniejszym stopniu kredytem i pożyczką. Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007–2008, PARP, 2009r.

MŚP jako Klient Banku … Dostępność źródeł finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw Najważniejszym kryterium, przede wszystkim dla MŚP, jest dostępność poszczególnych źródeł finansowania. Zależy ona od wymagań stawianych MŚP przez źródło finansowania. Przedsiębiorstwo musi spełnić warunki określone przez udzielającego wsparcia finansowego. Zakładając, że dostęp do źródeł finansowania ma duże znaczenie przy ich pozyskiwaniu, MŚP powinny wykorzystywać głównie źródła łatwiej dostępne. Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007–2008, PARP, 2009r.

MŚP jako Klient Banku … Produkty i usługi bankowe, z których korzystają małe przedsiębiorstwa Lp. Produkty i usługi bankowe Zakres korzystania z produktów i usług bankowych 2008 2009 Wskazania (w %) N=592 N=600 1. wpłaty / wypłaty gotówkowe 96,5 97,8 2. przelewy krajowe 92,2 95,3 3. rachunek złotowy bieżący pomocniczy 54,6 56,3 4. karty płatnicze (debetowe i charge) 49,7 49,3 5. polecenie zapłaty (direct debit) 48,3 44,8 6. kredyt w rachunku bieżącym 42,1 46,0 7. karty kredytowe 35,3 47,0 8. lokaty złotowe krótkoterminowe (do 30 dni) 32,4 25,7 9. kredyt obrotowy złotowy 32,1 40,8 10. doradztwo finansowe 29,2 19,7 11. lokaty złotowe średnioterminowe (od 1 do 6 miesięcy) 23,5 39,0 12. kredyt inwestycyjny złotowy 22,8 26,7 13. leasing 20,9 23,0 14. kredyt płatniczy złotowy 20,8 15,7 15. doradztwo podatkowe 14,2 16. automatyczna identyfikacja płatności 18,1 12,8

17. rachunek inwestycyjny 14,2 12,7 18. przelewy zagraniczne 13,7 16,3 19. udzielanie gwarancji bankowych w obrocie krajowym 13,3 2,3 20. kredyty hipoteczne (kredyt gospodarczy zabezpieczony hipoteką) 12,0 6,5 21. produkty ubezpieczeniowe nabywane za pośrednictwem banku 10,6 8,7 22. wpłaty gotówkowe w formie zamkniętej 10,3 4,8 23. rachunek walutowy 8,8 13,8 24. lokaty typu overnight 7,6 25. faktoring 6,1 4,0 26. skrytki sejfowe 5,2 2,5 27. poręczenie z Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych BGK 4,1 1,5 28. promesa / kredyt do aplikacji o środki z funduszy Unii Europejskiej 3,9 1,2 29. wrzutnia nocna 3,0 5,8 30. poręczenie z innych funduszy poręczeniowych 2,9 31. kredyty w walutach obcych 1,7 Oprócz najbardziej tradycyjnych produktów bankowych czyli wpłat i wypłat gotówkowych (97,8%) oraz przelewów krajowych (95,3%), małe firmy korzystają z rachunku złotowego bieżącego pomocniczego (56,3%), kart płatniczych (49,4%), polecenia zapłaty (44,8%) oraz kart kredytowych (47%). Źródło: „ZAPOTRZEBOWANIE MAŁYCH FIRM NA USŁUGI BANKOWE. SKRÓCONY RAPORT Z BADANIA MARKETINGOWEGO” , WIB, CBM INDICATOR, WARSZAWA, MARZEC 2009

Zwyczaje lokowania wolnych środków finansowych MŚP jako Klient Banku … Kierunki lokowania przez małe przedsiębiorstwa wolnych środków finansowych Lp. Zwyczaje lokowania wolnych środków finansowych 2008 2009 Wskazania (w%) N=592 N=600 1. firma lokuje wolne środki finansowe 35,5 2. firma nie posiada wolnych środków 35,8 28,3 3. firma nie lokuje wolnych środków 28,7 36,2 Razem 100,00 Wyniki badania wskazują, że wśród małych przedsiębiorstw nie ma dominującego trendu w zakresie gospodarowanie wolnymi środkami – niemal tyle samo firm trzyma je na rachunku bieżącym (36,2%), co lokuje (35,5%). Należy zauważyć, że co czwarty podmiot z tego segmentu nie posiada w ogóle nadwyżek finansowych (28,3%), choć i tak w porównaniu z pomiarem zeszłorocznym, odsetek takich przedsiębiorstw znacznie zmalał (35,8% – 28,3%). Zwiększył się natomiast odsetek firm, które unikają lokat (28,7%-36,2%).

Przyczyny niekorzystania z kredytów bankowych OBROTOWYCH Brak potrzeby jest dominująca barierą niepozwalającą na korzystanie z kredytów (74,2%). Warto również wskazać na obawę przed niemożliwością spłaty kredytu i wysoki koszt kredytu (9,1%). Lp. Przyczyny nieskorzystania z kredytów obrotowych Forma prowadzonej księgowości Ogółem Średnia ocena N=383 Niepełna księgowość N=245 Pełna księgowość N=138 1. brak potrzeby 74,7 73,2 74,2 2. wysoki koszt kredytu/obawa przed niemożliwością spłaty kredytu 8,6 10,1 9,1 3. nie przyznano nam/nie spełniamy kryteriów 4,5 3,6 4,2 4. niema wolnych środków 1,6 0,7 1,3 5. brak odpowiedzi 10,6 12,3 11,2 Razem 100,0

MŚP jako Klient Banku … WG MŚP: 2005-2006-PRZEDSIĘBIORSTWA MAJĄ DOSTĘP DO KREDYTÓW, ALE NIE KORZYSTAŁY Z TEGO DOSTĘPU. */ przyczyny wewnętrzne: trudności ze spłatą, brak zabezpieczeń **/ przyczyny zewnętrzne: zbyt uciążliwe formalności, niechęć banków do udzielania kredytów Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP”, PKPP Lewiatan 2005 i 2006

MŚP jako Klient Banku … WG MŚP- BANKI SĄ „PRZYCZYNĄ” OGRANICZEŃ W DOSTĘPIE DO KREDYTU, ALE DLA CORAZ MNIEJSZEJ LICZBY MSP. (1,5) Ograniczenia ze strony banków (7,2) 8,1% (11,5%) (4,3) Ograniczenia wewnętrzne (6,0) 10,6% (19,2%) (13,2) Własne środki (16,3) Mają możliwość Nie planują inwestycji (38,1) 80,3% (67,8%) Zaciągną kredyt (13,4) Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP”, PKPP Lewiatan 2005 i 2006

MITEM JEST, ŻE PRZYCZYNĄ BRAKU INWESTYCJI JEST BRAK KAPITAŁU. MŚP jako Klient Banku … MITEM JEST, ŻE PRZYCZYNĄ BRAKU INWESTYCJI JEST BRAK KAPITAŁU. 71,3% - koniunktura 49,4% - czynniki wewnętrzne 47,3% - niestabilność w gospodarce 26,0% - kapitał Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP2006”, PKPP Lewiatan

Kredyty dla przedsiębiorstw/PKB w UE 27 2. MOŻLIWOŚCI POLSKICH BANKÓW… Kredyty dla przedsiębiorstw/PKB w UE 27 Źródło: ECB, 2008

Aktywa sektora bankowego do PKB w UE 27 (2007r.) 2. MOŻLIWOŚCI POLSKICH BANKÓW… Aktywa sektora bankowego do PKB w UE 27 (2007r.) Źródło: ECB, 2008r., dane w %. PKB

Fundusze własne sektora bankowego w latach 1993-2009 (w mln zł.) Przewidywany stały wzrost funduszy, w związku z rosnącymi potrzebami gospodarczymi Źródło: KNF, dane. 2009r.

Kredyty dla podmiotów sektora niefinansowego w mld zł. 2. MOŻLIWOŚCI POLSKICH BANKÓW… Kredyty dla podmiotów sektora niefinansowego w mld zł. Przewidywany wynik za 2009 rok dla całego sektora niefinansowego (styczeń 2009r.) Źródło KNF

3. Wpływ kryzysu … WARUNKI DZIAŁANIA Znaczne pogorszenie warunków działania banków od września 2008 r. 3. Wpływ kryzysu … Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego . NBP, czerwiec 2009 r.

SYTUACJA MŚP W CZASIE SPOWOLNIENIA GOSPODARCZEGO ZYSK Na wykresie widać wyhamowanie tendencji wzrostowych w III kw. Wynik netto wyraźnie obniżył się względem poprzedniego roku (o 11%), pozostał jednak dodatni. Widać też charakteryzujący się gwałtownym pogorszeniem sytuacji IV kw. Po raz pierwszy od 2002 r. w sektorze przedsiębiorstw zanotowano stratę (w wysokości 690 mln pln). Odsetek przedsiębiorstw realizujących zysk netto wyraźnie zmniejszył się względem poprzednich dwóch lat i na koniec 2008 r. wyniósł 76,7% (w 2007 r. odsetek ten był najwyższy od piętnastu lat i wyniósł 82,6%). Źródło: Raport „Ocena kondycji ekonomicznej sektora przedsiębiorstw niefinansowych w 2008 roku”, NBP, 2009

SYTUACJA MŚP W CZASIE SPOWOLNIENIA GOSPODARCZEGO RENTOWNOŚĆ: Spadek rentowności obserwowany był zarówno w grupie dużych przedsiębiorstw, jak i w sektorze MSP. Utrzymała się obserwowana również w poprzednim roku przewaga sektora MSP pod względem wyższych wskaźników rentowności nad sektorem dużych przedsiębiorstw; dotyczyło to zarówno całości aktywności przedsiębiorstw, jak i wyników na sprzedaży. Źródło: Raport „Ocena kondycji ekonomicznej sektora przedsiębiorstw niefinansowych w 2008 roku”, NBP, 2009

SYTUACJA MŚP W CZASIE SPOWOLNIENIA GOSPODARCZEGO EKSPORT: Dynamika przychodów z eksportu (realnie) w grupie przedsiębiorstw średniej wielkości (zatrudniających od 50 do 249 pracowników) i podmiotach dużych (od 250 zatrudnionych) Źródło: Raport „Ocena kondycji ekonomicznej sektora przedsiębiorstw niefinansowych w 2008 roku”, NBP, 2009

SYTUACJA MŚP W CZASIE SPOWOLNIENIA GOSPODARCZEGO INWESTYCJE Dynamika inwestycji w sektorze przedsiębiorstw (r/r, w cenach stałych). Dane narastające. W 2008 r. tempo wzrostu inwestycji w przedsiębiorstwach bardzo silnie spadło w porównaniu do rekordowego 2007r. Silny spadek dynamiki inwestycji zaznaczył się jednak dopiero w drugiej połowie roku, w szczególności w kwartale trzecim, kiedy to dynamika inwestycji w ujęciu rok do roku była ujemna. W stosunku do roku poprzedniego, bardzo silnie spadły inwestycje w branżach o najwyższym stopniu zaawansowania technologicznego. Spadkowi uległo też tempo wzrostu inwestycji w branżach o średnim stopniu zaawansowania technologicznego. Ogromny przyrost inwestycji w branżach zawansowanych technologicznie w 2007 roku był zatem efektem jednorazowych wydatków inwestycyjnych. Ponadto stopa wzrostu inwestycji w sektorze MSP była w 2008r. bliska zeru. Niemal cały przyrost inwestycji był zrealizowany przez duże przedsiębiorstwa. Źródło: Raport „Ocena kondycji ekonomicznej sektora przedsiębiorstw niefinansowych w 2008 roku”, NBP, 2009

SYTUACJA MŚP W CZASIE SPOWOLNIENIA GOSPODARCZEGO INWESTYCJE Dynamika inwestycji (r/r, nominalnie) – wg wielkości zatrudnienia: sektor MSP (od 49 do 249 pracowników) i przedsiębiorstwa duże (powyżej 249 pracowników) : Struktura przyrostu inwestycji (w %, przyrost nominalny r/r) – wg wielkości zatrudnienia, sektor MSP (od 49 do 249 pracowników) i przedsiębiorstwa duże (powyżej 249 pracowników) Źródło: Raport „Ocena kondycji ekonomicznej sektora przedsiębiorstw niefinansowych w 2008 roku”, NBP, 2009

SKUTKI KRYZYSU DLA POZYSKIWANIA PRZEZ BANKI ŚRODKÓW NA AKCJĘ KREDYTOWĄ wzrost kosztów pozyskiwania depozytów w postaci wzrostu ich oprocentowania deprecjacja złotego pogorsza relację kredytów do depozytów i w efekcie ogranicza możliwości zwiększenia akcji kredytowej globalny charakter kryzysu zwiększa koszt pozyskiwania środków na międzynarodowych rynkach finansowych pogorszenie klimatu działalności gospodarczej i obniżenie zaufania mna rynku finansowym powodujący: utrudnienia w dostępie do środków finansowych z rynku międzybankowego krajowego i międzynarodowego konieczność dokonywania inwestycji w postaci zakupu obligacji skarbowych i bonów pieniężnych NBP w celu spełnienia wymogów regulacyjnych wzrost liczby kredytów zagrożonych i konieczność tworzenia rezerw W EFEKCIE NASTĘPUJE PROCES ZMNIEJSZANIA ŚRODKÓW NA FINANSOWANIE GOSPODARKI INNE SKUTKI KRYZYSU: - Wzrost ryzyka działalności gospodarczej zmusza banki do zaostrzenia kryteriów oceny ryzyka kredytowego i może doprowadzić do ograniczania dynamiki akcji kredytowej - Deprecjacja złotówki powoduje zagrożenie spłat kredytów walutowych udzielanych głównie na cele mieszkaniowe - Pogorszenie sytuacji gospodarczej i wzrost bezrobocia może spowodować wzrost ilości zagrożonych kredytów ludności oraz przedsiębiorców

BANKI- WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI (%) Źródło: KNF, 2009

Udział złych kredytów od przedsiębiorstw Należności zagrożone – przedsiębiorstw w mln zł : Źródło: NBP

Marża odsetkowa i koszty ryzyka kredytowego Banki komercyjne MIMO WPŁYWU KRYZYSU- BANKI NADAL FINANSUJĄ… Marża odsetkowa i koszty ryzyka kredytowego Banki komercyjne Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego . NBP, czerwiec 2009 r.

4. BANKI NADAL FINANSUJĄ… Dynamika wzrostu akcji kredytowej dla podmiotów sektora niefinansowego (%) Źródło KNF 2008 ; 2009 – Symulacja ZBP

BANKI NADAL FINANSUJĄ… Kredyty dla przedsiębiorstw – rachunek bieżący w mln zł Kredyty dla przedsiębiorstw – ogółem w mln zł Źródło: NBP

BANKI – PRZEDSIĘBIORy: W 1 PÓŁROCZU: 225 MLD PLN KREDYTÓW! BANKI NADAL FINANSUJĄ… BANKI – PRZEDSIĘBIORy: W 1 PÓŁROCZU: 225 MLD PLN KREDYTÓW! Źródło: Raport „Informacja o sytuacji banków po pierwszym półroczu 2009r.” , KNF 2009r.

Luka finansowania (sektor niefinansowy i rządowy) POTRZEBNE PILNE ZMIANY LEGISLACYJNE DLA WYKORZYSTANIA TEGO POTENCJAŁU Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego . NBP, czerwiec 2009 r.

Kryteria udzielania kredytów dlaprzedsiębiorstw BANKI NADAL FINANSUJĄ… Kryteria udzielania kredytów dlaprzedsiębiorstw OPIS: wykresy zawarte w niniejszym opracowaniu przedstawiają procent netto. Dodatnią wartość procentu netto należy interpretować jako złagodzenie polityki kredytowej lub wzrost popytu na kredyty, a ujemną wartość procentu netto – jako zaostrzenie polityki kredytowej lub spadek popytu na kredyty. Źródło: „Sytuacja na rynku , kredytowym. Wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych. III kwartał 2009”, NBP, lipiec, 2009

Popyt na kredyt dla przedsiębiorstw BANKI NADAL FINANSUJĄ… Popyt na kredyt dla przedsiębiorstw Źródło: „Sytuacja na rynku , kredytowym. Wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych. III kwartał 2009”, NBP, lipiec, 2009

5. REKOMENDACJE: USUNĄĆ BARIERY 5. REKOMENDACJE: USUNĄĆ BARIERY ! NIEKTÓRE Bariery wzrostu finansowania MŚP Dynamika tego procesu, oprócz czynników makroekonomicznych, będzie uzależniona od zakresu ograniczania barier jakie napotykają banki chcące rozwijać akcję kredytową, zwłaszcza kredytu dla sektora MSP. Barierami są niekorzystne dla kredytodawców uwarunkowania prawno- instytucjonalne (wg oceny Banku Światowego): trudność i stosunkowo wysoki koszt dla banków w dotarciu do informacji o indywidualnych przedsiębiorstwach (informacje są dostępne, ale zdecentralizowane i niedostępne w formie elektronicznej) niedorozwinięty i kosztowny system rejestrów zabezpieczeń kredytowych niedoskonałość regulacji prawnych dotyczących praw kredytodawców (są one w wielu przypadkach ograniczone nawet, gdy bank teoretycznie posiada dobre zabezpieczenie) mało efektywny system prawa upadłościowego i egzekucji tego prawa, powodujący długotrwałość procesu odzyskiwania należności traktowanie przez prawo podatkowe strat banków poniesionych w związku z pogorszeniem jakości kredytów

Uwarunkowania rozwoju sektora małych przedsiębiorstw w Polsce: BANKI NIE SĄ ZAGROŻENIEM DLA MŚP Jeśli mowa o zagrożeniach/ barierach w rozwoju sektora małych przedsiębiorstw, to okazuje się, że podstawową trudnością, na którą zwraca uwagę największa liczba firm jest konkurencja (37,8%). Na drugie miejsce wysuwa się światowy kryzys (28,2%). Ponadto istotne są również: wysokie obciążenia podatkowe i koszty ZUS-u 14,7%), brak zapotrzebowania na produkty bądź usługi danej firmy (12,8%) oraz wzrost cen paliw i materiałów (12,7% ogółu wskazań). Lp. Zagrożenia i bariery w rozwoju małych firm Forma prowadzonej księgowości Ogółem Wskazania (w%) N=600 Niepełna księgowość N=320 Pełna księgowość N=280 konkurencja 36,9 38,9 37,8 światowy kryzys 27,5 28,9 28,2 wysokie obciążenia podatkowe/ZUS 16,9 12,1 14,7 brak zapotrzebowania/brak obrotów 15,9 9,3 12,8 wzrost cen paliw/kosztów/materiałów 10,6 15,0 12,7 zmiany przepisów wprowadzane przez polityków 6,9 1,1 4,2 kurs walut 2,8 5,4 4,0 wzrost bezrobocia 3,1 1,4 2,3 utrata płynności finansowej 0,9 3,2 2,0 wysokie oprocentowanie kredytów 2,5 1,8 utrata kluczowych klientów 0,6 2,9 1,7 utrudnienia w uzyskaniu kredytu 1,9 1,5 ograniczony kapitał 1,3 ograniczony zasięg działalności 1,6 0,7 1,2 brak fachowych, wykształconych pracowników 1,0

REKOMENDACJE W CZASIE KRYZYSU PROPOZYCJE DZIAŁAŃ DORAŹNYCH MOGĄCYCH SUKCESYWNIE ZWIĘKSZAĆ ROZMIAR AKCJI KREDYTOWEJ DLA GOSPODARKI Wsparcie w obszarze płynnościowym ze strony NBP, MF, KNF Obniżenie ryzyka kredytowego poprzez wdrożenie sprawnego systemu poręczeń i gwarancji z wykorzystaniem możliwości BGK w zakresie udzielania poręczeń portfelowych Wprowadzenie rozwiązań zabezpieczających interes klientów w trakcie procesu inwestycyjnego z deweloperami (rachunek powierniczy, uwłaszczenie klientów w razie upadłości dewelopera) Poszerzenie zakresu działania programu "Rodzina na swoim" Usprawnienia w procesie restrukturyzacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstw Zwiększanie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, w tym także poprzez upowszechnienie możliwości korzystania z systemów informacji gospodarczej Rezygnacja ze szkodliwych propozycji, które wprowadzają niepewność w stosunkach gospodarczych, obniżają zaufanie do Polski na świecie i niepotrzebnie zwiększają ryzyko inwestycyjne dla podmiotów zagranicznych

Poziom korzystania ze środków z funduszy UE 6. BANKI I MŚP W PROCESIE ABSORPCJI ŚRODKÓW UE Poziom korzystania ze środków z funduszy UE Co dziesiąty badany (9,9%) udzielił twierdzącej odpowiedzi na pytanie, czy ubiega się o środki z funduszy europejskich lub czy środki na te projekty, które będą realizowane w przyszłości zostały już wstępnie przyznane. Analiza okoliczności pozyskiwania środków z funduszy europejskich wykazała, że największy odsetek ogółu firm stanowią przedsiębiorstwa, które dokonały tego samodzielnie (48,4%). Jedna czwarta (25,8%) skorzystała z inicjatywy i pomocy banku. Porównywalna liczba firm (23,7%) skorzystała z pomocy firmy doradczej. Lp. Proszę powiedzieć, czy Pana(i) firma: Forma prowadzonej księgowości Ogółem Wskazania (w%) N=93 Niepełna księgowość N=33 Pełna księgowość N=60 1. podjęła decyzję i złożyła aplikację samodzielnie 39,4 53,3 48,4 2. skorzystała z inicjatywy i pomocy banku 36,4 20,0 25,8 3. skorzystała z pomocy firmy doradczej 18,2 26,7 23,7 4. brak odpowiedzi 6,1 0,0 2,2 Razem 100,0

Bariery ubiegania się o fundusze unijne Forma prowadzonej księgowości Powody, dla których firmy nie ubiegają się o środki z funduszy europejskich Analiza powodów, dla których firmy nie ubiegają się o środki z funduszy europejskich pozwoliła określić, iż najczęstszą przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, że firmy nie spełniają kryteriów ubiegania się o takie środki (35,3%). Jedna trzecia podkreślała znaczenie zbyt skomplikowanych procedur i trudności w złożeniu aplikacji (33,3%). Co piąty respondent wskazał na nieopłacalność ubiegania się o fundusze europejskie z punktu widzenia firmy (20,7%). Lp. Bariery ubiegania się o fundusze unijne Forma prowadzonej księgowości Ogółem Wskazania (w%) N=507 Niepełna księgowość N=287 Pełna księgowość N=220 firma nie spełnia kryteriów ubiegania się o środki z funduszy europejskich 37,6 32,3 35,3 zbyt skomplikowane procedury i trudność złożenia aplikacji 33,8 32,7 33,3 nieopłacalność z punktu widzenia firmy 16,7 25,9 20,7 przekonanie, że środki z funduszy europejskich nie zostaną 22,0 16,8 19,7 brak niezbędnych informacji / trudność z pozyskaniem informacji 12,9 19,1 15,6 brak pracowników, którzy mogliby zająć się pozyskiwaniem środków z funduszy europejskich 11,1 8,6 10,1 przyznane zbyt krótki czas na przygotowanie aplikacji 9,1 10,5 9,7 *Wskazania nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli udzielić jednocześnie kilku odpowiedzi. **Pytanie zadawano przedstawicielom tylko tych firm, które nie ubiegały się o środki z funduszy europejskich.

BARIERY Podstawowe bariery zaangażowania banków w proces absorpcji funduszy strukturalnych BANKI wskazują na : bariery wejścia na rynek obsługi projektów unijnych przez banki, wysokie koszty ponoszone przez bank związanych z obsługą projektów strukturalnych, ryzyka ponoszonych przez banki w związku z obsługą projektów strukturalnych i sposobów ich pomiaru stosowanych przez banki, wysokie koszty obsługi projektów strukturalnych na tle innych wybranych działalności kredytowych banków. Rap ort Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w zakresie projektu „Badanie barier zaangażowania banków w proces absorpcji funduszy strukturalnych” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej realizowanego na zlecenie MRR, 2009r. *średnia liczba punktów przyznana przez poszczególne banki (suma punktów przyznanych przez pojedynczy bank nie mogła przekroczyć 10)

Kredyty finansujące projekty unijne (pomostowe i na wkład własny) BARIERY Obsługa projektów finansowanych ze środków strukturalnych na tle wybranych obszarów działalności kredytowej banków Porównanie: Kredyty finansujące projekty unijne (pomostowe i na wkład własny) Kredyty korporacyjne Kredyty mieszkaniowe Kredyty konsumpcyjne Indywidualne podejście do każdego wniosku kredytowego Wysokie kwalifikacje pracowników banku Wysoka czasochłonność Długi okres od weryfikacji wniosku kredytowego do rozpoczęcia realizacji projektu Więcej możliwości zabezpieczenia kredytu (np. cesja praw wierzytelności, poręczenie FPU) Realizacja projektu uzależniona od decyzji o dofinansowaniu Konieczność monitoringu zgodności realizacji projektu z założeniami umowy o dotację Standardowa procedura oceny wniosku kredytowego Standardowe zabezpieczenia Niezależność udzielenia kredytu od decyzji podmiotów zewnętrznych Standardowy monitoring realizacji inwestycji Obsługa zautomatyzowana Szybka decyzja kredytowa Zabezpieczenia standardowe Brak zabezpieczeń

BANKI SPRAWDZIŁY SIĘ JAKO SKUTECZNY PARTNER I DORADCA PRZEDSIĘBIORCÓW NA PRZYKŁADZIE SPO WKP 2004-2006 stworzono im odpowiednie (choć nie idealne) warunki do wspierania tych projektów. Źródło: Ewaluator ABR OPINIA na podstawie danych PARP, 2007

BANKI SPRAWDZIŁY SIĘ JAKO PARTNER I DORADCA PRZEDSIĘBIORCÓW W SPO „ROLNYM” 2004-2006 Źródło: Opracowanie ZBP na podstawie danych zawartych w Raporcie Końcowym „Analiza struktury projektów i charakterystyki beneficjentów Działań 1.1, 1.5 i 2.4” przygotowanym na zamówienie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi przez Agrotec Polska S.A., Agrotec SPA i Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB, styczeń 2007 44

OCENA USŁUG BANKÓW TAM GDZIE WŁĄCZONO JE W SYSTEM ABSORPCJI ŚRODKÓW UE Usługi banków związane z Działaniem 2.3 SPO-WKP zostały stosunkowo wysoko ocenione przez wnioskodawców, którzy z nich korzystali. 45 Źródlo: Raport ewaluacyjny ABR OPINIA, MRR, czerwiec 2007.

DOT. WSPOMAGANIA W POZYSKIWANIU ŚRODKÓW Z FUNDUSZY EUROPEJSKICH OCENA BANKÓW DOT. WSPOMAGANIA W POZYSKIWANIU ŚRODKÓW Z FUNDUSZY EUROPEJSKICH Co do oceny oferty banków dotyczącej wspomagania w pozyskiwaniu środków z funduszy europejskich, największy odsetek respondentów zgodził się ze stwierdzeniem, że ich bank podstawowy oferuje pomoc doradczą i wsparcie dla firm (39,8%). W drugiej kolejności przedstawiciele małych przedsiębiorstw objętych badaniem uznali, że ich bank podstawowy jest aktywny i zachęca do korzystania z funduszy europejskich (37,5%). Co czwarty badany (25,2%) stwierdził natomiast że, bank posiada atrakcyjną ofertę kredytów pomostowych i uzupełniających. Lp. Mój bank podstawowy w odniesieniu do wspomagania ubiegania się o środki z funduszy europejskich: Forma prowadzonej księgowości Ogółem Wskazania (w%) N=600 Niepełna księgowość N=320 Pełna księgowość N=280 oferuje pomoc doradczą i wsparcie dla firm 43,1 36,1 39,8 jest aktywny i zachęca do korzystania z funduszy europejskich 37,2 37,9 37,5 posiada atrakcyjna ofertę kredytów pomostowych i uzupełniających 23,1 27,5 25,2 *Wskazania nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli udzielić jednocześnie kilku odpowiedzi

BANK DORADCĄ BENEFICJENTA „NA WYCIĄGNIĘCIE RĘKI” PKD AD PARP FIRMY DORADCZE BANKI RIF Jak wynika z badań dot. Programów operacyjnych 2004-06 - znacząca rola instytucji finansowych w działaniach informacyjno-promocyjnych bazowała przede wszystkim na szerokiej dostępności informacji. Informację przekazywaną przez banki można uznać za najbardziej dostępną, gdyż była rozprowadzana w oddziałach banków zaangażowanych w promocję zarówno w dużych miastach, jak i małych miejscowościach. Potwierdza to rysunek, który wskazuje, ze to właśnie banki (z własnej woli) były tym elementem systemu promocji działania 2.3, który był „najbliżej” przedsiębiorcy. PARP Źródlo: Raport końcowy „Poziom absorpcji przez MŚP środków SPO WKP 2004-2006”, WYG International/PSDB; MRR, czerwiec 2007. 47 47

JAKA FORMA WSPARCIA MŚP ? PORÓWNANIE POTENCJAŁU ODDZIAŁYWANIA POSZCZEGÓLNYCH FORM WSPARCIA Nazwa Programu / Mechanizmu Budżet Liczba wspartych przedsiębiorców, w tym MŚP, poprzez: a) dotacje, b) pośredników finansowych Liczba pośredników finansowych SPO WKP 2004-2006 2,91 mld EUR a) 5.940 b) ok. 11.000 (20.000 pożyczek i poręczeń) ponad 100 Instrumenty finansowe w Programie MAP 2001-2006 504 mln EUR b) 234.000 MŚP (w tym 7.100 MŚP z PL) 50 /z 28 krajów/ (w tym 2 z PL)

JAKA FORMA WSPARCIA MŚP ? PORÓWNANIE POTENCJAŁU ODDZIAŁYWANIA POSZCZEGÓLNYCH FORM WSPARCIA Nazwa Programu / Mechanizmu Budżet Prognozowana liczba wspartych MŚP PO IG 2007-2013 Instrumenty finansowe Priorytetu 3 i Działania 4.3 750 mln EUR 1.700 MŚP Programie CIP 2007-2013 Instrumenty finansowe dla MŚP 1,13 mld EUR 325.000 – 400.000 MŚP

BANKI NADAL FINANSUJĄ MŚP 2007-2013 BANKI NADAL FINANSUJĄ MŚP Źródlo: Opracowanie własne ZBP, na podstawie danych PARP, 2008r.

BARIERY: UTRUDNIANIE FINANSOWANIA PROJEKTÓW „UNIJNYCH” PRZEDSIĘBIORSTW PRZEZ BANKI ZE STRONY URZĘDÓW MARSZAŁKOWSKICH: Utrudnienia w finansowaniu projektów UE ze strony władz regionalnych - Najwięcej wskazań ze strony banków ; Źródło: ZBP, wrzesień 2009r

Niektóre BARIERY Brak jednolitych procedur w tych samych rodzajach spraw, różnorodność nieuzasadnionych rozwiązań; widoczny brak koordynacji programów i doboru instrumentarium. Nieuzasadnione systemowe blokowanie przez niektóre instytucje publiczne ułatwień w dostępie do finansowania zewnętrznego. Najgorzej pod tym względem w RPO. Z jednej strony banki są tam podejrzewane o niechęć do kredytowania a z drugiej zapomina się o podnoszonych od dawna nadal istniejących barierach takiego szerszego dostępu do kredytu -np. blokowaniu zabezpieczeń spłaty kredytu (warunkowych- cesji, przewłaszczenia) niezbędnych dla tańszych kredytów pomostowych, pomijanie promes w ocenie projektów, brak uwzględnienia kosztów w kosztach kwalifikowanych. Powtarzanie przez administrację realizującą nowe programy starych błędów (np. zmiany reguł dostępu do środków „w trakcie gry”, awarie generatorów, niespójne lub opóźnione interpretacje przepisów wdrożeniowych, brak konsultowania rozwiązań wdrożeniowych z partnerami społeczno-gospodarczymi); Rotacja kadr w administracji odpowiedzialnej za absorpcję; Badanie „Bariery i rekomendacje w procesie finansowania projektów UE” Źródło: ZBP, styczeń 2009r; /Najwięcej wskazań ze strony banków/ ;

NIEKTÓRE BARIERY Opóźnienia w uruchamianiu środków nowego okresu, w tym w szczególności środków inwestycyjnych; Brak uruchomienia środków unijnych na rozwój infrastruktury finansowej uzupełniającej finansowanie bankowe. Ważnym wsparciem dla beneficjentów miały być także inne niż banki instytucje finansowe funkcjonujące w systemie otoczenia beneficjenta- takie jak fundusze pożyczkowe, seed i venture capital (szczególnie dla start up-ów oraz mikroprzedsiębiorców) oraz fundusze poręczeniowo – gwarancyjne. Nadal niska jakość good governance (w tym np. partnerstwa), m.in.: słabe rozeznanie administracji w reprezentacjach gospodarczych, pomijanie ekspertów izb w opracowywaniu rozwiązań lub uznaniowy (a nie np. jakościowy) dobór ekspertów, opóźnienia w informacji i konsultacji, brak szkoleń. Nieuzasadnione uprzedzenia i stereotypy klasyfikujące „bank” nie jako partnera beneficjenta ale jego konkurenta lub wręcz „wroga” beneficjenta. Traktowanie banków przez niektóre regionalne agendy publiczne nie jak sojuszników, lecz jak konkurentów. Badanie „Bariery i rekomendacje w procesie finansowania projektów UE” Źródło: ZBP, styczeń 2009r; /Najwięcej wskazań ze strony banków/ ;