Anna Tylikowska Zakład Psychologii Ogólnej WSB-NLU Szlifowanie diamentów – co robić i czego nie robić w pracy ze zdolnymi dziećmi? Anna Tylikowska Zakład Psychologii Ogólnej WSB-NLU   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Opowiem o: - znaczeniu pracy z dziećmi zdolnymi; - tym, czym są zdolności; - specyficznych cechach dzieci zdolnych; - metodach pracy z dziećmi zdolnymi; - błędach popełnianych w pracy z dziećmi zdolnymi.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

1. Jak wiele „trudnych” dzieci, sytuacji pracy z nimi i omawiania ich przypadków w pokoju nauczycielskim lub na Radach Pedagogicznych potraficie sobie Państwo przypomnieć?   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

1. Jak wiele „trudnych” dzieci, sytuacji pracy z nimi i omawiania ich przypadków w pokoju nauczycielskim lub na Radach Pedagogicznych potraficie sobie Państwo przypomnieć? 2. Jak wiele zdolnych dzieci, sytuacji pracy z nimi i omawiania ich przypadków w pokoju nauczycielskim lub na Radach Pedagogicznych potraficie sobie Państwo przypomnieć?   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Na 3-5 uczniów miernych i „trudnych” w przeciętnej klasie przypada tylu samu uczniów zdolnych lub wybitnie zdolnych. Uczniowie z obu grup wymagają szczególnej uwagi i wykorzystywania niestandardowych metod pracy.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Czemu interesujemy się zdolnymi dziećmi? Przyczyny społeczno-ekonomiczno-polityczne: im większy jest cywilizacyjny zasób wiedzy, narzędzi i procedur, im bardziej nasza rzeczywistość jest skomplikowana, tym większe jest kulturowo-społeczne zapotrzebowanie na wysoko wyspecjalizowane budowane przez ludzi potrafiących wykorzystywać swoje zdolności i potencjał twórczy do kontrolowania rezultatów już dokonanego postępu i dalszego rozwijania wiedzy i technologii. Przyczyny indywidualne: kwestia samorealizacji i jakości życia.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Czym są zdolności? Według Włodzimierza Szewczuka, zdolność należy rozumieć jako „indywidualną właściwość psychiczną, różniącą jednego człowieka od drugiego, jako łatwość odbierania i przetwarzania informacji o otaczającym świecie”. Zbigniew Pietrasiński definiuje zdolności jako ,,takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu, poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu”. Zdaniem Wenancjusza Panka zdolności to właściwości psychiczne związane z podłożem organicznym, stanowiące cechy osobowości człowieka i warunkujące sprawne i skuteczne wykonywanie zarówno prostych, złożonych jak i coraz bardziej skomplikowanych czynności i działań w procesie nauki i pracy.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zdolności są czymś: - różniącym ludzi, indywidualnym; - częściowo wrodzonym; - związanym z przetwarzaniem informacji; - związanym z osobowością; - związanym ze skutecznością rozwiązywania problemów i działania.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zdolności są związane z trzema psychicznymi charakterystykami: - Ponadprzeciętną inteligencją lub ponadprzeciętnymi zdolnościami kierunkowymi (logiczno-matematycznymi, językowymi, muzycznymi, przestrzennymi, cielesno-kinestetycznymi, interpersonalnymi, intrapersonalnymi). Nadszedł czas, aby poszerzyć nasze rozumienie talentów. Najważniejszym wkładem, jaki może wnieść oświata do rozwoju dziecka jest dopomożenie mu w znalezieniu dziedziny, która najbardziej odpowiada jego talentom, w której będzie kompetentnym fachowcem, w której praca będzie dawała mu zadowolenie. Zupełnie straciliśmy to z pola widzenia Howard Gardner. Określonymi właściwościami osobowościowymi Twórczością, czyli elastycznością i oryginalnością myślenia, umiejętnością tworzenia nowych idei.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zdolności mogą mieć różne natężenie (poziom), mogą mieć charakter ogólny lub kierunkowy, przy czym zdolności kierunkowe mogą dotyczyć nieomalże jakiejkolwiek sfery ludzkiej działalności. Zdolności mają podłoże genetyczne, jednak wymagają odpowiednich warunków, żeby się rozwinąć.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Warunkiem pracy z dziećmi zdolnymi, umożliwiającej aktywizację ich potencjału, jest ich rozpoznanie. Nie w każdym przypadku jest to proste, z co najmniej dwóch względów: Społeczne rozumienie zdolności odbiega od psychologicznego. Psychologiczne: uczeń zdolny ma wysoki iloraz inteligencji, duże osiągnięcia, wysoki poziom twórczy, co oznacza, że charakteryzuje go niepokój poznawczy, umie oderwać się od utartych schematów, potrafi znaleźć się w nowej sytuacji, ma pomysły nowych rozwiązań starych problemów, nie boi się nowych rzeczy Społeczne: dziecko jest zdolne bo dobrze się uczy – ma wysokie oceny, jest prawdomówne, nie ma dziwacznych pomysłów, nie zadaje trudnych pytań, schludnie wygląda, dobrze zachowuje się w szkole i poza nią. Zdolności niektórych dzieci są maskowane, celowo lub na skutek trudności emocjonalnych.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Czynniki wywołujące negatywną postawę wobec nauki, a w rezultacie niskie szkolne wyniki: - warunki opieki nad dzieckiem i jego nauką; - wychowanie i atmosfera domowa; - postępowanie nauczycieli; - sytuacja w grupie rówieśniczej; - przejawianie cech nie sprzyjających społecznej akceptacji, zwłaszcza w klasach wyższych.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Pod względem intelektualnym zdolne dzieci wyróżniają się: - wysoką aktywnością poznawczą, dociekliwością; - ciekawością świata, spostrzegawczością; - skłonnością do poszukiwania sensu w informacjach i uogólniania; - logicznym myśleniem, umiejętnością abstrahowania; - trafnością ocen, wartościowań, i określania przyczyny i skutku; - zdolnością analizowania i syntetyzowania informacji; - rozumieniem złożonych i trudnych treści; często zaskakująco dogłębnym, - łatwością wytwarzania w krótkim czasie dużej liczby określeń, wyrażeń, pomysłów; - dużym zasobem słownictwa, bogatą wyobraźnią i rozwiniętą intuicją; - krytycznym stosunkiem do informacji, dążeniem do ich weryfikowania i wykorzystywania; - otwartością umysłu, przejawiającą się gotowością przyjmowania nowych informacji, poznawania punktów widzenia na różne sprawy odmiennych niż własny.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Pod względem umiejętności zdolne dzieci przejawiają: - skłonność do podejmowania intelektualnych wyzwań; - umiejętność czytania, pisania, liczenia nabytą w wieku przedszkolnym; - stosowanie różnorodnych metod rozwiązywania problemów i zadań, trafność w doborze tych metod; - łatwość osiągania rozwiązań jasnych, prostych i ekonomicznych; - oryginalność w interpretowaniu wyników oraz pomysłowość w ich praktycznym zastosowaniu; - łatwość skupienia się przez dłuższy czas na określonym zagadnieniu, szybkie tempo uczenia się, trwałe i wierne zapamiętywanie; - umiejętności dydaktyczne; - inicjatywę w samokształceniu; - umiejętności organizacyjne.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Pod względem osobowościowym zdolne dzieci odznaczają się: - poczuciem obowiązku i pracowitością; - wielostronnymi zainteresowaniami, którym towarzyszą czasami pogłębione zamiłowania np. matematyczne, przyrodnicze, informatyczne, humanistyczne itp.; - samodzielnością w podejmowaniu decyzji, zwłaszcza w decydowaniu o sobie, o własnym rozwoju intelektualnym i moralnym; - niezależnością, wytrwałością w obronie swoich poglądów i pomysłów; - czerpaniem przyjemności z rozwiązywania problemów, stawiania sobie wyzwań; - koleżeńskością, zdolnością do poświęceń, zaangażowaną pracą na rzecz dobra wspólnego; - wysoką samooceną; - odpornością na niepowodzenia, brak uznania i nagród zewnętrznych; - znajdowaniem satysfakcji w postępach, które tylko im samym są znane; - idealizmem; - potrzebą wyrażania swoich myśli i emocji w różnej formie; - poczuciem humoru, zwłaszcza zdolnością do tropienia i wykazywania absurdów; spontanicznością, witalnością.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Formy nadpobudliwości typowe dla zdolnych dzieci: intelektualna, wyobrażeniowa, emocjonalna, zmysłowo-sensoryczna, psychomotoryczna   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Inne niesympatyczne cechy zdolnych dzieci: - egocentryzm, koncentracja na sobie; - zarozumiałość, okazywanie lekceważenia rówieśnikom i nauczycielom; - trudności z przystosowaniem do funkcjonowania w grupie; - przyswajanie wiedzy encyklopedycznej, trudności w wiązaniu posiadanych wiadomości z umiejętnościami; - w późniejszym wieku często lenistwo.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Przeciętne dziecko zdolne nie przejawia wszystkich wymienionych cech, a jedynie ich wiązkę. Pod wieloma względami dzieci zdolne są podobnie zróżnicowane jak ogół dzieci.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Metody pracy – formalny punkt widzenia: - tworzenie szkół i klas dla uczniów zdolnych; - indywidualna opieka nad uzdolnionym dzieckiem na terenie szkoły, indywidualny tok nauczania, indywidualizacja nauczania w ramach wybranych przedmiotów; - prowadzenie klas według programów autorskich; - kształcenie wielopoziomowe; - „podwójna promocja”; - organizacja rozmaitych zajęć pozalekcyjnych, kół zainteresowań; - organizacja zajęć pozaszkolnych, np. w domach kultury, na uczelniach; - obozy naukowe, warsztaty badawcze, seminaria specjalistyczne.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Metody pracy – psychologiczny punkt widzenia: - interesujące lekcje; - tworzenie atmosfery akceptacji i partnerstwa; - tworzenie atmosfery eksperymentowania, stawiania hipotez; - zadawanie uczniom zdolnym dodatkowych zadań; - tworzenie uczniom zdolnym okazji do swobodnego wyboru dodatkowych zadań; - zwiększanie wobec dzieci zdolnych wymagań co do zrozumiałości i ścisłości ich wypowiedzi; - przygotowywanie przez zdolnych uczniów referatów lub fragmentów / całej lekcji po przeczytaniu odpowiedniej literatury; - pozwalanie na korygowanie błędów kolegów; - wskazywanie dodatkowych źródeł wiedzy, inspirowanie do korzystania z zajęć pozalekcyjnych;   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Metody pracy – psychologiczny punkt widzenia: - zachęcanie do czytania fachowej literatury; - zachęcanie do konfrontacji wiedzy w konkursach, olimpiadach; pomoc w przygotowaniu do nich; - organizowanie konkursów, zwłaszcza w rozwiązywaniu zadań trudniejszych; - prezentowanie i nagradzanie twórczych prac; - spotkania z naukowcami, artystami; - wycieczki, lekcje muzealne, wystawy, „zielone szkoły”; - rozmawianie, rozmawianie, rozmawianie, w tym udzielanie informacji zwrotnych, chwalenie sukcesów i uczenie przyjmowania uwag krytycznych; - uczenie twórczego rozwiązywania problemów, motywowanie do samodzielności i podejmowania inicjatyw; - aktywizowanie twórczego potencjału poprzez wykorzystywanie typowo „twórczościowych” zadań.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Nauczyciel pracujący ze zdolnymi dziećmi powinien: Być zaangażowany w swoją pracę, zainteresowany dziećmi. Posiadać wiedzę na temat zdolnych dzieci. Być dla dzieci pozytywnym wzorcem, co oznacza: Szanowanie podmiotowość dzieci, ich sposobu myślenia i odczuwania świata, ich indywidualności. Docenianie i aktywizowanie własnego potencjału twórczego. Stałe rozszerzanie swojej wiedzy, wzbogacanie warsztatu pracy, podnoszenie kwalifikacji.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

ze zdolnymi dziećmi unikać? Czego w pracy ze zdolnymi dziećmi unikać? - Sztywności, rygoryzmu, formalizmu. - Nieuzasadnionej krytyki i ośmieszania. - Stosowania kar – lepiej nagradzać niż karać. - Braku sprzężeń zwrotnych. - Kierowania się schematami, stereotypami. - Przede wszystkim trzeba unikać postawy typu: „zdolny, więc sam sobie poradzi”.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Warto pamiętać, że: - Najważniejszy dla rozwoju wielu zdolności jest okres od urodzenia do 10 roku życia. - Mimo predyspozycji niektóre zdolności dziecka nie ujawnią się i nie rozwiną, jeśli nie ma ono odpowiedniej pomocy, zachęt, ukierunkowania, możliwości ćwiczenia i sprawdzenia się. - Dzieci nauczone myśleć twórczo na początku kariery szkolnej, nabierają nawyku samodzielnej, twórczej aktywności w różnych dziedzinach. - Dobry rozwój jest wszechstronny i harmonijny. - Bardzo ważny jest stosunek otoczenia dziecka do uczenia się, do nabywania nowej wiedzy i umiejętności. - W niesprzyjających warunkach rozwój zdolności może ulec częściowemu lub całkowitemu zahamowaniu.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Istnieje coś bardziej niespotykanego, coś o wiele lepszego niż zdolności. Jest to zdolność rozpoznawania zdolności. Elbert Humbard   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego