Dr hab. Ewa Leś prof. UW PODYPLOMOWE STUDIA ZARZĄDZANIA GOSPODARKĄ SPOŁECZNĄ

 Wprowadzanie nowego produktu lub nowej jakości produktu (m.in. w zakresie integracji zawodowej osób o niskich kwalifikacjach, nowatorskich programów nauczania w alternatywnych ośrodkach przedszkolnych),  Wprowadzanie nowej metod organizacji i/lub produkcji, otwarcia nowego rynku (np. przedszkola prowadzone przez rodziców),

 Uzyskanie nowego źródła surowców lub odnowienia danej branży organizacji (m.in. zmiana funkcji wolontariuszy i ich relacji z personelem płatnym),  Nowe relacje z rynkiem (m.in. praktyki kontraktowania usług przez władze publiczne),  Nowe formy przedsiębiorstw (np. nowe formy prawne przedsiębiorstw społecznych w Belgii, Francji, Portugalii, Polsce, we Włoszech).

Przedsiębiorczość społeczna jest rozumiana jako mechanizm tworzenia przedsiębiorstw społecznych. Odmienność amerykańskiego i europejskiego podejścia: zgodnie z ujęciem „amerykańskiej szkoły przedsiębiorczości” to jednostki i ich szczególne cechy, jak m.in. duch przedsiębiorczości, charyzmatyczne przywództwo oraz inklinacje społeczne generują przedsiębiorczość społeczną w koncepcjach europejskich podkreśla się grupowy (asocjacyjny) charakter przedsiębiorczości społecznej, oparcie na kolektywnej inicjatywności obywateli i dynamice samopomocy oraz partnerstwie publiczno- społecznym, jako czynnikach sprawczych przedsiębiorczości społecznej

 W piśmiennictwie amerykańskim przedsiębiorczość społeczna jest ujmowana jako:  1) odpowiedź instytucjonalna organizacji non-profit na problemy ich finansowania wynikłe z transformacji państwa opiekuńczego oraz spadku ofiarności społecznej (Enterprising non-profit school)

2) Koncepcja “publicznych przedsiębiorców” rozwijana przez P. Druckera, B. Draytona i amerykańską organizację pozarządową Ashoka (Public good entrepreneur school): cechuje je zakorzenienie w “sektorze obywatelskim” oraz łączenie w sobie cech przedsiębiorcy z etosem zaangażowanego lidera. W centrum zainteresowania tej Szkoły (Szkoła innowacji społecznej) są procesy innowacji społecznych podejmowane przez przedsiębiorców społecznych.

Według J. Defourny i M. Nyssens produkcja dóbr i usług w ujęciu europejskim i amerykańskim jest cechą przedsiębiorstw społecznych. W ujęciu europejskim (EMES) ta działalność musi być związana z misją społeczną przedsiębiorstwa społecznego, W USA ps mogą prowadzić działalność produkcyjną lub/oraz w dziedzinie usług w innych obszarach niż ich misja społeczna, aby gromadzić fundusze na realizację misji.

 Dominacja misji społecznej w europejskim ujęciu (wyraźne ograniczenie w zakresie dystrybucji zysku i priorytet celów społecznych nad gospodarczymi)  W ujęciu amerykańskim ujmowanie społecznej odpowiedzialności biznesu jako części przedsiębiorczości społecznej i przedsiębiorstwa społecznego.

W Europie przedsiębiorczość społeczna mieści się w ramach gospodarki społecznej (trzeciego sektora) Genezy amerykańskiej przedsiębiorczości społecznej należy upatrywać przede wszystkim w tworzeniu przez rynek innowacyjnych rozwiązań w zakresie palących problemów społecznych oraz w mobilizacji ideii, możliwości, zasobów oraz rozwiązań społecznych, które są niezbędne dla uzyskania trwałych zmian społecznych

 W obu podejściach tworzenie korzyści dla społeczności lub generowanie „wartości społecznej” jest podkreślane jako podstawowe przesłanie przedsiębiorczości społecznej i przedsiębiorstwa społecznego

Przedsiębiorstwo społeczne: 1.podgrupa gospodarki społecznej, 2.łączy w sobie klasyczny solidaryzm z orientacją rynkową (business with primarily social objectives

Na poziomie UE brak wspólnej definicji przedsiębiorstwa społecznego. Definicja EMES Network (The Emergence of Social Enterprise in Europe) –kryteria metodologiczne, nie normatywne.

 Kryteria ekonomiczne stała działalność produkcji dóbr i/lub sprzedaży usług wyraźny poziom autonomii ryzyko ekonomiczne praca płatna choćby w niewielkim zakresie lub ewolucja w tym kierunku

 Kryteria społeczne wyraźne ukierunkowanie na korzyści dla społeczności lub wybranej grupy obywateli inicjatywa oddolna decyzje nie uzależnione od posiadanego kapitału charakter partycypacyjny eliminacja organizacji maksymalizujących zyski

Przykłady krajowe

: EMES RESEARCH PROJECT ON "WORK INTEGRATION SOCIAL ENTERPRISES" Means : productive activity with guidance or training, with the view of achieving a lasting integration, be it within the social enterprise or within a traditional enterprise Goal : occupational and social integration of handicapped or marginalised people Besides the main criteria of the « working definition », a WISE is characterised by two major elements: A. THE FIELD UNDER STUDY

 Przedsiębiorstwa społeczne w zakresie integracji społecznej i zawodowej realizują cztery główne cele:  1. zapewniają przejściowe zatrudnienie  2. tworzą trwałe samofinansujące się miejsca pracy  3. integrują zawodowo z zapewnieniem stałej pomocy  4. readaptują społecznie przez pracę

 Główny cel: Integracja z rynkiem pracy osób o niskiej zatrudnialności lub zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy i eksluzją społeczną (przedsiębiorstwa takie istnieją we wszystkich krajach UE 15 i wielu państwach Europy Środkowo- Wschodniej) PS rozwijają: wspierane zatrudnienie (sheltered workshops) prowadzą innowacyjne szkolenia pracowników bez kwalifikacji zapewniają integrację przez działalność produkcyjną/usługową zapewniają wynagrodzenie na poziomie porównywalnym z osiąganym przez innych pracowników

 1) zapewniają przejściowe zatrudnienie dzięki krótkookresowym subsydiom (francuskie przedsiębiorstwa integrujące z rynkiem pracy, portugalskie firmy integracyjne),  2) tworzą trwałe samofinansujące się miejsca pracy (belgijskie przedsiębiorstwa integracji zawodowej, brytyjskie przedsiębiorstwa lokalne),

 3) integrują zawodowo, zapewniając stałą pomoc (belgijskie przedsiębiorstwa pracy chronionej, portugalskie warsztaty pracy chronionej, irlandzkie firmy społeczne zatrudnienia chronionego, polskie zakłady pracy chronionej w formie spółdzielczej),  4) readaptują społecznie przez pracę dzięki długookresowym subsydiom (francuskie centra adaptacji do życia zawodowego, polskie wtz, CIS i zazy, belgijskie przedsiębiorstwa społeczne integracji zawodowej w branży utylizacji odpadów).

 Spółdzielnia Socjalna „Razem” w Stalowej Woli (usługi opiekuńcze nad osobami starszymi, chorymi, dziećmi oraz catering)  Lubuska Wielobranżowa Spółdzielnia Socjalna w Raculi koło Zielonej Góry (produkcja drewna opałowego do kominków)  Krośnieńsko-Gubińska Spółdzielnia Socjalna w Krośnie Odrzańskim (prace remontowo-budowlane oraz kowalstwo)

 Przykład przedsiębiorstwa integrującego z rynkiem pracy:  Członkowie spółdzielni socjalnej „Pomocna dłoń” w Bystrzycy Kłodzkiej zostali wyłonieni z uczestników Centrum Integracji Społecznej  Założycielki spółdzielni przeszły roczny program readaptacji społecznej i zawodowej w Centrum pod kierownictwem nauczyciela zawodu usług opiekuńczych, zakończony egzaminem końcowym i certyfikatem opiekunki domowej  Program z doradcą zawodowym obejmował zajęcia dotycząe rozliczania wypracowanych godzin, układania grafików usług, sporządzania wniosków do PUP. Dalsze umiejętności z zakresu prowadzenia i zarządzania spółdzielnią członkowie nabywają w trakcie prowadzania działalności.  Kierownictwo CIS zapoznało się z przepisami nt spółdzielczości, w tym rejestracji w KRS, uzyskania nr Regon, NIP.

Spółdzielczy zakład pracy chronionej „ Łuksja” w Łukowie (woj. lubelskie) Dawna spółdzielnia inwalidów im. Gen. Franciszka Kleeberga założona w 1951 r. Spółdzielnia działa w branży odzieżowej, zatrudnia około 500 pracowników ( 60% stanowią osoby niepełnosprawne) Pracownicy niepełnosprawni korzystają z usług rehabilitacji medycznej, zawodowej i społecznej.

 Spółdzielnia prowadzi także warsztat terapii zajęciowej dla uczestników z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności przygotowujący do pracy w samej Spółdzielni, zakładzie aktywizacji zawodowej lub na otwartym rynku pracy.  Spółdzielnia spełnia szereg kryteriów przedsiębiorstwa społecznego, m.in. w zakresie demokratycznego zarządzania: pracownicy są członkami Rady Spółdzielni i biorą udział w Walnym Zgromadzeniu, co umożliwia im włączanie się w kształtowanie strategii „Łuksji”, udziału w podejmowaniu bieżących decyzji, zapewniając identyfikację pracowników ze Spółdzielnią.  „Łuksja” uzyskała certyfikat ISO; jest także m.in. laureatem tytułu Lidera Eksportu Ziemi Lubelskiej oraz tytułu „Solidny Pracodawca”.

 2005 r. spółdzielnia socjalna powstała z wrocławskiego Stowarzyszenia aktywizacji zawodowej i społecznej ON ACTUS  Członkami spółdzielni są ON zatrudnione w PUP jako poszukujące pracy i nie pozostające w zatrudnieniu  Forma działalności : usługi internetowe w ramach telepracy

 Projektowanie stron www  Tworzenie grafiki komputerowej  Administrowanie i aktualizacja serwisów www  Usługi są sprzedawane na otwartym rynku  Dotacja z Regionalnego Funduszu Gospodarki Społecznej

 Początek: 2005  Zawiązanie spółdzielni przez 15 bezrobotnych  Dofinansowanie z Funduszu Pracy w wys. 115 tys. zł.  Poręczenie dotacji z FP przez Radę gminy Byczyna  Dotąd spółdzielnia zrealizowała 3 przetargi budowlane na ok. 400 tys. zł.

 Spółdzielnia jest wpisana do rejestru instytucji szkoleniowych  Realizacja projektu zintegrowanego „Miejsca pracy wokół grodu” ( Działanie 2.3 ZPO RR) dla bezrobotnych mieszkańców obszarów wiejskich –przekwalifikowanie  Szkoleniem objęto 163 osoby w zakresie:  Kowalstwo artystyczne, płatnerstwo, tkactwo, wikliniarstwo, obsługa ruchu turystycznego

 Dofinansowanie prawie 450 tys. zł.  Współrealizacja projektu z UM w Byczynie pn „Polsko-Czeskie Centrum Szkolenia Rycerstwa” finansowanego z EFRR w ramach IW INTERREG III a Czechy-Polska  Realizacja projektu szkoleniowego z holenderską szkołą „Beetsma” przygotowującego w ramach bezpłatnych kursów do zawodu stolarza w Holandii

Doświadczenia europejskie

 W krajach dawnej UE przedsiębiorstwa społeczne przyjmują różnorakie formy prawne: stowarzyszenia i spółdzielnie (Szwecja), towarzystwa spółdzielcze i spółdzielnie solidarności społecznej (Włochy), spółki (Hiszpania), towarzystwa przemysłowe i związki oszczędnościowe (Wielka Brytania).  W wielu państwach UE brak jest prawnej definicji przedsiębiorstwa społecznego i dopuszczalne sa różne formy prawne przedsiębiorstw społecznych. W większości - przedsiębiorstwa społeczne przyjmują trzy główne formy prawne (spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje).

Belgia Przedsiębiorstwa Szkolenia poprzez Pracę (EFT) i Przedsiębiorstwa Włączania do Zatrudnienia (Invoegbedrijven na północy kraju). Te ostatnie, popierane przez regiony są silnie ukierunkowane rynkowo i oferują zatrudnienie długoterminowe. Włochy Spółdzielnie społeczne typu B, aktywne w dziedzinie przywracania do zatrudnienia populacji w trudnej sytuacji (na mocy ustawy o spółdzielniach społecznych z 1991 r.). Niemcy Soziale Betriebe : « przedsiębiorstwa społeczne » zorientowane rynkowo i korzystające z czasowej pomocy publicznej. Ich celem jest tworzenie miejsc pracy i wspieranie rozwoju ekonomicznego przy jednoczesnym dążeniu do integracji społecznej i zawodowej osób długotrwale pozostających bez pracy. Miejsca pracy tworzone są albo w już istniejących przedsiębiorstwach prywatnych, albo w ramach uruchamiania nowych przedsiębiorstw.

Luksemburg Stowarzyszenia (niekiedy spółdzielnie) przywracania do zatrudnienia przez pracę i działalność ekonomiczną, aktywne w wielu dziedzinach: ochrona środowiska, rolnictwo, budownictwo, recykling odpadów; większość to projekty pilotażowe subsydiowane przez państwo. Hiszpania Przedsiębiorstwa integracji przez pracę osób niepełnosprawnych lub osób wykluczonych z tradycyjnego rynku pracy. Działalność firm społecznych polega na oferowaniu dostępu do przejściowego zatrudnienia mającego umożliwić zintegrowanie populacji bez pracy z rynkiem zamiast długofalowego tworzenia miejsc pracy « chronionej ».

1. Przedsiębiorstwa integracji zawodowej dla młodzieży (około 1000 miejsc nauki zawodu, około 2000 uczestników rocznie) 2. Przedsiębiorstwa adaptacji zawodowej (adapted work enterprises) działające w formie prawnej stowarzyszenia dla osób niepełnosprawnych (około osób znajduje stałą pracę). Samofinansowanie poziomie na średnio 60% ze sprzedaży towarów i usług na rynku.

Pomoc publiczna ścisłe przeznaczona na sfinansowanie nadzoru nad niepełnosprawnymi pracownikami oraz rekomensaty za niższą produktywność 3. Warsztaty społeczne pracy chronionej dla osób szczególnie upośledzonych społecznie i zawodowo (analfabeci, osoby z rodzin z problemami społecznymi). Dzięki podejmowaniu działalności gospodarczej częściowo samofinansujące się, przy dużej pomocy publicznej (80 warsztatów oferujących prace dla ok. 900 osób.

 4. Przedsiębiorstwa integracyjne działające w formie prawnej spółki (market-oriented social economy) dla długotrwale bezrobotnych o niskich kwalifikacjach łączące cel społeczny z orientacją rynkową.  Istnieje 25 takich przedsiębiorstw zorientowanych na tworzenie stałych miejsc pracy na tradycyjnym rynku pracy i pozyskujących większość swoich dochodów ze sprzedaży dóbr i usług. Znacząca pomoc publiczna przeznaczona jest na wyrównanie poziomu dochodów osób znajdujących się w procesie integracji. 

 Spółdzielnie typu B (przedsiębiorstwa reintegracji zawodowej bezrobotnych) :  utrzymanie zieleni i ogrodnictwo (usługi irygacyjne, pielęgnacja parków, ogrodów, ulic, wywóz śmieci, sprzątanie)  działalność wydawnicza (usługi introligatorskie, fotoskład i redakcja graficzna)

 Spółdzielnie typu B (przedsiębiorstwa społeczne reintegrujące bezrobotnych długotrwale z rynkiem pracy):  utrzymanie zieleni i ogrodnictwo (usługi irygacyjne, pielęgnacja parków, ogrodów, ulic, wywóz śmieci, sprzątanie)  działalność wydawnicza (usługi introligatorskie, fotoskład i redakcja graficzna)

 Spółdzielnie typu B są przedsiębiorstwami, które realizując swój cel najefektywniejszej integracji społecznej poprzez pracę, działają na wolnym rynku.  Większość włoskich spółdzielni integracji zawodowej zatrudnia od 30% - 60% osób o szczególnych potrzebach.  Ogółem spółdzielnie integracyjne zatrudniają ok. 12 tys. osób wykluczonych, przeciętnie spółdzielnie B zatrudniają ok. 15 pracowników wykluczonych.

 Spółdzielnie typu B sa zwolnione z podatków i płaceniaskładek na ubezpieczenie społeczne.  Spóldzielnie integracyjne maja także bezpośredni dostęp do kontraktów publicznych w początkowym okresie bez konieczności podlegania regułom konkurencyjności  Administracja publiczna może w umowie przetargu zawrzeć obligatoryjną klauzulę o konieczności zatrudnienia z góry określonej grupy osób o szczególnych potrzebach przez podmiot uczestniczący w przetargu.

 W rozwoju włoskich spółdzielni socjalnych ważna rola przypada władzom lokalnym.  Formy wsparcia dla spóldzielczości socjalnej ze strony włoskich jst:  małe granty samorządowe na rozpoczęcie działalnosci i wsparcie już funkcjonujących spółdzielni  Obniżanie kosztów pracy nowych pracowników  Pierwszeństwo spółdzielni w uzyskiwaniu kontraktów publicznych