dr inż. Krzysztof Symela NOWE ROZWIĄZANIA SYSTEMOWE W ROZWOJU KWALIFIKACJI I KOMPETENCJI ZAWODOWYCH Ośrodek Pedagogiki Pracy Innowacyjnej Gospodarki

Ośrodek Pedagogiki Pracy Innowacyjnej Gospodarki Ośrodek specjalizuje się w badaniach: kapitału intelektualnego innowacyjnej gospodarki rozwoju kwalifikacji i kompetencji zawodowych ustawicznej edukacji zawodowej jakości oferty programowej dla edukacji formalnej i pozaformalnej Współpraca z Pełnomocnikiem ds. Rozwoju Sieci Współpracy

Europejskie instrumenty uczenia się przez całe życie Strategia uczenia się przez całe życie (LLL) Kompetencje kluczowe Oferta kształcenia i szkolenia zawodowego oparta na efektach uczenia się Osiem kompetencji kluczowych: (1) porozumiewanie się w języku ojczystym, (2) porozumiewanie się w językach obcych, (3) kompetencje matematyczne oraz podstawowe kompetencje naukowe i techniczne, (4) kompetencje informatyczne, (5) kompetencje uczenia się, (6) kompetencje społeczne i obywatelskie, (7) inicjatywność i przedsiębiorczość, (8) świadomość i ekspresja kulturalna. Europejskie i krajowe ramy EQF/NQF Kompetencje potrzebne w społeczeństwie i gospodarce opartej na wiedzy. W UE uzgodniono, że obejmują one: (1) porozumiewanie się w języku ojczystym, (2) porozumiewanie się w językach obcych, (3) kompetencje matematyczne oraz podstawowe kompetencje naukowe i techniczne, (4) kompetencje informatyczne, (5) kompetencje uczenia się, (6) kompetencje społeczne i obywatelskie, (7) inicjatywność i przedsiębiorczość, (8) świadomość i ekspresję kulturalną. Wymienione kompetencje są wzajemnie powiązane i jednakowo ważne. Opanowanie jednych pomaga w opanowaniu innych. Powinny być ukształtowane do końca kształcenia ogólnego lub zawodowego na poziomie wystarczającym dla kontynuowania nauki i życia zawodowego, uwzględniając także młodzież, która przerwała kształcenie oraz osoby starsze, które powinny uaktualniać swoją wiedzę i umiejętności. Należy zaznaczyć, że kompetencje są zdefiniowane jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do kontekstu. System ECTS i ECVET Dokumenty EUROPASS Europejskie ramy odniesienia dla zapewniania jakości kształcenia i szkolenia zawodowego (EQAVET)

Instrumenty europejskie i polskie wspierające rozwój kwalifikacji i kompetencji 2006 Kompetencje kluczowe w uczeniu się przez całe życie (8 kompetencji) II 2008 Europejskie Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (EQF/ERK) III 2009 Europejski system transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (ECVET) Podstawa programowa kształcenia w zawodach (2012/2013) IV 2010 Europejskie ramy odniesienia na rzecz zapewnienia jakości kształcenia i szkolenia zawodowego (EQAVET) VI 2016 Zintegrowany System Kwalifikacji oraz Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji V 2013 Polska Rama Kwalifikacji (NQF)/PRK), Sektorowe Ramy Kwalifikacji oraz Standardy Kompetencji Zawodowych

Globalne czynniki zwiększające popyt na kwalifikacje i kompetencje zawodowe 1 Rosnącą świadomość wartości wykształcenia Wzrost popytu na pracowników o wyższym poziomie wykształcenia 2 3 Nasilenie konkurencji na rynku pracy Zmiana modelu zatrudnienia w kierunku niestandardowych, elastycznych form 4 Wydłużenie średniej długości trwania ludzkiego życia 5 6 Skrócenie czasu życia przedsiębiorstw

Dokumenty strategiczne odziaływujące na rozwój kwalifikacji i kompetencji Strategia Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju (ESD); EUROPA 2020 - Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjająca włączeniu społecznemu 1 2 Europejska strategia w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających – droga do wzrostu i miejsc pracy (2012) ang. Key Enabling Technologies, KET 3 Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy (przewidywanie wymogów rynku pracy i potrzeb w zakresie umiejętności) New Skills for New Jobs Europejską strategia uczenia się przez całe życie (LLL) Krajowe Strategie Rozwoju 4 Regionalne Strategie Rozwoju 6 6

Strategicznie technologie dla Europy Key Enabling Technologies - KET Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy (przewidywanie wymogów rynku pracy i potrzeb w zakresie umiejętności) New Skills for New Jobs Europejską strategia uczenia się przez całe życie (LLL) 7 7

Krajowe inteligentne specjalizacje (priorytety krajowe w obszarze B+R+I) Małopolskie inteligentne specjalizacje ICT i multimedia Biogospodarka Energetyka (OZE) Chemia 8 8

Sposoby nabywania kwalifikacji zawodowych EFEKTY KSZTAŁCENIA UCZENIA SIĘ KWALIFIKACJA - Określony zestaw efektów uczenia się zgodnych z ustalonymi standardami, których osiągnięcie zostało formalnie potwierdzone przez upoważnioną instytucję i wydanie odpowiedniego dokumentu: dyplom, świadectwo, certyfikat, itp. Uczenie się formalne Co faktycznie uczeń, student, pracownik wie, rozumie i potrafi wykonać? Uczenie się pozaformalne Kwalifikacje Uczenie się nieformalne Walidację uczenia się pozaformalnego i nieformalnego postrzega się coraz częściej jako sposób ulepszania uczenia się przez całe życie i uczenia się w różnych miejscach i formach. Obecnie więcej krajów europejskich podkreśla, jak istotne znaczenie ma uwidacznianie i docenianie uczenia się, które odbywa się poza placówkami prowadzącymi kształcenie i szkolenie formalne, na przykład w pracy, w ramach zajęć w czasie wolnym i w domu. Wiedza Umiejętności Kompetencje PROCESY WALIDACJI

Kwalifikacja i jednostki efektów kształcenia Jednostka efektów kształcenia Jednostka efektów kształcenia Wiedza Umiejętności Kompetencje Jednostka efektów kształcenia Jednostkach efektów kształcenia jest składnikiem kwalifikacji będącym spójnym zbiór wiedzy, umiejętności i kompetencji (personalnych i społecznych) Kwalifikacja składa się z kilku jednostkach efektów kształcenia, które mogą podlegać niezależnej ocenie i walidacji 10

Rozwiązania systemowe dotyczące kwalifikacji Europejskie Ramy Kwalifikacji (ERK) Przyjęty w Unii Europejskiej układ odniesienia umożliwiający porównywanie kwalifikacji uzyskiwanych w różnych państwach. W ERK wyróżniono osiem poziomów kwalifikacji określonych za pomocą wymagań dotyczących efektów uczenia się Polska Rama Kwalifikacji (PRK) Opis hierarchii poziomów kwalifikacji wpisywanych do krajowego rejestru kwalifikacji (pokazuje wzajemne relacje między kwalifikacjami). W PRK wyróżniono osiem poziomów kwalifikacji określonych za pomocą wymagań dotyczących efektów uczenia się Zintegrowany System Kwalifikacji Ogół rozwiązań służących ustanowieniu, nadawaniu oraz zapewnieniu jakości tych kwalifikacji, które są ujęte w Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji Publiczny rejestr, który ma obejmować kwalifikacje nadawane w Polsce. Warunki wpisywania kwalifikacji do rejestru musza zostać określone w przepisach prawa Najlepszym sposobem na zdobycie umiejętności ogólnych lub „miękkich” w połączeniu z umiejętnościami technicznymi, których oczekują pracodawcy (takimi jak komunikacja z klientami czy praca zespołowa z osobami w różnym wieku i o różnym profilu), jest nauczenie się ich właśnie w miejscu pracy. 11 11

Europejska Rama Kwalifikacji (ERK) - Zalecenie KE z 23 kwietnia 2008 Kraj A Kraj B Kwalifikacja B A ERK - Wiedza - Umiejętności - Kompetencje ERK dla uczenia się przez całe życie to przyjęty w UE układ odniesienia umożliwiający porównywanie kwalifikacji uzyskiwanych w różnych krajach. W ERK wyróżniono 8 poziomów kwalifikacji określonych za pomocą wymagań dotyczących efektów kształcenia (wiedza, umiejętności, kompetencje) 26 krajów przyjęło 8 poziomów w tym Polska, Irlandia i Słowenia 10 poziomów, Szkocja 12 poziomów, Islandia i Norwegia 7 poziomów

Koncepcja Polskiej Ramy Kwalifikacji ERK PRK ERK PRK I i II st. Podstawy programowe Szkolny program nauczania Nauczycielski program nauczania Uniwersalne Edukacja ogólna Edukacja zawodowa 1 2 3 4 5 6 7 8 Przejście z systemu edukacji opartego na „nauczaniu treści programowych" do systemu opartego na „efektach uczenia się”. Stworzenie systemu dogodnego dla realizacji strategii uczenia się przez całe życie. Uelastycznienie systemu edukacji. Zapewnienie większej integracji wszystkich trzech sektorów edukacji w Polsce: ogólnej, zawodowej, wyższej. Szkolnictwo wyższe I stopień generyczności II stopień generyczności W U 13 Źródło: Na podstawie materiałów przygotowanych przez IBE

Kategoryzacja kompetencji Kompetencje jako zdolność wykonywania określonych zadań zawodowych 1 Kompetencje jako określone cechy psychofizyczne, autonomia i samodzielność, odpowiedzialność oraz standardy zachowań KOMPETENCJE SPOŁECZNE UMIEJĘTNOŚCI WIEDZA 2 Kompetencje jako połączenie kategorii 1 i 2 (podejście holistyczne) 3 14

Kompetencje personalne i społeczne jako efekty kształcenia wspólne dla wszystkich zawodów szkolnych Kompetencje rozumiane są powszechnie jako zakres władzy, pełnomocnictw, uprawnień, ale również jako zakres odpowiedzialności pracownika, jaki w warunkach zatrudnienia określa pracodawca. Jednakże ten tradycyjny sposób postrzegania kompetencji zmienia swoje znaczenie, głównie za sprawą rozwoju systemów zarządzania zasobami ludzkimi (HR) oraz kształtowaniem się współcześnie w przedsiębiorstwach „kultury kompetencji”, która osadzona jest na fundamencie „kultury produkcji” oraz „kultury jakości”. Ten nowy sposób postrzegania kompetencji sprowadza się do pytania - Co faktycznie pracownik potrafi? Źródło: Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dn. 10 stycznia 2012 w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach 15

Przykład rozlokowania kompetencji personalnych i społecznych w programie nauczania dla zawodu Źródło: Na podstawie materiałów udostępnionych przez KOWEZiU 16

Proponowane metody i formy pracy wspomagające rozwijanie kompetencji personalnych i społecznych Metody problemowe (aktywizujące), metody eksponujące, metody praktyczne. To wymaga czasu. 17

Specyfika nowej podstawy programowej kształcenia w zawodach Efekty kształcenia wspólne dla wszystkich zawodów: BHP – bezpieczeństwo i higiena pracy, PDG – podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej, JOZ – język obcy ukierunkowany zawodowo, KPS – kompetencja personalna i społeczna, OMZ – organizacja pracy małych zespołów (dla zawodów nauczanych na poziomie technika) Obszary kształcenia: A - administracyjno-usługowy. B – budowlany. E - elektryczno-elektroniczny. M - mechaniczny i górniczo-hutniczy. R - rolniczo-leśny z ochroną środowiska. T - turystyczno-gastronomiczny. Z - medyczno-społeczny. S - artystyczny. 18

Rynek pracy jako wyznacznik działań edukacyjnych Globalny Europejski Rynek Krajowy Rynek Regionalny Rynek lokalny 19 19

KRAJOWE STANDARDY KOMPETENCJI ZAWODOWYCH Standardy kompetencji zawodowych jako narzędzie łączący edukację z rynkiem pracy USTAWA 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2008, Nr 69 poz. 415, z późn. zm.) RYNEK USŁUG EDUKACYJNYCH RYNEK PRACY KRAJOWE STANDARDY KOMPETENCJI ZAWODOWYCH Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. poz. Poz. 1145). 20

Struktura klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. poz. Poz. 1145). Nazwa grupy wielkiej Liczba grup w ramach grupy wielkiej Liczba zawodów specjalności Poziom kompe-tencji wg ISCO-88 Poziom kształcenia wg ISCED 2011 dużych średnich elementar- nych 1) Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy 4 11 31 157 3, 4 3, 4, 5, 6, 7, 8 2) Specjaliści 6 99 708 5, 6, 7, 8 3) Technicy i inny średni personel 5 20 87 490 3 4) Pracownicy biurowi 8 27 68 2, 3 5) Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 12 39 130 6) Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 9 17 54 2 7) Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 14 69 393 8) Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 41 339 9) Pracownicy wykonujący prace proste 32 101 1 1, 2 10) Siły zbrojne 1, 2, 3, 4 2, 3, 4, 5, 6, RAZEM 43 133 445 2443   Klasyfikacja służy ujednoliceniu nazewnictwa zawodów i specjalności występujących na rynku pracy i określeniu jego struktury zawodowej 21

Czym jest standard kwalifikacji / kompetencji zawodowych? Jest to norma opisująca kompetencje zawodowe konieczne do wykonywania zadań zawodowych wchodzących w skład zawodu, akceptowana przez przedstawicieli organizacji zawodowych i branżowych, pracodawców, pracobiorców i innych kluczowych partnerów społecznych 22

Rozwijanie Krajowych Standardów Kompetencji Zawodowych Rezultaty projektu Opracowanie 300 standardów kompetencji zawodowych Baza danych www.kwalifikacje.praca.gov.pl 300x 1000 egz. broszur z płytą CD Skala badań Badanie 4700 stanowisk pracy w przedsiębiorstwach Badania, opracowanie, ewaluacja, recenzje, Komisje Branżowe - ponad 2000 ekspertów 674 adresatów (przedsiębiorcy, związki zawodowe, urzędy i instytucje edukacyjne) 23

Struktura standardu kompetencji zawodowych 24

Rozwijanie Krajowych Standardów Kompetencji Zawodowych www.kwalifikacje.praca.gov.pl

Zestawienie porównawcze zawodów wspierających edukację na odległość – synteza zawodu i kompetencje zawodowe

Zestawienie porównawcze zawodów wspierających edukację na odległość – profil kompetencji kluczowych

Wykorzystanie standardów kompetencji zawodowych w rozwoju oferty kształcenia zawodowego www.kwalifikacje.praca.gov.pl

Modułowy program nauczania Zawód opisany deskryptorami efektów kształcenia - model wyodrębniania modułów w programie nauczania WIEDZA KOMPETENCJE SPOŁECZNE UMIEJĘTNOŚCI KWALIFIKACJA / MODUŁ KSZTAŁCENIA Określony zestaw efektów uczenia się, zgodnych z ustalonymi standardami, których osiągniecie zostało formalnie potwierdzone przez upoważnioną instytucję (dyplom, świadectwo, certyfikat) Zasób usystematyzowanych sądów (opisów faktów, teorii oraz zasad postepowania) będących wynikiem poznawczej dzielności człowieka JM-1 JM-2 JM-3 Modułowy program nauczania Zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-haw w celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów Udowodniona (w pracy nauce oraz rozwoju osobistym) zdolność stosowania posiadanej wiedzy i umiejętności z uwzględnieniem zinternalizowanego systemu wartości. (odpowiedzialność i autonomia) Zadanie zawodowe jako podstawa definiowania jednostek modułowych w programie nauczania oraz określania jednostek efektów w uczenia się stanowiących element kwalifikacji wyodrębnionej w zawodzie 29/20 29

Perspektywa 2014-2020 współpracy szkół zawodowych z pracodawcami, Obszary wprowadzanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zmian w zakresie systemu kształcenia zawodowego współpracy szkół zawodowych z pracodawcami, rozwoju pozaszkolnych form kształcenia i uczenia się, rozwoju doradztwa zawodowego oraz systemu informacji edukacyjno-zawodowej, wspierania szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe, monitorowania losów absolwentów szkół zawodowych, doskonalenia procesu potwierdzania efektów kształcenia zawodowego, promowania kształcenia zawodowego. 30 30

Rezultaty projektów systemowych PO KL Doskonalenie podstaw programowych kluczem do modernizacji kształcenia zawodowego (2008-2013). System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego (2009-2012). Szkoła zawodowa szkołą pozytywnego wyboru (2010-2013). Modernizacja egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe (2010-2013) Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie (2009-2014). Opracowanie modelu poradnictwa zawodowego oraz internetowego systemu informacji edukacyjno-zawodowej (2009-2012). Edukacja dla pracy (2 etapy: 2012-2013 i 2014-2015). Monitorowanie i doskonalenie procesu wdrażania podstaw programowych kształcenia w zawodach (2012-2015). 31 31

Zreformowana szkoła zawodowa 2012/2013 32

Oferta programowa wspomagana treściami e-learning Podejście oparte na kompetencjach (CBT, EQF, ECTS, ECVET …) Modułowy program kształcenia / szkolenia zawodowego (kursy kwalifikacyjne) E - LEARNING 1 2 3 4 5 6 7 TECHNOLGIA KSZTAŁCENIA 8 9 10 11 Ocena 1 Transformacja to po prostu: przemiana, przenoszenie, przepływ, transfer wymyków badań naukowych do praktyki Ocena 2 Ocena … PAKIETY EDUKACYJNE Wiedza Umiejetności Kompetencje 33 33

Budowanie elastycznej oferty kształcenia zawodowego z wykorzystaniem koncepcji kształcenia modułowego Podejście kompetencyjne niekierowane na efekty kształcenia, nauka poprzez działanie Zmiana organizacji i metod kształcenia oraz roli nauczyciela Nauczanie zawodu w powiązaniu z realnym środowiskiem pracy Integracja teorii z praktyką, interdyscypli-narne podejście Programy modułowe Pakiety edukacyjne 34 34

Zapewnienie jakości oferty programowej kształcenia zawodowego Dobrowolna, zewnętrzna, niezależna ocena jakości nowej oferty programowej wdrażanej w szkołach zawodowych od września 2012 r. 35/20

Przyszłość edukacji zawodowej – cztery filary RYNEK PRACY Efekty kształcenia Rola doradztwa zawodowego KWALIFIKACJE Szkołą pozytywnego wyboru Szkołą innowacyjnej wiedzy Szkołą praktycznych umiejętności Szkołą kształtowania kompetencji SZKOŁA ZAWODOWA 36

„Nic nie tworzy przyszłości tak jak marzenia” DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ „Nic nie tworzy przyszłości tak jak marzenia” Victor Hugo, 1862, Nędznicy Kontakt: krzysztof.symela@itee.radom.pl 37