System ochrony praw człowieka funkcjonujących w UE Olga Hałub 11.01.2015

„Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.” (art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej)

2000r. – przyjęcie Karty Praw Podstawowych 2009r 2000r. – przyjęcie Karty Praw Podstawowych 2009r. – wpływ Traktatu Lizbońskiego na moc wiążącą postanowień KPP  art.6 TFUE !

art.2 TUE art. 3 TUE art. 6 TUE art. 21 TUE art. 208-211 TFUE art. 218 TFUE

Ramy Strategiczne Unii Europejskiej w obszarze Praw Człowieka i Demokracji dokument przyjęty przez Radę Unii Europejskiej w dniu 25 czerwca 2012 r. Ustala on priorytety polityki UE w zakresie praw człowieka na najbliższe 10 lat, zaliczając do nich: promowanie wolności wypowiedzi, wolności wyrażania opinii, wolności zgromadzeń i wolności stowarzyszeń, działanie na rzecz praw człowieka w instytucjach wielostronnych (jak np. ONZ), działanie na rzecz zwalczania wszelkich form i przejawów dyskryminacji, w szczególności tych, które dotykają kobiet, działanie na rzecz całkowitego zniesienia kary śmierci oraz tortur, rozumianych jako poważne naruszenia praw człowieka i ludzkiej godności,   działanie na rzecz promowania wizji bezstronnego wymiaru sprawiedliwości, zintensyfikowanie politycznego i finansowego wsparcia obrońców praw człowieka i przeciwdziałanie wszelkim formom represji, zacieśnienie współpracy z Radą Europy oraz Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.     

Unia Europejska podejmuje szereg inicjatyw obliczonych na promocję poszanowania praw człowieka w państwach trzecich. Ten segment działalności UE jest w znacznej mierze finansowany ze środków Instrumentu finansowego na rzecz wspierania demokracji i praw człowieka na świecie, utworzonego na podstawie rozporządzenia Parlamentu i Rady nr 1889/2006 z dnia 20 grudnia 2006 r. Pomoc dostarczana w ramach tego instrumentu ma na celu przede wszystkim: wzmocnienie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności w krajach lub regionach, w których zasady te są najbardziej zagrożone, wspieranie społeczeństwa obywatelskiego w roli promotora praw człowieka i demokracji, wsparcie działań związanych z prawami człowieka i demokracją w dziedzinach ujętych w wytycznych wspólnotowych, wzmocnienie międzynarodowych i regionalnych ram ochrony praw człowieka, sprawiedliwości, państwa prawa i promowania demokracji. W ramach instrumentu mogą być finansowane różne podmioty, w tym organizacje międzyrządowe oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego.    

Sądowa ochrona paw podstawowych Unii Europejskiej Artykuł 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej „[…] Państwa Członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii”. Trybunał Sąd (m.in. skargi od osób fizycznych i prawnych!) Sąd ds. Służby Publicznej

Skarga o unieważnienie aktu prawnego –art. 263 TFUE Skarga na zaniechanie działania przez instytucję unijną- art.265 TFUE Skarga odszkodowawcza- art. 340 TFUE Spory pracownicze –art. 270 TFUE

Organy UE, których działalność koncentruje się wokół ochrony praw człowieka: Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (2007) Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Specjalny Przedstawiciel Unii Europejskiej ds. Praw Człowieka Grupa Robocza ds. Praw Człowieka Europejski Inspektor Ochrony Danych

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej - utworzona na podstawie rozporządzenia Rady nr 168/2007 z 15 lutego 2007 r., zastępująca funkcjonujące od 1998 r. Europejskie Centrum Monitoringu Rasizmu i Ksenofobii. Jest ona niezależnym organem doradczym, którego celem jest, zgodnie z art. 2 rozporządzenia, dostarczanie pomocy i wiedzy fachowej w zakresie praw podstawowych odpowiednim instytucjom, organom, biurom i agencjom Unii oraz jej państwom członkowskim przy wdrażaniu przez nie prawa unijnego; wsparcie to służy zapewnieniu pełnego poszanowania praw podstawowych przez te instytucje i organy przy podejmowaniu przez nie środków lub określaniu kierunków działań w dziedzinach należących do ich kompetencji. Cel ten Agencja ma osiągnąć m.in. poprzez: opracowywanie metod i standardów poprawy porównywalności, obiektywności i rzetelności danych na szczeblu europejskim, we współpracy z Komisją i państwami członkowskimi, formułowanie i publikowanie, z własnej inicjatywy lub na wniosek Parlamentu Europejskiego, Rady lub Komisji, wniosków oraz opinii na tematy szczegółowe z przeznaczeniem dla instytucji Unii Europejskiej i państw członkowskich wdrażających prawo unijne; publikowanie rocznych sprawozdań na temat kwestii praw podstawowych, które objęte są zakresem działania Agencji, i wskazywanie w nich przykładów wzorcowych działań. Na czele Agencji stoi dyrektor, mianowany na 5-letnią kadencję z możliwością jednokrotnego jej przedłużenia o 3 lata. W skład Agencji wchodzą następujące organy: zarząd (organ wykonawczy), rada wykonawcza (organ doradczy) oraz komitet naukowy (organ ekspercki). Polska posiada dwóch reprezentantów w zarządzie Agencji (prof. Mirosław Wróblewski – członek, dr Michał Balcerzak – zastępca członka) oraz jednego reprezentanta w komitecie naukowym (prof. Roman Wieruszewski). Siedzibą Agencji jest Wiedeń.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich (aktualnie: Emily O'Reilly) bada skargi złożone na niewłaściwe administrowanie w organach, instytucjach i jednostkach organizacyjnych UE. Mandatowi Europejskiego RPO nie podlega jedynie Trybunał Sprawiedliwości UE wykonujący funkcje sądowe. Rzecznik może stwierdzić niewłaściwe administrowanie w przypadku, gdy instytucja nie przestrzega praw podstawowych, przepisów lub zasad dobrej administracji. Europejski RPO prowadzi zazwyczaj postępowanie na podstawie otrzymanych skarg. Może on również wszcząć postępowanie z własnej inicjatywy. Prawo do złożenia skargi przysługuje każdej osobie fizycznej i prawnej mającej miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim UE. Skargę można wnieść za pomocą poczty, faksu lub drogą  elektroniczną. Formularz skargi jest dostępny na stronie internetowej Europejskiego RPO. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich może poinformować zaskarżoną instytucję o wniesionej skardze, sugerując rozwiązanie problemu. Jeśli sprawa nie zostanie rozwiązana w trakcie postępowania w sposób zadowalający, będzie on próbował doprowadzić do polubownego rozstrzygnięcia sporu i naprawienia szkody wyrządzonej w wyniku nieprawidłowego administrowania. Jeśli polubowne rozwiązanie sporu okaże się niemożliwe, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich może zarekomendować sposób rozwiązania danego problemu. W sytuacji gdy instytucja nie zaakceptuje jego zaleceń, Europejski RPO może sporządzić specjalny raport, który następnie zostaje skierowany do Parlamentu Europejskiego. http://www.ombudsman.europa.eu/pl/home.faces

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Art.20 TFUE Art. 24 TFUE Art. 228 TFUE

DECYZJA RADY 2012/440/WPZiBz dnia 25 lipca 2012 r DECYZJA RADY 2012/440/WPZiBz dnia 25 lipca 2012 r. w sprawie mianowania Specjalnego Przedstawiciela Unii Europejskiej ds. Praw Człowieka 2012- Stavros Lambrinidis

Specjalny Przedstawiciel Unii Europejskiej ds Specjalny Przedstawiciel Unii Europejskiej ds. Praw Człowieka - mianowany na podstawie decyzji Rady z dnia 25 lipca 2012 r. (2012/440/WPZiB). Działa on pod zwierzchnictwem Wysokiego Przedstawiciela UE ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Przy realizacji swoich zadań ściśle współpracuje Europejską Służbą Działań Zewnętrznych (EEAS). Do jego obowiązków należy m.in. zwiększanie skuteczności, obecności i widoczności Unii w zakresie ochrony i propagowania praw człowieka, zwłaszcza poprzez pogłębianie dialogu w dziedzinie współpracy politycznej Unii z krajami trzecimi, podmiotami gospodarczymi, społeczeństwem obywatelskim oraz organizacjami międzynarodowymi i regionalnymi, a także poprzez  działania na forach międzynarodowych oraz poprawa spójności unijnych działań w zakresie praw człowieka i szersze uwzględnianie kwestii praw człowieka we wszystkich obszarach działań zewnętrznych Unii. Mandat Specjalnego Przedstawiciela obejmuje przyczynianie się do realizacji unijnej polityki, wytycznych, zestawów narzędzi i planów działania w obszarze praw człowieka, pogłębianie dialogu na temat praw człowieka z rządami krajów trzecich oraz z organizacjami międzynarodowymi i regionalnymi, a także przyczynianie się do polepszenia jakości unijnych polityk i działań w obszarze ochrony i propagowania praw człowieka.

Grupa Robocza ds. Praw Człowieka (COHOM) - utworzona przez Radę w 1987 r. Grupa jest odpowiedzialna za kwestie związane z prawami człowieka w stosunkach zewnętrznych UE. Do jej zadań należy m.in. zbieranie i ocena bieżących informacji o naruszeniach praw człowieka w różnych częściach świata oraz przedstawianie propozycji reakcji Unii na takie naruszenia. W skład grupy wchodzą eksperci z zakresu praw człowieka z poszczególnych państw członkowskich oraz z Komisji Europejskiej. http://eeas.europa.eu/human_rights/workgroup/index_de.htm

EUROPEJSKI INSPEKTOR OCHRONY DANYCH Stanowisko Europejskiego Inspektora Ochrony Danych (EDPS) ustanowiono w 2001 r. Inspektor dba o to, by wszystkie instytucje i organy UE szanowały prawo obywateli do prywatności przy przetwarzaniu ich danych osobowych. https://secure.edps.europa.eu/EDPSWEB/edps/EDPS

Komisje stałe i tymczasowe W Parlamencie Europejskim działa Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia, która definiuje prawa i stoi na straży ich respektowania. Pracuje również nad wyeliminowaniem dyskryminacji ze względu na płeć we wszystkich sferach życia. Komisja realizuje umowy i konwencje międzynarodowe związane z prawami kobiet w krajach UE oraz zajmuje się bieżącymi problemami. Sporządza także sprawozdania i wyraża swoją opinię na temat tego, co dotyczy problemu dyskryminacji w Unii. Komisja Wolności Obywatelskich Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (LIBE) pracuje nad większością aktów prawnych oraz sprawuje nadzór nad przekształceniem Unii w przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. W PE powołana została również Podkomisja Praw Człowieka Parlamentu Europejskiego (DROI). Większość spraw podkomisji związanych jest z wytycznymi Unii Europejskiej w dziedzinie praw człowieka, dotyczącymi zwalczania tortur, kary śmierci, przemocy wobec kobiet, ochrony praw dzieci, ochrony dzieci w konfliktach zbrojnych oraz ochrony obrońców praw człowieka. Na rzecz ochrony praw obywateli pracuje także Komisja Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów. Swoimi działaniami wspiera pracowników, przedsiębiorców oraz konsumentów. Dąży do wprowadzenia spójnych przepisów mających na celu poprawę sytuacji finansowej obywateli Unii.

SKARGI INDYWIDUALNE ERPO(+) Komisja Europejska Sąd

PRAWO PETYCJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO. art. 24 w zw. z art PRAWO PETYCJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO! art. 24 w zw. z art. 227 TFUE

1.Osoby uprawnione do składania petycji Do składania petycji, indywidualnie lub wspólnie z innymi, mają prawo wszyscy obywatele Unii Europejskiej, jak również wszystkie osoby fizyczne lub prawne posiadające miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim. 2.Zakres stosowania Aby petycja mogła zostać uznana za dopuszczalną, musi odnosić się do spraw objętych zakresem działalności Unii Europejskiej i dotyczyć bezpośrednio składających petycję. Ten ostatni warunek podlega bardzo szerokiej wykładni. b.Procedura Procedura dotycząca petycji została określona w art. 201–203 Regulaminu Parlamentu, które przyznają odpowiedzialność za nią komisji parlamentarnej, aktualnie Komisji Petycji. 1.Dopuszczalność formalna Petycje muszą zawierać nazwisko, obywatelstwo i miejsce zamieszkania każdej z osób składających petycję i muszą być sporządzone w jednym z języków urzędowych UE.

2.Dopuszczalność merytoryczna Petycje, które spełniają te warunki, przekazuje się Komisji Petycji, która najpierw decyduje o dopuszczalności petycji. Komisja Petycji sprawdza, czy przedmiot petycji objęty jest zakresem działalności Unii Europejskiej. Jeżeli tak nie jest, petycja zostaje uznana za niedopuszczalną. Powiadamia się o tym składającego petycję, podając mu powody takiej decyzji. Składającym petycje często sugerując zwrócenie się do innego organu krajowego lub międzynarodowego. Analizując statystyki dotyczące petycji, można zaobserwować, że główną przyczyną uznania petycji za niedopuszczalne jest fakt, że składający petycje nadal mylą uprawnienia UE z krajowymi, a także sposób podziału uprawnień między instytucjami UE i Radą Europy i Europejskim Trybunałem Praw Człowieka.

3.Rozpatrywanie petycji Komisja Petycji na ogół zwraca się do Komisji Europejskiej o dostarczenie istotnych informacji lub o wydanie opinii w sprawie kwestii podniesionych przez składającego petycję. Komisja Petycji niekiedy zwraca się również do innych komisji parlamentarnych, w szczególności w przypadku petycji domagających się zmiany obowiązujących przepisów prawnych. Komisja Petycji może także zorganizować przesłuchania lub wysłać swoich członków na miejsce w celu ustalenia faktów (w 2008 r. odbyły się cztery misje informacyjne – do Fos-sur-mer (Francja), na Cypr, do Bułgarii i do Rumunii). Po zebraniu wystarczającej ilości informacji petycja zostaje umieszczona w porządku obrad posiedzenia Komisji Petycji, do uczestnictwa w którym zapraszana jest Komisja Europejska. Na posiedzeniu Komisja Europejska ustnie wyraża swoje stanowisko i komentuje swą odpowiedź pisemną dotyczącą kwestii poruszonych w petycji. Członkowie Komisji Petycji mają wtedy okazję do kierowania pytań do przedstawiciela Komisji Europejskiej.

4.Dalsze działania Dalszy bieg sprawy różni się w zależności od przypadku: Jeżeli petycja dotyczy szczególnego przypadku wymagającego indywidualnego rozpatrzenia, Komisja Europejska może skontaktować się z właściwymi władzami lub interweniować za pośrednictwem stałego przedstawicielstwa danego państwa członkowskiego, co może doprowadzić do rozstrzygnięcia sprawy. W niektórych przypadkach Komisja Petycji zwraca się do przewodniczącego Parlamentu Europejskiego o skontaktowanie się z odnośnymi władzami krajowymi. Jeżeli petycja dotyczy sprawy o charakterze ogólnym, na przykład jeżeli Komisja Europejska stwierdza, że naruszono prawo UE, może ona wszcząć postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Może to doprowadzić do wydania orzeczenia przez Trybunał Sprawiedliwości, na które składający petycję będzie mógł się powoływać. Petycja może doprowadzić do podjęcia inicjatywy politycznej przez Parlament lub Komisję. W każdym przypadku składający petycję otrzymuje odpowiedź zawierającą opis wyników podjętych działań.

Sprawa „Equitable Life”, Wielka Brytania W dwóch petycjach klienci towarzystwa ubezpieczeń na życie Equitable Life opisali straty, jakie ponieśli w związku z trudnościami finansowymi towarzystwa. Składający petycje twierdzili, że władze Wielkiej Brytanii nie wdrożyły w zadowalający sposób przepisów prawa europejskiego dotyczących towarzystw ubezpieczeniowych. Petycje te doprowadziły do powołania komisji śledczej w Parlamencie.

Tunel kolejowy pomiędzy Lyonem a Turynem Mieszkańcy doliny Susa, wspierani przez władze lokalne, złożyli petycję wyrażającą obawy co do skutków dla środowiska i zdrowia spowodowanych budową linii szybkiej kolei na trasie Lyon-Turyn. Delegacja Komisji Petycji złożyła na miejscu wizytę, w wyniku której posłowie zwrócili się o przeprowadzenie niezależnych i bardziej szczegółowych ocen oddziaływania. Oceny te rozpatrzono następnie na wspólnym posiedzeniu Komisji Petycji oraz Komisji Transportu i Turystyki, w którym udział wziął komisarz Jacques Barrot i składający petycję. Wnioski z ocen przekazano następnie rządowi Włoch. Sprawa nadal jest otwarta, a prace w Komisji Petycji kontynuowane są we współpracy z Komisją Transportu i Turystyki oraz Komisją Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności.

Prezentacja powstała na podstawie: M. Jabłoński, S. Jarosz- Żukowska, Prawa Człowieka i systemy ich ochrony, Zarys wykładu, Wrocław 2004 B. Gronowska, T. Jasudowicz, M. Balcerzak, M. Lubiszewski, R. Mizerski, Prawa człowieka i ich ochrona, Toruń 2010 http://bip.ms.gov.pl/pl/prawa-czlowieka/inne-organizacje-miedzynarodowe-i-prawa-czlowieka/prawa-czlowieka-w-ue/ http://www.uniaeuropejska.org/ochrona-praw-czlowieka-w-parlamentcie-europejskim Dziękuję za uwagę!