Sytuacja gospodarcza i polityka ekonomiczna w latach 1999-2008 Polityka gospodarcza Wykład 13: Sytuacja gospodarcza i polityka ekonomiczna w latach 1999-2008

Sytuacja gospodarcza i polityka makroekonomiczna w latach 1999-2008 Narastanie nierównowagi w latach 1998-1999 (rosnący deficyt płatniczy, wysoka inflacja, deficyt finansów publicznych, nadmierna aprecjacja kursu); Pojawienie się ryzyka kryzysu walutowego i finansowego w 2000 roku; Zaostrzenie polityki pieniężnej w latach 2000-2001 i radykalne „schłodzenie” gospodarki; Przywrócenie równowagi w 2002 r i powrót na ścieżkę zrównoważonego wzrostu w latach 2003-2004; Okres szybkiego wzrostu po wejściu do UE; Słabości polityki gospodarczej: nieoptymalny policy-mix, brak reformy finansów publicznych, wolne tempo reform strukturalnych.

Popyt krajowy i PKB, 1995-20079, zmiany roczne w %

Nadwyżka tempa wzrostu popytu krajowego nad tempem wzrostu PKB 1995-2007 (w % PKB)

Saldo bilansu obrotów bieżących, 1995-2008 (% PKB)

Sytuacja w bilansie płatniczym Napływ kapitału (ZIB, prywatyzacja); Rosnące ujemne saldo handlowe; Rola kapitału portfelowego (instrumenty dłużne, akcje); Reakcja kursu walutowego (deprecjacja);

Zmiany eksportu i importu w latach 1993-2006, (%, ceny stałe)

Napływ kapitału zagranicznego do Polski, 1997-2007, (dane kwartalne, mln USD, netto)

Saldo obrotów bieżących i napływ FDI, 1997-2007 (mln USD)

Mechanizm kryzysu walutowego Napływ kapitału zagranicznego w postaci ZIB i inwestycji portfelowych powoduje umacnianie kursu waluty krajowej i/lub wzrost inflacji (aprecjacja realna); Spada konkurencyjność eksportu, rośnie import i rośnie deficyt obrotów bieżących; Zwiększają się czynniki ryzyka inwestycyjnego (sektor eksportowy się kurczy, napływ kapitału może się zatrzymać, kurs walutowy się umacnia, co zwiększa prawdopodobieństwo osłabienia); Gdy deficyt bieżący przekroczy „poziom alarmowy” (ok. 5-8% PKB), najbardziej ostrożni inwestorzy wycofują się z rynku; to wpływa na spadek kursu i uprawdopodobnia przewidywane dalsze osłabienie; Wycofują się kolejni inwestorzy, spadają ceny SPW, rosną rentowności i długoterminowe stopy procentowe, kurs waluty krajowej obniża się jeszcze bardziej;

Mechanizm kryzysu walutowego (cd) Pojawia się panika, wycofują się pozostali inwestorzy (herd behavior), następuje masowa wyprzedaż walorów krajowych, kurs waluty krajowej gwałtownie spada; Bank centralny interweniuje w obronie kursu, sprzedając waluty obce z rezerw i podnosząc stopy procentowe; Jeśli rynek oceni, że interwencja BC będzie nieskuteczna (niska wiarygodność BC, niski poziom rezerw, zbyt duża nierównowaga), następuje atak spekulacyjny na walutą krajową; Mechanizm ataku: „spekulanci” zaciągają pożyczki w walucie krajowej i wykupują waluty obce; BC usiłuje temu zapobiec interweniując na rynku walutowym i podnosząc drastycznie stopy procentowe do 400-600% (Szwecja 1994), a nawet do 4000% (Turcja 2001); Jednak żaden BC nie wygra z rynkiem – po wyprzedaniu 1/3 – 2/3 rezerw walutowych, BC poddaje się i kurs waluty krajowej ulega załamaniu. Głęboka deprecjacja powoduje niewypłacalność kredytobiorców i wywołuje kryzys w sektorze bankowym; Rozwija się kryzys finansowy, spada produkcja, gospodarka wchodzi w recesję na okres 2-3 lat.

Przykłady kryzysów walutowych Wlk. Brytania 1992 („atak Sorosa” - dewaluacja 20%); Szwecja 1994 (dewaluacja 20%); Meksyk 1994 („tequila crisis” - dewaluacja 75%); Węgry 1995 (dewaluacja 25%); Czechy 1997 (dewaluacja 20%); Kryzysy azjatyckie 1997 (Korea Płd, Indonezja, Filipiny, Tajlandia – dewaluacja 30-80%); Rosja 1998 (dewaluacja 400%); Brazylia 1999 (dewaluacja 25%); Argentyna 2001 (dewaluacja ok. 100%); Turcja 2001 (dewaluacja 40%);

Główne przyczyny kryzysów walutowych Zły stan finansów publicznych (duży deficyt i dług) i nadmierny popyt sektora rządowego; Nadmierna ekspansja kredytu krajowego, brak nadzoru nad sektorem bankowym i nadmierny popyt sektora prywatnego (np. nieruchomości); Sztywny i „nadwartościowy” kurs walutowy i nadmierny popyt na import; Efekt „zarażenia” (contagion effect); Kryzysy I generacji (lata 1980-te) i II generacji (lata 1990-te).

Jak zapobiec kryzysowi walutowemu? Przypadek Polski w 2000 roku Poprzez ograniczenie wydatków finalnych i dostosowanie ich do możliwości finansowania Podstawowa tożsamość makroekonomiczna: S + CA = I + D czyli Oszczędności krajowe + deficyt bieżący = = Inwestycje + deficyt budżetowy Dane dla Polski 2000r: 19% + 8% = 24% + 3%

Opcje polityki dla Polski w 2000 r. Wzrost oszczędności krajowych S w krótkim okresie jest niemożliwy; Ograniczenie inwestycji I poprzez wzrost stóp procentowych (skutki: spadek produkcji i zatrudnienia, recesja); Ograniczenie deficytu budżetowego D - decyzja polityczna (skutki: ograniczenie popytu bez spadku produkcji i zatrudnienia); Dodatkowo, bardzo niekorzystna sytuacja w otoczeniu zewnętrznym: załamanie rynku ICT i kryzys na giełdach światowych (NASDAQ) w IV/00 wyhamował wzrost gospodarczy w USA i w Europie, jednocześnie zaczęły drożeć paliwa i surowce, co przyspieszyło inflację w Polsce.

Deficyt sektora finansów publicznych w latach, 1999-2009, (% PKB)

Stopa podstawowa (referencyjna) NBP, 1998-2009 (%)

Reakcja polityki makroekonomicznej Polityka fiskalna nie reagowała (deficyt nie zmniejszał się); W obliczu bezczynności polityki fiskalnej, RPP podniosła stopy procentowe (IX/99, XI/99, II/00, VIII/00) łącznie z 13% do 19%; W efekcie obniżyła się dynamika inwestycji, spadła dynamika PKB i spożycia; Nieoptymalny policy-mix: luźna polityka fiskalna i bardzo restrykcyjna polityka pieniężna.

Tempo wzrostu inwestycji w Polsce, 1990-2009, (% r/r.)

Stopa referencyjna NBP, nominalna i realna, 1995-2005 (%)

Skutki polityki „schładzania” Odsunięto ryzyko kryzysu walutowego; Nieoptymalny policy-mix spowodował duże koszty makroekonomiczne stabilizacji: tempo wzrostu PKB spadło do < 1%, popyt krajowy zaczął spadać, bezrobocie zaczęło szybko rosnąć; Dostosowanie przedsiębiorstw: redukcja zatrudnienia, obniżka kosztów i wzrost eksportu.

Zmiany eksportu w cenach stałych, 1995-2006 (% p.a.)

Powrót na ścieżkę wzrostu w latach 2003-2006 i perspektywy na lata 2007-2009 Głębokie poluzowanie polityki pieniężnej: od III/01 do VI/03 nominalna stopa interwencyjna NBP spadła z 19% do 5,25%, a realna stopa do < 5%; Stopniowe zmniejszenie deficytu fiskalnego; Poprawa policy-mix; Efekt akcesji do UE: antycypacja akcesji powodowała napływ funduszy strukturalnych, inwestycji zagranicznych i wzrost zakupów w przewidywaniu wzrostu cen (VAT, akcyza), nastąpiła poprawa nastrojów i spadek niepewności; Po akcesji w V/2004 wzrósł eksport w wyniku zniesienia barier (głównie rolno-spożywczy); Jednak przyspieszenie wzrostu nie przełożyło się początkowo na spadek bezrobocia, dopiero po 2005 roku bezrobocie wyraźnie spada; Szybki wzrost w latach 2005-2007 nie został wykorzystany dla reform (finanse publiczne, system opieki zdrowotnej), nie stworzono też perspektywy wejścia do strefy euro; rodzi to niepewność co do przyszłości i może spowodować wyhamowanie wzrostu już w 2008 roku.