Temat - Przedsiębiorstwa i ich rodzaje Doc. dr Bolesław Iwan Przedmiot – Mikroekonomia Studia Niestacjonarne. Rok I, Semestr 1. Kierunek – Turystyka i Rekreacja Temat - Przedsiębiorstwa i ich rodzaje

Cel wykładu Przewodnim problemem niniejszego wykładu jest przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarki narodowej. Zadaniem studentów jest przyswojenie treści załączonego wykładu, celem zdobycia wiedzy o istocie przedsiębiorstwa i o rodzajach przedsiębiorstw funkcjonujących w gospodarce. Na końcu wykładu podana zastała literatura przedmiotu. Studenci mogą więc poszerzyć swoją wiedzę studiując literaturę przedmiotu. Studenci powinni posiąść wiedzę na temat istoty i specyfiki przedsiębiorstwa produkcyjnego i usługowego oraz na temat rodzajów przedsiębiorstw, w tym i przedsiębiorstw turystycznych.

Wprowadzenie Przedsiębiorstwo jest fundamentalnym elementem systemu gospodarki narodowej (GN). Gospodarkę narodową tworzą bowiem rozliczne i rożnego rodzaju przedsiębiorstwa. Zgodnie z przepisami prawa polskiego, przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonych do realizacji zadań gospodarczych. Przedsiębiorstwa posiadają osobowość prawną i dzieli się je na różne rodzaje, według odpowiednich kryteriów. Podstawowym zadaniem wszystkich przedsiębiorstw jest produkcja dóbr oraz świadczenie usług zgodnie z potrzebami społeczeństwa.

Istota przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwo w literaturze naukowej jest określane wielorako. Zgodnie ze sformułowaniem zwartym w Kodeksie Cywilnym - przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonych do realizacji zadań gospodarczych. Jest to określenie przedsiębiorstwa z punktu widzenia podmiotowego. Przedsiębiorstwo powinno być więc pojmowane jako jednostka organizacyjna prowadząca działalność w sposób trwały na własny rachunek, własne ryzyko i własną odpowiedzialność.

Przedsiębiorstwo jest to samodzielna jednostka gospodarcza wyodrębniona pod względem organizacyjnym i prawnym. Przedsiębiorstwo jest także podstawową jednostką organizacyjną gospodarki narodowej, posiadającą osobowość prawną. Przedsiębiorstwo odpowiedzialne jest za skutki swoich poczynań, może zaciągać długi, być stroną umów z innymi przedsiębiorstwami, jest w pełni zobowiązane odpowiadać za swoją działalność przed organami państwa - jest ponadto zobligowane płacić należne podatki oraz rozliczać się z budżetem państwa. Przedsiębiorstwo jest też jednostką gospodarczą prowadzącą określoną działalność, kierującą się przy tym dążeniem do osiągnięcia korzyści materialnych, działającą na własny rachunek i ponoszącą ryzyko oraz odpowiedzialność za podejmowane samodzielnie decyzje.

Przedsiębiorstwo jest również podstawową jednostką organizacyjną gospodarki, służącą zaspokajaniu potrzeb społecznych, tworzoną w celu osiągania efektów ekonomicznych przez produkcję dóbr, świadczenie usług lub inną działalność. Jest samodzielną i samofinansującą się jednostką gospodarczą. Przedsiębiorstwo składa się z trzech elementów. 1. Pracowników oraz ich ustawowego zakresu uprawnień. Uprawnienia te powinny umożliwić im podejmowanie samodzielnych decyzji strategicznych i taktycznych, rozstrzygających o skuteczności działania.

2. Środków materialnych i finansowych (ziemia, maszyny, wyposażenie biura, gotówka, surowce do produkcji gastronomicznej, środki transportu itp.). 3. Organizacji wewnętrznej - systemu podziału zadań i kompetencji między pracowników, a także ustalenia zasad podporządkowania służbowego. Cele istnienia przedsiębiorstw polegają na zrealizowaniu dwóch warunków. 1. Zaspokajaniu potrzeb społecznych, które prowadzą do sprzedaży oferowanych produktów/usług. 2. Osiąganiu efektywnych ekonomicznie wyników przez produkcję dóbr i świadczenie usług. Oznacza to, że podstawą istnienia przedsiębiorstw jest sprzedaż dóbr i usług po cenie wyższej niż koszt ich wytworzenia i generowanie zysków.

Przedsiębiorstwo buduje przedsiębiorca, który jest podmiotem prawa własności. Ponosi on odpowiedzialność majątkową oraz przyjmuje na siebie ryzyko kapitałowe związane z prowadzeniem określonej działalności gospodarczej. Ponadto przedsiębiorstwo musi odpowiadać na ciągle powtarzające się pytania: co produkować, dla kogo produkować, jakim kosztem wytwarzać dobra i usługi oraz w jaki sposób zmierzyć rezultaty swojego działania? Jednym słowem - „co należy robić, aby maksymalizować zyski i osiągnąć najwyższą efektywność posiadanych czynników produkcji.

Po to, by przedsiębiorstwo mogło wypełniać swoje zadania, potrzebne są jeszcze 3 elementy. 1. Istnienie przedsiębiorcy (podmiotu prawa własności) odpowiedzialnego za jego majątek. 2. Działanie w celu maksymalizowania korzyści przedsiębiorcy. 3. Planowanie przez przedsiębiorcę działalności przedsiębiorstwa (odpowiedź na pytania: co wytwarzać, jak handlować i z kim?). Reasumując - przedsiębiorstwo lub inaczej firma jest to względnie autonomiczna organizacja dążąca do osiągnięcia korzyści ekonomicznych i składająca się z co najmniej jednej jednostki realizującej działalność gospodarczą.

Specyfika i rodzaje przedsiębiorstw turystycznych Przedsiębiorstwo turystyczne, podobnie jak każde inne, jest pomiotem gospodarczym i jednocześnie rynkowym. Jest ono jednostką organizacyjną prowadzącą działalność gospodarczą, polegającą na odpłatnym świadczeniu usług turystom. Przedsiębiorstwo turystyczne jest jednostką gospodarki narodowej służącą zaspokajaniu potrzeb społecznych, tworzoną w celu osiągnięcia efektów ekonomicznych, dzięki produkcji dóbr służących turystom oraz świadczeniu usług turystycznych.

c.d. Specyfika i rodzaje przedsiębiorstw turystycznych Przedsiębiorstwo turystyczne jest celowo zorganizowanym zespołem osób, wyposażonym w środki materialne i finansowe, powołanym do wykonywania czynności z zamiarem zaspokajania potrzeb turystów, charakteryzującym się określoną organizacją wewnętrzną, podejmującym samodzielne decyzje strategiczne i taktyczne, którego aktywność ma prowadzić do osiągania zysku.

Kryteria podziału przedsiębiorstw turystycznych Wśród podstawowych kryteriów podziału i klasyfikacji przedsiębiorstw turystycznych należy wymienić: • przedmiot działalności usługowej, • obszar działania, • formę własności, • rodzaj odbiorców oferty i miejsce w procesie dystrybucji, • formę organizacyjno-prawną, • wielkość przedsiębiorstwa. Biorąc pod uwagę pierwsze kryterium klasyfikacji przedsiębiorstw turystycznych - przedmiot działalności usługowej - można wymienić kilka przykładów przedsiębiorstw turystycznych.

A. Przedsiębiorstwa świadczące usługi hotelarskie i gastronomiczne, oferujące turystom noclegi i wyżywienie, a także inne usługi związane z pobytem turystów w tych przedsiębiorstwach. B. Przedsiębiorstwa transportu turystycznego, których głównym zadaniem jest organizacja przewozów turystów do miejsc kwaterunku i z powrotem oraz transportu w obrębie miejsca pobytu. C. Przedsiębiorstwa usług sportowo-rekreacyjnych, których działalność nie jest prze-znaczona wyłącznie dla turystów, ale również dla mieszkańców danej miejscowości turystycznej, umożliwiają uprawianie aktywnych form turystyki, organizują aktywne sposoby wypoczynku.

D. Przedsiębiorstwa uzdrowiskowo-sanatoryjne, które nie są przeznaczone tylko dla kuracjuszy, lecz dla wszystkich osób uczestniczących w coraz to bardziej popularnej turystyce uzdrowiskowej. Przedsiębiorstwa te prowadzone są w regionach i miejscowościach posiadających walory uzdrowiskowe. E. Podmioty zajmujące się promocją turystyczną i informacją, których zadania systematycznie oraz dynamicznie wzrastają w warunkach konkurencji na rynku tury-stycznym.

F. Biura Podróży, które mogą występować w roli pośredników między turystami a jednostkami oferującymi usługi, organizatorów imprez turystycznych oraz agentów. Zajmują się organizowaniem wycieczek i innych imprez turystycznych. G. Przedsiębiorstwa świadczące usługi doradcze i szkoleniowe z zakresie rozwoju turystyki. H. Przedsiębiorstwa zajmujące się organizacją targów turystycznych.

Według kryterium obszaru działania przedsiębiorstw turystycznych, można z kolei wyróżnić podmioty działające na czterech rodzajach rynku. 1. Lokalnym - w jednej miejscowości lub na ograniczonym obszarze. Będą to przedsiębiorstwa oferujące usługi hotelarskie, firmy świadczące usługi sportowe i rekreacyjne, placówki gastronomiczne, prywatne małe biura podróży, których funkcjonowanie ogranicza się do roli agenta sprzedającego oferty touroperatorów na danym terenie. 2. Regionalnym - obejmują swym zasięgiem obszar określonego regionu, w którym jest wiele oddziałów danego przedsiębiorstwa. Do tej grupy można zaliczyć przedsiębiorstwa dysponujące siecią zakładów hotelarskich oraz placówek gastronomicznych na obszarze określonego regionu.

3. Krajowym - funkcjonują na całym terytorium państwa 3. Krajowym - funkcjonują na całym terytorium państwa. Są to duże przedsiębiorstwa, o odpowiednio rozbudowanej strukturze organizacyjnej (oddziały, zakłady), wśród których znajduje się wiele biur podróży realizujących funkcje pośredników i organizatorów turystyki, przedsiębiorstwa oferujące usługi transportowe czy prowadzące sieć obiektów hotelarskich lub/i gastronomicznych. 4. Międzynarodowym - działają w przestrzeni międzynarodowej. Przetrwają tam jedynie przedsiębiorstwa o odpowiednio rozbudowanej strukturze organizacyjnej.

Zgodnie z kolejnym kryterium - formy własności - można wyróżnić trzy podmioty prowadzące działalność gospodarczą w turystyce. 1. Przedsiębiorstwa turystyczne reprezentujące sektor publiczny - przedsiębiorstwa państwowe i komunalne. 2. Przedsiębiorstwa turystyczne reprezentujące sektor prywatny - osoby fizyczne pro-wadzące działalność w turystyce, spółdzielnie turystyczne, spółki. 3. Przedsiębiorstwa mieszane - spółki z udziałem kapitału publicznego i prywatnego.

Mając na uwadze kryterium rodzaj odbiorców i miejsce w procesie dystrybucji, zbiorowość przedsiębiorstw turystycznych można podzielić na 2 grupy. 1. Podmioty zajmujące się pośredniczeniem przy sprzedaży usług turystycznych (pośrednicy turystyczni i agenci) oraz procesem organizowania przez wytwórców określonych usług połączonych w pakiety i skierowanie ich do sprzedaży (organizowanie imprez). Podmioty te często łączą funkcje pośredników i organizatorów, czasami też występują w roli agentów turystycznych. 2. Podmioty występujące w roli wytwórców usług turystycznych, które prowadzą sprzedaż swoich usług bezpośrednio turystom lub za pomocą pośrednictwa innych jednostek. Należą tu między innymi podmioty świadczące usługi noclegowe, gastronomiczne, przewodnickie, transportowe, sportowe i rekreacyjne.

Ze względu na kryterium formy organizacyjno-prawnej, można wyróżnić jeszcze inne rodzaje przedsiębiorstw. 1. Przedsiębiorstwa o własności indywidualnej. Jest to najstarsza forma przedsiębiorstw turystycznych i innych. Właścicielem jest jednoosobowy przedsiębiorca, który posiada majątek, odpowiada za przedsiębiorstwo (majątkiem własnym i firmy) i nim kieruje. Przedsiębiorstwa te funkcjonują na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. W przypadku decyzji o założeniu przedsiębiorstwa turystycznego, w tym usług z zakresu organizacji imprez i pośrednictwa turystycznego, wymagany jest wpis do Centralnej Ewidencji Organizatorów i Pośredników Turystycznych. Są to podmioty małe, zatrudniające do 5 osób.

2. Spółki (spółki osobowe i kapitałowe) 2. Spółki (spółki osobowe i kapitałowe). Spółki posiadają więcej niż jednego właściciela. Dzięki temu posiadają większy dostęp do kapitału. Wspólnicy wnoszą do spółki majątek materialny i niematerialny (wiedza, doświadczenie, markę). Zyski i starty są dzielone w sposób określony w statucie spółki. Do spółek osobowych zalicza się: spółki cywilne, jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne; natomiast do spółek kapitałowych: spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjne. 3. Przedsiębiorstwa państwowe. Posiadają one majątek, który stanowi część majątku Skarbu Państwa. 4. Spółdzielnie. Są one świadomym i samodzielnym zrzeszeniem osób fizycznych (co najmniej 10) lub prawnych (co najmniej 3) o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym. Prowadzą działalność gospodarczą w imieniu swoich członków, a podstawą ich działania jest statut uchwalony przez członków założycieli.

Według kryterium - wielkość przedsiębiorstwa - można wyróżnić przedsiębiorstwa: • małe - zatrudniające od 1 do 9 osób, • średnie - od 10 do 49 osób zatrudnionych, • duże - powyżej 49 osób zatrudnionych. Wielkość przedsiębiorstwa ma wpływ na formę zarządzania, a także na stosunki własnościowe. W gospodarce turystycznej w Polsce dominują małe przedsiębiorstwa turystyczne. Prowadzą one działalność w branży hotelarskiej, gastronomicznej, trans-portowej, czy też biur podróży. Są to w większości przedsiębiorstwa o ograniczonym potencjale i możliwościach konkurowania na rynku turystycznym z dużymi (często zagranicznymi) firmami turystycznymi. Do podstawowych cech przedsiębiorstw turystycznych należą: a. efektywność produkcji zaspokajającej potrzeby turystyczne osób trzecich (klientów - konsumentów, gospodarstw domowych oraz innych przedsiębiorstw), b. samodzielność decyzyjna (autonomia w podejmowaniu decyzji gospodarczych) w ramach obowiązującego w danym kraju systemu ekonomicznego i prawnego,

c. świadomość decydentów w przedsiębiorstwie własnego ryzyka prowadzonej działalności gospodarczej. Każde gospodarowanie, niezależnie od jego istoty, jest obarczone ryzykiem niepowodzenia rynkowego i poniesienia strat, brakiem zainteresowania produktem przedsiębiorstwa ze strony klientów, d. trwałość prowadzonej działalności gospodarczej, co oznacza że utworzenie organizacji gospodarczej dla jednego przedsięwzięcia nie tworzy przedsiębiorstwa.

Literatura Begg D., Fisher S, Dornbush R.: Mikroekonomia. PWE. Warszawa 2007. Iwan B.: Planowanie marketingowe w turystyce. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Turystyki i języków obcych. Zeszyt 7 (1) 2011. Nasiłowski M.: System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii. Wyd. 6 zmienione. Wyd. Key Text. Warszawa 2011.