Europa w okresie międzywojennym Powtórzenie wiadomości

Skutki I wojny światowej Zniszczenia terytoriów na których toczyły się działania wojenne (pogranicza francuskie, ziemie polskie) Kryzys gospodarczy Postęp technologiczny Ogromne bezrobocie (powrót z frontu wielu zdemobilizowanych weteranów)

Skutki I wojny światowej Hiperinflacja (pieniądze drukowane przez państwa w celu przyspieszenia odbudowy nie znajdowały pokrycia w towarach na rynku, co prowadziło do wzrostu cen) Spadek poziomu życia ludności Wzrost niezadowolenia społecznego Radykalizacja poglądów (podatny grunt na demagogię)

Skutki I wojny światowej Kryzys władzy (brak niezbędnych reform, spadek autorytetu władzy, wrzenie rewolucyjne) Zmiana ustroju ( z monarchii na republikę) Dojście do władzy ugrupowań lewicowych Powstanie nowych państw

Skutki I wojny światowej Zmiana granic państw w Europie (kształtowanie nowych granic bez uwzględnienie kryterium narodowościowego) Wzrost napięć (mniejszości narodowe) Wzrost znaczenia kobiet w życiu publicznym Spadek autorytetu kościoła Kryzys ideologiczny

Skutki I wojny światowej Zmiany wywołane I wojną światową i ilość zaangażowanych w nią państw spowodowały konieczność zwołania specjalnej konferencji, podczas której miały zostać ustalone warunki pokoju z pokonanymi państwami. Konferencja pokojowa, zorganizowana w Paryżu trwała od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw.

Traktaty pokojowe Państwo Niemcy Austria Węgry Bułgaria Turcja Miejsce podpisania Wersal Saint-Germain Trianon Neuilly Sevres Data podpisania 28 czerwca 1919 10 września 1919 4 czerwca 1920 27 listopada 1919 10 sierpnia 1920

Postanowienia pokojowe Państwo Niemcy Austria Węgry Bułgaria Turcja Terytorium Wszystkie państwa utraciły część swojego terytorium Alzacja, Lotaryngia (Francja), okręgi Eupen i Malmedy (Belgia) Szlezwik (Dania), Wielkopolska, Pomorze (Polska) Ziemie czeskie, Morawy, Śląsk Opawski i Cieszyński, Galicja, Bukowina, południowy Tyrol, ziemie dzisiejszej Słowenii, Bośnia i Hercegowina Słowacja, Ruś Zakarpacka, Spisz, Orawa, Siedmiogród i Wojwodina Tracja (Grecja), południowa Dobrudża (Rumunia), Macedonia (Królestwo Serbów Chorwatów i Słoweńców) Wschodnia część Tracji, Półwysep Arabski, tereny Iraku, Syrii, Libanu i Palestyny Reparacje Wszystkie państwa zobowiązane zostały do zapłaty reparacji wojennych Demilitaryzacja Zakaz posiadania wojsk lotniczych i broni pancernej Ograniczenie liczebności armii 100000 30000 35000 20000 50000

Postanowienia pokojowe w stosunku do NIEMIEC Utworzenie strefy zdemilitaryzowanej wzdłuż Renu Przekazanie Zagłębia Saary na 15 lat pod kontrolę Ligi Narodów (później o przynależności tego terenu miał zadecydować plebiscyt) Utworzenie wolnych miast pod kontrola Ligi Narodów w ważnych portach – Gdańsk i Kłajpeda Przeprowadzenie plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu oraz Śląsku Utrata posiadłości kolonialnych

LIGA NARODÓW 28 czerwca 1919 roku – traktat na mocy którego powstała LIGA NARODÓW wszedł w życie po ratyfikacji 10 stycznia 1920 roku Siedziba – Genewa Cele działalności: utrzymanie pokoju na świecie, rozwiązywanie konfliktów droga pokojową, zacieśnianie współpracy międzynarodowej Rozwiązana w 1946 roku – na jej miejsce utworzono Organizację Narodów Zjednoczonych

Przyczyny słabości Ligi Narodów państwo (a dokładnie prezydent Wilson), które stworzyło Ligę do niego nie należało wiele państw, które odgrywały w okresie międzywojennym poważniejszą rolę na arenie międzynarodowej albo do Ligii w ogóle nie należały, np. USA, albo należały tylko przez krótki czas, np. Niemcy, Włochy

Przyczyny słabości Ligi Narodów Liga była miejscem ciągłych kłótni między Francją, a Anglią, które odgrywały główną rolę pod nieobecność innych mocarstw. Liga nie miała skutecznych narzędzi w postaci np. swoich wojsk aby zapewnić pokój na świecie. Nie miała autorytetu, z którym można byłoby się liczyć i dlatego sankcje, które nakładała na państwa łamiące pokój nie miały większego znaczenia.

Kryzys władzy Przed I wojną światowa dominującą na kontynencie europejskim formą rządów była MONARCHIA. Słabości monarchii: Brak kadencyjności (władza nie podlega kontroli społecznej, brak możliwości legalnej zmiany władzy) Przestarzały, konserwatywny sposób sprawowania władzy Ograniczenie wpływu społeczeństwa na sprawowanie władzy w państwie

Rewolucja na wzór komunistyczny Kryzys władzy Rewolucja na wzór komunistyczny Rządy totalitarne Rewolucja w Niemczech (Związek Spartakusa – Kart Liebknecht i Róża Luksemburg) Rewolucja na Węgrzech - nietrwałe skutki podejmowanych działań Włochy – Benito Mussolini III Rzesza – Adolf Hitler ZSRR – Józef Stalin

GENEZA WŁOSKIEGO FASZYZMU niezadowolenie Włochów z wyników wojny GENEZA FASZYZMU WŁOSKIEGO powojenny kryzys gospodarczy strach przed rewolucją i komunizmem kryzys wartości będących podstawą liberalnych państw XIX w.: indywidualizmu, liberalizmu, racjonalizmu, parlamentaryzmu kompromitacja rządów parlamentarnych – spadek zaufania do parlamentarnego systemu rządów

DEFINICJA I CECHY FASZYZMU Faszyzm – ruch polityczny i ideologia rozwijające się w Europie po I wojnie światowej. Faszyzm niósł ze sobą system rządów oparty na dyktaturze; wprowadzał system monopartyjny, ograniczenie swobód obywatelskich, całkowite podporządkowanie obywatela państwu rozwój systemu bezpieczeństwa, kontrolującego życie obywateli indoktrynacja społeczeństwa militaryzm system monopartyjny CECHY FASZYZMU nacjonalizm rozbudowany system propagandy kult wodza i wiara w jego nieomylność antykomunizm eliminacja przeciwników politycznych podporządkowanie wszystkich organów władzy państwowej odpowiednim ogniwom aparatu partyjnego ekspansjonizm

PRZEJĘCIE WŁADZY PRZEZ FASZYSTÓW 1919 – Powstały Związki Kombatantów (fasci) 1919 – 1922 – „wojna domowa” z partią socjalistyczną (dewastowanie biur, niszczenie gazet, rozbijanie wieców) 1921 – założenie Narodowej Partii Faszystowskiej; 1922 – rozbudowa struktur partii i podporządkowanie jej „czarnych koszul” jako bojówek partyjnych 24.10.1922 – marsz na Rzym 1922 – Mussolini zostaje premierem Włoch 1923 – przyjmuje tytuł duce – wodza i zostaje dyktatorem 1924 – zmiana ordynacji wyborczej pozwoliła faszystom uzyskać 70% mandatów – rozpoczęcie eliminacji opozycji 1926 – uchwalenie ustaw wyjątkowych: zakaz działania innych partii politycznych, anulowanie mandatów poselskich opozycji Król Włoch Wiktor Emanuel III Benito Mussolini

DEFINICJA I CECHY NAZIZMU Narodowy socjalizm, Nazizm , hitleryzm (od nazwiska Adolfa Hitlera ) – totalitarna, rasistowska, antykomunistyczna i antysemicka ideologia Niemieckiej Narodowo- Socjalistycznej Partii Robotników (NSDAP). Niemiecka skrajna odmiana faszyzmu. indoktrynacja społeczeństwa rozwój systemu bezpieczeństwa, kontrolującego życie obywateli militaryzm rasizm antysemityzm masowy terror system monopartyjny CECHY NAZIZMU nacjonalizm rozbudowany system propagandy kult wodza i wiara w jego nieomylność antykomunizm eliminacja przeciwników politycznych podporządkowanie wszystkich organów władzy państwowej odpowiednim ogniwom aparatu partyjnego ekspansjonizm

PRZEJĘCIE WŁADZY PRZEZ NAZISTÓW 1920 – powstanie Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników 1923 – próba zorganizowania zamachu stanu – pucz w Monachium zakończony niepowodzeniem 1932 – wybory do Reichstagu – NSDAP uzyskuje 33,1 % głosów 30 stycznia 1933 – prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg mianuje Adolfa Hitlera kanclerzem 1934 (czerwiec) – noc długich noży – rozprawa z przeciwnikami politycznymi 1934 – przejecie całości władzy przez Hitlera (po śmierci prezydenta) 1935 – wprowadzenie tzw. ustaw norymberskich – ustawy rasowe, których celem było odseparowanie ludności żydowskiej ze społeczeństwa 9 listopada 1938 – noc kryształowa – zorganizowana przez nazistów akcja antyżydowska Adolf Hitler Joseph Goebbels

Cechy państw totalitarnych: zasadza wodzostwa, manipulowanie prawem, rozbudowana biurokracja propaganda psychologia nienawiści: kreowanie i podsycanie nienawiści do np. "wrogów ludu", "kułaków", "żydokomuny" monopol w dziedzinie sztuki, cenzura prewencyjna, fabrykowanie informacji

Cechy państw totalitarnych: ludobójstwo i przymus (eksterminacja np. Żydów i chorych psychicznie w III Rzeszy; burżuazji i trockistów w ZSRR) kolektywizm (umacnianie więzi w kolektywie poprzez parady wojskowe, partyjne rytuały, masowe ruchy młodzieżowe itp; przeciwdziałaniu tradycyjnym jak rodzina, chrześcijaństwo itd.) militaryzm (masowa mobilizacja obywateli do sił zbrojnych) moralny nihilizm (dążenie do celu z pominięciem zasad etycznych)

Geneza kryzysu w USA olbrzymi popyt na towary konsumpcyjne po I wojnie światowej, przedsiębiorstwa reinwestowały większą część zysków i nakręcały produkcję by zaspokoić popyt, niekontrolowany przez państwo rozwój produkcji, obywatele kupowali towary na kredyt, nadprodukcja dóbr konsumpcyjnych w stosunku do siły nabywczej obywateli, USA zainwestowały znaczną część kapitałów w Europie zniszczonej przez wojnę, monopole światowe starały się za wszelką cenę utrzymać wysokie ceny na swoje towary przy jednoczesnych niskich cenach za surowce, operacje giełdowe często były oparte na spekulacyjnej zwyżce kursów papierów wartościowych = > obracano akcjami bez pokrycia, na rynku zaczęło brakować kapitału.

Wybuch kryzysu – 24.10.1929 r. 29 października 1929 r. sprzedano 13 milionów akcji. Spanikowani inwestorzy zaczęli się pozbywać wszystkich akcji, również tzw. pewnych spółek. W ciągu dwóch dni wartość akcji spadła praktycznie do zera. Inwestorzy stracili wszystko. Akcjonariusze, którzy zaciągnęli kredyt na zakup akcji stali się niewypłacalni. Zbankrutowały banki. Zamknięcie giełdy nowojorskiej w „czarny czwartek” 1929 r.

Przejawy kryzysu Bankructwo przedsiębiorstw, fabryk i banków Olbrzymie bezrobocie (15 mln) Dewaluacja pieniądza Hiperinflacja Gwałtowny spadek produkcji przemysłowej KRYZYS EKONOMICZNY 1929 - 1933 Upadek handlu wewnętrznego Krach na giełdzie – załamanie kursów akcji Upadek handlu zagranicznego Wycofywanie kapitału amer. z państw europejskich i innych Przewaga podaży nad popytem w przemyśle i rolnictwie

zniesienie parytetu złota wprowadzenie ustawodawstwa socjalnego: NEW DEAL = NOWY ŁAD Program reform ekonomiczno- społecznych wprowadzonych w USA przez prezydenta Franklina D. Roosevelta zniesienie parytetu złota Franklin Delano Roosevelt zmniejszenie areału ziem uprawnych – zmniejszenie nadprodukcji żywności zahamowanie produkcji by zrównoważyć popyt i podaż wprowadzenie ustawodawstwa socjalnego: maksymalny czas pracy, minimalne pensje, obowiązkowe ubezpieczenia zwiększenie eksportu i zmniejszenie importu prowadzenie robót publicznych na szeroką skalę, do których zatrudniano rzesze bezrobotnych (budowa autostrad, tamy Hoovera dodruk pieniędzy bez pokrycia na płace – zwiększono ilość pieniędzy w obiegu i pobudzono popyt (kontrolowana inflacja)

Kultura okresu międzywojennego EMANCYPACJA KOBIET - zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym, zapewnienie im dostępu do szkół średnich i wyższych, poszerzenie ich aktywności zawodowej. Feminizm – ideologia, kierunek polityczny i ruch społeczny związany z równouprawnieniem kobiet.

Kultura okresu międzywojennego SUFRAŻYSTKI – zwolenniczki ruchu, którego celem było przyznanie pełnych lub częściowych praw wyborczych kobietom. Określenie sufrażystka miało łączyć się z aktami nieposłuszeństwa obywatelskiego, protestu, poświęcenia, a czasem przemocy. Typowe działania do jakich uciekały się sufrażystki to przykuwanie się łańcuchami do ogrodzeń, podpalenia skrzynek pocztowych czy wybijanie szyb w oknach wystawowych.

Kultura okresu międzywojennego Sekularyzacja społeczeństwa - zmniejszenie roli religii dla społeczeństwa. Przejawy sekularyzacji: oddzielenie państwa od Kościoła (uniezależnienie się od religii instytucji życia społecznego, np. szkół, teatrów, miejsc pracy, rodzin; uniezależnienie się od religii innych podsystemów życia społecznego - nauki, polityki, kultury, prawa, edukacji), sekularyzacja świadomości społecznej, widoczna w zjawiskach takich jak: antyklerykalizm, obojętność religijna, spadek znaczenia religijnych autorytetów, ateizm, wybiórcza akceptacja dogmatów religijnych,

Kultura okresu międzywojennego zmiany w obrębie samej religii i instytucji religijnych, objawiające się w pluralizmie wartości, wzajemnej akceptacji dla różnych wyznań, przejmowanie przez instytucje religijne świeckich sposobów działania, zmiany w religijności - rzadsze branie udziału w obrzędach religijnych, dla chrześcijaństwa: spadek liczby powołań kapłańskich (starzenie się warstwy kapłańskiej), zanikanie mniej centralnych dogmatów (najwcześniej zanika wiara w piekło, diabła, zmartwychwstanie ciał; najpóźniej wiara w Boga, chociaż zmienia się jego pojmowanie, od wiary w Boga osobowego do wiary w Boga bezosobowego, jako rodzaj energii, kosmicznej siły itp.).

Kultura okresu międzywojennego Postęp techniczny dotyczący głównie: sfer życia codziennego (lodówki, odkurzacze, sprzęty agd), rozwoju kultury masowej (radio, telewizja) komunikacji

Kultura okresu międzywojennego Kultura masowa - charakterystyczny dla społeczeństw nowoczesnych typ kultury, której treści adresowane są do masowego odbiorcy i cechują się wysokim stopniem standaryzacji. Innym terminem który jest często używany zamiennie jest kultura popularna. Za podstawowe kryteria wyróżniające kulturę masową uznaje się kryterium ilości i kryterium standaryzacji. Pierwsze z nich oznacza, że produkty kulturowe emitowane są z nielicznych źródeł, adresowane są natomiast do masowego odbiorcy.

Kultura okresu międzywojennego Kryterium standaryzacji oznacza, że produkty kultury masowej są zestandaryzowane zarówno co do formy jak i do treści. Kryteria ilości i standaryzacji spełniane są np. przez muzykę popularną (np. piosenki radiowe), filmy telewizyjne czy reklamy. Powstanie kultury masowej wiązane jest z rewolucją przemysłową, oraz związanymi z nią procesami urbanizacji, unifikacji i umasowienia społeczeństw. Istotnym warunkiem powstania kultury masowej był też rozwój środków masowego przekazu, umożliwiających szybkie przenikanie wzorów i treści kulturowych

Kultura okresu międzywojennego Socrealizm - kierunek w sztuce, określany jako metoda twórcza, istniejący od 1934 w sztuce radzieckiej, a następnie w pozostałych krajach socjalistycznych. Miał tam oficjalny status podstawowej i jedynej metody twórczości artystycznej i był ideowym oraz propagandowym narzędziem partii komunistycznej. Realizm socjalistyczny propagował tendencyjny punkt widzenia, podporządkowujący obraz świata komunistycznej ideologii i rządzącej partii komunistycznej, pomagając we wprowadzaniu w życie jej haseł i dyrektyw, z pominięciem obiektywnego obrazu rzeczywistości. Miał charakter polityczno-agitacyjny, zmierzając do wychowania "nowego człowieka", podporządkowanego bez reszty komunistycznym ideałom, pozbawionego prawa do samodzielnego myślenia i oddanego wodzowi

Kultura okresu międzywojennego Preferowano temat pracy oraz tradycji rewolucyjnych, niechętnie, a nawet wrogo odnoszono się do pogłębionej psychologii, eksperymentów . Wg kanonów realizmu socjalistycznego świat powinien być przedstawiany z punktu widzenia "ludu pracującego miast i wsi" - tak, jak wyobrażali sobie ideologowie komunistyczni jego myślenie. Według założeń partii architektura miała wyrażać siłę i potęgę państwa, a nie piękno czy elegancję. Budynki cechuje monumentalizm.

Kultura okresu międzywojennego Modernizm - ogólne określenie prądów w architekturze światowej rozwijających się w latach ok. 1918-1975, zakładających całkowite odejście nie tylko od stylów historycznych, ale również od wszelkiej stylizacji. Architekci modernistyczni zakładali, że o pięknie budynku stanowi głównie jego funkcjonalność, a w każdym razie, iż przede wszystkim muszą zostać spełnione wymogi funkcji, którą ma pełnić obiekt. Za najważniejsze zadanie moderniści uważali zapewnienie ludności godziwych warunków mieszkaniowych, co spowodowało koncentrację na urbanistyce rozumianej jako planowanie osiedli.

Świat na drodze ku wojnie ETAP I – remilitaryzacja 1922 r. – Układ w Rapallo- traktat o ustanowieniu stosunków dyplomatycznych i gospodarczych pomiędzy Rosyjską FSRR i Niemcami. Układ został uzupełniony tajnym porozumieniem wojskowym: Niemcy zobowiązały się do zaopatrzenia Rosjan w broń, amunicję, rozbudowanie radzieckiego przemysłu zbrojeniowego przez specjalistów niemieckich oraz udzielenie wysokich kredytów na zbrojenia w zamian za udostępnienie Niemcom radzieckich poligonów zlokalizowanych nad rzeką Wołgą i Kamą dla zakazanych traktatem wersalskim rodzajów broni pancernych, lotniczych i gazowych.

Świat na drodze ku wojnie Pozostałe elementy remilitaryzacji: Rozwój produkcji zbrojeniowej (zwłaszcza po odzyskaniu Zagłębia Saary) Budowa zakładów zbrojeniowych ( zmniejszenie bezrobocia z 6 mln w 1933 roku do 1,2 mln w 1937 roku) Przekształcenie Raichswehry w Wehrmacht (1935) i rozbudowa liczebności armii 1935 – wprowadzenie obowiązkowej służby wojskowej – budowanie kadr rezerwy dla sił zbrojnych III Rzeszy

Świat na drodze ku wojnie Rozwój broni pancernej i lotnictwa (Luftwaffe) – które miały w przyszłości stanowić trzon sił zbrojnych III Rzeszy i przyczynić się do zwycięstwa Niemiec Tworzenie nowoczesnych rozwiązań organizacyjnych np. zmechanizowane oddziały piechoty – szybkie przemieszczanie się sił szturmowych Na przełomie 1938/1939 – w związku z fiaskiem rozmów z Wielką Brytanią na których poparcie Niemcy liczyły – rozpoczął się szybki proces unowocześniania i rozbudowy marynarki wojennej

Świat na drodze ku wojnie ETAP II –ANSCHLUSS AUSTRII Austriaccy faszyści zwrócili się do III Rzeszy z prośbą o przysłanie wojsk – 12 marca 1938 roku wkroczyły one na terytorium Austrii – ogłoszono ANSCHLUSS – przyłączenie Austrii do III Rzeszy. Aby ostatecznie przypieczętować "zjednoczenie" Austrii z Rzeszą, Hitler wyznaczył na 10 kwietnia 1938 roku plebiscyt - na "tak" oddano w Niemczech - 99% głosów, zaś w Austrii - 99,7%. Wielkie Niemcy zostały uznane m.in. przez Wielką Brytanię i Francję.

Świat na drodze ku wojnie ETAP III – Układ w Monachium Kolejnym celem Hitlera stała się Czechosłowacja, gdzie na przygranicznych terenach zamieszkiwało ok. 3 mln Niemców, co stanowiło około ¼ ludności tego kraju. Zachęcani przez władze niemieckie zaczęli oni starania o uzyskanie autonomii i coraz mocniej sprzeciwiali się rządom Pragi. Gdy ostatecznie Czesi zdecydowali się nadać Niemcom autonomię, Ci zaczęli domagać się przyłączenia do III Rzeszy – ich roszczenia poparł Hitler.

Świat na drodze ku wojnie Wobec napiętej sytuacji, która groziła wybuchem kolejnej wojny z propozycją pokojowego rozwiązania konfliktu wystąpiły mocarstwa zachodnie. W dniach 29-30 września 1938 roku w Monachium odbyła się konferencja wielkich mocarstw: Wielka Brytania – premier Neville Chamberlain Francja – premier Edouard Daladier Włochy – Banito Mussolini III Rzesza – Adolf Hitler 30 września 1938 roku podpisany został układ na mocy, którego Sudety zostały włączone do Niemiec (Czechosłowacja utraciła 1/5 terytorium, ¼ ludności i 40% potencjału gospodarczego).

Świat na drodze ku wojnie ETAP IV – zajęcie Czechosłowacji Osłabienie Czechosłowacji postanowili wykorzystać słowaccy nacjonaliści (z księdzem Jozefem Tiso na czele), którzy postanowili stworzyć własne państwo i proklamowali niepodległość Słowacji - Hitler poparł słowackie dążenia i wystąpił przeciwko Czechom. 15 marca 1939 roku do stolicy Czechosłowacji wkroczyły niemieckie wojska a zajęty obszar został przekształcony w Protektorat Czech i Moraw. Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska Republika Słowacka.

Świat na drodze ku wojnie 25 października 1936 roku traktat o przyjaźni między Włochami i Niemcami 25 listopada 1936 roku w Berlinie, układ podpisany przez przedstawicieli rządów Niemiec i Japonii 27 września 1940 roku pakt podpisany przez Niemcy, Włochy i Japonię w Berlinie