Uwarunkowania prawne realizacji studiów technicznych Edward Jezierski Seminarium „Kształcenie inżynierów w dwustopniowym systemie studiów” Warszawa, 15 marca 2011 r.

Trochę historii – Druga Rzeczpospolita Pierwszym aktem prawnym regulującym kształcenie inżynierów była Ustawa z dn. 21 września 1922 r. w przedmiocie tytułu inżyniera (Dz. U. R.P. 1922 nr 90 poz. 823). „Art. 1. Tytuł inżyniera jest stopniem akademickim, nabywanym w wydziałach technicznych szkół akademickich z ewentualnym oznaczeniem specjalności, zależnie od rodzaju wydziału akademickiego, jak np.: „inżynier dróg i mostów”, „inżynier hydrotechniki”, „inżynier górniczy”, „inżynier wojskowy” i t.d.” „Art. 3. Prawo nadawania tytułu inżyniera przysługuje radom wydziałów technicznych w szkołach akademickich, a wydziałowi filozoficznemu Uniwersytetu Jagiellońskiemu dla studium rolniczego w miejsce tytułu magistra.”

Po II Wojnie Światowej (1) Dekret Rady Ministrów z dnia 3 lutego 1947 o stopniu inżyniera (Dz. U. R.P. 1947 nr 17 poz. 67) wprowadził nowe nazewnictwo i uregulowania prawne: Art.1. Stopień inżyniera jest stopniem zawodowym; związany ze stopniem tytuł uzupełnia się przez określenie specjalności. Art. 2. Stopień inżyniera uzyskują osoby, które ukończyły studia w zakresie nauk technicznych, rolnictwa, ogrodnictwa i leśnictwa w szkołach akademickich lub w szkołach wyższych nieakademickich, na podstawie programów i porządku studiów i egzaminów przepisanych przez Ministra Oświaty dla uzyskania stopnia inżyniera. Art.10. Do czasu wprowadzenia w życie przewidzianych w art. 2 przepisów o studiach na stopień inżyniera absolwenci szkół akademickich, którzy według przepisów dotychczasowych otrzymują stopień inżyniera, będą otrzymywali stopień inżyniera właściwej specjalności i magistra odpowiednich nauk.

Po II Wojnie Światowej (2) Studia na kierunkach technicznych od roku 1948/9 były prowadzone jako dwustopniowe. Po zaliczeniu pierwszego okresu studiów trwającego 6 semestrów oraz po odbyciu półrocznej praktyki student uzyskiwał stopień zawodowy inżyniera. Po zaliczeniu drugiego okresu trwającego 4 semestry ich absolwent uzyskiwał tytuł magistra nauk technicznych. Warto podkreślić, że w owym czasie funkcjonowała Ustawa z dn. 28 stycznia 1948 r. o stopniu inżyniera (Dz. U. 1948 nr 10 poz.68). Ustawa ta powielała zapisy wspomnianego Dekretu oraz uchylała Ustawę z 1922 roku. Art.10. Uzyskanie stopnia inżyniera na zasadzie niniejszej ustawy jest dowodem poziomu wykształcenia przypisanego dla I kategorii urzędników …”

Po II Wojnie Światowej (3) W roku 1952 dokonano reorganizacji studiów na kierunkach technicznych i ich pierwszy stopień przedłużono do czterech lat, a studia drugiego stopnia skrócono do półtora roku. Uczelnie wyższe funkcjonowały w tym czasie w oparciu o zasady określone w Ustawie o szkolnictwie wyższym i o pracownikach nauki z dn. 15 grudnia 1951 r. (Dz. U. 1952 nr 6 poz. 38). Niektóre zapisy tej ustawy: Art. 22. 1. Studia w szkołach wyższych mogą mieć dwa stopnie. 2. Studia pierwszego stopnia kształcą pracowników o najwyższym w danym zawodzie poziomie kwalifikacji zawodowych. 3. Studia drugiego stopnia kształcą kandydatów na pracowników nauki oraz przygotowują innych pracowników do samodzielnej pracy badawczej przy wykonywaniu swego zawodu.

Po II Wojnie Światowej (4) Art. 24. 1. Szkoły wyższe wydają po ukończeniu studiów stopnia pierwszego dyplomy ukończenia studiów, z którymi może być związane nadanie tytułu zawodowego. 2. Po ukończeniu studiów stopnia drugiego lub równorzędnych szkoły wyższe wydają dyplomy, stwierdzające ukończenie tych studiów i uzyskanie tytułu magistra, lekarza lub inżyniera magistra. 3. Wykaz szkół uprawnionych do nadawania dyplomów o ukończeniu studiów drugiego stopnia i nazwy tytułów zawodowych łączących się z ukończeniem studiów …. zatwierdza Prezydium Rządu na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego. Ustawę o stopniu inżyniera z 1948 r. uchylono ostatecznie w roku 1956 i od tego czasu kształcenie na studiach technicznych regulują kolejne ustawy dotyczące całego szkolnictwa wyższego.

Lata pięćdziesiąte Na początku lat pięćdziesiątych powołano kilka wieczorowych szkół inżynierskich. Bardzo duży udział w ich utworzeniu miały środowiska inżynierów skupionych w terenowych strukturach Naczelnej Organizacji Technicznej. W każdej z tych uczelni prowadzono kształcenie na poziomie zawodowym. Studia trwały 8 semestrów. Absolwenci wieczorowych szkół inżynierskich, „wyróżniający się zdolnościami, uzyskanymi wynikami studiów oraz wykazujący zamiłowanie do pracy naukowo-badawczej” mogli być przyjęci na studia drugiego stopnia szkół dziennych. Od roku akademickiego 1954/5 rozpoczęto również kształcenie na studiach zaocznych, przeznaczonych dla osób łączących studia w szkole wyższej z pracą zawodową. Studia te „były równorzędne odpowiednim studiom zwykłym, a ich ukończenie dawało te same uprawnienia”. Cykl kształcenia inżynierów w tym trybie trwał 5 lat.

Lata 60. i 70. XX w. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych utworzono wyższe szkoły inżynierskie, które w większości powstały na bazie dotychczasowych wieczorowych szkół inżynierskich. Prowadzono w nich studia dzienne, wieczorowe i zaoczne kończące się tytułem zawodowym inżyniera odpowiedniego kierunku studiów W okresie dalszych dwudziestu lat szkoły te w zdecydowanej większości podniesiono do rangi politechnik. W tych uczelniach realizowano studia inżynierskie oraz studia dzienne 5-cio letnie prowadzące do uzyskania tytułu magistra inżyniera. Do końca lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku programy studiów na określonym kierunku były narzucane centralnie, w wyjątkowych przypadkach szkoły wyższe uzyskiwały zgodę na prowadzenie zróżnicowanych programów. Centralnie też określano nazwy kierunków studiów, a także nazwy specjalności.

Kolejne ustawy Z 5 listopada 1958 r. o szkołach wyższych (Dz. U. nr 68 poz. 336). Z 4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 14 poz. 113). Z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 65 poz. 385). Z 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych (Dz. U. nr 96 poz. 590) Z 20 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o szkolnictwie wyższym, ustawy o wyższych szkołach zawodowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 85 poz. 924) Z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 164 poz. 1365).

Powolna liberalizacja kształcenia na studiach technicznych W latach siedemdziesiątych na liście ministerialnej było 17 kierunków technicznych. W latach osiemdziesiątych następuje proces liberalizacji programowych w kształceniu inżynierów. Przy Ministerstwie Edukacji Narodowej powołano zespoły dydaktyczno-naukowe, które opracowywały programy ramowe dla poszczególnych kierunków studiów. Były one podstawą tworzenia zróżnicowanych programów studiów w poszczególnych uczelniach. Szczegółowy program opracowany przez uczelnię musiał uzyskać akceptację odpowiedniego zespołu dydaktyczno-naukowego MEN.

Lata 1985 – 2005 (1) Standardem stały się przede wszystkim studia dzienne 5-cio letnie prowadzące do tytułu zawodowego magistra inżyniera oraz studia inżynierskie wieczorowe lub zaoczne. Studia magisterskie uzupełniające były realizowane z reguły w trybie zaocznym. Odejście od sztywnych siatek kształcenia skutkuje pojawianiem się nowych specjalności na kierunkach technicznych. Np. na kierunku elektrotechnika prowadzono ponad 20 różnych specjalności. Uczelnie uzyskały także prawo do samodzielnego ustalania limitów przyjęć na studia. Na studia wieczorowe i zaoczne mogły być przyjmowane osoby niepracujące. W efekcie tych uregulowań rozpoczął się systematyczny przyrost liczby studentów. Określono wymagania kadrowe upoważniające do prowadzenia kierunku studiów. Utworzono komisje akredytacyjne PKA i KAWSZ.

Ważniejsze aktualne uregulowania Wśród 118 kierunków studiów ponad 30 to kierunki techniczne. Nazwy kierunków na I i II stopniu są takie same. W 35 standardach ministerialnych występują odwołania do kryteriów FEANI, w postaci: „przy tworzeniu programów nauczania mogą być stosowane kryteria FEANI”. Rozp. MNiSW z dn. 12-07-2007 w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia … : § 11.2 Programy nauczania na studiach inżynierskich powinny zawierać przedmioty techniczne, rolnicze lub leśne, stanowiące nie mniej niż 50% ogólnej liczby godzin zajęć. 3. Przynajmniej 50% zajęć na studiach inżynierskich powinny stanowić ćwiczenia audytoryjne, laboratoryjne, projektowe lub terenowe.

Ważniejsze aktualne uregulowania c.d Dość łagodne wymagania kadrowe: 3+6 dla I stopnia i 6+6 dla drugiego stopnia (Rozp. MNISW z 27 lipca 2006 r.) Kryteria zaliczania nauczycieli akademickich do minimum kadrowego precyzyjnie określono w Uchwale Prezydium Państwowej Komisji Akredytacyjnej nr 617/2007 z dnia 5 lipca 2007 r. Stosunek liczby nauczycieli akademickich, stanowiących minimum kadrowe dla danego kierunku studiów, do liczby studentów na tym kierunku nie może być mniejszy niż: … 1:80 — dla kierunków studiów technicznych (Rozp. MNISW z 27 lipca 2006 r.)

Co przynoszą zmiany Ustawy w 2011 r. Nowe definicje: kierunku studiów, obszaru kształcenia, programu kształcenia, efektów kształcenia zgodnych z Krajowymi Ramami Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, kwalifikacji pierwszego, drugiego, trzeciego stopnia oraz kwalifikacji podyplomowych. Zróżnicowanie profili kształcenia: profil praktyczny, obejmujący moduł zajęć służących zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych profil ogólnoakademicki, obejmujący moduł zajęć służących zdobywaniu przez studenta pogłębionych umiejętności teoretycznych; Zwiększenie samodzielności i odpowiedzialności uczelni w kształtowaniu programów studiów.

Co przynoszą zmiany Ustawy w 2011 r. Obowiązek monitorowania przez uczelnie karier zawodowych absolwentów. Nowe uregulowania określające okres trwania studiów I stopnia; „1. Studia licencjackie trwają sześć lub siedem semestrów, a studia inżynierskie siedem lub osiem semestrów. 2. Do okresu studiów pierwszego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich zalicza się praktykę zawodową studenta.”; Poprawka Senatu: "1. Studia licencjackie trwają co najmniej sześć semestrów, a studia inżynierskie co najmniej siedem semestrów."; Poszerzenie możliwości prowadzenia studiów wspólnych przez różne uczelnie i instytucje naukowe, w tym z udziałem zagranicznych uczelni i instytucji naukowych oraz z udziałem podmiotów gospodarczych (studia o profilu praktycznym).

Uwagi końcowe Aktualne regulacje prawne dotyczące kształcenia na kierunkach technicznych są mało precyzyjne. Potrzebny jest wspólny lobbing uczelni technicznych i stowarzyszeń naukowo-technicznych na rzecz obrony tytułu inżyniera. Byłoby wskazane aby przy tworzeniu nowych zapisów regulujących kształcenie na studiach technicznych (rozporządzeń do Ustawy z roku 2011) brano pod uwagę 90-letnie doświadczenia polskich uczelni.