BEZPIECZEŃSTWO POWODZIOWE. ZARYS PROJEKTU BADAWCZEGO: KOMPONENTY NAUKOWE I METODYCZNE SYSTEMOWEJ OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ ZBIGNIEW KLEDYŃSKI - PW KAZIMIERZ BANASIK – SGGW Warszawa, 08.09.2010r.

Powódź to zjawisko przyrodniczo-gospodarcze, najczęściej wynikające z wezbrania rzeki lub potoku, przynoszące szkody gospodarcze i społeczne. Nie każde wezbranie generuje powódź, nie każda powódź wynika z wezbrania naturalnego cieku wodnego.

„DYREKTYWĄ POWODZIOWĄ” Dnia 26 listopada 2007 r. weszła w życie Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, zwana: „DYREKTYWĄ POWODZIOWĄ”   Dyrektywa Powodziowa jest ważnym uzupełnieniem wcześniejszego prawodawstwa wspólnotowego w zakresie gospodarowania wodami; jest równorzędna i w pełni spójna z Dyrektywą 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 23.10.2000 r. ustanawiającą ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, zwaną „RAMOWĄ DYREKTYWĄ WODNĄ” (RDW).

Według Dyrektywy Powodziowej - POWÓDŹ - oznacza czasowe pokrycie wodą terenu, który normalnie nie jest pokryty wodą. Definicja obejmuje powodzie wywołane przez rzeki, potoki górskie, śródziemnomorskie okresowe cieki wodne oraz powodzie sztormowe na obszarach wybrzeża, natomiast może nie uwzględniać powodzi wywołanych przez systemy kanalizacyjne.

W powyższym kontekście ważnym pojęciem jest - RYZYKO POWODZIOWE – które oznacza kombinację prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i związanych z powodzią potencjalnych negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.

Dlaczego powstała Dyrektywa Powodziowa? - Statystyki powodziowe ubiegłego stulecia (Europa: 9500 ofiar, ok. 70 miliardów euro szacowanych strat) - Zmiany klimatyczne, zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi (zwiększona intensywność opadów, podniesienie poziomu mórz) - Niewłaściwe zagospodarowanie terenu obszarów zalewowych, dorzecza (ograniczona zdolność gruntu do wchłaniania wód powodziowych) - Erozja wybrzeży morskich - Zagrożenie skażeniami środowiska naturalnego - Pominięcie kwestii powodziowych w RDW

Częstość powodzi w Europie w latach 1998-2005 Źródło: (EEA)

Cele Dyrektywy Powodziowej: - Ograniczanie ryzyka powodziowego i zmniejszanie następstw powodzi w państwach Unii Europejskiej - Dążenie do właściwego zarządzania ryzykiem, jakie może stwarzać powódź dla ludzkiego zdrowia, środowiska, działalności gospodarczej i dziedzictwa kulturowego - Nałożenie zobowiązań na państwa członkowskie, polegających na konieczności opracowania wstępnej oceny ryzyka powodziowego, map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego i planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz ich publicznego udostępnienia - Przygotowanie obywateli, jak należy sobie radzić w przypadku wystąpienia powodzi

Harmonogram Wdrażania Dyrektywy Powodziowej

Mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego Do grudnia 2013 roku, państwa członkowskie sporządzą mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, dla obszarów, na których stwierdzi się istnienie dużego ryzyka powodziowego, wyznaczonych na podstawie wstępnej oceny ryzyka powodziowego. Na mapach tych mają być wskazane obszary, w których prawdopodobieństwo powodzi jest: - niskie (w tym obszary, na których powódź będzie miała charakter zdarzenia ekstremalnego); - średnie (występowanie powodzi nie częściej niż co 100 lat); - wysokie. Na mapach zagrożenia powodziowego należy przedstawić zasięg powodzi, zgodnie z ww. scenariuszami; głębokość wody lub poziom zwierciadła wody, a tam gdzie to stosowne prędkość przepływu wody lub odpowiednie natężenie przepływu wody.

Mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego c.d. Uzupełnieniem map zagrożenia powodziowego będą szacunkowe mapy ryzyka powodziowego, określające potencjalne szkody związane z powodzią. Muszą one uwzględniać informacje na temat szacunkowej liczby mieszkańców potencjalnie dotkniętych powodzią, rodzaju działalności gospodarczej i ważnych instalacjach na danym obszarze, jak też inne, istotne dla konkretnego obszaru informacje dodatkowe.

Plany zarządzania ryzykiem powodziowym Do grudnia 2015 roku na podstawie map ryzyka powodziowego sporządzone zostaną plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Plany te, skoordynowane na poziomie obszaru dorzecza, muszą obejmować wszystkie aspekty zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności działania ukierunkowane na zapobieganie, ochronę i właściwe przygotowanie, w tym prognozowanie powodzi i systemy wczesnego ostrzegania, z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych obszarów dorzecza.

Mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego c.d. Zgodnie z dyrektywą, dla obszarów, gdzie występuje lub może wystąpić istotne ryzyko powodzi, ustalone zostaną odpowiednie cele zarządzania ryzykiem powodziowym, kładące nacisk na ograniczenie potencjalnych negatywnych konsekwencji powodzi przy wykorzystaniu w możliwych przypadkach nietechnicznych środków ochrony przeciwpowodziowej.

Mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego c.d. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym uwzględniać będą m. in. analizę kosztów i korzyści, zasięg powodzi i trasy przejścia fali powodziowej, obszary o potencjalnych możliwościach retencyjnych, a także cele środowiskowe zawarte w Ramowej Dyrektywie Wodnej, zasady gospodarowania wodą i gruntami, elementy planowania przestrzennego i zagospodarowania terenu, ochronę przyrody oraz żeglugę i infrastrukturę portową.

Mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego c.d. W dłuższej perspektywie czasowej zakłada się, iż ocena ryzyka powodziowego będzie modyfikowana i dostosowywana do zmieniających się warunków w obszarach dorzeczy, również tych związanych ze zmianą klimatu czy częstotliwością występowania powodzi. Przeglądy/aktualizacje dokumentów planistycznych mają następować co 6 lat.

Koordynacja z Dyrektywą 2000/60/WE, informowanie społeczeństwa i konsultacje społeczne - Państwa członkowskie zobligowane są do podjęcia działań zmierzających do skoordynowania niniejszej Dyrektywy z Ramową Dyrektywą Wodną, w tym planów zarządzania ryzykiem powodziowym z opracowywaniem planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy. - Państwa członkowskie zobowiązane są podać do publicznej wiadomości wstępną ocenę ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego oraz plany zarządzania ryzykiem powodziowym.

Potrzeba wsparcia działań? Struktura działań zapisanych w Dyrektywie Powodziowej jest czytelna i zrozumiała, ale wymaga opracowania szczegółowych metodyk postępowania, ich powszechnego wdrożenia oraz permanentnego doskonalenia, gdyż zarządzanie ryzykiem powodziowym ma charakter procesu, a nie jednorazowej akcji.

Nowoczesna ochrona przeciwpowodziowa ma charakter systemowy i obejmuje co najmniej kilka powiązanych ze sobą kompleksów zagadnień. Są to w szczególności: zagadnienia przyrodnicze, zagadnienia techniczne, zagadnienia ekonomiczne, zagadnienia prawne, zagadnienia społeczne,

Kto może udzielić takiego wsparcia? Wyższe uczelnie techniczne, a także te, które obok technicznych rozwijają nietechniczne kierunki kształcenia, dysponują potencjałem kompetencji i bazą naukowo-badawczą, niezbędną do tworzenia naukowych komponentów systemowej ochrony przeciwpowodziowej. W interesie społecznym i władzy wodnej jest, aby ten potencjał wykorzystać kompleksowo i adekwatnie do celów polityki wodnej Państwa.

Struktura proponowanego projektu Otwarta Uwzględniająca potrzeby Wykorzystująca dotychczasowe osiągnięcia Merytorycznie spójna Kompleksowa

Zarys zawartości projektu A. Kompleks zagadnień przyrodniczych: 1. Meteorologiczne uwarunkowania zasilania zlewni rzecznych w warunkach zmian klimatycznych a. Poszerzenie możliwości krajowego systemu numerycznej prognozy meteorologicznej b. Prace studialne – analizy sytuacji powodziowych z wykorzystaniem modelowania c. Prognozy długookresowe – oceny ryzyka powodziowego d. …

Zarys zawartości projektu A. Kompleks zagadnień przyrodniczych c.d.: 2. Określanie przepływów maksymalnych prawdopodobnych (WQp%) i maksymalnych wiarygodnych powodzi (PMF) w warunkach zmian klimatycznych i antropogenicznych w zlewniach rzecznych oraz możliwości redukcji przepływów a. Opracowanie metodyki (modelu) wyznaczania reakcji małych zlewni (niekontrolowanych) na opad maksymalny w warunkach zmian użytkowania terenu: w zlewniach rolniczych w zlewniach zurbanizowanych

Zarys zawartości projektu A. Kompleks zagadnień przyrodniczych c. d Zarys zawartości projektu A. Kompleks zagadnień przyrodniczych c.d. pkt 2: b. Opracowanie metodyki weryfikacji istniejących przepływów maksymalnych prawdopodobnych w zlewniach kontrolowanych, wynikającej ze wzbogacania materiału wyjściowego i zmieniających się uwarunkowań (klimatycznych i użytkowania terenu). c. Transport rumowiska w okresie wezbrań d. Zagospodarowanie przeciwpowodziowe zlewni rzecznej e. Hydrauliczne skutki zmian klimatycznych dla dolin rzecznych z zabudową hydrotechniczną f. Zastosowanie modelu hydrodynamicznego do analizy optymalnego użytkowania doliny rzecznej dla potrzeb ochrony przeciwpowodziowej g. Prognostyczny model zlewni w celach wspomagania decyzji w warunkach powodziowych h. …

Zarys zawartości projektu B. Kompleks zagadnień technicznych: 1. Opracowanie metodyk i sposobów oceny stanu technicznego i funkcjonalnego budowli przeciwpowodziowych na potrzeby szacowania ryzyka powodziowego a. doskonalenie metod oceny stanu technicznego i bezpieczeństwa obwałowań przeciwpowodziowych w powiązaniu z szacowaniem prawdopodobieństwa przerwania wałów (elementy analizy ryzyka, tj. prawdopodobieństwo przerwania w zależności od różnych stanów wyjściowych i scenariuszy rozwoju sytuacji powodziowej) b. doskonalenie zasad gospodarowania wodą na zbiornikach retencyjnych w aspekcie ochrony przeciwpowodziowej, w tym zasad współpracy zbiorników i operacyjnego zarządzania dostępną rezerwą przeciwpowodziową c. …

Zarys zawartości projektu B. Kompleks zagadnień technicznych c.d.: 2. Trwałość obiektów budowlanych w aspekcie zagrożeń powodziowych a. analiza zachowania się i przyczyn awarii budowli hydrotechnicznych w okresie powodzi. Weryfikacja wytycznych do projektowania b. ochrona konstrukcji budowlanych przed destrukcyjnym wpływem wody powodziowej. Zasady projektowania c. ograniczanie zagrożeń osuwiskowych d. … 3. Usuwanie skutków powodzi a. remonty i odbudowa infrastruktury technicznej oraz zabudowy b. rekultywacja gleb po powodzi i przywrócenie ich produktywności c. …

Zarys zawartości projektu C. Kompleks zagadnień ekonomicznych: 1. Metodyki i analizy na potrzeby określania ryzyka powodziowego i zarządzania nim a. opracowanie rekomendowanych metod szacowania strat powodziowych bezpośrednich: w ludziach, obiektach budowlanych, użytkach rolnych, zasobach przyrodniczych oraz pośrednich: utraconej produkcji, kosztach akcji ratowniczych itp., a także strat niematerialnych: trauma psychiczna itp. w powiązaniu z przestrzennym rozkładem potencjalnej powodzi i jej parametrami (głębokości zalania, prędkości wody, czas zalania, rodzaj obiektu itp.) b. opracowanie podstaw metodycznych analizy kosztów i korzyści technicznych i nietechnicznych przedsięwzięć z zakresu ochrony przed powodzią, z uwzględnieniem wyceny wartości środowiskowych

Zarys zawartości projektu C. Kompleks zagadnień ekonomicznych: 1. Metodyki i analizy na potrzeby określania ryzyka powodziowego i zarządzania nim, c.d. c. analiza i rekomendacje źródeł finansowania instrumentów (działań) ochrony przeciwpowodziowej - w myśl zasady zwrotu kosztów usług wodnych (np. opłaty adiacenckie od gruntów chronionych, podatek katastralny na terenach chronionych, ubezpieczenia itp.) d. opracowanie metodyki zarządzania ryzykiem powodziowym, w tym katalogu instrumentów oraz ich charakterystyk techniczno-ekonomicznych e. racjonalizacja środków ochrony przed powodzią w aspekcie skutków środowiskowych i ekonomicznych f. …

Zarys zawartości projektu D. Kompleks zagadnień prawnych: 1. Wsparcie kompleksowej implementacji prawa wspólnotowego z zakresu gospodarki wodnej do prawodawstwa krajowego a. … 2. Ocena społecznych i prawnych skutków regulacji prawnych w zakresie powodzi wraz z analizą niezbędnych zmian w tym zakresie. Projekty legislacji szczegółowych a. opracowanie projektów aktów prawnych umożliwiających stosowanie różnorodnych instrumentów ochrony przeciwpowodziowej, w tym wprowadzenie obligatoryjności uwzględniania map ryzyka powodziowego i planów zarządzania tym ryzykiem do planów zagospodarowania przestrzennego b. …

Zarys zawartości projektu E. Kompleks zagadnień społecznych: 1. Edukacja społeczna w zakresie zagrożeń powodziowych i sposobów przeciwdziałania następstwom powodzi a. kreowanie kadr dla gospodarki wodnej, w tym opracowanie i wdrożenie kierunków kształcenia z zakresu inżynierii i gospodarki wodnej, nadanie im statusu kierunków zamawianych b. opracowanie programów kształcenia (obowiązkowych i fakultatywnych), na różnych poziomach edukacji, podejmujących problematykę ochrony przed powodzią b. opracowanie poradników i podręczników na temat ochrony przeciwpowodziowej, dedykowanych różnym środowiskom: Straż Pożarna, Policja, ratownictwo medyczne, samorządy, grupy ludności itp. c. opracowanie filmów, programów telewizyjnych i audycji radiowych d. …

Zarys zawartości projektu F. Inne zagadnienia: 1. Współpraca międzynarodowa w kontekście transgranicznych działań prewencyjnych i zarządzania kryzysowego a. … 2. Zarządzenie kryzysowe a. rekomendacje dotyczące zarządzania kryzysowego przed, w trakcie i po powodzi – synteza zagadnień

Co dalej? Uzupełnienie tematyki projektu ze strony zainteresowanych uczelni, instytutów i zespołów badawczych Uwzględnienie dodatkowych oczekiwań potencjalnego odbiorcy – beneficjenta Opracowanie kompleksowej oferty merytorycznej Określenie źródeł finansowania i formy realizacji projektu

Dziękujemy za uwagę