Polityka spójności 2014-2020

Na czym polega polityka spójności? Pomaga w wyrównaniu warunków ekonomicznych i społecznych regionów Unii, zwłaszcza obszarów wiejskich, w celu wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Jest częścią składową unijnej strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Cele polityki spójności Konwergencja Podniesienie konkurencyjności regionów i zatrudnienia Europejska współpraca terytorialna

Konwergencja Konwergencja = spójność Wsparcie rozwoju infrastruktury oraz potencjału gospodarczego i ludzkiego najbiedniejszych regionów ~ 82 % wszystkich wydatków w ramach funduszy strukturalnych

Podniesienie konkurencyjności regionów i zatrudnienia Wsparcie innowacji i badań naukowych, zrównoważonego rozwoju oraz szkoleń zawodowych w mniej rozwiniętych regionach  ~ 16 % wydatków w ramach funduszy strukturalnych

Europejska współpraca terytorialna Wspieranie, promocja i realizacja wspólnych projektów o charakterze międzynarodowym na terytorium całej Unii Europejskiej

Podsumowując… Polityka spójności polega na wspieraniu wzrostu gospodarczego, społecznego (np. walka z bezrobociem) i przestrzennego (m.in. poprawa komunikacji szynowej, drogowej i lotniczej).

Krótka historia W Traktacie Rzymskim znajduje się stwierdzenie, że należy zmniejszać różnice między regionami, ale nie towarzyszyły temu konkretne polityki - uważano, że sama integracja wystarczy Raport Wernera (lata 70-te) wyraźnie stwierdza, że w warunkach unii walutowej, polityki regionalne nie mogą być wyłącznie domeną budżetów narodowych; stwierdzono, że nie może istnieć Wspólnota, w której różnice pomiędzy standardami życia są znaczne

Krótka historia 1972 – szczyt w Paryżu-formalna zgoda na utworzenie Funduszu Rozwoju Regionalnego 1975 - FRR- pierwszy fundusz, który formalnie miał odnosić się do problemów nierówności pomiędzy regionami Jednolity Akt Europejski a później Traktat z Maastricht podkreślały znaczenie spójności

Które kraje otrzymują wsparcie? UE określa, które kraje otrzymują unijne fundusze na podstawie poziomu PKB kraju. PKB per capita < 75% średniej w UE Jeśli wszystkie regiony w kraju spełniają ten warunek, cały kraj dostaje wsparcie finansowe w postaci funduszy (np. Polska). Są też kraje, których jedynie część regionów objęta jest pomocą finansową (np. wschodnia część Niemiec).

NUTS NUTS = Nomenclature of Units for Territorial Statistics (pol. Nomenklatura Jednostek Statystyki Terytorialnej) NUTSy to obszary, na które podzielona jest Unia Europejska. Taki podział pomaga w wyselekcjonowaniu regionów, które potrzebują wsparcia finansowego (dzięki możliwości porównywania danych statystycznych).

Klasyfikacja NUTS NUTS 1 - regiony - grupujące województwa (6); NUTS 2 – makroregiony - województwa (16); NUTS 3 - podregiony - zgrupowanie kilku powiatów (45); NUTS 4 - powiaty i miasta na prawach powiatu (379); NUTS 5 - gminy (2489).

Regiony kwalifikujące się do wsparcia finansowego UE

Instrumenty polityki spójności Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Fundusz Spójności

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Wyrównywanie różnic w stosunku do regionów bogatszych, lepiej rozwiniętych. EFRR finansuje wszystkie programy unijne, które mają na celu pomoc opóźnionym w rozwoju regionom. Dzięki niemu Unia Europejska wspiera rozwój i tworzenie nowych miejsc pracy, wpływając pozytywnie na rozwój gospodarczy.

Dziedziny finansowane z EFRR inicjatywy na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, jak też działalności małych i średnich przedsiębiorstw rentowne inwestycje produkcyjne umożliwiające tworzenie lub utrzymywanie trwałego zatrudnienia, infrastruktura, rozwój turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury, ochrona i poprawa stanu środowiska, rozwój społeczeństwa informacyjnego.

Europejski Fundusz Społeczny Pomaga w organizacji i finansowaniu szkoleń, warsztatów, kursów doszkalających. Celem jest poprawa jakości i dostępności miejsc pracy i możliwości zatrudnienia w Unii Europejskiej.

Dziedziny finansowane z EFS promocja aktywnej polityki rynku pracy mającą na celu przeciwdziałanie i zapobieganie bezrobociu, przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego,  kształcenie ustawicznym,  doskonalenie kadr gospodarki, rozwój przedsiębiorczości, zwiększenie dostępu i uczestnictwa kobiet na rynku pracy.

Fundusz Spójności Wspiera dwa sektory: transportu i środowiska. Głównymi odbiorcami pomocy w ramach Funduszu Spójności są jednostki samorządu terytorialnego, tworzone przez nie związki gmin lub inne podmioty publiczne, np. przedsiębiorstwa komunalne będące własnością gminy.

Fundusz Spójności Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej w 2004 roku Polska otrzymała najwięcej środków z tego funduszu wśród wszystkich członków Unii Europejskiej. Fundusz Spójności nie zalicza się do funduszy strukturalnych – pomoc finansową w jego ramach otrzymują kraje, a nie poszczególne regiony PNB per capita < 90% średniej w UE

Dziedziny finansowane z FS poprawa jakości wód powierzchniowych, polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do picia, racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi, poprawa jakości powietrza, zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, zapewnienie spójności sieci komunikacyjnej kraju i poszczególnych regionów z innymi krajami Europy, rozwój bezpiecznej infrastruktury drogowej.

Polityka spójności 2014-2020 Budżet: 351,8 mld euro Cele: inwestycje w europejskich regionach i miastach, a także w gospodarkę realną; poza tym walka ze zmianą klimatu, uporanie się z problemem zależności energetycznej oraz ograniczenie ubóstwa i wykluczenia społecznego.

Zmiany w stosunku do polityki spójności 2007-2013 1. Trzy kategorie regionów: Regiony słabiej rozwinięte (PKB na mieszkańca < 75% średniej unijnej) Regiony przejściowe (PKB na mieszkańca na poziomie między 75% a 90%) Regiony lepiej rozwinięte (PKB na mieszkańca > 90% średniej unijnej)

Zmiany w stosunku do polityki spójności 2007-2013 2. Kierowanie środków do kluczowych sektorów wzrostu: Inwestycje realizowane w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) będą dotyczyć czterech głównych celów: innowacji i badań, agendy cyfrowej, wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz gospodarki niskoemisyjnej, w zależności od kategorii regionu (słabiej rozwinięty: 50%, w okresie przejściowym: 60% oraz lepiej rozwinięty: 80%). Na wspomniane sektory przeznaczona zostanie kwota blisko 100 mld EUR, z czego co najmniej 23 mld EUR na wsparcie procesu przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną (efektywność energetyczna i odnawialne źródła energii). W tym kontekście istnieją odrębne zobowiązania dotyczące przeznaczania środków z EFRR (regiony słabiej rozwinięte: 12 %, w okresie przejściowym: 15 % oraz lepiej rozwinięte: 20 %). Około 66 mld euro zostanie zainwestowanych w priorytetowe transeuropejskie połączenia kolejowe i w realizację głównych projektów w zakresie infrastruktury ochrony środowiska w ramach Funduszu Spójności. Za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) polityka spójności wniesie znaczący wkład w osiąganie priorytetowych celów UE w dziedzinie zatrudnienia, np. poprzez szkolenia i uczenie się przez całe życie, edukację i włączenie społeczne (co najmniej 20 % środków z EFS będzie obowiązkowo przeznaczanych w każdym państwie członkowskim na wsparcie tego celu). Przydział środków w ramach EFS zostanie ustalony zgodnie z potrzebami każdego państwa członkowskiego, z zastrzeżeniem wcześniej ustalonego minimalnego poziomu, co w efekcie da całkowitą kwotę w wysokości co najmniej 70 mld EUR. Nowa inicjatywa na rzecz zatrudnienia młodzieży, powiązana z EFS i warta co najmniej 6 mld EUR, będzie służyć wdrażaniu gwarancji dla młodzieży.

Zmiany w stosunku do polityki spójności 2007-2013 3. Ustalenie jasnych, przejrzystych, wymiernych celów oraz założeń w zakresie rozliczalności i wyników: Kraje i regiony będą musiały wcześniej ogłosić, jakie cele zamierzają osiągnąć przy wykorzystaniu dostępnych zasobów, i wyraźnie wskazać, w jaki sposób zamierzają mierzyć postępy w osiąganiu tych celów. Pozwoli to na regularne monitorowanie oraz umożliwi debatę na temat sposobów wykorzystania zasobów finansowych. Będzie to oznaczać możliwość udostępnienia dodatkowych funduszy na realizację programów osiągających lepsze wyniki (poprzez tzw. „rezerwę na wykonanie”) pod koniec danego okresu.

Zmiany w stosunku do polityki spójności 2007-2013 4. Określenie warunków przed uruchomieniem środków w celu zapewnienia bardziej skutecznych inwestycji. Na przykład strategie związane z „inteligentną specjalizacją” mające na celu ustalenie konkretnych atutów i możliwości, reformy przyjazne dla przedsiębiorców, strategie w dziedzinie transportu, środki mające na celu usprawnienie systemów zamówień publicznych, zgodność z przepisami w dziedzinie ochrony środowiska, strategie w zakresie zatrudnienia młodzieży, przeciwdziałanie przedwczesnemu zakończeniu nauki szkolnej lub promowanie równości płci i zakaz dyskryminacji – to wszystko stanowi konieczne warunki wstępne.

Zmiany w stosunku do polityki spójności 2007-2013 5. Ustanowienie wspólnej strategii na rzecz większej koordynacji i mniejszego dublowania działań: Wspólne ramy strategiczne stanowią podstawę lepszej koordynacji pomiędzy europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi (EFRR, Fundusz Spójności i EFS jako trzy fundusze w ramach polityki spójności, jak również fundusze na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i rybołówstwa). Oznacza to także lepsze powiązanie z innymi instrumentami UE, takimi jak „Horyzont 2020”, „Łącząc Europę” lub program na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych.

Zmiany w stosunku do polityki spójności 2007-2013 6. Ograniczenie biurokracji i uproszczenie zasad korzystania z inwestycji UE dzięki wspólnym zasadom odnoszącym się do wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, jak również uproszczone zasady rachunkowości, bardziej ukierunkowane wymogi w zakresie sprawozdawczości i większe wykorzystanie technologii cyfrowych („e-spójność”).

Zmiany w stosunku do polityki spójności 2007-2013 7. Wzmocnienie miejskiego wymiaru polityki poprzez przeznaczenie minimalnej kwoty zasobów z EFRR na zintegrowane projekty w miastach — oprócz innych wydatków w obszarach miejskich. 8. Wzmocnienie współpracy granicznej i ułatwienie tworzenia większej liczby projektów transgranicznych. Ponadto zapewnienie, by strategie na rzecz makroregionów, takich jak Dunaj oraz Morze Bałtyckie, były wspierane w ramach programów krajowych i regionalnych.

Zmiany w stosunku do polityki spójności 2007-2013 9. Zapewnienie, by polityka spójności była lepiej powiązana z szerzej pojętym zarządzaniem gospodarczym w UE: Programy będą musiały być spójne z krajowymi programami reform i powinny dotyczyć istotnych reform określonych w wyniku zaleceń dla poszczególnych krajów w ramach europejskiego semestru. W razie potrzeby Komisja może zwrócić się do państw członkowskich – w ramach tzw. klauzuli „warunkowości makroekonomicznej” — o zmianę programów wspierających najważniejsze reformy strukturalne. W ostateczności może ona zawiesić środki w przypadku systematycznego i poważnego naruszania zaleceń gospodarczych.

Zmiany w stosunku do polityki spójności 2007-2013 10. Zachęcanie do szerszego stosowania instrumentów finansowych w celu zapewnienia MŚP większego wsparcia i dostępu do kredytów: Pożyczki, gwarancje i kapitał własny/kapitał wysokiego ryzyka będą wspierane z funduszy UE za pomocą wspólnych przepisów i szerszego zakresu ich stosowania oraz zachęt (np. wyższe poziomy współfinansowania). Nacisk położony raczej na kredyty niż na dotacje powinien poprawić jakość projektów i zniechęcić do zależności od dotacji.

Europa 2020 Polityka spójności jest elementem strategii Europa 2020. Jej celem jest osiągnięcie wzrostu gospodarczego, który będzie: inteligentny zrównoważony sprzyjający włączeniu społecznemu

Główne priorytety Badania i innowacje; Technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK); Wspieranie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP); Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną;

Badania i innowacje Priorytet: intensyfikacja badań, rozwoju technologicznego i działalności innowacyjnej. Dlaczego: w krajach rozwiniętych siłą napędową wzrostu gospodarczego są w 80 % innowacje. Europa a świat: Europa pozostaje w tyle za swoimi głównymi światowymi konkurentami. W roku 2011 wydatki na badania i rozwój stanowiły zaledwie nieco ponad 2 % PKB Europy.

Badania i innowacje – 2014-2020 Wspieranie animatorów innowacji poprzez usługi doradztwa i wsparcia; bezpośrednie inwestycje; instrumenty finansowe. Inwestowanie w infrastrukturę, sprzęt, pilotażowe linie produkcyjne i zaawansowane procesy produkcyjne związane z działalnością innowacyjną.

Badania i innowacje – 2014-2020 Ułatwianie kooperacji oraz nawiązywania kontaktów i współpracy – uniwersytety, MŚP, centra badawcze i technologiczne -> efekt synergii. Inwestowanie w innowacje tworzone przez MŚP w celu zwiększenia konkurencyjności tych firm. Koncentracja na szkoleniach pracowników badawczych.

Strategie inteligentnej specjalizacji Przed rozdzieleniem funduszy z EFRR przeznaczonych na badania i rozwój, państwa członkowskie będą musiały opracować strategie inteligentnej specjalizacji. Strategie te pomogą regionom wykorzystać ich potencjał innowacyjny oraz konkretne zasoby i mocne strony.

Czym strategia inteligentnej specjalizacji różni się od typowej strategii innowacji? Bazuje na lokalnej wiedzy fachowej w celu maksymalnego wykorzystania zasobów i mocnych stron regionu. Koncentruje się nie tylko na nowych technologiach, ale także na nowych sposobach wykorzystywania aktualnej wiedzy.

Technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) Priorytet: poprawa dostępu do technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), zwiększenie ich wykorzystania oraz poprawa ich jakości. Dlaczego: Firmy korzystające z Internetu osiągają wyższy wzrost przychodów i tworzą więcej miejsc pracy, poprawienie wydajności pracy i jakości życia osób prywatnych.

Technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) – 2014-2020 Inwestowanie w infrastrukturę TIK we wszystkich regionach (zwłaszcza wiejskich). Zapewnienie lepszego dostępu do szybkich sieci szerokopasmowych Inwestowanie w opracowywanie i udoskonalanie narzędzi TIK, takich jak e-infrastruktury, technologia chmury.

Technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) – 2014-2020 Wykorzystywania technologii TIK przez firmy, obywateli i administrację publiczną: e-zdrowie, e-learning, e-biznes Ochrona dziedzictwa kulturowego poprzez cyfryzację Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu (e-integracja).

Nowe podejście strategiczne Aby otrzymać środki finansowe na inwestycje w produkty i usługi TIK, władze krajowe i regionalne będą musiały opracować również strategie rozwoju cyfrowego. Znaczna część wsparcia dla MŚP ze środków EFRR zostanie przyznana podmiotom dopiero rozpoczynającym działalność gospodarczą.

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) Priorytet: wspieranie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw Dlaczego: 99 % firm w UE (około 20 milionów) należy do kategorii MŚP – podstawa gospodarki europejskiej; generują 2 z każdych 3 miejsc pracy; są jednak podatne na zmiany gospodarcze.

MŚP – 2014-2020 Uzyskanie dostępu do środków finansowych w postaci dotacji, pożyczek, gwarancji kredytowych, funduszy venture capital. Zmniejszenie ryzyka działalności gospodarczej Wykorzystanie nowych obszarów działania: zrównoważona turystyka, gospodarka ekologiczna Nawiązywanie kontaktów z centrami badawczymi i uniwersytetami w celu promowania innowacji.

MŚP – 2014-2020 Ułatwić to mają nowe, wspólne zasady: składanie online sprawozdań dotyczących wykorzystania funduszy; jaśniejsze kryteria kwalifikowalności; bardziej ukierunkowane i rzadsze kontrole małych podmiotów gospodarczych; szerszy zakres instrumentów finansowych oraz uproszczenie ich tworzenia i dostępu do nich.

Nowe podejście strategiczne Każde państwo członkowskie powinno opracować „strategiczną ramową politykę pomocy na uruchomienie działalności gospodarczej”. Program Small Business Act dla Europy.

Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną Priorytet: wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach Dlaczego: Dążenie do osiągnięcia celów UE dotyczących klimatu i energii zwiększa naszą niezależność energetyczną, tworzy nowe miejsca pracy związane z ekologią.

Gospodarka niskoemisyjna 2014-2020 Do roku 2020: zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20 %; zwiększenie efektywności energetycznej o 20 %; generowanie co najmniej 20 % zużywanej energii ze źródeł odnawialnych. Do roku 2050: zmniejszenie emisji dwutlenku węgla o 85-90 %

Gospodarka niskoemisyjna 2014-2020 Minimalny poziom środków, które kraje będą musiały przeznaczyć na gospodarkę niskoemisyjną: • 20% w regionach bardziej rozwiniętych; • 15% w regionach w okresie przejściowym; • 12 % w regionach mniej rozwiniętych.

Gospodarka niskoemisyjna 2014-2020 Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii Zmniejszenie zużycia energii Promowanie inteligentnych systemów energetycznych Zachęcanie do zintegrowanego podejścia do kształtowania i wdrażania polityki

Nowe podejście strategiczne Państwa członkowskie muszą opracować krajowe plany działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych z priorytetami w zakresie zwiększenia udziału takich źródeł. Muszą też do kwietnia 2014 r. opracować długoterminową strategię inwestycji w renowację krajowych zasobów budowlanycha

Polityka spójności wciąż budzi wiele kontrowersji. Na koniec – pytania? Dlaczego potrzebujemy polityki na szczeblu UE, obok polityk narodowych? Czy polityka ta nie „karze” regionów rozwiniętych? Czy różnice pomiędzy regionami nie są wynikiem naturalnych procesów rynkowych? Polityka spójności wciąż budzi wiele kontrowersji.