Zarządzanie środowiskiem Odpady i postępowanie z odpadami Filozofia czystszej produkcji BAT

Odpady MINIMALIZACJA ZAGROŻEŃ PŁYNĄCYCH Z ODPADÓW = stosowanie technologii małoodpadowych = stosowanie mniej groźnych substancji = stosowanie technologii odzyskiwania i unieszkodliwiania odpadów   RAMY SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI w UNII EUROPEJSKIEJ: Dyrektywy podstawowe: - dyrektywa ramowa dotycząca odpadów - dyrektywa o odpadach niebezpiecznych Dyrektywy szczegółowe: - dyrektywy dotyczące wymogów udzielania zezwoleń i eksploatacji zakładów usuwania odpadów - dyrektywy zawierające postanowienia dotyczące rodzajów odpadów (olejów, opakowań, baterii) oraz rozporządzeń określających zasady przesyłu odpadów

DYREKTYWA RAMOWA 75/442/EEC o odpadach definiuje: - listę czynności polegających na unieszkodliwianiu odpadów: składowanie obróbka biologiczna i fizykochemiczna, zatapianie umieszczanie we wnętrzu ziemi spalanie czasowe magazynowanie (w dozwolony sposób) - listę czynności prowadzących do odzysku (wykorzystania odpadów): regeneracja odzysk ponowne wykorzystanie (np. jako źródła energii) nawożenie rekultywacja DR określa ramy prawne dla gospodarowania odpadami w UE: = Wymóg zapewnienia odzysku lub usuwania odpadów w sposób niezagrażający życiu ludzkiemu i niepowodujący szkód w środowisku Obowiązki: 1. Zapobiegać tworzeniu się odpadów lub ograniczać ich ilość i szkodliwość 2. Jeśli to nie jest możliwe - propagować odzysk odpadów (recykling) 3. Jako ostateczność dopuszcza się składowanie odpadów na wysypiskach lub ich spalanie

Ustawa o odpadach (Dz. U. 2001. 62. 628 z dn. 20 czerwca 2001 r Ustawa o odpadach (Dz. U. 2001.62.628 z dn. 20 czerwca 2001 r.) stanowi podstawę regulacji prawnych w zakresie gospodarki odpadami w Polsce. W myśl tej ustawy: odpady - każda substancja lub przedmiot należący do jednej z kategorii określonych w załączniku nr 1 ustawy, których posiadacz się pozbywa, zamierza się pozbyć lub do pozbycia się ich jest zobowiązany

Rodzaje odpadów: - odpady komunalne - powstające w gospodarstwach domowych, odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych, pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów z gospodarstw domowych - odpady medyczne - powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych z dziedziny medycyny - odpady weterynaryjne - powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt, usługami weterynaryjnymi, badaniami i doświadczeniami naukowymi na zwierzętach

- odpady obojętne - nie ulegające istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub biologicznym, nierozpuszczalne, nie wchodzące w reakcje chemiczne lub fizyczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska lub zagrożenia dla zdrowia ludzi, nie ulegające biodegradacji i nie wpływające negatywnie na materię, z którą się kontaktują - odpady ulegające biodegradacji - ulegające rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów

GOSPODARKA ODPADAMI = ZBIERANIE, TRANSPORT, ODZYSK I UNIESZKODLIWIANIE W myśl Ustawy o odpadach gospodarowanie odpadami polega na: - odzysku - wykorzystaniu odpadów w całości lub części lub prowadzeniu do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania, przy czym działania te nie mogą stwarzać zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska - odzysku energii - termicznego przekształcania odpadów w celu odzyskania energii

- recyklingu - odzysku polegającego na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub innym - recyklingu organicznego - obróbce tlenowej (w tym kompostowanie) lub beztlenowej w kontrolowanych warunkach z wykorzystaniem mikroorganizmów, w wyniku czego powstaje materia organiczna lub metan - unieszkodliwianiu odpadów - poddaniu odpadów określonym procesom przekształcania biologicznego, fizycznego lub chemicznego, przy zachowaniu bezpieczeństwa dla zdrowia, życia ludzi i dla środowiska

ODPADAMI GOSPODARUJE: Posiadacz odpadów - wytwórca, osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna 2. Wytwórca odpadów - ten, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów, przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania zmieniające charakter lub skład odpadów

powinny być uzyskane PRZED podjęciem działalności Decyzje administracyjne mogą mieć charakter: - pozwolenia emisyjnego - decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi - zezwolenia na prowadzenie działalności powodującej określone konsekwencje dla środowiska powinny być uzyskane PRZED podjęciem działalności

Wytwórca odpadów zobowiązany jest: 1. uzyskać POZWOLENIE - na wytwarzanie odpadów (wszystkich w danym miejscu), jeżeli wytwarza powyżej 1 Mg o. niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5000 Mg o. innych rocznie 2. uzyskać DECYZJĘ - o zatwierdzeniu programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza o. niebezpieczne powyżej 0,1 Mg rocznie 3. przedłożyć INFORMACJĘ - o wytwarzanych odpadach i sposobach gospodarowania nimi, jeśli wytwarza więcej niż 0,1 Mg o. niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5 Mg o. innych rocznie 4. opracować PROGRAM gospodarki odpadami niebezpiecznymi W zakresie gospodarki odpadami wydawane są: - zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania - zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu

Posiadacz odpadów ma obowiązek prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów. Wzory dokumentów do ewidencji określa Rozporządzenie Ministra Środowiska (Dz. U. nr 152, poz. 1736): - karta ewidencji odpadu - karta przekazania odpadu Dla małych i średnich przedsiębiorstw określone są rodzaje odpadów lub ich ilości nie podlegające temu obowiązkowi (ewidencja uproszczona).

(Krajowy, Wojewódzki, Powiatowy, Gminny PGO) PLAN gospodarki odpadami - zakres zadań niezbędnych w celu zapewnienia zintegrowanej gospodarki odpadami w kraju, województwie, powiecie lub gminie ze względu na ochronę środowiska. (Krajowy, Wojewódzki, Powiatowy, Gminny PGO) Uwzględniać powinien: możliwości organizacyjne, ekonomiczne, poziom techniczny infrastruktury. PLAN gospodarki odpadami = opis zamierzeń, dążących do zapewnienia zgodności z wymaganiami i poprawę stanu ze względu na zagrożenie

W Unii Europejskiej postępowanie z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi reguluje Dyrektywa 94/62 UE. Celem jest: - zapobieganie powstawaniu odpadów opakowaniowych - promowanie opakowań zwrotnych, wielokrotnego użytku - odzyskiwanie surowców lub energii z opakowań - wtórne przetwarzanie odzyskanych materiałów Dyrektywa dzieli opakowania na: 1. Opakowania handlowe bezpośrednie (jednostkowe) 2. Opakowania grupowe i zbiorcze (pośrednie) 3. Opakowania transportowe

UE wymaga: ►stworzyć programy przeciwdziałania powstawaniu odpadów: - organizować zbiórkę odpadów - współpracować z producentami opakowań, użytkownikami, dystrybutorami i władzami ►odpady natychmiast poddawać odzyskowi lub recyklingowi ►opracować i wdrożyć systemy zbiórki opakowań od konsumentów

Polskim aktem prawnym dotyczącym opakowań jest Ustawa z dn Polskim aktem prawnym dotyczącym opakowań jest Ustawa z dn. 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z późn. zmianami W rozumieniu ustawy OPAKOWANIA to: wyroby wprowadzone do obrotu i wykonane z jakichkolwiek materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszelkich produktów (od surowców do towarów przetworzonych). Są to: 1. Opakowania jednostkowe - służące do przekazywania produktu użytkownikowi w miejscu zakupu (również jednorazowe naczynia) 2. Opakowania zbiorcze - wielokrotność opakowań jednostkowych, zarówno do przekazania użytkownikowi jak i zaopatrywania punktów sprzedaży, zdjęte z produktu nie naruszają jego cech 3. Opakowania transportowe - do transportu produktów w opakowaniach jednostkowych lub zbiorczych w celu zapobiegania uszkodzeniom (z wyłączeniem kontenerów)

ODPADY OPAKOWANIOWE to: wszystkie opakowania (w tym wielokrotnego użytku) wycofane z ponownego użycia, stanowiące odpady w myśl ustawy o odpadach. Wielokrotne użytkowanie – działanie, w trakcie którego opakowanie przeznaczone i zaprojektowane do co najmniej dwukrotnego zastosowania jest powtórnie wykorzystywane do tego samego celu, co pierwotnie.

Producenci i importerzy opakowań – odpowiedzialni są za produkcję opakowań zgodnie z wymaganiami, znakowanie opakowań i sporządzanie sprawozdań. Eksporterzy opakowań i eksporterzy produktów w opakowaniach – odpowiadają za odzysk i recykling odpadów, stosowanie opakowań zgodnych z wymaganiami, znakowanie opakowań i sporządzanie sprawozdań. Producenci i importerzy substancji chemicznych bardzo toksycznych i toksycznych, rakotwórczych, mutagennych oraz niebezpiecznych dla środowiska – odpowiadają za posiadanie zezwolenia na zbieranie, transport, odzysk lub unieszkodliwianie odpadów, ustalenie kaucji za opakowania, ich odbiór po substancjach chemicznych od sprzedawców i użytkowników

Sprzedawcy produktów w opakowaniach – odpowiadają za: przekazywanie użytkownikom informacji o dostępnym sposobie zwrotu, zbiórki i odzysku, a także właściwym postępowaniu z odpadami oraz znaczeniu znaków zapewnienie oferty napojów w opakowaniach wielokrotnego użycia dla sprzedawców przy powierzchni handlowej powyżej 25 m2 przyjmowanie opakowań wielokrotnego użytku po produktach z oferty - prowadzenie na własny koszt selektywnej zbiórki opakowań po produktach z oferty dla sprzedawców przy powierzchni handlowej powyżej 2000 m2

Sprzedawcy substancji chemicznych bardzo toksycznych i toksycznych rakotwórczych, mutagennych oraz niebezpiecznych dla środowiska – odpowiadają za: - pobranie kaucji za opakowanie - przyjęcie opakowania i zwrot kaucji - posiadanie zezwolenia dotyczącego zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania opakowań Użytkownicy substancji chemicznych bardzo toksycznych i toksycznych rakotwórczych, mutagennych oraz niebezpiecznych dla środowiska – odpowiadają za zwrot opakowania

Instytucje administracji publicznej i rządowej – odpowiadają: marszałek województwa za: - prowadzenie sprawozdawczości na terenie województwa - przyjmowanie opłat produktowych, kontrola prawidłowości naliczania - sporządzanie raportu wojewódzkiego i rocznego sprawozdania dla ministerstwa - sporządzanie planu gospodarki odpadami zarządy gmin za: - prowadzenie sprawozdawczości na terenie gminy - organizowanie gospodarki odpadami na terenie gminy minister środowiska za: - prowadzenie baz danych - opracowywanie rozporządzeń wykonawczych (np. formularzy)

Ustawa z dn. 11 mają 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz opłacie produktowej i opłacie depozytowej określa obowiązki przedsiębiorców związane z wprowadzaniem w Polsce na rynek produktów w opakowaniach z tworzyw sztucznych, papieru, kartonu, blachy i szkła. Definiuje pojęcia: - eksport produktów – produkty objęte są procedurą wywozu w rozumieniu ustawy Kodeks celny - import produktów - produkty objęte są procedurą dopuszczenia do obrotu w rozumieniu ustawy Kodeks celny - odpady poużytkowe – odpady powstające z produktów wymienionych w załącznikach

- opłata produktowa – opłata obliczana i wpłacana za opakowania w przypadku sprzedaży produktów w tych opakowaniach, a także opłata obliczana i wpłacana w przypadku sprzedaży akumulatorów niklowo-kadmowych, ogniw i baterii galwanicznych, opon, lamp wyładowczych, olejów smarowych oraz urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych (w zał.) - opłata depozytowa – opłata pobierana przy sprzedaży detalicznej akumulatorów ołowiowych (kwasowych) jako osobnych produktów, zwrot opłaty następuje po przekazaniu zużytego akumulatora sprzedawcy detalicznemu lub do punktu zbiórki zorganizowanego przez przedsiębiorcę

Na przedsiębiorcach spoczywa obowiązek: ograniczenia do minimum objętości i masy opakowań z zachowaniem ich funkcjonalności planowania recyklingu lub innej formy odzysku opakowania na etapie projektowania i wykonania stosowanie opakowań o możliwie najmniejszej ilości substancji stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub środowiska przestrzegania maksymalnej sumy zawartości ołowiu, kadmu, rtęci i chromu we wszystkich rodzajach opakowań, wynoszącej 100 mg/kg - znakowania opakowań w zakresie: rodzajów materiałów stosowanych w produkcji możliwości wielokrotnego użycia oraz przydatności do recyklingu

Na producentach i importerach wyrobów w opakowaniach spoczywa obowiązek: odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, a praktycznie recyklingu o. poużytkowych po wprowadzonych do obrotu wyrobach znakowania opakowań - prowadzenia sprawozdawczości z czynności związanych z recyklingiem

Ustawę o odpadach w zakresie obowiązku recyklingu uzupełniają: 1. Ustawa z dn. 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji 2. Ustawa z dn. 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym 3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dn. 17 października 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać wytwarzane i wprowadzane do obrotu baterie i akumulatory Podmioty gospodarcze w zakresie ochrony środowiska zobowiązane są do: 1. uzyskania pozwolenia zintegrowanego 2. prowadzenia ewidencji w zakresie korzystania ze środowiska 3. prowadzenia sprawozdawczości 4. wnoszenia opłat za korzystanie ze środowiska

Każdy podmiot jest zobowiązany posiadać: - pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza lub zgłoszenie instalacji emitującej substancje do powietrza - pozwolenie wodnoprawne na pobór wód powierzchniowych lub podziemnych - pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi - pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi oraz/lub potwierdzenie przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania odpadami wytworzonymi - pozwolenie zintegrowane – wszystkie pozwolenia łącznie

Z założenia pozwolenia zintegrowane opierają się na BAT-ach (Best Available Techniques): najbardziej efektywnych i zaawansowanych sposobów i metod prowadzenia działalności. Techniki = technologie, projektowanie instalacji, budowanie, utrzymywanie obiektów, ich eksploatację i wycofywanie z użytku Dostępne = rozwinięte na skalę pozwalającą na wdrożenie w ekonomicznie i technicznie uzasadnionych warunkach (bilans korzyści i kosztów) Najlepsze = najbardziej efektywne w osiąganiu wysokiego stopnia ochrony środowiska

W tym kontekście pozwolenie zintegrowane jest swoistą licencją na prowadzenie działalności, zastępując: decyzje nt. wielkości emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza warunki wytwarzania i sposób postępowania z odpadami warunki poboru wody i odprowadzania ścieków dopuszczalny poziom hałasu i odoru - dopuszczalne pole elektromagnetyczne

Ekonomicznymi instrumentami ochrony środowiska są opłaty za korzystanie ze środowiska. Ponieważ zanieczyszczający płaci, zmuszają one: - oszczędzać zasoby naturalne - wybierać odpowiednie technologie - instalować urządzenia ochronne aby obniżać kwoty opłat. W polskim prawie obowiązują opłaty: - za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza - za składowanie odpadów - za pobór wód - za usuwanie drzew i krzewów - za wyłączenie gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej - opłaty produktowe

Gospodarcza przydatność odpadów

Entorobius vermicularis Owsica Toxsocara Glistnica kocia lub psia Organizmy Nazwa choroby Pierwotniaki Entameba histolytica Pełzakowica jelitowa Giardia lamblia Lamblioza Nicienie Entorobius vermicularis Owsica Toxsocara Glistnica kocia lub psia Tasiemce Taenia solium Wągrzyca mięśni Taeniarhynchus saginatus Tasiemczyca Echinococcus granulosis Bąblowica Bakterie Escherichia coli Zapalenie jelit Salmonella typhi Dur brzuszny Clostridium perfringens Shigella dysenteriae Biegunka Mycobacterium tuberculosis Gruźlica Vibrio cholerae Cholera Wirusy Poliovirus Zapalenie opon mózgowych Hepadnavirus Zapalenie wątroby Coxsackievirus A Choroby dróg oddechowych Echovirus Biegunka, wysypka Calcivirus Biegunka, wymioty Grzyby i drożdże Geotrichum candidum Wywołują reakcje alergiczne, wytwarzają szkodliwe mykotoksyny, zarażają ludzi i zwierzęta Cryptococcus neoformans Candida albicans Przywry Fasciola hepatica Motylica wątrobowa Dicrocoelium Choroby dróg żółciowych

Odpady przemysłowe

Odpady niebezpieczne

Transport substancji niebezpiecznych Tablica ADR (pomarańczowa odblaskowa tablica informacyjna o wymiarach 40x30 cm, umieszczona na pojazdach przewożących substancje niebezpieczne) zawiera dwa numery rozpoznawcze przewożonej substancji, tj.: numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa – dwie lub trzy cyfry (w liczniku), numer rozpoznawczy materiału – cztery cyfry (w mianowniku). Przykład tablicy dla benzyny

Konwencja ADR wymaga posiadania także tablic graficznych według poniższej klasyfikacji: Materiały stwarzające zagrożenie wybuchem masowym Materiały stwarzające małe zagrożenie wybuchem Materiały stwarzające bardzo małe zagrożenie wybuchem Materiały stwarzające skrajnie małe zagrożenie wybuchem

Gazy palne Gazy trujące Gazy niepalne nietrujące Tlen

Ciecze palne o temp. zapłonu poniżej 61°C Materiały stałe palne Materiały stałe samozapalne Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne

Materiały utleniające Nadtlenki organiczne Materiały trujące Materiały zakaźne

Materiały radioaktywne Materiały żrące Materiały niebezpieczne różne

Filozofia czystszej produkcji

CP w cyklu życia produktu