Zgodnie z art. 40 § 1 k.k. pozbawienie praw publicznych obejmuje utratę: 1) czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego; 2) prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości; 3) prawa do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego; 4) orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania w czasie trwania zakazu. W stosunku do żołnierzy pozbawienie praw publicznych powoduje utratę posiadania stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowca.

Orzeczenie tego środka karnego jest możliwe tylko wówczas, gdy sprawca zostanie skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat, za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (art. 40 § 2 k.k.).

W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że motywacja zasługująca na szczególne potępienie to motywacja, która w rozumieniu powszechnym jest jaskrawo naganna, wywołuje oburzenie, potępienie, gniew (wyrok SA w Lublinie z dnia 27 kwietnia 1999 r., II AKa 12/99, OSP 2000, nr 9, poz. 127). II AKa 12/99

W przypadkach orzeczenia pozbawienia praw publicznych sąd ma obowiązek zawiadomienia: 1) właściwego dla miejsca ostatniego zamieszkania lub pobytu skazanego odpowiedniego organu administracji publicznej, 2) Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli skazany ma order, odznaczenie lub tytuł honorowy, 3) organy i instytucje, w których skazany pełnił ostatnio funkcje objęte utratą, 4) organ właściwy w sprawach powszechnego obowiązku obrony w którego ewidencji skazany figuruje. Obowiązki te zostały ustalone w art. 179 k.k.w.

Zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu może być orzeczony na podstawie art. 41 § 1 k.k. w przypadku, jeżeli sprawca: 1) nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo 2) okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Zawodem jest każde zajęcie lub działalność, która wymaga umiejętności, wiedzy; jest to fachowe stałe wykonywanie danego zajęcia (zawód lekarza, adwokata, sędziego, pielęgniarki). Najczęściej jest to zajęcie zarobkowe, choć możliwe jest jego wykonywanie nieodpłatnie albo doraźnie nieodpłatnie. Stanowiskiem jest natomiast pozycja zajmowana przez daną osobę w danym środowisku, otoczeniu, pozycja w hierarchii zawodowej czy służbowej. Chodzi tu o pozycję zajmowaną w hierarchii urzędów, instytucji centralnych, samorządu terytorialnego, organizacjach zawodowych lub gospodarczych.

Sąd może orzec zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi na czas określony albo dożywotnio w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania na karę pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu na szkodę małoletniego (art. 41 § 1a, wszedł w życie r.).

W art. 41 § 2 k.k. uregulowano przesłanki orzeczenia zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Zakres orzekania tego środka karnego został rozszerzony, nie ogranicza się bowiem do „przypadków wskazanych w ustawie” – tak jak stanowił Kodeks karny z 1969 r. – ale umożliwia orzeczenie tego środka karnego, gdy zostaną spełnione przesłanki, a mianowicie gdy: 1) przestępstwo pozostaje w związku z prowadzeniem określonej działalności gospodarczej; 2) dalsze prowadzenie danej działalności gospodarczej zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa, poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Środek został wprowadzony ustawą z 27 lipca Warunkiem orzeczenia tego obowiązku lub zakazu jest skazanie sprawcy za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego (art. 41a § 1 k.k.). Orzeczenie jest wówczas fakultatywne.

Obowiązki lub zakazy sąd może również orzec w razie skazania za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy (w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej). Artykuł 41a § 1 k.k. został rozszerzony ustawą z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz ze zm.), a następnie kolejną ustawą z 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 842), która przewidziała nową postać tego środka: zakaz zbliżania się do określonych osób.

Przesłankami obligatoryjnego orzeczenia środka jest skazanie sprawcy na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego (art. 41 a § 2 k.k.).

Zakaz lub nakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do określonych osób - również kontrolowany w systemie dozoru elektronicznego.

Środek karny wymieniony w art. 39 pkt 2b k.k. wymierza się w latach – od roku do 15 lat. Surowsze represje mogą dotknąć sprawcę, który był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego i obecnie został ponownie skazany w takich samych warunkach (art. 41a § 3). Sąd może wówczas orzec zakaz, o którym mowa w art. 39 pkt 2b, dożywotnio.

Nakaz opuszczenia lokalu wspólnie z pokrzywdzonym został dodany do katalogu środków karnych (art. 39 pkt 2e k.k.) ustawą z 10 czerwca 2010 r. (Dz.U. Nr 125, poz. 842) o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw.

Sąd może orzec środek w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej.

Kodeks karny w art. 41a §2 k.k. przewiduje również obligatoryjne orzeczenie nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Przesłanką jest skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.

W razie orzeczenia nakazu okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym za przestępstwa określone w rozdziałach XXV i XXVI sąd orzeka na ten sam okres zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego. Orzekając nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, sąd określa termin jego wykonania. Nakaz orzeka się terminowo od roku do 10 lat.

Środek określony w art. 39 pkt 2c k.k., polegający na zakazie wstępu na imprezę masową, został wprowadzony przez ustawę z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. Nr 62, poz. 504). Przepisy tej ustawy wprowadziły też do Kodeksu karnego art. 41b, który szczegółowo reguluje przesłanki stosowania i zakres stosowania tego środka karnego.

Art. 41b § 1. Sąd może orzec zakaz wstępu na imprezę masową, jeżeli przestępstwo zostało popełnione w związku z taką imprezą lub w razie skazania za występek o charakterze chuligańskim, a udział sprawcy w imprezach masowych zagraża dobrom chronionym prawem. Sąd orzeka zakaz wstępu na imprezę masową w wypadkach wskazanych w ustawie. § 2. Zakaz wstępu na imprezę masową obejmuje wszelkie imprezy masowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz mecze piłki nożnej rozgrywane przez polską kadrę narodową lub polski klub sportowy poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. § 3. Orzekając zakaz wstępu na imprezę masową za czyn popełniony w związku z masową imprezą sportową, sąd może orzec obowiązek przebywania skazanego w czasie trwania niektórych imprez masowych objętych zakazem w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego.

Oprócz fakultatywnego orzeczenia tego środka karnego przewidziano również w art. 66 ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych podstawy do obligatoryjnego orzeczenia zakazu wstępu na imprezę masową w obec sprawców przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu oraz przestępstw, o których mowa w art k.k., popełnionych w związku z masową imprezą sportową, w tym meczem piłki nożnej, lub o których mowa w art niniejszej ustawy, sąd orzeka zakaz wstępu na imprezę masową.

Orzekając zakaz wstępu na imprezę masową, sąd określa rodzaje imprez masowych, a także nazwy dyscyplin sportowych, nazwy klubów sportowych oraz zakres terytorialny obowiązywania orzeczonego środka karnego.

Impreza masowa - należy przez to rozumieć imprezę masową artystyczno-rozrywkową, masową imprezę sportową, w tym mecz piłki nożnej, o których mowa w pkt 2-4, z wyjątkiem imprez: a) organizowanych w teatrach, operach, operetkach, filharmoniach, kinach, muzeach, bibliotekach, domach kultury i galeriach sztuki lub w innych podobnych obiektach, b) organizowanych w szkołach i placówkach oświatowych przez zarządzających tymi szkołami i placówkami, c) organizowanych w ramach współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży, d) sportowych organizowanych dla sportowców niepełnosprawnych, e) sportu powszechnego o charakterze rekreacji ruchowej, ogólnodostępnym i nieodpłatnym, organizowanych na terenie otwartym, f) zamkniętych organizowanych przez pracodawców dla ich pracowników - jeżeli rodzaj imprezy odpowiada przeznaczeniu obiektu lub terenu, gdzie ma się ona odbyć.

M asowa impreza sportowa - należy przez to rozumieć imprezę masową mającą na celu współzawodnictwo sportowe lub popularyzowanie kultury fizycznej, organizowaną na: a) stadionie lub w innym obiekcie niebędącym budynkiem, na którym liczba udostępnionych przez organizatora miejsc dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, wynosi nie mniej niż 1000, a w przypadku hali sportowej lub innego budynku umożliwiającego przeprowadzenie imprezy masowej - nie mniej niż 300, b) terenie umożliwiającym przeprowadzenie imprezy masowej, na którym liczba udostępnionych przez organizatora miejsc dla osób wynosi nie mniej niż Mecz piłki nożnej - należy przez to rozumieć masową imprezę sportową mającą na celu współzawodnictwo w dyscyplinie piłki nożnej, organizowaną na stadionie lub w innym obiekcie sportowym, na którym liczba udostępnionych przez organizatora miejsc dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, wynosi nie mniej niż 1000.

Zakaz wstępu do ośrodków gier oraz uczestnictwa w grach hazardowych został wprowadzony do katalogu środków karnych (art. 39 pkt 2d k.k.) przepisami ustawy z 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (t.j. Dz.U. 2016, poz.471). Podstawą do fakultatywnego orzeczenia zakazu wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych jest skazanie za przestępstwo popełnione w związku z urządzaniem gier hazardowych lub udziałem w nich (art. 41c § 2 k.k.). Dla orzeczenia tego zakazu nie jest istotny rodzaj przestępstwa.

Pojęcie gry hazardowej należy rozumieć zgodnie z art. 4 ust. 2 w zw. z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o grach hazardowych. Przepis art. 4 ust. 2 ustawy stanowi, że grami hazardowymi są gry losowe, zakłady wzajemne i gry na automatach. Pojęcia te doprecyzowuje art. 2 powołanej ustawy, stanowiąc, że gry losowe są to gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik w szczególności zależy od przypadku, a warunki gry określa regulamin. Jako gry losowe ustawa wymienia gry liczbowe, loterie pieniężne, grę telebingo, gry cylindryczne, gry w karty (poker, black jack, baccarat), gry w kości, grę bingo pieniężne, grę bingo fantowe, loterie fantowe, loterie promocyjne i loterie audiotekstowe.art. 4 ust. 2art. 2 ust. 12art. 4 ust. 2art. 2

Zakładami wzajemnymi są zakłady o wygrane pieniężne lub rzeczowe, polegające na odgadywaniu: 1) wyników sportowego współzawodnictwa ludzi lub zwierząt, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranej zależy od łącznej kwoty wpłaconych stawek (totalizatory), 2) zaistnienia różnych zdarzeń, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranych zależy od umówionego między przyjmującym zakład a wpłacającym stawkę stosunku wpłaty do wygranej (bukmacherstwo).

Gry na automatach ustawa o grach hazardowych definiuje jako gry na urządzeniach mechanicznych, elektromechanicznych lub elektronicznych, w tym komputerowych, o wygrane pieniężne lub rzeczowe, w których gra zawiera element losowości. Grami na automatach są także gry na urządzeniach mechanicznych, elektromechanicznych lub elektronicznych, w tym komputerowych, organizowane w celach komercyjnych, w których grający nie ma możliwości uzyskania wygranej pieniężnej lub rzeczowej, ale gra ma charakter losowy (art. 2 ust. 5 ustawy).art. 2 ust. 5