System wydatków jednostek samorządu terytorialnego

Ekonomiczne i prawne klasyfikacje wydatków publicznych

Najczęściej wydatki samorządowe rozpatruje się w aspektach:  ich ekonomicznych i prawnych klasyfikacji  ich struktury w układzie działowym  relacji do wydatków budżetu państwa i do PKB  zadań wykonywanych przez j.s.t.  ogólnych zasad dokonywania wydatków publicznych

Wskaźnik stosunku wydatków samorządu terytorialnego do wydatków budżetu państwa jest jednym z najistotniejszych mierników decentralizacji finansów publicznych i w sposób bezpośredni odzwierciedla zakres decentralizacji zadań (wydatków) publicznych.

Stosunek wydatków budżetowych j.s.t. do wydatków budżetu państwa w Polsce systematycznie wzrasta, podczas gdy w 1991 r. wynosił - 18,5%, to w 1999 roku osiągnął już - 47,5%, zaś w 2000 r. stanowił 50,1%. Powyższa tendencja oznacza, że jednostki samorządu terytorialnego realizują w Polsce coraz większą część zadań publicznych, pomimo że w ostatnich latach powoływany wskaźnik nieco się obniżył.

Wysokiemu udziałowi wydatków samorządowych w ogólnej kwocie wydatków budżetu państwa nie towarzyszy jednak pełna swoboda j.s.t. w dokonywaniu tych wydatków. Samodzielność wydatkowa j.s.t. jako samodzielność wydatkowa jednostek publicznych jest bowiem ograniczana przepisami prawa.

Wydatki samorządowe mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Na pierwszym miejscu wyróżnia się kryterium funkcjonalne w podziale wydatków samorządowych, tj. w zależności od przeznaczenia środków pieniężnych na finansowanie różnych sfer działalności (wydatki według działów).

Zgodnie z tym wyróżnia się wydatki na:  rolnictwo  leśnictwo i łowiectwo  przetwórstwo przemysłowe  wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę  handel, transport i łączność

 turystykę  gospodarkę mieszkaniową  działalność usługową  informatykę i naukę  administrację publiczną  bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową

 dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej  wydatki związane z ich poborem  obsługa długu publicznego  różne rozliczenia, oświata i wychowanie  ochrona zdrowia  pomoc społeczna

 pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej  edukacyjna opieka wychowawcza  gospodarka komunalna i ochrona środowiska  kultura i ochrona dziedzictwa narodowego  ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty przyrody chronionej  kultura fizyczna i sport

Wymienionych 25 działów klasyfikacji budżetowej występuje na ogół w budżetach po stronie wydatkowej (chociażby w nieznacznej kwocie). Część z nich jest charakterystyczna dla samorządu lokalnego, część dla regionalnego. Podobnie jak w przypadku dochodów, niektóre dziedziny z pozostałych działów klasyfikacji budżetowej nie są finansowane z budżetów samorządowych - jako zastrzeżone dla szczebla centralnego. Przykładem są: obrona narodowa, wymiar sprawiedliwości, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne.

Kształtowanie się struktury wydatków j.s.t. w Polsce zgodnie podziałem funkcjonalnym (z uwzględnieniem działów) zmienia się wraz ze zmianą zadań i kompetencji przekazywanych samorządom. Na przykład w ostatnich latach przekazano gminom zadania w zakresie wypłaty świadczeń rodzinnych i zasiłków, co zwiększyło wydatki na pomoc społeczną.

Najwięcej środków samorządy przeznaczają na oświatę i wychowanie. Udział tych wydatków kształtował się w wysokości 33,8% w 2005 r. W samorządach województw wynosiły one zaledwie 7,8%. Na drugim miejscu w strukturze wydatków znalazła się pomoc społeczna z 14,3% udziału. Tutaj również najwięcej wydatkują samorządy lokalne, szczebel regionalny przeznacza zaledwie 0,4%.

Trzecim działem jest transport i łączność. Udział ten wyniósł 13,6%, przy czym najwięcej wydatków poniosły województwa (38,4%) ze względu na finansowanie dróg wojewódzkich oraz regionalnych przewozów pasażerskich autobusowych i kolejowych. Na czwartym miejscu jest administracja publiczna z 9,5% udziału.

Pozostałe działy, z wyjątkiem gospodarki komunalnej i ochrony środowiska (5,5%), w strukturze wydatków budżetowych nie przekraczają 5%. Warto zwrócić uwagę, że struktura wydatkowania środków budżetowych kształtuje się odmiennie w zależności od województwa. Relatywnie wysokie kwoty przeznaczają one na ochronę zdrowia (11,4% udziału), kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego, co wynika z przekazanych im zadań.

Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego wg działów w 2005 r. (w mln zł) WyszczególnienieOgółemGminy* Miasta na prawach powiatu Powiały Samorządy województw Ogółem, w tym: , , , ,97 587,5 - rolnictwo i łowiectwo1 727,31 211,629,319,3467,1 - transport i łączność14 089,43 312,16 280,21 583,92 913,2 - turystyka109,551,141,04,512,9 - gospodarka mieszkaniowa3 800,51 281,62 415,775,427,8 - administracja publiczna9 842,44 995,42 676,41 642,4528,2 - oświata i wychowanie35 138, , ,64 859,6592,6 - ochrona zdrowia2581,4407,8666,7640,7866,2 - pomoc społeczna15 892,37 836,45 116,32 655,7283,9 - edukacyjna opieka wychowawcza3515,9863,41 219,01 152,2281,3 - gospodarka komunalna5 754,63 793,51 921,37,832,0 - kultura3 436,91 328,31 196,561,9850,2 - kultura fizyczna i sport1 725,1867,5741,224,292,2

Wydatki samorządów w krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej koncentrują się zwykle na szkolnictwie. Stosunkowo dużo środków budżetowych samorządy w tych krajach przeznaczają na ochronę zdrowia, opiekę społeczną, gospodarkę mieszkaniową. Większe są również wydatki na transport oraz rekreację i kulturę. Wydatki na administrację samorządową kształtują się podobnie jak w Polsce.

Nic ma natomiast znaczących kwot wydatkowanych na gospodarkę komunalną. Wiąże się to z faktem komercjalizacji przedsiębiorstw użyteczności publicznej, tj. władze lokalne realizują zadania w zakresie objętym szeroko rozumianą gospodarką komunalną za pośrednictwem odrębnych od władz lokalnych firm.

Podział wydatków na inwestycyjne i bieżące wiąże się z przeznaczeniem wydatków na inwestycje lub bieżące funkcjonowanie. Tak więc do pierwszej grupy zalicza się wydatki na zakup i montaż środków trwałych, ich odtwarzanie, roboty budowlane itp. Wydatki bieżące to wydatki na prowadzenie, utrzymanie i eksploatację istniejących urządzeń oraz wszystkie wydatki inne, związane z bieżącym funkcjonowaniem. Do wydatków inwestycyjnych najczęściej zalicza się także wydatki na remonty kapitalne, zaś do wydatków bieżących - wydatki na remonty bieżące. Szerszą od wydatków inwestycyjnych kategorią są wydatki majątkowe, tj. wydatki na tworzenie majątku, które przeciwstawia się wydatkom bieżącym (w węższym ujęciu).

Podział wydatków na osobowe i rzeczowe wiąże się z rozróżnianiem wydatków na wypłaty dla pracowników (wynagrodzenia, premie, świadczenia itp.), nazywane osobowymi, oraz na zakup przedmiotów i urządzeń (np. materiały biurowe, komputery itp.), zwane rzeczowymi. Nie zawsze wydatki bieżące mają charakter osobowych, a inwestycyjne - rzeczowych; zależności są tu o wiele bardziej skomplikowane.

Inny podział wydatków to wyróżnianie wydatków odpłatnych i nieodpłatnych. Wydatki odpłatne to te, które związane są z wzajemnym świadczeniem ze strony adresata wydatku (np. zakup materiałów, zapłata za pracę), zaś nieodpłatne mają charakter jednostronny i nie są związane z wzajemnym świadczeniem na rzecz państwa czy samorządu, np. stypendium, zasiłek.

Wydatki odpłatne dzieli się wewnętrznie na trzy grupy:  wydatki na wynagrodzenia pracowników  wydatki za dostawy, roboty i usługi  wydatki odszkodowawcze za wywłaszczone nieruchomości, zakwaterowanie wojska itp. Natomiast wydatki o charakterze nieodpłatnym dzieli się na dwie grupy:  na rzecz osób fizycznych  na rzecz innych podmiotów

Z prawnego punktu widzenia wydatki budżetowe można podzielić na wydatki dokonywane w trybie prywatnoprawnym (np. zapłata za nabycie towarów i usług) oraz wydatki dokonywane w trybie publicznoprawnym. Te ostatnie dzieli się z kolei na dwie grupy pozostające pod rządami prawa budżetowego oraz oparte na przepisach innych gałęzi prawa (np. stypendia, emerytury itp.).

Wśród wydatków pozostających pod rządami prawa budżetowego na szczególną uwagę zasługują dotacje i subwencje, niestety przepisy prawa budżetowego nie zawsze jasno i konsekwentnie rozróżniają te formy wydatków. Najogólniej można przyjąć, że przez dotacje należy rozumieć wszelkie świadczenia dokonywane z budżetu podmiotu publicznego na rzecz osób trzecich na podstawie norm prawa budżetowego lub odrębnych materialnoprawnych norm prawa finansowego w trybie władczym,

Subwencje można rozumieć świadczenia publicznoprawne państwa na rzecz innych podmiotów publicznoprawnych, będących prawnofinansowym odbiciem ustrojowego podziału zadań publicznych pomiędzy państwo a te podmioty. Dla przesunięć środków wewnątrz systemu budżetowego używa się terminu transfer, podkreślając techniczno-organizacyjny, a nie prawno- majątkowy ich charakter.

Dotacje dzieli się najczęściej na podmiotowe i przedmiotowe. Dotacje podmiotowe różnicowane są w zależności od dotowanego podmiotu i jego cech, natomiast dotacje przedmiotowe wiążą się z dotowanym zadaniem, jego zakresem i charakterem. De facto większość dotacji ma charakter pośredni, podmiotowo-przedmiotowy.

Wyróżnia się też dotacje wyrównawcze, które definiuje się jako typ dotacji uznaniowej (tj. zależnej od swobodnego uznania dotującego), której cechą jest rozszerzenie swobody uznania podmiotu dotującego również na sferę kształtowania globalnej wysokości wydatków podmiotu dotowanego. Przeciwieństwem dotacji wyrównawczych i generalnie dotacji uznaniowych są tzw. dotacje zobiektywizowane, które przyznaje się w wysokości obliczanej na podstawie prawem określonych, wymiernych kryteriów liczbowych. W Polsce nazywa się je obecnie subwencjami (przykładem jest tu obecnie subwencja ogólna dla gmin, powiatów i województw).

Ponadto wyróżnia się: dotacje na zadania własne i zlecone, dotacje (subwencje) ogólne lub globalne (tj. na całość działalności jednostki dotowanej) i celowe (tj. na określony cel). Z podziałem wydatków budżetowych na odpłatne i nieodpłatne wiąże się ściśle wyróżnianie wydatków nabywczych i redystrybucyjnych (zwanych też transferowymi).

Klasyfikację tę stosuje się ze względu na moment nabywania dóbr i usług materialnych za środki wydatkowane z budżetu. I tak: wydatki nabywcze są bezpośrednio przeznaczane na zapłatę za towary lub usługi materialne (np. zapłata za zakup maszyn, roboty budowlane itp.). Z kolei wydatki redystrybucyjne oznaczają wypłaty środków budżetowych jednostkom organizacyjnym (np. zapłata za wypoczynek pracowników z funduszu socjalnego) lub osobom fizycznym (np. wypłata stypendium), które w ten sposób mają możliwość wydatkowania otrzymanych środków na nabycie dóbr i usług materialnych (a więc możliwość konkretyzacji swojego udziału w dochodzie narodowym).

Dotacje można również podzielić na:  dotacje przekazywane jednostkom zaliczonym do sektora publicznego, np. jednostkom gospodarki pozabudżetowej, instytucjom kultury, samodzielnym publicznym zakładom opieki zdrowotnej  dotacje przekazywane podmiotom niezaliczonym do sektora publicznego, np. niepublicznym szkołom i przedszkolom, podmiotom niedziałającym w celu osiągnięcia zysku, takim jak stowarzyszenia, fundacje, kościoły.

Wydatki dzieli się także na neutralne i aktywne. Pierwsze, to głównie wydatki na administracje, bezpieczeństwo wewnętrzne, obronę narodową itp., czyli wydatki, które z założenia mają być niezbędne i obojętne dla wpływu na rozwój społeczny i gospodarczy kraju. Drugi rodzaj wydatków służy natomiast korektom podziału dochodu narodowego, w celu powiększenia jego sprawiedliwości oraz pobudzania rozwoju gospodarczego.

W zależności od organizacji publicznej gospodarki finansowej można wyróżnić wydatki z budżetu (wydatki budżetowe) oraz z innych niż budżet źródeł publicznych - wydatki pozabudżetowe. Zastosowanie kryterium ustrojowego pozwala wyodrębnić wydatki poszczególnych podmiotów publicznoprawnych. Odnosząc to kryterium do obecnych warunków ustroju Polski, wyróżnia się: wydatki państwa i (umownie) wydatki samorządu terytorialnego, wśród tych ostatnich wyróżniając: wydatki gmin, powiatów i województw.

Dotacje w 2005 r. stanowiły 8,3% wydatków ogółem, świadczenia na rzecz osób fizycznych - 11,3%, wydatki bieżące jednostek budżetowych - 59,7%, majątkowe 17,8%, a obsługa długu - około 1%.

Wydatki jednostek samorządu terytorialnego wg rodzajów w 2005 r. (w mln zł) WyszczególnienieOgółemGminy* Miasta na prawach powiatu Powiaty Samorządy województw Ogółem, w tym: , , , ,97 587,5 - dotacje8 572,72 263,73477,7784,62 046,7 - dotacje dla zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych, funduszy celowych2 157,4706,61 352,871,826,2 - świadczenia na rzecz osób fizycznych11 725,97549,13 352,0773,751,1 - wydatki bieżące jednostek budżetowych61 968, , , ,02 278,7 - wynagrodzenia32 389, , ,46 044,0873,7 - składki na ubczp. społ.6 337,83 045,82 030,51 091,7169,8 - zakup materiałów i usług19 471,07 652,88 133,52 543,11 141,6 - rozliczenia z bankami0,20,1 0,0- - wydatki majątkowe18 430,48 349,45 890,51 621,32 569,2 - inwestycyjne17 750,08 218,75 537,61 609,22 384,5

Ogólne zasady wydatków j.s.t.

W porównaniu z wydatkami budżetu państwa stosunkowo mniejsza cześć wydatków samorządowych regulowana jest przepisami prawa finansowego i ma charakter publicznoprawny, natomiast większa część wydatków ma charakter prywatnoprawny. Dlatego wśród form prawnych tych wydatków (rozchodów) dominują formy prywatnoprawne, np. wynagrodzenia, zapłata za zakupione towary i usługi, spłaty rat i odsetek kredytów itp. Formy publicznoprawne wydatków budżetowych gmin, powiatów i województw to przede wszystkim dotacje dla różnych form gospodarki pozabudżetowej. Zakres i zasady przyznawania tych dotacji reguluje uchwała organu stanowiącego j.s.t.

Według przepisów u.f.p., wydatki j.s.t.:  stanowią nieprzekraczalny limit (identycznie do rozchodów)  są przeznaczane na realizację zadań określonych w ustawach, a w szczególności na: –zadania własne j.s.t. –zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone j.s.t. ustawami –zadania przejęte przez j.s.t. do realizacji w drodze umowy lub porozumienia

–zadania realizowane wspólnie z innymi j.s.t. –pomoc rzeczową lub finansową dla innych j.s.t., określoną przez organ stanowiący j.s.t.  dzielą się w budżecie samorządowym na działy i rozdziały klasyfikacji, z wyodrębnieniem: –wydatków bieżących, w tym w szczególności: wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń, dotacji, wydatków na obsługę długu j.s.t. i wydatków z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez tę jednostkę –wydatków majątkowych

Należy zauważyć, iż wielkości wydatków na zadania własne oraz wydatków na zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami odzwierciedlają charakter relacji, jaka istnieje między państwem a daną j.s.t. W strukturze wydatków j.s.t. powinny dominować wydatki na zadania własne, zaś wydatki na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej powinny odgrywać marginalną rolę.

Również, co do sposobu finansowania powyższych wydatków, zakłada się, że wydatki na zadania własne powinny być finansowane dochodami własnymi j.s.t., zaś wydatki na zadania zlecone j.s.t z zakresu administracji rządowej powinny być pokrywane w całości dotacji celowymi z budżetu państwa. Dlatego też wiele zadań własnych j.s.t., które dotychczas były finansowane dotacjami celowymi z budżetu państwa, w wyniku; reformy dochodów j.s.t., dokonanej z dniem l stycznia 2004 r., mają być finansowane zwiększonymi dochodami własnymi.

Z kolei analiza struktury wydatków j.s.t. w podziale na wydatki bieżące i wydatki majątkowe pozwala na dokonanie oceny stopnia zaangażowania środków samorządowych na cele inwestycyjne. Jednakże wielkość wydatków majątkowych w budżecie danej j.s.t. zależy przede wszystkim od poziomu jej dochodów własnych lub ewentualnych możliwości pokrycia tymi dochodami zaciągniętych zobowiązań inwestycyjnych.

Znaczna przewaga wydatków bieżących i minimalny poziom wydatków majątkowych w budżecie danej j.s.t. oznacza, iż jednostka ta dysponuje niewielkimi dochodami własnymi, zaś zadania przypisane jej do realizacji wymagają dokonywania przede wszystkim wydatków o charakterze bieżącym.

Sytuacja taka ma miejsce w powiatach, które posiadają najniższy poziom wydatków na działalność inwestycyjną (8,1% ogółu wydatków budżetowych), co wynika jednak nie z małej aktywności powiatów w tym kierunku, lecz z charakteru zadań realizowanych przez ich jednostki organizacyjne, takie jak: szkoły ponadgimnazjalne, domy pomocy społecznej, powiatowe urzędy pracy, powiatowe centra pomocy rodzinie, powiatowe komendy Państwowej Straży Pożarnej, powiatowe inspektoraty nadzoru budowlanego, a także przez same starostwa powiatowe.

Struktura wydatków bieżących budżetów j.s.t. (wskazana w art. 124 ust. l u.f.p.) jest odmienna i o wiele węższa od struktury wydatków bieżących budżetu państwa (wskazanej w art. 69 ust. 2 u.f.p.). Wspólnymi pozycjami w tych strukturach są: wydatki na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń oraz wydatki na dotacje.

Szczególnymi wydatkami bieżącymi budżetu państwa są: subwencje ogólne dla j.s.t., subwencje dla partii politycznych oraz inne świadczenia na rzecz osób fizycznych. Z kolei charakterystyczne wydatki bieżące budżetów j.s.t. to: wydatki na obsługę długu j.s.t. oraz wydatki z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez j.s.t., których odpowiedniki w budżecie państwa stanowią odrębną kategorie wydatków mieszczących się w grupie tzw. wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa.

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu j.s.t. stanowi odpowiednio nadwyżkę lub deficyt budżetu tej jednostki. W budżecie samorządowym mogą być tworzone rezerwy: –celowe, na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu, a ich suma nie może przekraczać 5% wydatków budżetowych –ogólna, której suma nie może być wyższa, niż 1% wydatków budżetu. Wymienionymi rezerwami dysponuje organ wykonawczy j.s.t.

Ustawa. o finansach publicznych stanowi także zasadę równości podmiotów w dostępie do środków publicznych, mającą pełne zastosowanie do j.s.t. Zgodnie z art. 25 u.f.p., prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że ustawy stanowią inaczej. Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę jego wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy.

Szczególną formą dokonywania wydatków budżetowych przez j.s.t. są dotacje celowe z budżetów samorządowych, dlatego podlegają one specyficznym zasadom. Zgodnie z nimi, z budżetu samorządowego mogą być udzielone:  dotacje przedmiotowe dla zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, kalkulowane według stawek jednostkowych. Ich kwotę i zakres określa uchwała budżetowa, zaś rodzaje i wysokość stawek - organ stanowiący j.s.t.

 dotacje celowe dla innych j.s.t. Należy przypomnieć, iż u.d.j.s.t. dotacje z budżetów innych j.s.t. zalicza do katalogów dochodów własnych wszystkich szczebli samorządu terytorialnego i nie wymienia w tych katalogach żadnych innych dotacji celowych. Z przepisów art. 46 i 47 u.d.j.s.t. wynika ponadto, że: –j.s.t. może udzielać innej j.s.t. dotacji celowych na realizację zadania z zakresu jej działania, na mocy porozumienia zawartego z tą jednostka w kwocie wynikającej z zawartego porozumienia

–j.s.t. może udzielać innym j.s.t. dotacji na dofinansowanie realizowanych przez nie zadań, których wysokość jest określana w drodze uchwał) przez organ stanowiący tej j.s.t., która udziela dotacji. Jednostki samorządu terytorialnego mogą się również wzajemnie wspierać, nie stosując formy dotacyjnej, lecz przekazywane w ten sposób środki powinny mieć charakter pomocowy

 dotacje dla podmiotów spoza sektora finansów publicznych, niedziałających w celu osiągnięcia zysku, na cele publiczne związane z realizacją zadań j.s.t. Z budżetu j.s.t mogą być udzielane dotacje wyłącznie imiennie określonym podmiotom publicznym i tylko na cele publiczne, związane z realizacją zadań określonego stopnia samorządu terytorialnego. Przepis powyższy, ze względu na swoją ogólnikowość i podkreślenie podmiotowego charakteru powyższej dotacji, wywoływał wiele wątpliwości interpretacyjnych i praktycznie uniemożliwiał j.s.t. dotowanie określonych działań czy zadań, np. organizacja sportu masowego, masowych imprez kulturalnych, rekreacji itp.

Podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku mogą otrzymywać z budżetu j.s.t. dotacje na cele publiczne związane z realizacją zadań tej jednostki. Tryb postępowania o udzielenie tej dotacji, sposób jej rozliczania i kontroli wykonywania zleconego zadania określa uchwałą organ stanowiący j.s.t., zapewniając jawność postępowania o udzielenie dotacji i jej rozliczenia.

Struktura wydatków j.s.t. po reformie ustrojowej

W 2001 r. w strukturze finansów lokalnych wydatki budżetowe j.s.t. stanowiły ok. 87% całości wydatków tych jednostek (pozostała część to wydatki samorządowej gospodarki pozabudżetowej - 12,5% i samorządowych funduszy celowych - 0,5%). Oznacza to, że dominująca rola wydatków budżetów samorządowych uprawnia do wnioskowania o całości wydatków j.s.t., na podstawie danych dotyczących wydatków budżetowych tych jednostek.

W ostatnim dziesięcioleciu w Polsce następował systematyczny wzrost wskaźnika wydatków budżetów samorządowych w stosunku do wydatków budżetu państwa. Wiąże się to głównie z przekazywaniem gminom coraz to nowych zadań oraz z powołaniem z dniem l stycznia 1999 r. powiatów i województw.

W rezultacie wspomniany wskaźnik osiągnął w 1999 r. poziom 47,5%, znacznie wyższy niż w szczytowym okresie boomu samorządowego w II Rzeczypospolitej (1928/ ,3%). Do wskaźnika z 1999 r. należy jednak podchodzić z pewną ostrożnością, gdyż budżet państwa utracił w ostatnich latach wiele dochodów i wydatków głównie na rzecz państwowych funduszy celowych i kas chorych. Znaczny wzrost wydatków budżetowych j.s.t. potwierdza jednak ich relacja do PKB.

Wysokość wydatków budżetowych poszczególnych szczebli i rodzajów j.s.t. różni się w sposób zasadniczy, gdyż w 2001 r. wydatki gmin stanowiły 46,6%, miast na prawach powiatu - 30,4%, powiatów - 17,3% i województw -5,7% całości wydatków budżetowych j.s.t. Świadczy to jednoznacznie o słabości kompetencyjnej powiatów i województw samorządowych.

Jednym z najistotniejszych wskaźników tempa i możliwości rozwoju j.s.t. jest relacja ich wydatków bieżących do wydatków majątkowych. W 2002 r. wydatki bieżące wyniosły 83,7%, natomiast wydatki majątkowe 16,3% ogółu wydatków budżetowych j.s.t. Dla poszczególnych szczebli i rodzajów j.s.t. relacje te kształtowały się w 2002 r. następująco: –gminy: wydatki bieżące - 82,6%, majątkowe - 17,4% –powiaty: wydatki bieżące - 91,9%, majątkowe - 8,1% –miasta na prawach powiatu; wydatki bieżące - 86,3%, majątkowe - 13,7% –województwa samorządowe: wydatki bieżące - 70,9%, majątkowe - 29,1% –miasto stołeczne Warszawa: wydatki bieżące - 72,2%, majątkowe - 27,8%

Największą cześć wydatków na działalność inwestycyjną przeznaczały województwa samorządowe (29,1%), zaś najmniejszą powiaty (8,1%), lecz te jako jedyne spośród wszystkich j.s.t. wykazują tendencję wzrastającą tych wydatków, które z kolei najwięcej spośród wszystkich stopni samorządu przeznaczają na działalność bieżącą (wynagrodzenia i pochodne), co związane jest z finansowaniem z ich budżetów pracochłonnej działalności placówek oświatowych, urzędów pracy oraz powiatowych inspekcji i straży.

Wysoki wskaźnik wydatków majątkowych województw samorządowych jest z kolei w pełni zgodny z podstawowymi zadaniami województwa, które mają dążyć do pobudzania rozwoju regionalnego i gospodarczego. Niepokojące jest natomiast powolne, lecz systematyczne obniżanie się wskaźnika wydatków majątkowych w budżetach gmin i znaczne pogłębienie się tej tendencji w ostatnich trzech latach (w 1997 r. - 23,9%, w 1998 r. - 23,1%, w 1999 r. - 22%, w 2000 r. - 20,8%, w 2002 r. - 17,4%).

Dziękuję za uwagę