ROZKWIT I UPADEK REPUBLIKI RZYMSKIEJ

REPUBLIKA RZYMSKA Republika ( łac. res publica) – rzecz powszechna, publiczna;- forma ustroju państwowego, w której najwyższe organy władzy są powoływane przez obywateli w wyborach na określony czas (kadencję) populus romanus – lud rzymski Forum Romanum

USTRÓJ SPOŁECZNO – POLITYCZNY REPUBLIKI RZYMSKIEJ doradza urzędnikom SENAT 2 konsulowie, inni urzędnicy referują projekt ustawy Stawiają projekt ustawy na zgromadzeniu opracowuje, zatwierdza projekt ustawy wykonują prawo USTAWA ( łac. Lex) zwołują zgromadzenie uchwala lub odrzuca ustawę wybiera urzędników ZGROMADZENIE ( obywatele rzymscy – dorośli mężczyźni

NAJWAŻNIEJSZE GRUPY LUDNOŚCI W REPUBLIKAŃSKIM RZYMIE Grupa ludności pochodzenie uprawnienia patry cjusze Prawdopodobnie potomkowie arystokracji rodowe W początkach republiki (V w. p.n.e.) jedyna grupa o pełni praw politycznych nobilo wie Grupa uformowana w III w. p.n.e. z patrycjuszy i wyższych warstw plebejuszy Warstwa senatorska decydująca o polityce Rzymu Ekwici Pierwotnie najbogatsi obywatele miasta, zobowiązani do służby konnej początkowo nie ubiegali się o urzędy państwowe ( senatorowie nie mogli zgodnie z prawem zajmować się handlem) wchodzili w skład najwyższej komicji centurialnej rywalizowali z nobilami , zmierzali do osłabienia władzy senatu od czasów Augusta obsadzali większość najważniejszych urzędów Plebejsze Rzemieślnicy, kupcy, ludność uboga W początkach V w. p.n.e. bez prawa do urzędów( przeciwstawiani patrycjuszom) proleta riusze Najniższa warstwa plebsu, m.in. wieśniacy przenoszący się do miasta Nieproduktywni, w znacznej mierze utrzymywani przez państwo, w zasadzie wolni od obowiązku służby wojskowej wyzwo leńcy Niewolnicy obdarowani wolnością przez pana lub wykupieni z niewoli Obywatele z ograniczonymi prawami ( m.in. brak biernego prawa wyborczego) niewo lnicy Jeńcy wojenni, potomkowie niewolników Początkowo bez żadnych praw, w czasach cesarstwa m.in. prawo do części zarobków

Ubiory różnych klas społecznych Ubiory różnych klas społecznych. Strój Rzymian składał się z tuniki i wierzchniego okrycia (togi). Tunika obywatela miała kolor białej naturalnej wełny, podczas gdy senatorzy i ekwici zakładali tuniki zdobione pasami.

ZGROMADZENIA LUDU RZYMSKIEGO Nazwa Liczba osób Ka- dencja Powoływanie Zakres obowiązków Zgromadzenia ludu rzymskiego zmien- na - Ogół obywateli podzielony według zasady: terytorialnej( komicja tribusowe) decydowały o obsadzie niższych urzędów rozstrzygały odwołania od wyroków skazujących na grzywny majątkowej( komicja centurialne) dokonywały wyboru najważniejszych urzędników przyjmowały bądź odrzucały projekty ustaw uchwalały wypowiedzenie wojny i zawarcie pokoju instytucja odwoławcza od wyroku śmierci i kar cielesnych komicja plebejskie ( gromadziły niższe warstwy społeczne) podejmowały uchwały dotyczące jedynie plebejuszy (od 287 r. p.n.e. wszystkich obywateli) projekty ustaw zgłaszane przez urzędników po uzgodnieniu z senatem brak dyskusji i debat decyzje podejmowano większością głosów

SENAT RZYMSKI Kuria na Forum Romanum Zakres obowiązków Senat do- żywo Nazwa Liczba osób Ka- dencja Powoływanie Zakres obowiązków Senat 300- 900 ( za Cezara) do- żywo tnio Skład senatu był ustalany przez konsulów a od 312 r. p.n.e. przez cenzorów spośród najgodniejszych obywateli ( byłych wyższych urzędników) zatwierdzanie ustaw uchwalonych przez Zgromadzenie Ludowe zatwierdzanie urzędników powołanych przez zgromadzenia zatwierdzanie wydatków państwa wyrażanie zgody na wypowiedzenie wojny i zawarcie pokoju mianowanie i odwoływanie wodzów mianowanie dyktatora wyznaczanie namiestników prowincji Kuria na Forum Romanum

URZĘDZNICY RZYMSCY - KONSULOWIE 2 1 rok Wybierani przez komicja centurialne dowodzenie armią inicjatywa ustawodawcza zwoływanie zgromadzeń ustawodawczych celem uchwalenia ustaw i wyboru urzędników zwoływanie posiedzeń senatu i przewodniczenie jego obradom najwyższa władza w mieście interpretacja wróżb prawo karania śmiercią żołnierzy – obywateli –poza Rzymem bez wyroku sądu ( atrybut – pęk rózeg z zatkniętym toporem niesionych przez liktora -12) namiestnictwo najważniejszych prowincji Luicius Iunius Brutus pierwszy konsul Rzymu

URZĘDNICY RZYMSCY – PRETOR I CENOZOR pretorzy 2 następnie 6(od I w. p.n.e. -8) 1 rok Wybierani przez komicja centurialne jeśli sytuacja tego wymagała mógł dowodzić armią w razie nieobecności konsuli zwoływał posiedzenia zgromadzeń i senatu władza sądownicza w sprawach obywateli utrzymanie porządku w mieście mógł zostać namiestnikiem prowincji cenzorzy 5 lat Wybierani przez komicja centurialne spośród starszych wiekiem senatorów prowadzenie spisów obywateli wedle posiadanego majątku i miejsca zamieszkania układali listy senatu nadzorowali obyczaje( mogli usunąć senatorów oskarżając ich o łamanie obyczajów przodków) nadzorowali dzierżawę publicznych dochodów dbałość o budynki publiczne Pole Marsowe – tutaj cenzorzy tworzyli listy obywateli na podstawie oświadczeń majątkowych Pretor

URZĘDNICY RZYMSCY – EDYL; KWESTOR edylowie 2 1 rok Wybierani przez komicja tribusowe nadzór nad budynkami publicznymi, akweduktami, targami, miarami wagami organizowanie dostaw zboża do miasta w razie trudności z zaopatrzeniem przygotowanie i przewodniczenie igrzyskom ( na własny koszt) kwestorzy 4 Wybierani przez zgromadzenia tribusowe pomagali konsulom w zawiadywaniu pieniędzmi towarzyszyli namiestnikom prowincji

URZĘDNICY RZYMSCY – DYKTATOR, TRYBUN LUDOWY Trybuni ludowi 10 1 rok Wybierani spośród plebejuszy na zgromadzeniach plebejskich obrona praw ludu z prawem weta wobec decyzji urzędników zwoływanie zgromadzeń ludowych nietykalność nietykalność religijnej sankcji dyktator 1 6 mie - sięcy Wybierany przez senat w sytuacji najwyższego zagrożenia pełnia władzy bez ograniczeń ze strony innych urzędników jednoosobowe dowodzenie armią

KRYZYS REPUBLIKI RZYMSKIEJ – zjawiska gospodarcze pauperyzacja dużej części ludności chłopskiej - brak wystarczającej siły roboczej w gospodarstwach chłopskich lub pozostawianie gospodarstw bez opieki(na skutek powołania obywateli do służby wojskowej) - napływ taniego zboża do Italii z podbitych przez Rzym terenów zamorskich wyzbywanie się gospodarstw przez zrujnowanych chłopów przejmowanie gospodarstw chłopskich i ziemi publicznej przez zamożnych właścicieli ziemskich i umacnianie się ich pozycji ekonomicznej powstawanie latyfundiów uprawianych przez tania siłę niewolniczą Fresk przedstawiający życie plebejuszy

KRYZYS REPUBLIKI RZYMSKIEJ – zjawiska społeczne zmniejszanie się liczebności warstwy chłopów – obywateli wzrost liczebności plebsu miejskiego( w tym jego najuboższej warstwy – proletariuszy) wzrost znaczenia wielkich posiadaczy ziemskich (latyfundystów) masowy napływ niewolników do Italii( na skutek zwycięskich wojen) Antyczny targ niewolników w wyobrażeniu Gustawa Boulangera

KRYZYS REPUBLIKI RZYMSKIEJ – zjawiska polityczne liczne zwycięskie kampanie wojenne prowadzone przez Rzym problemy z rekrutacją armii na skutek ruiny ludności chłopskiej( powiększanie się warstwy proletariuszy) ważna rola plebsu miejskiego( sprzedawanie głosów na zgromadzeniach, groźba wybuchu niezadowolenia niższych warstw społecznych

KRYZYS REPUBLIKI RZYMSKIEJ I PRÓBY REFORM 133-100 r. p.n.e. walka braci Grakchów( Tyberiusza – 133; Gajusza – 123-121) o reformę agrarną walka optymatów( zwolennicy silnej władzy senatu) z popularami( przeciwnicy senatu) - 494 r. p.n.e. – utworzenie zgromadzenia plebejskiego, powołanie trybunów ludowych - 367 r. p.n.e. – prawo do piastowania urzędu konsula - 287 r. p.n.e. – uchwały zgromadzenia plebejskiego obowiązującymi w całym państwie bez konieczności zatwierdzania przez senat reforma wojskowa Mariusza 107 r. p.n.e.(powstanie armii zawodowej – 16 letnia służba za żołd i ziemię po jej zakończeniu)) Tyberiusz i Gajusz Grakchus Gaius Marius

Eugène GUILLAUME , Bracia Grakchowie

POWSTANIE SPARTAKUSA 73-71 r. p.n.e. Powstanie Spartakusa było największym powstaniem przeciwko Rzymowi w I w. p.n.e. W ciągu dwóch lat siły Spartakusa, składające się z tysięcy niewolników, gladiatorów i biednych wieśniaków, wznieciły powstanie na terenie niemalże całej Italii. Kres powstaniu położyły nieporozumienia w szeregach przywódców powstania oraz krwawa bitwa nad rzeką Silarus, w której zginął Spartakus. Spartakus Śmierć Sparakusa

Gajusz Juliusz Cezar Gnejusz Pompejusz Marek Krassus I TRIUMWIRAT wzrost znaczenia politycznego dowódców wojskowych cieszących się poparciem żołnierzy( zawodowych armii) stopniowa utrata znaczenia politycznego przez senat I triumwirat (od 60 r. p.n.e.) Pompejusz, Krassus, Cezar Gajusz Juliusz Cezar Gnejusz Pompejusz Marek Krassus

Pomnik Cezara w Rzymie

PODBÓJ GALII PRZEZ CEZARA Cezar podbija: - Galię 58-51 r. p.n.e. - lądowanie w Brytanii – 55-54 r. p.n.e. - stłumienie powstania Wercygentoryksa 52-51 r. p.n.e.

Lionel Noël ROYER , kapitulacja Wercyngetoryksa

Cezar dożywotnim dyktatorem ( 45 r. p.n.e.) WOJNA DOMOWA alea iacta est – "kości zostały rzucone". * walka o władzę między Pompejuszem i Cezarem 49 r. p.n.e.) – bitwa pod Farsalos Cezar dożywotnim dyktatorem ( 45 r. p.n.e.) Theodatus, orator, pokazuje Cezarowi głowę zamordowanego Pompejusza

Śmierć Cezara, Jean-Léon Gérôme 15 marca 44 roku p. n. e Śmierć Cezara, Jean-Léon Gérôme 15 marca 44 roku p.n.e. przybrany ojciec Oktawiana, Juliusz Cezar został zamorodwany przez spiskowców pod przywództwem Marka Juniusza Brutusa i Gajusza Kasjusza Longinusa.

II triumwirat (od 43 r. p.n.e.- Marek Antoniusz, Oktawian August, Marek Lepidus)

PRZEJĘCIE WŁADZY PRZEZ OKTAWIANA AUGUSTA 31 r. p.n.e. Bitwa pod Akcjum, Lorenzo A. Castro

Antoniusz i Kleopatra, Lawrence Alma-Tadema

PRYNCYPAT Pryncypat polegał na utrzymaniu najważniejszych instytucji republiki przy jednoczesnym przekazaniu głównych uprawnień princepsowi ( princeps senatus – pierwszy wśród senatorów) Następstwo władzy Augusta było ustanawiane na mocy wcześniejszej decyzji władcy odchodzącego lub wyboru gwardii cesarskiej, senat jedynie formalnie ustanawiał go władcą Mianowania urzędników dokonywał cesarz Nowymi ważnymi urzędnikami stali się prefekt pretorianów – dowódca gwardii oraz prefekt miejski pełniący funkcje policyjne i sądownicze Znaczenie Zgromadzeń Ludowych stale malało, a od czasów Trajana przestano je zwoływać Senat uzyskał funkcje ustawodawcze, jego uchwały zastąpiły ustawy Zgromadzeń Ludowych Ustawodawcza rola senatu była stale ograniczana – wnioski cesarzy były bez zastrzeżeń przyjmowane przez aklamację Skład senatu ustalali cesarze Od III w. n.e. senat został zredukowany do roli rady miejskiej miasta Rzymu. Oktawian August jako imperator

Oktawian August jako urzędnik Oktawian August jako Pontifex Maximus

ORGANIZACJA WŁADZY W RZYMIE W OKRESIE PRYNCYPATU AUGUST – PRINCEPS pierwszy na liście senatorów RADA doradztwo Podstawy władzy: tribunicia potestas ( uprawnienia trybunów) imperium – najwyższa władza wojskowa SENAT 600 senatorów mianuje członków Nadanie uprawnień pobór podatków administracja dowództwo armii URZĘDNICY KONSULOWIE PRETORZY KWESTORZY PROWINCJE SENATORSKIE (przedstawiciele senatu – prokonsulowie) zarząd ZGROMADZENIE LUDOWE lud rzymski(Rzymu i Italii) wybór reprezentuje interesy ludu nadzoruje jako cezar PROWINCJE CESARSKIE ( przedstawiciele Augusta – legaci) ORGANIZACJA WŁADZY W RZYMIE W OKRESIE PRYNCYPATU .

Porównanie