Powstanie i funkcjonowanie państwa w Starożytnym Egipcie 1.Kształtowanie się państwa – czynniki państwotwórcze 2.Ustrój państwa – monarchia despotyczna 3.Struktura społeczna 4.Religia i rola kapłanów

Hapi - Wielki Bóg Żywności i Pan Ryb. Hapi strzeżony przez węże, siedział w jaskini na dnie gór Asuanu i jego głównym zajęciem było wylewanie wody z dzbanu na brzeg Nilu. Raz do roku dokonywano rytuału ofiarnego, który miał na celu prośbę do Hapiego, aby trzymał dzban pod odpowiednim kątem. Jeżeli kąt był za duży mogłoby dojść do powodzi, a jeśli za mały to mogłaby nastąpić susza i co się z tym łączy wielki głód. Hymn do Nilu Chwała Ci, Nilu! Błogosławimy Cię i dziękujemy Ci Za te dobrodziejstwa, co dajesz nam co dzień Odświętna pieśń ku Tobie się wznosi Niech pieśniarz wysławia Twą chwałę Swej harfy trącając struny. Pozdrawiamy Cię, Nilu, który wynurzasz się z ziemi, który przybywasz, by dać życie ludowi Egiptu. Niech żyje ta potęga doskonała, Ukochana pramoc pierwotnej energii -Hapi, Ojciec bóstw Enneady, które rezydują w rzece I pozwalają każdemu żyć z jej odżywczej mocy! Za Twoim powrotem, wszyscy ludzie zaznają radości i szczęścia!" Hymn do Nilu-Napisany przez nieznanego egipskiego skrybę za czasów Faraona Ramzesa II około p.n.e..

Gdzie w Egipcie znajdowały się tereny uprawne mapa s.34 Warunki naturalne Egipt leży w pn. – wsch. Afryce. Pn. granica – Morze Śródziemne; wsch. – Morze Czerwone; pd. – pierwsza katarakta Nilu; zach. Pustynia Libijska Klimat suchy Pod uprawę nadaje się tylko obszar doliny Nilu Duża ilość kamienia ( bazalty, piaskowce, wapienie); złoto na Pustyni Arabskiej i w Nubii; srebro na Półwyspie Synaj Brak rud żelaza, miedzi, cyny, drewna

POŁOŻENIE I WARUNKI NATURALNE Warunki naturalne Egipt leży w pn. – wsch. Afryce. Pn. granica – Morze Śródziemne; wsch. – Morze Czerwone; pd. – pierwsza katarakta Nilu; zach. Pustynia Libijska Klimat suchy Pod uprawę nadaje się tylko obszar doliny Nilu Duża ilość kamienia ( bazalty, piaskowce, wapienie); złoto na Pustyni Arabskiej i w Nubii; srebro na Półwyspie Synaj Brak rud żelaza, miedzi, cyny, drewna

OkresdatydynastieNajważniejsze wydarzenia Wczesne dynastieOd XXXI Do XXVII Ok p n.e I,II* jednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu * istnienie poboru podatków * symbolika władzy kamienna paleta ozdobiona z obu stron płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny symbolizujące zwycięstwa króla Narmera (utożsamianego z Menesem - władcą, który ok p.n.e. połączył oba państwa egipskieMenesem i zał. I dynastię); ob. w Egipskim Muzeum w Kairze;

Triumf króla Narmera (ok rok p.n.e. wys. 63,5 cm). Paleta upamiętnia zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu przez pierwszego dynastycznego władcę. Narmer w koronie Górnego Egiptu zabija wroga maczugą co symbolizuje władztwo. Zoomorficznym symbolem władcy jest święty ptak Horus-sokół triumfujący nad ludem dolnego Egiptu. Za królem pomywacz stóp z sandałami. Pod stopami dwóch padających Azjatów.

W triumfalnym pochodzie ze sztandarami odbywającym się przed ciałami pokonanych wrogów o odciętych głowach, król nosi koronę Dolnego Egiptu. Przed faraonem kroczy kapłan, za nim pomywacz stóp. Wielkość władcy świadczy o hierarchii społecznej. Poniżej plastyczną wizją zjednoczenia kraju jest para zwierząt spleciona szyjami. Postać krowy to bogini Hator, karmicielka faraonów.

DESPOCJA TEOKRATYCZNA *Nieograniczona władza faraona. *Religijny (sakralny) charakter jego władzy. *Podział państwa na okręgi (nomy), zarządzane przez naczelników posiadających dużą niezależność.] NEMES UREUSZ LASKA BICZ PSZENT

OkresdatydynastieNajważniejsze wydarzenia Stare PaństwoOd XXVII Do XXII pne III-VI  panowanie Dżesera – pierwsza piramida schodkowa  budowa największych piramid  Teksty Piramid  Utrwalenie podziału państwa na nomy  Rozwój religijnej doktryny heliopolitalnej (kult Słońca)  Uformowanie struktury państwa  Powstanie centralnego aparatu państwa Piramida Dżesera Piramida Cheopsa

STRUKTURA SPOŁECZNA EGIPTU

FARAON Był on nie tylko władcą absolutnym, wyznaczonym przez bogów, ale też zarazem najwyższym kapła­nem, pośredniczącym między Egiptem i jego ludem a bogami. Po śmierci stawał się w drugim życiu­-wcieleniu od razu bogiem. W czasach Starego Państwa obserwujemy nawet tendencje ubóstwiania żyjącego faraona. Jeśli nawet odstąpiono od nich w późniejszych epokach, to nie ulega wątpliwości, że dla przeciętnego Egipcjanina nierozróżniającego takich subtelności teologicznych, jak ubóstwienie i boskość, stawał się on po prostu żyjącym bogiem. Faraon był również naczelnym wodzem, jednak poszczególni władcy w różnym stopniu spełniali wszystkie wymienione funkcje w rzeczywistości. M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 1999, s. 99. Posąg Chefrena

WEZYR W jego obowiązkach doczesnych, takich jak zarządzanie krajem i nadzór nad administracją, wyręczał faraona już w czasach Starego Państwa najwyższy urzędnik, stojący na czele całej hierarchii urzęd­niczej – wezyr. Przykładem wybitnej jednostki pełniącej tę funkcję był [...] Imhotep, nadworny lekarz i architekt [faraona] Dżosera. W okresie Nowego Państwa z uwagi na zwiększony zakres obowiązków, a także zapewne z obawy przed kumulowaniem zbyt dużej władzy w jednym ręku ustanowiono dwóch wezyrów: Wezyra Północy rezydującego w Memfis i zajmującego się sprawami Egiptu Dolnego i Środ­ kowego oraz Wezyra Południa, który z Teb kontrolował administrację Górnego Egiptu. Bezpośredni nadzór sprawowali oni nad nomarchami [...]. M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 1999, s. 99. Statua przedstawiająca Hemiunu, wezyra faraona CheopsaHemiunuCheopsa

KAPŁANI [...] warstwę panującą współtworzyli kapłani, których pozycja systematycznie rosła nawet kosztem suwerenności władzy faraona. [...] Ekonomiczną podstawą potęgi kapłanów były wielkie majątki świątynne obejmujące pola uprawne, pastwiska, zakłady rzemieślnicze i przetwórcze. Z czasem ka­płani zajęli się operacjami finansowymi i wydzierżawianiem pól świątynnych. Wyjątkowa pozycja kapłanów wypływała z jednej strony z wszechstronnego wpływu religii na życie państwowe i codzienne Egipcjan, z drugiej zaś z absolutnego charakteru scentralizowanej monarchii, w której władca w równym stopniu pochłonięty był sprawami politycznymi co kultowymi, a wielu spośród najwybitniejszych nawet faraonów już od początku swego panowania myślało o zabezpiecze­niu się na swoje przyszłe, pośmiertne życie (np. budowa piramid). M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 1999, s. 100.

RZEMIEŚLNICY I CHŁOPI Pozostałą masę Egipcjan tworzyły różne grupy zawodowe ludności wolnej, wśród których oprócz do­minujących liczebnie chłopów- rolników byli rzemieślnicy, drobni handlarze, a także urzędnicy niższe­go szczebla, nadzorcy i żołnierze. Pierwsi, stanowiący zdecydowaną większość całego społeczeństwa egipskiego, znajdowali się w przedziwnej sytuacji ludności wolnej z punktu widzenia formalnego, lecz zobowiązanej do pracy w konkretnie wskazanych majątkach państwowych lub świątynnych. Większość chłopów miała jednak niewielkie działki własnej ziemi, z których częściowo utrzymywali swe rodziny. Reszta dochodu rodzinnego pochodziła ze skromnej zapłaty za pracę dla króla lub świą­tyń. Rzemieślnikom [...] prawie całą ich aktywność zawodową pochłaniała praca na zlecenie pań­stwowe lub świątynne. [...] ich pozycja społeczna i majątkowa była zapewne wyższa niż chłopów [...]. M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 1999, s. 101

RELIGIA EGIPSKA - CECHY 1.Różne kulty związane z różnymi ośrodkami: POLITEIZM a)system heliopolitański – Heliopolis - kult solarny(Atum bóg wschodzącego śłońca Amon bóg zachodzącego słońca, Re – bóg słońca, stwórca wszechświata, Ozyrys bóg śmierci i inni) b) System hemopolitański – Hermopolis – cztery pary bogów( Nun i Naumet – uosobienie oceanu; Huh i Hauhet – uosobienie wody i ruchu; Kuk i Kauket – uosobienie ciemności; Nat i Niau - prasubstancja c) System memficki – triada Bogów (Ptah – bóg stwórca; Sechmet – bogini wojny; Nefertum – bóg ziemi d) Próba wprowadzenia monoteizmu przez Echnatona – kult Atona ( ) Inne bóstwa powszechne: Anubis – bóg zmarłych, Horus – bóg nieba,Tot – bóg księzyca RaAtum Ozyrys Horus

RELIGIA EGIPSKA - CECHY 2. SYNKRETYZM – łączenie dwóch lub więcej bóstw w jedną postać 3. Zoomorfizm – przedstawianie bogów w postaci zwierząt lub ludzi z głowami zwierząt, bądź ludzi ( antropomorfizm) Apis Anubis Ptah

WIARA W ŻYCIE POZAGROBOWE Nie grzeszyłem przeciw ludziom, nie szkodziłem poddanym, nie czyniłem nieprawości w miejscu prawdy, nie znałem zła, nie popełniłem grzechów. [...]Nie oczerniałem sługi wobec przełożonego, nie stałem się przyczyną głodu, nie stałem się przyczyną płaczu, nie zabijałem sam ani nie kazałem zabijać, nie zadawałem cierpienia nikomu. Nie pomniejszałem ofiar w świątyniach, nie umniejszałem chlebów bożych, nie zabierałem placków duszom zmarłych. [...]Nie pomniejszałem miary, nie fałszowałem odważników, nie stałem się przyczyną czyjejś nędzy za pomocą języczka u wagi, nie odjąłem mleka od ust niemowlęcia, nie przepędzałem bydląt z pastwisk ich [...].Nie zatrzymywałem wody, gdy płynęła, nie przerywałem tam na wodzie wzburzonej, [...] nie odstąpiłem od dni składania ofiar z mięsiwa wybranego, nie związałem bydła przeznaczonego na pokarm boży, nie zatrzymywałem boga podczas procesji jego. Księga umarłych, [w:] Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii Ramzes II

Średnie PaństwoOd XXI Do XVIII (część)IX – XII dynastii  Ponowne zjednoczenie(stolica Teby) przez Mentuhotepa II  Opanowanie złotonośnych obszarów Nubii przez Senusereta  Szczyt potęgi Średniego Państwa za Senusereta III - widoczny wzrost zamożności kupców - wpływy egipskie w Syrii i Palestynie * Panowanie Amenemhata III – zagospodarowanie Fajum Senuseret III Muzeum w Nowym Jorku Amenemhat III Muzeum w Berlinie

Nowe PaństwoXVI-XI pne XVIII-XX dynastia  Zjednoczenie Egiptu przez władców Teb  Panowanie Totmesa I - podbój państwa Kusz (po IV kataraktę) - wyprawa do Syrii - dotarcie do Eufratu - wzrost znaczenia Memfis * Rozkwit budownictwa grobowców w Dolinie Królów * Powstanie wielkiej świątyni królowej Hatszepsut  Pokonanie przez Totmesa III państwa Mitanni oraz opanowanie Syrii, Palestyny, dotarcie do Eufratu – szczyt potęgi państwa  Próba wprowadzenia religii monoteistycznej (Aton) przez Amenhotepa IV Echnatona  Przywrócenie tradycyjnej religii przez Tutanchamona  Panowanie Ramzesa II - podział stref wpływów z Hetytami w Syrii) BITWA POD KADESZ ok wzniesienie świątyni Abu Simbel * najazdy „ludów morza” i Libijczyków Ramzes II pod Kadesz

SZTUKA OKRESU NOWEGO PAŃSTWA ŚWIĄTYNIA W LUKSORZE ŚWIĄTYNIA HATSZEPSUT

SZTUKA OKRESU NOWEGO PAŃSTWA ŚWIĄTYNIA ABU SIMBEL

SZTUKA OKRESU NOWEGO PAŃSTWA Ramzes II w Karnaku

OSIĄGNIĘCIA KULTURY EGIPTU - PISMO Hieroglify ze świątyni w Kom OmboKom Ombo Pismo demotyczne fragment kamienia z Rosetty, British Museum

OSIĄGNIĘCIA KULTURY EGIPTU matematyka: wprowadzenie systemu dziesiętnego (bez zera), ułamki, rozwój geometrii koniecznej do obliczania wymiarów piramid; określenie liczby π (stosunek długości okręgu do jego średnicy) astronomia: określanie terminów wylewu Nilu oraz zaćmień; kalendarz słoneczny – początkiem roku był dzień, w którym gwiazda Syriusz pokazywała się rano na horyzoncie razem ze Słońcem medycyna: badanie pulsu i bicia serca, znajomość anatomii człowieka