Międzynarodowy system walutowy

Kiedy pojawił się pieniądz? Dwa tysiące lat p.n.e. Ludzie nie tylko nie wiedzieli, czym są papierowe pieniądze, ale w ogóle nie znali pieniędzy w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Pieniądzem było wszystko to, co w danej społeczności miało uznaną wartość (np. żywność, narzędzia, tkaniny, ozdoby). Stały rozwój wymiany towarowej doprowadził do wyzwolenia w siódmym stuleciu p. n. e. Monet i prawie 1600 lat później, w Chinach, pieniądza papierowego.

Wymiana barterowa Długie stulecia handel polegał na wymianie przedmiotów. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych towarów była sól. W Polsce bardzo długo używano jej jako środek płatniczy, a jedna z dawnych kar sądowych polegała na wyegzekwowaniu od oskarżonego 300 kruszy, czyli grud soli. Najlepszym dowodem na to, że sól odgrywała u nas rolę pieniądza, jest powiedzenie „słono za coś płacić”.

Wymiana barterowa W niektórych rejonach świata ludzie doszli jednak do wniosku, że najwygodniejszą formą środka płatniczego są metale. Bardzo trwałe, ze względu na małą objętość łatwe w transporcie i, co równie ważne, łatwo podzielne na mniejsze części doskonale nadawały się do pełnienia tej funkcji. Początkowo w obiegu znajdowały się po prostu nie obrobione bryłki metalu, żelazo oraz miedź i jej stopy, a później metale szlachetne. Przy zakupie danego towaru trzeba było za każdym razem odważać wynegocjowaną ilość metalu. Tak dokonywano transakcji na przykład w Egipcie, Babilonii, Asyrii. Zdarzało się też, że z kruszcu odlewano jakiś przedmioty, które pełniły funkcję środka płatniczego. Mogły to być pierścienie, siekiery, dzidy.

Pierwsze pieniądze Sprawdzanie ilości i jakości kruszcu, którym płacono w transakcjach, było uciążliwe. Każdy, kto chciał handlować, musiał mieć przy sobie wagę i kowadełko, na którym w razie potrzeby ciął rozgrzany metal. Niektórzy kupcy zaczęli więc wybijać na kawałkach metalu swoje stemple, gwarantując w ten sposób, że mają one odpowiednią wagę i odlane zostały z niezafałszowanego kruszcu.

Pierwsi byli Chińczycy  Na dalekim wschodzie w Indiach i Chinach dużo wcześniej, bo kilka wieków p.n.e. mieszkańcy posługiwali się monetami w postaci cienkich prostokątnych blaszek srebrnych. Natomiast w Chinach podobno już w X wieku p.n.e. znano i posługiwano się drobnymi miedzianymi monetami, choć pierwsze monety przypominały kształtem narzędzia np. motyk. Przełomem było wprowadzenie przez cesarza chińskiego Szy- Huang-ti w 221 r. p.n.e jednolitych okrągłych monet z kwadratowym otworem pośrodku, wzór ten służył Chińczykom aż do 1912 roku.

Pieniądz w Europie Europejskie pieniądze papierowe sięgają korzeniami 1665 roku, kiedy to szwedzki Królewski Bank Wymiany zaczął wydawać kwity depozytowe. Określały one ilość srebra, jaką obywatel umieścił w banku. Podobnych operacji dokonywano też w Anglii. Początkowo monety trafiły do prywatnych bankierów, którzy wydawali za nie dokumenty zwane notami. Noty mogły służyć do przeprowadzania wielu transakcji; oddawano nimi na przykład długi. W każdej chwili można było pójść z notą do banku i wymienić ją na monety o określonej wartości. W 1694 roku parlament angielski podjął decyzję o założeniu Banku Anglii, który podobnie jak szwedzki Królewski Bank Wymiany zaczął przyjmować depozyty w złocie lub srebrze i wydawać za nie noty (najpierw pisane ręcznie, a od 1729 roku drukowane).

Pieniądz w Europie W szybkim tempie pojawiali się bankierzy, którzy w zamian za kruszec wystawiali noty. Bankierzy szybko zorientowali się, że prawdopodobieństwo, aby wszyscy posiadacze not zgłosili się w tym samym czasie po wypłatę depozytu, były znikome. Niektórzy sądzili nawet, ze kwity lub noty nigdy nie zostaną przedstawione do wymiany i będą przechodzić od właściciela do właściciela. W kasie trzymano więc tylko pewną rezerwę pieniędzy na bieżące wypłaty, a resztę inwestowano. Wypuszczano też własne noty przy okazji udzielania wysoko oprocentowanych pożyczek. Wiele z nich nie miało pełnego pokrycia w złocie czy srebrze.

Pieniądz w Europie Wystawianie not przez wielu bankierów doprowadziło do licznych nadużyć i niewypłacalności. Z upływem lat coraz więcej państw zastrzegało prawo emisji not tylko dla jednego banku, nazywanego bankiem centralnym. Dawne kwity i noty stają się pełnoprawnymi pieniędzmi papierowymi emitowanymi przez jeden bank w każdym państwie.

Pieniądz w Ameryce Północnej W XVII wieku pojawiły się banknoty emitowane nie przez banki, lecz przez władze. W 1690 roku Kolonia Zatoki Massachusetts oblegała francuską twierdzę Quebec. Żołnierzom obiecano żołd w postaci zdobytych łupów. Jednak twierdza wcale nie zamierzała paść. Wtedy oblegającym wydano papierowe pieniądze, obiecując, że zostaną one wymienione na monety. Pomysł się sprawdził. W stanie Pensylwania pierwszej emisji papierowego pieniądza dokonano już w 1723 roku.

Pieniądz w Polsce Już Mieszko I bił monetę srebrną nazywaną denarem. W obiegu znajdowała się jednak niewielka ich ilość. Środkami transakcji były przede wszystkim monety obce lub towary wymienne. Denary Mieszka I produkowano prymitywnie. Ze sklepanego na cienką blachę srebra wycinano nożycami krążki i odbijano na nich stemple. Na jednej stronie znajdował się rysunek kaplicy lub świątyni, a na drugiej duży równoramienny krzyż.

Pieniądz w Polsce Na denarach bitych przez Bolesława Chrobrego pojawia się napis „Princes Polonie”. Chrobry nakazał też bicie monety, która mogła mieć związek ze zjazdem gnieźnieńskim. Na jej odwrocie znajdujemy dwa słowa „Gnezdun civitas”, czyli „Gniezno gród”. Pod koniec panowania Bolesława Chrobrego na polskich monetach zaczęto umieszczać napis „rex”. Historycy wiążą ten fakt z koronacją Bolesława w 1025 roku. Denary bili też następni polscy władcy, między innymi Bolesław Śmiały i Bolesław Krzywousty.

Pieniądz w Polsce W drugiej połowie XIV wieku pojawiła się gruba moneta srebrna: grosz krakowski. Była to najważniejsza jednostka w systemie monetarnym, wprowadzony przez Kazimierza Wielkiego. Znajdowały się na niej napisy „Kazimirus Primus – Dei gratia Rex Polonie” („Kazimierz Pierwszy – z bożej łaski król Polski”) oraz „Grossi Cracovienses” („Grosz krakowski”). Na rewersie grosza wybito orła w koronie.

Pieniądz w Polsce Monetę nazwaną złotym polskim bije się dopiero od panowania Zygmunta Augusta (rok 1564). Co ciekawe, wcale nie ze złota, tylko ze srebra. Złoty powrócił po pierwszej wojnie światowej; w 1924 roku zastąpił markę polską. Pierwsze pieniądze papierowe wiążą się z powstaniem kościuszkowskim, kiedy to w 1794 roku wprowadzono bilety skarbowe. Pieniądze papierowe emitowane były też przez rząd Księstwa warszawskiego, który nadał im miano biletów kasowych.

System walutowy System waluty złotej (gold standard) – Wykształcił się on pod koniec XIX w. i funkcjonował do wybuchu I wojny światowej (1914 r.). pierwszy międzynarodowy system walutowy, w którym standardowa jednostka pieniądza jest odpowiednikiem wartości określonej wagi złota oraz, w którym emitenci pieniądza gwarantują, pod określonymi warunkami, wykupienie wydanych pieniędzy za złoto o tej wadze. system walutowyzłotasystem walutowyzłota

System walutyzłotej Cechy:  Jednostka waluty narodowej każdego uczestnika systemu miała określony parytet (siłę nabywczą) wyznaczony w złocie, co było równoznaczne z kursem stałym;  W obiegu były waluty narodowe uczestniczących krajów w pełni wymienialne na złoto (według określonego parytetu), na waluty innych krajów z walutą wymienialną (według określonego kursu parytetowego), także istniała pełna swoboda transferu złota w skali międzynarodowej;

System waluty złotej  Władze finansowe poszczególnych krajów (najczęściej banki centralne) były zobowiązane do utrzymywania zabezpieczenia obiegu pieniężnego w formie rezerw złota i poprzez kontrolę podaży pieniądza, odpowiednio proporcjonalnej do zasobów złota.

System waluty sztabowo – złotej (gold bullion standard) Zbliżony do zasad systemu waluty złotej, z jednym wyjątkiem: w systemie tym określano minimalną sumę wymiany waluty krajowej na złoto. Była to ówczesna równowartość sztaby złota. Został zaproponowany w drugiej połowie lat dwudziestych XX wieku z inicjatywy Wielkiej Brytanii jako próba powrotu do systemu waluty złotej na nieco odmiennych zasadach. Wielkiej Brytaniisystemu waluty złotejWielkiej Brytaniisystemu waluty złotej W porównaniu z systemem walutowo-złotym najistotniejszą różnicą było to, że w obiegu krajowym pieniądz przestał być praktycznie wymienialny na złoto, było ono natomiast nadal używane do bilansowania obrotów gospodarczych.

System waluty sztabowo – złotej (gold bullion standard) System waluty złotejSystem waluty złotej był systemem walutowym powszechnie używanym przez większość państw aż do początku I wojny światowej. Jednakże został on porzucony, aby dać władzom możliwość wprowadzenia na rynek waluty nie mającej pokrycia w złocie (banknoty), która miała posłużyć im do finansowania wojny. W tym systemie standardowa jednostka pieniądza była odpowiednikiem wartości określonej wagi złota, a emitenci pieniądza gwarantowali, pod określonymi warunkami, wykupienie wydanych pieniędzy za złoto o tej wadze. Jednakże w przypadku systemu waluty sztabowo-złotej banki nie były zobowiązane do wymiany pieniędzy na złoto. Z uwagi na fakt, że dla większości obywateli złoto było nieosiągalne, koniecznością stało się posługiwanie banknotami. I wojny światowejwalutybanknotyzłota pieniądza System waluty złotejI wojny światowejwalutybanknotyzłota pieniądza

System waluty dewizowo – złotej (gold exchange standard) Drugi – obok systemu waluty sztabowo- złotej – system stosowany w okresie międzywojennym i później w wielu krajach do roku Założono w nim, że waluta danego kraju (np. dolar kanadyjski) jest wymienialna na złoto, ale wcześniej jest potrzebna jej wymiana na inną walutę wymienialną na złoto (głównie na USD).

Konsekwencje stosowania 2 systemów  Spadek znaczenia złota jako pieniądza międzynarodowego (demonetaryzacja złota);  Zwiększenie wahań bieżącego kursu rynkowego walut oraz dewiz;  Zwiększenie swobody władz państwowych w kształtowaniu polityki fiskalnej i pieniężnej;  Zwiększenie wpływu efektów polityki makroekonomicznej na kształtowanie sytuacji gospodarczej i politycznej w poszczególnych krajach i na świecie;  Zwiększanie się różnic pomiędzy siłą nabywczą różnych walut.

System z Bretton Woods W lipcu 1944 r., na międzynarodowej konferencji w Bretton Woods utworzono Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy). W drodze umowy międzynarodowej wprowadzono system międzynarodowego pieniądza

System z Bretton Woods Cele:  Przywrócenie wymienialności walut;  Stabilizacja kursów walut;  Stworzenie w ten sposób istotnych przesłanek szybkiego, swobodnego korzystnego rozwoju międzynarodowych powiązań gospodarczych.

System z Bretton Woods Zasady:  Złoto głównym środkiem rezerwowym i płatniczym;  Parytety wymienialnych walut narodowych określone w złocie lub USD; - 1 uncja złota=35USD – dla przykładu w r – za 1 uncję ponad 600USD  Kursy bieżące wymienialnych walut narodowych mogą wahać się  1% od kursu parytetowego (interwencja władz monetarnych);  W przypadku trudności płatniczych i konieczności zmiany kursu waluty poszczególne kraje członkowskie mają możliwość skorzystania ze specjalnych kredytów MFW.

System z Bretton Woods - upadek -Spadek znaczenia dolara – umacnianie się takich państw jak Niemcy czy Japonia -Osłabienie dolara w stosunku do marki czy jena spowodowały żądania banków centralnych do wymiany dolara na złoto -Wzrosło przemysłowe wykorzystanie złota -Skutek – szybki wzrost ceny rynkowej złota W 1971r rząd Richarda Nxona zawiesił wymienialność dolara na złoto.

System wielodewizowy -Wprowadzony przez działania MFW od Rozdzielność rynku złota od rynku walutowego chociaż nadal utrzymuje się rezerwy złota -zwiększenie stabilności finansowej – kryzys jednej waluty, nawet dominującej, nie powoduje zachwiania całego systemu -Kursy walutowe odzwierciedlają układ potencjałów gospodarczych poszczególnych państw i ich pozycje na rynkach międzynarodowych MFW ustalił zasady: -każdy kraj członkowski powinien powstrzymać się od manipulacji kursami walutowymi i systemem walutowym, jeżeli mogłoby to utrudnić procesy dostosowawcze w zakresie równowagi zewnętrznej lub zapewnić danemu krajowi niesprawiedliwą przewagę konkurencyjną nad innymi krajami, -każdy kraj powinien dokonywać interwencji na rynku walut w celu zapobieżenia chaosowi, który polega np. na krótkookresowych wahaniach

System walutowy w Polsce  Wymienialność polskiego złotego wprowadzono w ramach planu Balcerowicza roku. Była to tylko wymienialność wewnętrzna ograniczona do rezydentów krajowych i obrotów bieżących z zagranicą. Postanowiono, że wywóz i przywóz polskiego złotego jest zabroniony. Wcześniej istniała gospodarka nakazowo-rozdzielcza. Istniało więc rozdzielnictwo waluty. Kursy były jedynie przelicznikami, służyły do ewidencji.  roku wprowadzono kurs na poziomie 1$ USD= 9500 starych złotych. Był to poziom zbliżony do kursu czarnorynkowego. Czarny rynek przestał więc istnieć. Był to kurs stały w stosunku do dolara czyli tzw. kurs centralny.  Od 17 maja 1991 roku przeprowadzono dewaluację złotówki (1$=11000zł). Wprowadzono ustalanie kursu w stosunku do wiązki (koszyka) 5 walut- dolar USD (45%), marka niemiecka (35%), funt (10%), frank szwajcarski (5%), frank francuski (5%).  Od 14 października 1991 roku wprowadzono tzw. kurs stały pełzający czyli crawling peg. Wprowadzono zasadę że złotówka będzie ulegała miesięcznie deprecjacji o 1,8%- zasada codziennej dewaluacji. Zasadę stałego obniżania wartości złotówki zmieniano najpierw do 1% a r. podano, że złotówka będzie ulegała deprecjacji 0,8% miesięcznie.

System walutowy w Polsce  16 maja 1995roku- przeprowadzono tzw. częściowe upłynnienie kursu walutowego polskiego złotego. Przedział wahań wokół kursu centralnego rozszerzono z pierwotnych +2, -2 % do +7,-7%. Bank Centralny mógł jednak interweniować znacznie szybciej nawet gdy odchylenie było np. +3(-3)%.Utrzymano zasadę dewaluacji złotówki.Od końca lutego 1998r. pasmo wahań rozszerzono na +10(-10)%  Od r. Polska wprowadziła istotne zmiany w prawie dewizowym. Zadeklarowano wolę przyjęcia przez Polskę wymienialności waluty wg. standardów MFW (wymienialności zewnętrznej). Po 1995r. próbuje się liberalizować prawo dewizowe w zakresie obrotów kapitałowych. Obcokrajowcy otrzymali zezwolenie na zakup bonów skarbowych, akcji i obligacji notowanych na polskiej giełdzie.(nie otrzymali jeszcze prawa otrzymania rachunków dewizowych w bankach polskich).Prawo dewizowe wprowadza też pewne udogodnienia w zakresie obrotu zagranicznymi papierami wartościowymi.

Europejski System Walutowy Europejski System Walutowy powstał w odpowiedzi na reakcję krajów europejskich, które postanowiły zawężyć pasmo wahań między ich własnymi walutami. Najpierw został stworzony tzw. wąż walutowy, a następnie w wyniku rozwoju systemu międzynarodowych płynnych kursów walutowych postanowiono wprowadzić dalsze regulacje i ustanowiono Europejski System Walutowy (ESW), oparty na stałych kursach walutowych. wąż walutowywąż walutowy

Europejski System Walutowy Cele ESW:  stworzenie obszaru stabilności monetarnej, która regulowałaby sytuację gospodarczą i polityczną w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej  uniknięcie wpływu na gospodarki państw z niską inflacją konkurencyjnych dewaluacji przeprowadzanych przez kraje z wyższą inflacją  wprowadzenie zewnętrznego czynnika, który dyscyplinowałby związki zawodowe lub wzmacniał wiarygodność polityki antyinflacyjnej w krajach z wysoką inflacją

Europejski System Walutowy Najważniejsze trzy elementy ESW to:  Mechanizm Kursów Walutowych (ERM) mający na celu redukcję wahań między kursami walut krajowych Wspólnoty Europejskiej ( 6 członków UE) ERM  Wspólna waluta ECU - European Currency Unit - waluta bezgotówkowa, składająca się z koszyka 9 walut krajów EWG, później w 1999 zastąpiona przez EURO  Mechanizm interwencyjno - kredytowy banków centralnych - dostarczania kredytu krajom mającym trudności z bilansem płatniczym ( wszystkie państwa członkowskie UE)

Europejski System Walutowy Najważniejsze trzy elementy ESW to:  Mechanizm Kursów Walutowych (ERM) mający na celu redukcję wahań między kursami walut krajowych Wspólnoty Europejskiej ( 6 członków UE) ERM  Wspólna waluta ECU - European Currency Unit - waluta bezgotówkowa, składająca się z koszyka 9 walut krajów EWG, później w 1999 zastąpiona przez EURO  Mechanizm interwencyjno - kredytowy banków centralnych - dostarczania kredytu krajom mającym trudności z bilansem płatniczym ( wszystkie państwa członkowskie UE)