Polska polityka zagraniczna okresu międzywojennego

SYTUACJA POLITYCZNA ODRODZONEJ POLSKI Konflikty z Niemcami, ZSRR, Czechosłowacją i Litwą Litwin próbujący zapobiec zajęciu Wilna przez gen L. Żeligowskiego 1920w Powstanie Wielkopolskie

Sytuacja międzynarodowa u progu niepodległości w 1923 r. zakończył się proces kształtowania granic odrodzonej II Rzeczpospolitej, do których większość sąsiadów Polski miała zastrzeżenia, stąd stosunki z nimi układały się źle. ZSRR mimo zawarcia traktatu ryskiego nigdy nie zrezygnował z chęci odzyskania terenów polskich byłego zaboru rosyjskiego, oraz nie zapomniał klęski w wojnie 1920 roku. Lenin a potem Stalin nazywał Polskę,, Pokracznym bękartem traktatu wersalskiego ‘’. Niemcy - uważali istniejącą linię graniczną za krzywdzącą i domagali się rewizji postanowień traktatowych, szczególnie w sprawie Pomorza ( tzw.,, korytarza ‘’ ), oraz Górnego Śląska. Tam również nazywano określano Polskę jako,, państwo sezonowe ‘’, a granicę polsko – niemiecką jako tymczasową. Litwa nigdy nie zaakceptowała zajęcia Wilna przez Piłsudskiego w 1920 roku i nadal uznawała to miasto za swoją konstytucyjna stolicę. Formalnie pomiędzy II RP a Litwo istniał od tamtego wydarzenia stan wojny zakończony dopiero w 1927 r. po mediacji Ligi Narodów, natomiast nawiązanie pełnych stosunków dyplomatycznych nastąpiło w roku Czechosłowacja – zajęła Śląsk Cieszyński, Spisz i Orawę w momencie zagrożenia Polski przez bolszewików w 1920., oraz nie przepuszczała francuskich transportów broni do Polski przez swoje terytorium stąd zrozumiała niechęć Polaków. Co prawda w 1925 r zawarto w Pradze układ regulujący wzajemne stosunki, lecz został on chłodno przyjęty przez społeczeństwa obu krajów. Ponadto Polska prowadziła przyjazną politykę wobec Węgier z którymi Czesi byli w ostrym konflikcie.

Sytuacja międzynarodowa u progu niepodległości W 20- leciu międzywojennym pozytywne kontakty II RP miała tylko z Łotwą i Rumunią, którym udzieliła wsparcia w walce z bolszewikami w latach W III 1921 r. polskie władze zawarły układ sojuszniczy z Rumunią – państwa te zobowiązały się do wzajemnej pomocy w przypadku agresji sowieckiej. Jako ze wojska łotewskie i rumuńskie były niezbyt liczne Polska zdecydowała się na 2 układ… król Ferdynand i królowa Maria Aleksander Skrzyński polski ambasador w Rumunii

UKŁAD SOJUSZNICZY POLSKO - FRANCUSKI II 1021 Polska stała się naturalnym sojusznikiem Francji, która poszukiwała partnera w miejsce osłabionej i podbitej przez bolszewicką rewolucję Rosji. W lutym 1921 r. w Paryżu doszło do podpisania polsko- francuskiej deklaracji o przyjaźni i układu politycznego wraz z konwencją wojskową, zgodnie z którą państwa zobowiązywały się do udzielenia pomocy w razie napaści Niemiec na którąś ze stron. Alexandre Millerand minister spraw zagranicznych

16 kwietnia 1922 Niemcy i Rosja Radziecka zawarły w Rapallo układukład na mocy którego nawiązały stosunki dyplomatyczne i współpracę ekonomiczno-wojskową. Jan Dąbski skomentował ten traktat 7 lipca 1922: Traktat w Rapallo jest najgorszą konstelacją, jaka się może w dziejach dla Polski zdarzyć Reichskanzler Dr. Joseph Wirth, Walther Rathenau oraz delegacja rosyjska Leonid Krasin, Gieorgij Cziczerin oraz Adolf Joffe

TRAKTAT W LOCARNO 16 X 1925 (PAKT REŃSKI) gwarantujący granice Francji i Belgii z Niemcami. Gwarantami układu były poza tym Wielka Brytania i Włochy. Polska i Czechosłowacja otrzymały tylko gwarancje francuskie. Minister Skrzyński podpisał układy, dochodząc do wniosku, że ewentualne protesty mogłyby tylko pogorszyć sytuację Polski. Jednocześnie Niemcy otrzymały stałe miejsce w Radzie Ligi Narodów, którego nie otrzymała Polska, wybierana jednak od 1926 w drodze głosowania. W 1929 Niemcy otrzymały w ramach Planu Younga kolejne rozłożenie spłat długów wojennych. Nawiązywała się również dalsza współpraca Związku Radzieckiego z Niemcami, które 16 kwietnia 1926 zawarły układ o neutralności i nieagresji. Gustav Stresemann, Austen Chamberlain i Aristide Briand "Odtąd nie ma zwycięzców i zwyciężonych". Chamberlain

PROMETEIZM – to ruch polityczny i intelektualny w Europie w okresie międzywojennym ( ) skierowany politycznie przeciwko ZSRR, mający na celu doprowadzenie do przemian niepodległościowych wewnątrz tego państwa, dokonanych przez narody, którym w latach narzucono siłą system radziecki i w efekcie do rozsadzenia ZSRR na poszczególne państwa. Ruch prometejski koordynował i wspierał materialnie w latach działania niektórych emigracyjnych rządów i organizacji niepodległościowych narodów podbitych przez Związek Radziecki.

Koncepcja „Międzymorza” Wobec negatywnego nastawienia państw ościennych do Polski, polscy politycy wysuwali pomysł realizacji Koncepcji „Międzymorza” – tj. sojuszu mniejszych państw środkowoeuropejskich pod przewodnictwem Polski. Plany jednak nie mogły zostać zrealizowane ze względu na negatywne nastawienie Litwy do Polski oraz Węgrów do Rumunii (spór o Siedmiogród). Poza tym dominująca rola Polski nie odpowiadała Ukraińcom, którzy dążyli do uzyskania niepodległości.

Polityka Józefa Becka Józef Beck od 1932 r. prowadził politykę zgodna z zaleceniami Józefa Piłsudskiego, tj. politykę równowagi i „równych odległości”, czyli prowadził politykę zbalansowaną pomiędzy Moskwą a Berlinem, bez zrywania układów z dotychczasowymi sojusznikami; Od początku lat trzydziestych w polskiej polityce zagranicznej realizowana jest „polityka nowego kursu”, za którą przede wszystkim opowiadają się Piłsudski i Józef Beck. Polega ona na: dążeniu do utrzymywania dobrosąsiedzkich stosunków, prowadzeniu niezależnej polityki, zagwarantowaniu statusu Wolnego Miasta Gdańska, anulowaniu traktatu mniejszościowego, odzyskaniu Zaolzia nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z Litwą.

25 lipca 1932 r. traktat o nieagresji z ZSRR. Miał on obowiązywać przez 3 lata, ale w 1934 r. przedłużono go do 1945 r. był wynikiem zagrożenia ZSRR wojną z Japonia na Dalekim Wschodzie i miał zabezpieczyć wschodnie granice ZSRR.Obie strony wyrzekły się wojny jako narzędzia polityki we wzajemnych stosunkach. Pakt przewidywał też neutralność w razie napaści na jedno z państw kraju trzeciego. W roku 1934 przedłużony o następne 10 lat podczas wizyty Becka w Moskwie. Wizyta Józefa Becka w Moskwie, luty Od lewej: Juliusz Łukasiewicz, Józef Beck, Michaił Kalinin, Awel Jenukidze, Maksim Litwinow

Styczeń 1934 r. – układ o niestosowaniu przemocy z Niemcami była to inicjatywa Hitlera, który chciał uchodzić w opinii polityków Europy za człowieka skłonnego do kompromisu nawet z największymi wrogami – Polakami. Układ miał obowiązywać 10 lat bez możliwości jego wcześniejszego wypowiedzenia ( Hitler zerwał go 28 kwietnia 1939 r ) Pakt ten pozwolił na znormalizowanie kontaktów polsko – niemieckich, czemu sprzyjało otwarcie ambasad, podjęto współprace gospodarczą i zakończono trwającą od lat 20. wojnę celną; stosunki polsko- niemieckie do początków 1939 r. można uznać za bardzo dobre; poprawie uległa pozycja mniejszości polskiej w Niemczech, zakończono agresywną niemiecka antypolską kampanię, nawet stosunki w Gdańsku uległy poprawie; a sam Hitler widział w Polsce potencjalnego sojusznika w wojnie z ZSRR – w tym celu nawet ambasadorem w warszawie został Hans von Moltke;

„Niemiecko-polski pakt o nieagresji”, u dołu: „albo galijskie wylewanie żółci”. jeden z satelitów Francji wypadł z orbity

delegacja niemiecka na pogrzebie Józefa Piłsudskiego

Berlin, 18 maja 1935 roku. Uroczystości żałobne związane ze śmiercią marszałka Józefa Piłsudskiego w kościele św. Jadwigi. W świątyni czołowi dygnitarze III Rzeszy na czele z Adolfem Hitlerem. Jak wspominała obecna na nabożeństwie Pola Negri, niemiecki dyktator był wyraźnie poruszony.

„Pakt wschodni” (wschodnie Locarno)- Plan Louisa Barthou „Paktu wschodniego” (wschodnie Locarno). Obejmował on trzy układy, w których państwa Europy środkowo-Wschodniej gwarantowałyby sobie nienaruszalność granic i wzajemną pomoc. Uczestnikami paktu miały być: Polska, ZSRR, Czechosłowacja, Niemcy, Finlandia, Litwa, Łotwa i Estonia. W rzeczywistości projekt miał charakter antyniemiecki, ponieważ spodziewano się że Niemcy odmówią przystąpienia do paktu co istotnie się stało. Polska negatywnie odnosiła się do niego. Piłsudski obawiał się że wkrótce dominację nad sojuszem przejąłby ZSRR, a i zachwiałoby to politykę „równych odległości”. Koncepcja paktu wschodniego ostatecznie upadła z chwilą zamordowania ministra Barthou w październiku 1934 Francuski minister spraw zagranicznych Barthou i Beck w oknie wagonu na dworcu w Krakowie w 1934

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Litwą 17 III 1921 Litwa od chwili uzyskania niepodległości, przez wiele lat głosiła teorię trwania wojny z Polską i uporczywie zgłaszała pretensję terytorialne do Wileńszczyzny, w tym Wilna. W wyniku incydentu granicznego, podczas którego zginął żołnierz KOP Stanisław Serafin, rząd polski zredagował 17 marca 1938r. ultymatywną notę, w której stwierdzał, że „za jedyne załatwienie odpowiadające powadze sytuacji uważa się natychmiastowe nawiązanie normalnych stosunków, bez żadnych warunków wstępnych”. Odpowiedź miała być udzielona w ciągu 48 godzin. W przeciwnym wypadku, jak była dalej mowa: „rząd polski własnymi środkami zabezpieczy słuszne interesy swego państwa”

ZAJĘCIE ZAOLZIA 2 X 1938 O Ziemio Zaolziańska, o Ty Ziemio miła, Czemu żeś się tak pięknie dzisiaj wystroiła? Od podgórskich wiosczynek po zagłębia wioski, Wieje w Tobie prąd jakiś, wesoły, beztroski.

Konferencja w Monachium i wkroczenie wojsk polskich na Zaolzie 2 X 1938

Żądania niemieckie wobec Polski 24 X 1938 r. minister spraw zagranicznych III rzeszy – Joachim von Ribbentrop, w rozmowie z polskim ambasadorem w Berlinie – Józefem Lipskim przedstawił propozycje „ostatecznego uregulowania kwestii polsko –niemieckiej”. Wg Ribbentropa Polska miał zgodzić się na włączenie Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy oraz zgodzić się na przeprowadzenie eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej przez polskie pomorze na wschód do Prus Wschodnich. W zamian Niemcy oferowali przyłączenie Polski do paktu antykominternowskiego oraz gwarancję granic wraz ze specjalnymi uprawnieniami w Gdańsku. Ponadto proponowano przedłużenia paktu o nieagresji na 25 lat.

Wizyta Joachima von Ribbentropa w Warszawie. Jej głównym celem było nakłonienie Polski do wspólnej wyprawy na Związek Sowiecki. Minister spraw zagranicznych Józef Beck wita gościa na dworcu. Warszawa, 25 stycznia 1939 roku. Strona polska odrzuca niemieckie żądania

NIEMIECKIE ŻADANIA WOBEC POLSKI 21 III 1939 Antypolskie przemówienie Gauleitera Gdańska A. Forstera w 1939 r.  Włączenie Gdańska do III Rzeszy  Budowa trasy eksterytorialnej przez polskie Pomorze  Propozycja przystąpienia do Paktu Antykominiternowskiego w zamian:  Nienaruszalność granic  Poparcie dążeń do wspólnej granicy z Węgrami  Przedłużenie paktu o nieagresji na 25 lat Hitler i Beck 5 I 1939 Przemówienie J. Becka w sejmie 5 V 1939 Pokój jest rzeczą cenną i pożądaną. Nasza generacja, skrwawiona w wojnach, na pewno na pokój zasługuje. Ale pokój, jak prawie wszystkie sprawy tego świata ma swoją cenę, wysoką, ale wymierną. My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest tylko jedna rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenną. Tą rzeczą jest honor.

Wiosną 1939 roku, po dokonaniu przez Polskę pro- zachodniego zwrotu, niemiecka prasa zaczęła atakować Rzeczpospolitą. „Duch Piłsudskiego. Piłsudski w sierpniu 1920 roku pokonał pod Warszawą Rosję sowiecką”. Marszałek do Becka, który właśnie podpisał porozumienie z Brytyjczykami: „Prowadząc taką politykę, nigdy bym nie wygrał bitwy warszawskiej”.

„Na wypadek jakichkolwiek działań wojennych mogących wyraźnie zagrozić niepodległości Polski [...] rząd Jego Królewskiej Mości będzie się czuł zobowiązany do udzielenia rządowi polskiemu natychmiastowego poparcia, będącego w jego mocy. [...] Rząd francuski upoważnił mnie do wyjaśnienia, że jego stanowisko [...] jest takie samo” (Londyn, 31 marca 1939, fragment oświadczenia premiera Neville’a Chamberlaina w Izbie Gmin, cyt. za: Sprawa polska w czasie drugiej wojny światowej na arenie międzynarodowej, Warszawa 1965, s. 18). Brytyjskie gwarancje dla Polski

WYPOWIEDZENIE PRZEZ NIEMCY UKŁADU Z 1934 „Ordynarne przypisywanie obecnie Niemcom przez prasę światową agresywnych zamiarów doprowadziło do znanych Panom tzw. propozycji gwarancji [brytyjskich] i zobowiązania się przez rząd polski do wzajemnej pomocy (...). W związku z tym uważam, iż zawarty przeze mnie i marszałka Piłsudskiego układ został przez Polskę jednostronnie pogwałcony i wobec tego nie obowiązuje już” (1939, 28 kwietnia, Berlin, Fragment przemówienia A. Hitlera w Reichstagu w sprawie wypowiedzenia polsko-niemieckiego paktu o nieagresji, cyt. za: Sprawa polska w czasie drugiej wojny światowej na arenie międzynarodowej, Warszawa 1965, s ).

ODRZUCENIE ŻĄDAŃ NIEMIEC przemówienie Józefa Becka w Sejmie RP odrzucające niemieckie żądania: „Pokój jest rzeczą cenną i pożądaną. Nasza generacja skrwawiona w wojnach, na pewno na pokój zasługuje. Ale pokój, jak prawie wszystkie sprawy tego świata, ma swoją cenę wysoką, ale wymierną. My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna. Tą rzeczą jest honor” (Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 2001, s. 178–180). „Jeżeli nie będzie mnie Pan cytował oficjalnie, mogę Panu powiedzieć, co obecnie muszę uważać za cel niemieckiej polityki wschodniej. Jest nim wspólna granica Niemiec z Japonią” (wypowiedź polskiego ministra spraw zagranicznych Józefa Becka z 1939 r. dla niemieckiego dziennikarza, emigranta z III Rzeszy, Emanuela Birnbauma, cyt. za J. W. Borejsza, Antyslawizm Adolfa Hitlera, Warszawa 1988, s. 47).

FALL WEISS „Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem. Celem musi być nie dotarcie do jakiejś oznaczonej linii, lecz zniszczenie żywej siły. [...] Bądźcie bezlitośni. Bądźcie brutalni. [...] Prawo jest po stronie silniejszego. Trzeba postępować z maksymalną surowością [...] wojna musi być wojną wyniszczenia. […] Obecnie tylko na wschodzie umieściłem oddziały SS Totenkopf, dając im rozkaz nieugiętego i bezlitosnego zabijania kobiet i dzieci polskiego pochodzenia i polskiej mowy, bo tylko tą drogą zdobyć możemy potrzebną nam przestrzeń życiową” (22 sierpnia 1939, Obersalzberg, przemówienie A. Hitlera na odprawie z wyższymi dowódcami armii w sprawie ataku na Polskę, cyt. za: Sprawa polska w czasie drugiej wojny światowej na arenie międzynarodowej, Warszawa 1965, s. 33).

UKŁAD RIBBENTROP - MOŁOTOW „W wypadku nastąpienia […] zmian na terenach należących do Państwa Polskiego granica interesów Niemiec i ZSRR przebiegać będzie w przybliżeniu po linii rzek Narew, Wisła, San. Kwestia, czy w interesach obu stron będzie pożądanym utrzymanie niezależnego Państwa Polskiego […], będzie mogła być ostatecznie wyjaśniona dopiero w toku dalszych wypadków politycznych” (fragment tajnego protokołu dodatkowego do paktu Ribbetrop–Mołotow, cyt. za J. Kumaniecki, Stosunki Rzeczypospolitej Polskiej z Państwem Radzieckim 1918–1943, Wybór dokumentów, Warszawa 1991, s. 227). 25 sierpnia 1939

Pakt Ribbentrop- Mołotow – Karykatura Hitlera i Stalina: Największa szumowina na ziemi spotyka krwawego zabójcę robotników

25 sierpnia 1939 Ambasador RP Edward Raczyński i szef brytyjskiej dyplomacji lord Edward Halifax podpisują w Londynie układ sojuszniczy. Zgodnie z nim Londyn zobowiązany był do udzielenia Polsce w wypadku ataku Niemiec bezzwłocznie wszelkiej pomocy i poparcia. Określono także jakie działania Niemiec spowodują akcję dwóch państw ( chodziło o zagrożenie Wolnego Miasta Gdańska, Litwy, Belgii, Holandii, a w przyszłości przewidywano włączenie do tej grupy Łotwy I Estonii). Szczególnie ważne z polskiego punktu widzenia były postanowienia mówiące o tym, jakie kroki ma podjąć Londyn w wypadku ataku innego państwa na Polskę ( choć nie stwierdzono tego expressis verbis, chodziło oczywiście o ZSRR). W takim przypadku umawiające się strony ( RP i Wielka Brytania) miały się tylko konsultować co do wspólnych środków, jakie należy podjąć Wizyta szefa sztabu generalnego Wielkiej Brytanii gen Ironsaida w Warszawie lipiec 1939 lord Halifax

podpisanie przez Anglię i Polskę paktu polityczno –militarnego z 25 VIII 1939r. To oraz informacja od Mussoliniego o nieprzygotowaniu do wojny ze strony Włoch, przyczyniły się do przesunięcia terminu agresji na Polskę, gdyż pierwotny plan przewidywał atak na 26 sierpnia 1939r. Jak się okazało przesunięto wojnę o kilka dni …