Urząd Transportu Kolejowego Instrukcja kalkulacji stawek jednostkowych opłaty podstawowej za dostęp i korzystanie z infrastruktury kolejowej – wstępne wnioski Urząd Transportu Kolejowego Warszawa, 19 sierpnia 2011 r.

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Agenda Przypomnienie procesu powstawania projektu instrukcji Opinie zarządców i przewoźników Wstępne wnioski dotyczące:  Ogólnej metodologii kalkulacji stawek  Wyznaczania bazy kosztów  Alokacji kosztów i dotacji  Wyznaczania pracy eksploatacyjnej  Wyznaczania stawek jednostkowych Pytania i podsumowanie

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Przypomnienie procesu powstawania projektu instrukcji Opinie zarządców i przewoźników Wstępne wnioski dotyczące:  Ogólnej metodologii kalkulacji stawek  Wyznaczania bazy kosztowej  Alokacji kosztów i dotacji  Wyznaczania pracy eksploatacyjnej  Wyznaczania stawek jednostkowych Pytania i podsumowanie

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego PROJEKT INSTRUKCJI Zaproponowanie sposobu ustalania kategorii linii. Wskazanie i opisanie elementów składowych kosztów w układzie rodzajowym i kalkulacyjnym, przyjmowanych do kalkulacji stawek opłat. Przyporządkowanie wielkości kosztów do kosztów określonych w rozporządzeniu. Przedstawienie przyjętej optymalizacji kosztów. Określenie zasad alokacji dotacji na obniżenie kosztów związanych ze świadczeniem usługi podstawowej za minimalny dostęp do infrastruktury kolejowej i dostęp do urządzeń związanych w obsługą pociągów. Zaproponowanie sposobu planowania przez zarządców infrastruktury pracy eksploatacyjnej na dany rozkład jazdy pociągów. Przedstawienie metodyki kalkulacji stawek jednostkowych opłaty podstawowej za minimalny dostęp do infrastruktury kolejowej. Przedziałowa vs. Dwuskładnikowa? Opłaty wg uzyskanej prędkości technicznej vs. Opłaty wg dopuszczalnej prędkości technicznej uwzględniającej ograniczenia stałe? Uproszczony cennik dla przewozów towarowych vs. Istniejący cennik? Koszty uzasadnione vs. Koszty ponoszone? Sposób ujęcia amortyzacji inwestycji ze źródeł publicznych. Sposób ujęcia dopłaty do kosztów utrzymania infrastruktury od MI. Sposób ujęcia pokrywania kosztów stałych utrzymania linii regionalnych od Marszałków Województw. Koszty stałe vs. Koszty zmienne? Sposób rozliczenia kosztów stałych i kosztów zmiennych. Sposób rozliczenia pociągów towarowych i pasażerskich. Prognoza kalkulacji kosztów vs. Plan transportowy? Stawka roczna vs. perspektywa kilkuletnia? Konstrukcja cennika Baza kosztowa Alokacja kosztów Praca eksploatacyjna Stawka jednostkowa Proces powstawania projektu instrukcji

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Przypomnienie procesu powstawania projektu instrukcji Opinie zarządców i przewoźników Wstępne wnioski dotyczące:  Ogólnej metodologii kalkulacji stawek  Wyznaczania bazy kosztowej  Alokacji kosztów i dotacji  Wyznaczania pracy eksploatacyjnej  Wyznaczania stawek jednostkowych Pytania i podsumowanie

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Opinie (Z)arządców i (P)rzewoźników Na temat bazy kosztowej (ujęcie dofinansowań publicznych z różnych źródeł)  (Z): pomniejszenie bazy kosztowej - budżet państwa, budżet regionu  (P):ryzyko wynikające z dofinansowań infrastruktury kolejowej przez Marszałków w postaci dysproporcji między regionami Na temat alokacji kosztów (podział kosztów na stałe i zmienne)  (Z): złe doświadczenia wynikające z natury kosztów zarządców kolejowych  (P):rozdzielenie kosztów w taki sposób jest wskazane, alokacja kosztów powinna być przejrzysta Na temat pracy eksploatacyjnej (sposób wyznaczania)  (Z): problem wczesnego planowania rzeczywistej pracy eksploatacyjnej na 9M do przodu przy braku woli / możliwości przewoźników do współpracy  (P):brak możliwości wczesnego zaplanowania i przekazania prognoz (specyfika kontraktów) Na temat stawki jednostkowej (okres obowiązywania)  (Z): zmienność stawki zależy od 3 czynników (w przypadku PLK), które nie są stałe; stawki między latami są stabilne  (P):pożądane wyznaczenie stawek na okres kilku lat

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Przypomnienie procesu powstawania projektu instrukcji Opinie zarządców i przewoźników Wstępne wnioski dotyczące:  Ogólnej metodologii kalkulacji stawek  Wyznaczania bazy kosztowej  Alokacji kosztów i dotacji  Wyznaczania pracy eksploatacyjnej  Wyznaczania stawek jednostkowych Pytania i podsumowanie

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego 8 Metodologia kalkulacji stawek (1/3) Użycie koncepcji efektywnego przedsiębiorcy czyli takiego, przedsiębiorcy, jaki funkcjonowałby na w pełni konkurencyjnym rynku, o porównywalnym zakresie działalności oraz popycie na jego usługi, co rzeczywiście istniejący przedsiębiorca obowiązany do prowadzenia kalkulacji kosztów. Koszt usługi nie powinien zawierać kosztów wynikających z nieefektywnej struktury zasobów oraz z nieefektywnego wykorzystania zasobów przez zarządcę sieci. Obiektywność i niedyskryminacja – przypisanie powinno być obiektywne i niezmierzające do osiągania nadmiernych korzyści przez zarządcę sporządzającego kalkulację, przy zachowaniu warunków niedyskryminujących żadnego z przewoźników.

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Metodologia kalkulacji stawek (2/3) Przyczynowość kosztów – koszty i aktywa powinny być przyporządkowane do komponentów metodologii według czynników powodujących ich powstawanie. Wyodrębnienie składników kosztów dokonywane jest zgodnie z przeznaczeniem i wykorzystaniem składników aktywów na potrzeby określonego rodzaju działalności lub określonej usługi, z zasadą przyczyny powstawania składników kosztów w ramach określonej działalności oraz z zasadą spójności pomiędzy ujęciem według rodzajów działalności składników kosztów, wynikającą z faktu, że składniki te odzwierciedlają różne aspekty tych samych zdarzeń. Przejrzystość i spójność – metodologia zakłada jasne i spójne przypisania pomiędzy alokowanymi komponentami (kosztów oraz aktywów, które są alokowane na poszczególne stawki), umożliwiające prześledzenie związku pomiędzy zaksięgowanymi pozycjami kosztowymi a kosztami usług. 9

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Metodologia kalkulacji stawek (3/3) Stałość – powinna istnieć stałość stosowanych metodologii z roku na rok. W przypadku zaistnienia istotnych zmian metodologii kalkulacji wynikających ze zmian prawa i mających znaczący wpływ na raportowane informacje, sprawozdania są odpowiednio korygowane w części, której ewentualne zmiany dotyczą i przedstawiane w celu zapewnienia porównywalności. Materialności ujęcia – dopuszczane jest stosowanie określonych uproszczeń w kalkulacji kosztów, ujmowaniu i przyporządkowaniu składników kosztów, jeżeli nie zniekształca to istotnie obrazu wyrażanego w kalkulacji kosztów. 10

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Przypomnienie procesu powstawania projektu instrukcji Opinie zarządców i przewoźników Wstępne wnioski dotyczące:  Ogólnej metodologii kalkulacji stawek  Wyznaczania bazy kosztowej  Alokacji kosztów i dotacji  Wyznaczania pracy eksploatacyjnej  Wyznaczania stawek jednostkowych Pytania i podsumowanie

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Baza kosztowa – zakres dostępu do infrastruktury Minimalny dostęp do infrastruktury kolejowej obejmuje: obsługę wniosku o przyznanie zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej; prawo użytkowania przyznanej infrastruktury kolejowej; korzystanie z rozjazdów i węzłów kolejowych w zakresie koniecznym dla przejazdu pociągu po przyznanej trasie; sterowanie ruchem pociągów, w tym sygnalizację, kontrolę, odprawianie i łączność oraz dostarczanie informacji o ruchu pociągów; udostępnienie informacji wymaganej do wdrożenia lub prowadzenia przewozów, dla których została przyznana zdolność przepustowa infrastruktury kolejowej; udostępnienie urządzeń sieci trakcyjnej, jeżeli są one dostępne. 12

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Baza kosztowa – objęte rodzaje kosztów Do ustalenia bazy kosztów uwzględnia się: koszty bezpośrednie udostępniania infrastruktury kolejowej, w tym:  koszty utrzymania linii kolejowych (koszty operacyjne związane z utrzymaniem linii kolejowych oraz koszty infrastruktury kolejowej, itp.);  koszty prowadzenia ruchu kolejowego (m.in. koszty dyżurnych ruchu, zarządzania ruchem, nastawniczych, zwrotniczych, koszty dróżników przejazdowych, itp.). koszty pośrednie administracji i ogólnozakładowe, przypadającej na działalność udostępniania infrastruktury kolejowej (koszty personelu i wydatki administracyjne, koszty bhp, szkolenie pracowników, ochrona przeciwpożarowa, utrzymanie budynków biurowych, pozostałe koszty administracyjno-gospodarcze, itp.); koszty finansowe związane z obsługą kredytów zaciągniętych na rozwój i modernizację udostępnianej infrastruktury, przypadające na działalność udostępniania infrastruktury kolejowej. 13

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Baza kosztowa – nieobjęte rodzaje kosztów Do ustalenia bazy kosztów nie uwzględnia się: kosztów infrastruktury kolejowej nieczynnej; kosztów infrastruktury kolejowej nieeksploatowanej; kosztów infrastruktury kolejowej o znaczeniu wyłącznie obronnym; kosztów niestanowiących kosztów uzyskania przychodów; kosztów pozostałej działalności, niezwiązanej z działalnością udostępniania infrastruktury kolejowej. PYTANIE? Czy do bazy kosztów powinno uwzględniać się: koszty związane z utrzymaniem przejazdów kolejowo-drogowych, o rekompensatę których ubiegać się mogą zarządcy (Rozp. Rady EWG NR 1192/69 o normalizacji rachunkowości). 14

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Baza kosztowa – pozostałe zasady ogólne Do kalkulacji kosztów dokonuje się projekcji bazy kosztowej z wykorzystaniem danych kosztowych za ostatni zamknięty rok finansowy. Projekcja bazy kosztowej może zawierać jedynie koszty uzasadnione zarządcy infrastruktury, skorygowane o wszelkie nieefektywności struktury zasobów i ich wykorzystani, jak i o planowaną restrukturyzację kosztową. (zasada koncepcji efektywnego przedsiębiorcy) W przypadku finansowania inwestycji ze środków unijnych dokonuje się pomniejszenia bazy kosztowej o koszty amortyzacji środków trwałych finansowanych z tych środków. (Krajowe wytyczne dotyczące kwalifikowania wydatków w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w okresie programowania ) 15

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Baza kosztowa – możliwe rozwiązania Przykłady zastosowania koncepcji efektywnego przedsiębiorcy:  benchmarki krajowe;  benchmarki z innych krajów Unii Europejskiej. przykładowe wskaźniki: zatrudnienie / km linii, baza kosztowa / km linii, koszty pośrednie i administracji / baza kosztowa, itp. Przykłady kalkulacji amortyzacji:  regulowane stawki amortyzacji;  amortyzacja ekonomiczna. Przykład kalkulacji kosztów pośrednich: „Koszty pośrednie administracji i ogólnozakładowe, przypadające na działalność udostępniania infrastruktury kolejowej, odzwierciedlają uzasadnione koszty zarządcy infrastruktury, jednakże nie większe niż X% całości bazy kosztowej.” PYTANIE? Jakie benchmarki, jaka amortyzacja, jaki wskaźnik dla kosztów pośrednich były by najbardziej odpowiednie? 16

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Przypomnienie procesu powstawania projektu instrukcji Opinie zarządców i przewoźników Wstępne wnioski dotyczące:  Ogólnej metodologii kalkulacji stawek  Wyznaczania bazy kosztowej  Alokacji kosztów i dotacji  Wyznaczania pracy eksploatacyjnej  Wyznaczania stawek jednostkowych Pytania i podsumowanie

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Alokacja kosztów – sposoby alokacji (1/2) 18 Zgodnie z zasadą przyczynowości kosztów koszty i aktywa powinny być przyporządkowane do komponentów metodologii według czynników powodujących ich powstawanie. Ponadto zasada przejrzystości i spójności zakłada jasne i spójne przypisania pomiędzy alokowanymi komponentami. Przypisanie kosztów: Składniki kosztów związane wyłącznie z jednym rodzajem działalności przypisuje się bezpośrednio do tego rodzaju działalności na podstawie zapisów księgowych i kont; Składniki kosztów związane z kilkoma rodzajami działalności przypisuje się do rodzajów działalności pośrednio, w następującej kolejności: (…)

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Alokacja kosztów – sposoby alokacji (2/2) 19 a) jeżeli jest to możliwe, składniki kosztów związane z kilkoma rodzajami działalności przypisuje się na podstawie analizy wartości czynników powodujących wykorzystanie aktywów i kosztów w ramach określonej działalności, b) jeżeli niemożliwe jest ustalenie wartości czynników, o których mowa w a), składniki kosztów związane z kilkoma rodzajami działalności przypisuje się poprzez ustalenie ich związku przyczynowego z tymi składnikami kosztów, które mogą zostać przypisane w sposób bezpośredni, albo w sposób, o którym mowa w a), c) jeżeli niemożliwe jest zastosowanie sposobów przypisania, o których mowa w a) i b), składniki kosztów związane z kilkoma rodzajami działalności przypisuje się na podstawie ogólnego wskaźnika obliczonego jako stosunek kosztów bezpośrednich i pośrednich przypisanych do danego rodzaju działalności do łącznych kosztów bezpośrednich i pośrednich przypisanych do wszystkich rodzajów działalności albo w inny uzasadniony sposób.

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Alokacja dotacji Zarządca, kalkulując stawki jednostkowe opłaty podstawowej, pomniejsza wysokość projekcji bazy kosztowej o przewidywane dotacje na remonty i utrzymanie infrastruktury kolejowej, pochodzące z budżetu państwa i Funduszu Kolejowego. Przewidywane dotacje w całości pomniejszają bazę kosztową przypisaną do działalności związanej z usługami podstawowymi. PYTANIE? Czy projekcję bazy kosztowej będą pomniejszały również ewentualne przewidywane dotacje na remonty i utrzymanie infrastruktury kolejowej pochodzące od jednostek samorządu terytorialnego (w tym od Marszałków Województw)? 20

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Przypomnienie procesu powstawania projektu instrukcji Opinie zarządców i przewoźników Wstępne wnioski dotyczące:  Ogólnej metodologii kalkulacji stawek  Wyznaczania bazy kosztowej  Alokacji kosztów i dotacji  Wyznaczania pracy eksploatacyjnej  Wyznaczania stawek jednostkowych Pytania i podsumowanie

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Praca eksploatacyjna 22 Metody wyznaczania pracy eksploatacyjnej: na podstawie danych historycznych; na podstawie badań / wywiadów rynkowych; na podstawie zapotrzebowań na przewozy zgłoszonych przez przewoźników. PYTANIE? Która z metod byłaby najdokładniejsza i możliwa do szybkiego zastosowania (przy uwzględnieniu obecnych przepisów prawnych) ?

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Przypomnienie procesu powstawania projektu instrukcji Opinie zarządców i przewoźników Wstępne wnioski dotyczące:  Ogólnej metodologii kalkulacji stawek  Wyznaczania bazy kosztowej  Alokacji kosztów i dotacji  Wyznaczania pracy eksploatacyjnej  Wyznaczania stawek jednostkowych Pytania i podsumowanie

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Stawka jednostkowa – Ustawa* Opłata za korzystanie z infrastruktury kolejowej stanowi sumę opłaty podstawowej i opłaty dodatkowej. Opłata podstawowa jest obliczana z podziałem na kategorie linii kolejowej i rodzaj pociągu, oddzielnie dla przewozu osób i rzeczy. Dla opłaty podstawowej wyznaczana jest stawka jednostkowa określająca opłatę przejazdu jednego pociągu na odległość jednego kilometra. 24 *Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16 poz. 94 z późn. zm.)

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Stawka jednostkowa – Rozporządzenie* Stawkę różnicuje się zależnie od:  kategorii linii kolejowej oraz  całkowitej masy brutto pociągu, z tym że stawka rośnie wraz ze wzrostem tych parametrów. Stawki za przejazd pociągów pasażerskich i towarowych, dotyczące tej samej kategorii linii kolejowej i takiej samej całkowitej masy brutto powinny być jednakowe. (zasada obiektywności i niedyskryminacji) Stawki dla pociągów pasażerskich i towarowych zestawia się w tablicach, których poszczególne wiersze dotyczą całkowitej masy brutto pociągów, a kolumny - kategorii linii kolejowych. Stawki opłat oraz zwiększenia stawek, powinny być skalkulowane w sposób zapewniający ochronę przed nieuzasadnionym wzrostem dotychczasowego poziomu opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej (zasada stałości) 25 *Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 35, poz. 274)

Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego Przypomnienie procesu powstawania projektu instrukcji Opinie zarządców i przewoźników Wstępne wnioski dotyczące:  Ogólnej metodologii kalkulacji stawek  Wyznaczania bazy kosztowej  Alokacji kosztów i dotacji  Wyznaczania pracy eksploatacyjnej  Wyznaczania stawek jednostkowych Pytania i podsumowanie