Podstawy przedsiębiorczości wg podręcznika „Z ekonomią na ty” Lekcja 9 – Młody człowiek w świecie pieniądza.

Polskie pieniądze. Pierwszym władcą, który wybił polskie monety był Mieszko I. Przed srebrnymi denarami Mieszka na naszych ziemiach używano monet greckich, rzymskich, a nawet celtyckich. Na jednym z denarów wybitych przez Bolesława Chrobrego widnieje napis GNEZDVN CIVITAS. w kolejnych wiekach na ziemiach polskich używano wiele różnych monet. Płacono dukatami, szelągami, groszami, talarami, tynfami, a wreszcie od 1654 roku złotymi. W XVIII wieku założono Mennicę Warszawską, wtedy też pojawiły się pierwsze polskie pieniądze papierowe. Obecnie mennica jest w stanie wytłoczyć nawet miliard monet rocznie.

Do czego służy pieniądz ? Pieniądz, to uniwersalny towar, który można wymienić na każdy inny oraz spłacać nim zobowiązania i wyrażać nim wartość zgromadzonego bogactwa. Współcześnie występują następujące rodzaje pieniędzy: Pełnowartościowy (kruszcowy, nie jest już obecnie używany, bo nie wyciągamy z kieszeni złotych monet i nie płacimy takimi) Papierowy (banknoty) i metalowy (monety) Bezgotówkowy (czeki) Plastikowy (karty płatnicze i kredytowe) Elektroniczny (to najbardziej nowoczesny rodzaj pieniądza).

Jakie funkcje pełni pieniądz ? Pośredniczy w sprzedaży towarów i usług, czyli wymianie, spełnia więc rolę środka wymiany (cyrkulacji). Jest także środkiem płatniczym przy kupnie towaru na kredyt i realizacji umów z odroczonym terminem płatności. Stanowi jednostkę obrachunkową (jest miernikiem wartości produktów i usług). Umożliwia przechowywanie bogactwa, choć oczywiście tylko w ograniczonym czasie i w przypadku walut, które nie tracą na wartości. Pełni też funkcję oszczędnościowo-kapitałową, czyli umożliwia odnoszenie korzyści ze środków ulokowanych w banku lub w inny sposób zainwestowany.

Co to jest inflacja ? Inflacja to proces ogólnego wzrostu cen, co prowadzi do spadku wartości pieniądza. Inflacja może wynikać ze zwiększenia się ilości pieniędzy na rynku, niekiedy powoduje ją nadmierny popyt, któremu nie odpowiada dostateczna podaż dóbr i usług (tzw. Inflacja popytowa). Ceny mogą wzrosnąć także w wyniku zwiększenia kosztów produkcji wynikające np. Ze wzrostu cen surowców, niskiej wydajności pracy, a przede wszystkim wzrostu płac, które stanowią główny element kosztów produkcji (tzw. Inflacja kosztowa). Inflacja w granicach 2% jest zjawiskiem normalnym, niewzbudzającym niepokoju wśród ekonomistów. Najwięcej szkód przynosi hiperinflacja, gdy ceny rosną o kilkaset procent w skali roku.

Deflacja, czyli inflacja na opak. Inflacja występuje wówczas, gdy podaż pieniądza rośnie szybciej niż popyt na pieniądz. Istnieje także zjawisko odwrotne – deflacja, która objawia się między innymi spadkiem cen. Nie jest to jednak tendencja korzystna. Z sytuacją taką mieliśmy niedawno do czynienia w Japonii, gdzie podaż przewyższała popyt co oznaczało, że przedsiębiorstwa nie mogły sprzedać wyprodukowanych przez siebie dóbr. Spotkać się wtedy można było z opinią, że deflacja jest „zabójstwem” dla przedsiębiorstw. Spadek cen towarzyszy zwykle recesji, czyli osłabieniu gospodarki.

Bank centralny i jego funkcje. Systemy bankowe wszystkich państw składają się z banku centralnego i banków komercyjnych. Banki centralne pełnią trzy podstawowe funkcje: są bankiem banków (np. udzielają kredytów bankom zwykłym, czyli komercyjnym); są bankiem państwa (trzymają fundusze państwa, czasami udzielają państwu kredytów); utrzymują rezerwy walutowe i są bankami emisyjnymi, czyli mają prawo emitowania pieniądza papierowego i monet. Bankiem centralnym w Polsce jest Narodowy bank Polski (NBP). Wprowadza on do obiegu banknoty i monety, ustala ilość pieniądza na rynku tak, aby nie było go ani za mało (wtedy utrudniony jest obieg gospodarczy), ani za dużo (wtedy maleje wartość pieniądza, czyli rośnie inflacja).

Narodowy Bank Polski obsługuje też długi państwa, zarządza rezerwami dewizowymi ( w tym żelazną rezerwą w złocie i różnych mocnych walutach, które można wykorzystać w sytuacji zagrożenia złotego), ustala kurs walutowy. NBP wykonuje swoje zadania poprzez centralę, która mieści się w Warszawie oraz poprzez oddziały terenowe. Jednym z najważniejszych zadań NBP jest dbanie o to, aby w gospodarce znajdowała się właściwa ilość pieniędzy. Istnieją trzy źródła tworzenia pieniądza: deficyt budżetowy (jeżeli jest finansowany przez kredyt banku centralnego), wymiana na walutę krajową walut obcych oraz kredyty udzielane przez banki komercyjne. Bank centralny nie ma wpływu na wysokość deficytu, który określany jest przez parlament w ustawie budżetowej. Działania banku centralnego nazywane są polityką monetarną. Natomiast wysokość stóp procentowych ustala rada Polityki Pieniężnej.

Co to jest Rada Polityki Pieniężnej ? Jednym z organów Narodowego Banku Polskiego (obok Prezesa NBP i Zarządu NBP) jest Rada Polityki Pieniężnej. Według konstytucji w skład Rady wchodzi Prezes NBP, jako przewodniczący oraz 9 osób wyróżniających się wiedzą z zakresu finansów. Po trzech członków Rady powołują Prezydent, Sejm i Senat. Ich kadencja trwa sześć lat.

Inne sposoby na zmniejszanie inflacji. Jeżeli przedsiębiorcy optymistycznie oceniają koniunkturę, czyli oczekują, że gospodarka będzie się dobrze rozwijać mogą zgłaszać bardzo duży popyt na kredyty. Podobnie bankowcy mogą pozytywnie oceniać wiarygodność kredytową przedsiębiorstw. Może to spowodować, że udzielone kredyty zwiększą przyrost pieniądza ponad poziom wynikający z przewidywanego wzrostu produkcji. To także może grozić wzrostem inflacji. W takiej sytuacji musi interweniować bank centralny starając się zmniejszyć obieg pieniędzy. Dysponuje on trzema instrumentami: Może powiększyć rezerwy obowiązkowe banków. może podnieść oprocentowanie kredytu refinansowego z którego banki komercyjne korzystają w sytuacjach niedoboru wolnych środków. Wzrost kosztów pozyskania pieniędzy przez banki komercyjne skłania je do podwyższenia oprocentowania kredytów i obniżenia ich atrakcyjności. może ściągnąć z rynku część pieniądza poprzez tzw. operacje otwartego rynku polegające na sprzedaży i skupie państwowych papierów dłużnych (obligacje i bony skarbowe).

Skąd się wzięły banki komercyjne ? Bank centralny pełni naczelną funkcję w systemie bankowym. Trzonem tego systemu są jednak banki komercyjne, inaczej zwane handlowymi. Współczesne banki handlowe są zwykle własnością prywatną (np. BIG Bank Gdański SA, którego jednym z właścicieli jest Banco Commercial Portugues, największy bank prywatny w Portugalii), choć istnieją też banki spółdzielcze (Bank Gospodarki Żywnościowej), spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK Arka), czy nawet komercyjne banki państwowe (Bank Gospodarstwa Krajowego), banki w formie spółek akcyjnych z kapitałem prywatnym (Bank Millenium SA, ING Bank Śląski, Bank Zachodni WBK SA). Bank komercyjny może założyć każdy, kto posiada odpowiednie środki. Kapitał założycielski, którym należy dysponować, to 5 mln zł. Żeby otworzyć bank trzeba również uzyskać odpowiednią licencję od Narodowego Banku Polskiego. Aktywne funkcje banków polegają na prowadzeniu rozliczeń swoich klientów oraz na udzielaniu kredytów. Działalność kredytowa jest dla banków głównym źródłem zysków. Podstawowym elementem zysku bankowego jest właśnie różnica między odsetkami uzyskanymi przez bank od kredytobiorców, a płaconymi właścicielom wkładów terminowych.

Sprawdź się zanim sprawdzą Cię inni. Jakie funkcje pełni pieniądz, jakie znasz jego rodzaje ? Jak nazywa się polski bank centralny, jakie są jego funkcje ? Czym zajmują się banki komercyjne ? Podaj przykłady usług bankowych. Co warto brać pod uwagę wybierając bank w którym chcemy ulokować oszczędności, wziąć kredy, prowadzić rozliczenia ?