Profilaktyka nowotworowa Dr n. med. Beata Adamczyk Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu Piła 2016

Co to jest nowotwór ? Nowotwór to choroba genetyczna tzn. jej przyczyną są pewne zmiany w genach odpowiedzialnych za kontrolę funkcji komórek, dotyczących w szczególności ich wzrostu i podziału. Nowotwór to nieprawidłowy, niekontrolowany i nadmierny rozrost liczby komórek ustroju Powstaje na skutek mutacji w strukturze DNA komórek organizmu. Ludzki organizm posiada mechanizm obronny przed mutacjami, jednak pewne czynniki ryzyka mogą przełamać tę barierę. Zmiany genetyczne powodujące zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór mogą być dziedziczone ( przekazane przez rodziców) lub nabyte ( po urodzeniu) w czasie naszego życia, jako wynik ekspozycji na czynniki szkodliwe (np. substancje chemiczne w dymie tytoniowym, promienia UV w świetle słonecznym), które uszkadzają materiał genetyczny DNA

Zdrowy tryb życia może redukować ilość uszkodzeń DNA!

PROFILAKTYKA PROFILAKTYKA ZDROWOTNA: jest to szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie bądź innemu niekorzystnemu zjawisku zdrowotnemu przed jej rozwinięciem się, poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka. Pierwszorzędowa (pierwotna) =eliminacja czynników ryzyka oraz promocja zdrowia (zdrowy styl życia) Dzięki profilaktyce pierwotnej można uniknąć 30 -50% wszystkich nowotworów ! Drugorzędowa (wtórna)= badania przesiewowe i wczesne wykrywanie. W badaniach (Eurocare 4) populacyjnych przeżyć chorych na nowotwory złośliwe Polska jest jednym z krajów o najniższych przeżyciach z 23 krajów Europy w latach 1995-1999 Trzeciorzędowa =prawidłowe leczenie, chemoprewencja

Czym jest prewencja ? To działanie mające na celu zmniejszenie szansy na powstanie choroby nowotworowej Jak zapobiegać ? Unikać lub kontrolować zachowania, które powodują powstanie choroby Zmiana diety i stylu życia Wczesne wykrycie i eliminowanie stanów przednowotworowych Chemoprewencja ( przyjmowanie leków, które leczą stany przednowotworowe))

Polska-Mężczyźni; najczęstsze zachorowania 2013r. umiejscowienie Liczba bezwzględna Współczynnik surowy standaryzowany odsetek 1 Płuco 14 631 78,52 48,13 18,7 2 Gruczoł krokowy 12 162 65,27 39,19 15,5 3 Jelito grube 9 548 51,23 31,09 12,2 4 Pęcherz moczowy 5 390 28,93 17,17 6,9 5 Żołądek 3 531 18,95 11,42 4,5 6 Nerka 3 111 16,69 10,79 4,0 7 Krtań 1 913 10,27 6,48 2,4 8 Trzustka 1 798 9,65 5,98 2,3 9 Mózg 1 495 8,02 6,11 1,9 10 czerniak 1 414 7,59 4,92 1,8

Polska-Kobiety; najczęstsze zachorowania 2013r. umiejscowienie Liczba bezwzględna Współczynnik surowy Standaryzowany odsetek 1 pierś 17 142 86,28 51,82 21,9 2 Jelito grube 7 902 39,77 18,78 10,2 3 płuco 6 925 34,85 18,28 8,8 4 Trzon macicy 5 706 28,72 15,62 7,3 5 jajnik 3 639 18,32 10,99 4,7 6 Szyjka macicy 2 909 14,64 9,28 3,7 7 tarczyca 2 280 11,48 8,44 2,9 8 nerka 2 032 10,23 5,68 2,6 9 żołądek 1 871 9,42 4,46 2,4 10 trzustka 1 743 8,77 4,6 2,2

Wielkopolska-Mężczyźni; najczęstsze zachorowania 2013r. umiejscowienie Liczba bezwzględna Współczynnik surowy Współczynnik standaryzowany odsetek 1 płuco 1 317 78,20 51,40 17,48 2 Gruczoł krokowy 1 125 66,80 43,10 14,93 3 Jelito grube 927 55,00 35,40 12,30 4 Pęcherz moczowy 382 22,70 14,40 5,07 5 żołądek 337 20,00 13,00 4,47 6 nerka 327 19,40 13,30 4,34 7 krtań 206 12,20 8,10 2,73 8 trzustka 195 11,60 7,70 2,59 9 czerniak 176 10,40 7,20 2,34 10 mózg 145 8,60 7,30 1,92

Wielkopolska-Kobiety; najczęstsze zachorowania 2013r. umiejscowienie Liczba bezwzględna Współczynnik surowy bezwzględny odsetek 1 pierś 1 697 95,40 60,80 22,6 2 Jelito grube 746 41,90 21,20 9,9 3 płuco 646 36,30 20,40 8,6 4 Trzon macicy 490 27,50 16,20 6,5 5 jajnik 347 19,50 12,30 4,6 6 tarczyca 238 13,40 10,00 3,2 7 Szyjka macicy 233 13,10 8,80 3,1 8 nerka 183 10,30 6,10 2,4 9 żołądek 175 9,80 4,90 2,3 10 trzustka 174 4,60

Zachorowania na najczęstsze nowotwory złośliwe w powiecie pilskim w 2013 roku umiejscowienie Liczba bezwzględna Ogółem zachorowania 537 Mężczyźni 262 Płuco Gruczoł krokowy Jelito grube Żołądek Nerka 59 47 42 12 Kobiety 275 Pierś Trzon macicy Jajnik 57 31 23 21 13

Czynniki ryzyka ( wg NCI) Które zwiększają ryzyko powstania raka: - palenie tytoniu - zapalenia, infekcje - promieniowanie - leki immunosupresyjne Które mogą wpływać na powstania raka: - dieta - alkohol - aktywność fizyczna - otyłość - czynniki środowiskowe

Tytoń rak płuca ( w 80%), gardła (50%), jamy ustnej i przełyku (30%), wątroby (25%), żołądka ( 20%) pęcherza moczowego (50%),piersi, nerki, trzustki, szyjki macicy, ostra białaczka szpikowa przyczyna 30%-35% wszystkich zgonów na raka Polska ok. 9 milionów palaczy (ok. 24% dorosłych Polaków), Wieloletni palacze żyją średnio o 13 -14 lat krócej Rak płuca zagraża najbardziej osobom wpadającym w nałóg w młodym wieku, kobietom (rak piersi) U biernych palaczy występuje dwa razy większe ryzyko wystąpienie raka niż u osób niepalących, Kobiety które palą lub wdychają dym w ciąży rodzą mniejsze dzieci, które są narażone na SIDS oraz choroby układu oddechowego i zapalenia ucha

Karcynogeny tlenek węgla - zmniejsza ilość tlenu dostarczanego do płuc przez krwinki czerwone; substancje smoliste - zagęszczają się wewnątrz płuc, tworząc w nich lepką substancję; nikotyna - substancja toksyczna, której dawka śmiertelna to od 0,06 do 0,1 grama (dym tytoniowy: 0,2 – 1 mg)

Co mi da rzucenie palenia? 20 minut 2 tygodnie do 3 m-cy 1 rok 10 lat Po rzuceniu 2 tygodnie do 3 m-cy Po rzuceniu 1 rok Po rzuceniu 10 lat Po rzuceniu Spada ciśnienie krwi i czynność serca Wzrasta wydolność płuc i poprawia się krążenie O połowę zmniejsza się ryzyko chorób serca w porównaniu z palaczami Ryzyko zgonu z powodu raka płuca, jest o połowę mniejsze niż u palacza. Ryzyko wystąpienia raka krtani i trzustki wyraźnie spada . 12 godzin Po rzuceniu 1-9 miesięcy Po rzuceniu 5 lat Po rzuceniu 15 lat Po rzuceniu O połowę zmniejsza się ryzyko zachorowania na raka jamy ustanej, przełyku i pęcherza . Ryzyko zawału jest takie jak u osoby niepalącej Ryzyko choroby wieńcowej jest takie jak u osoby niepalącej Poziom tlenku węgla we krwi normalizuje się Zanika kaszel i zadyszka, regenerują się rzęski płuc, oczyszczają się płuca i wzrasta odporność na infekcje

PALENIE TYTONIU JEST ULECZALNE! Każdy, kto chce może rzucić palenie: skontaktować się ze swoim lekarzem rodzinnym, skorzystać z Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym: 801 108 108, skorzystać z porad na stronie www.help-eu.com, psychologiczne terapie rzucania palenia: metoda Carra, hipnoza, metody alternatywne np. biorezonans, akupunktura czy elektrostymulacja, Nikotynowa terapia zastępcza ( gumy do żucia, plastry, tabletki)

Infekcje, zapalenia Niektóre wirusy i bakterie zwiększają ryzyko powstania raka: Wirus HPV- rak szyjki macicy, prącia, pochwy, odbytu, narządów głowy i szyi Wirus zapalenia wątroby typu C i B- rak wątroby Wirus Ebstein- Barr- chłoniak Burkitta Bakteria Helicobacter pylori- rak żołądka Wg WHO czynniki infekcyjne odpowiadają za 22% zgonów z powodu raka w krajach rozwijających się, 6%- w krajach uprzemysłowionych Szczepionki przeciw WZW t.B oraz HPV - mają rolę zapobiegawczą rozwojowi raka!

Promieniowanie Promieniowanie ultrafioletowe ( słoneczne, łóżka opalające)- rak skóry, czerniak Promieniowanie jonizujące ( medyczne, radon)- białaczka, rak tarczycy, rak piersi; także związek z powstaniem szpiczaka, raka płuca, żołądka, jelita, przełyku, pęcherza moczowego, jajnika Ryzyko powstania raka jest proporcjonalne do ekspozycji Około 1 % nowotworów Zapobieganie: Unikanie i ochrona przed nadmiernym nasłonecznieniem ( filtry, odzież) ograniczenie zbędnych badań RTG oraz TK

Leki immunosupresyjne Stosowane u pacjentów po transplantacjach narządów (inhibitory kalcyneuryny tj. cyklosporyna, takrolimus) Przeszczep nerki i wątroby- rak skóry Przeszczep wątroby- rak płuca, przewodu pokarmowego, ukł.moczowego Przeszczep serca- chłoniaki, rak płuca, ukł.moczowego, skóry Infekcje onkogenami po przeszczepie (HHV, HPV,EBV) Przeniesienie nierozpoznanego nowotworu na dawcę (1-1,3%)

Dieta Jedzenie owoców i warzyw może zmniejszać ryzyko raka jamy ustnej, przełyku, żołądka Owoce- także raka płuc Dieta wysokobłonnikowa- raka jelita grubego Tłuszcz i czerwone mięso- ryzyko powstania raka jelita grubego! Właściwe jedzenie i picie a nie SUPLEMENTY!

Zalecenia dietetyczne Warzywa należy spożywać w co najmniej 3-4 posiłkach w ciągu dnia; •    Powinno się spożywać 2 - 3 porcje chudego niesłodzonego nabiału dziennie; •    Należy spożywać co najmniej 3 porcje ryb tygodniowo; •    Należy znacznie wykluczyć spożycie tłustego mięsa i tłustych wędlin; •    Słodycze należy ograniczyć do 1 - 2 małych porcji w ciągu tygodnia; •    Należy ograniczyć sól i ostre przyprawy; •    Należy unikać alkoholu; Między posiłkami pić najlepiej wodę mineralną lub inne napoje obojętne, np. słabe niesłodzone napary herbaty;

ALKOHOL Nadmierne spożywanie alkoholu ma znaczący wpływ na wystąpienie nowotworów: jamy ustnej gardła krtani przełyku jelita grubego i odbytnicy piersi

Otyłość Pomenopauzalny rak piersi, rak przełyku, trzustki, jelita grubego, endometrium, nerki, pęcherzyka żółciowego. wskaźnik BMI dla prawidłowej wagi wynosi os 18,5 do 24,9. BMI (pow. 30 – OTYŁOŚĆ) BMI = masa ciała (kg)/ wzrost (m)2 [51 – 68 kg]

chemoprewencja Tamoxifen/ raloxifen- przez 5 lat zmniejsza o 50% zachorowanie na raka piersi u kobiet z wysokiej grupy ryzyka Finasterine- zmniejsza ryzyko raka gruczołu krokowego Inhibitory COX-2 i aspiryna-zmniejsza ryzyko raka jelita grubego, raka piersi Metformina-zmniejsza ryzyko raka piersi

Inne: Aktywność fizyczna ( brak ruchu zwiększa ryzyko raka jelita grubego i raka piersi) Witaminy ( suplementy wit. A, C, D, E ) Styl życia Przyjmowanie hormonów - antykoncepcja- zwiększa nieznacznie ryzyko raka piersi ( 1,1x ) i szyjki macicy, natomiast zmniejsza ryzyko raka jajnika i trzonu macicy) - HTZ- powyżej 5 lat zwiększa ryzyko raka piersi (1,7x) zanieczyszczenie środowiska ( 1-4% nowotworów) - substancje rakotwórcze ( azbest, pył z krzemionką, gazy spalinowe z silników Diesla, benzen, pestycydy, nawozy sztuczne, radon i inne)

Narażenie na nowotwory ze względu na rodzaj wykonywanej pracy UMIEJSCOWIENIE NOWOTWORU Produkcja aluminium Płuca, pęcherz moczowy Produkcja auraminy Pęcherz moczowy Produkcja koksu płuco Odlewnie stali i żelaza Płuca Malarnie Produkcja kauczuku Białaczki, płuca, żołądek

Jak więc należy postępować, by być w zgodzie z regułami profilaktyki nowotworowej?  Jeśli pić alkohol, to rzadko, w niewielkich ilościach i podczas posiłku. Nie palić papierosów. Nie mieć nadwagi (wskaźnik masy ciała BMI poniżej 25 kg/m2). Stosować idealną dietę, na którą składa się co najmniej 5 porcji owoców i warzyw dziennie (400 g), błonnik w ilości minimum 23 g dziennie, głównie białe mięso zamiast czerwonego. By dieta chroniła zdrowie należy z niej wykluczyć mięsne przetwory i nadmiar soli (czyli stosować nie więcej niż 6 g dziennie). Należy zwiększyć aktywność fizyczną  do 30 min. intensywnego ruchu przez 5 dni w tygodniu. Nie stosować leków hormonalnych. Szczepiąc się unikać infekcji wirusowych. Ograniczyć opalanie się. Karmić piersią  przez co najmniej 6 miesięcy.

10 szybkich zasad zdrowszego życia MNIEJ alkoholu WIĘCEJ herbaty MNIEJ mięsa WIĘCEJ warzyw MNIEJ soli WIĘCEJ octu MNIEJ cukru WIĘCEJ owoców MNIEJ jedzenia WIĘCEJ żucia MNIEJ słów WIĘCEJ działania MNIEJ chciwości WIĘCEJ szczodrości MNIEJ zamartwiania WIĘCEJ spania MNIEJ jeżdżenia WIĘCEJ chodzenia MNIEJ złości WIĘCEJ radości

zachorowania (dziennie) W 2012 roku: Rak szyjki macicy (C53) Rak piersi (C50) Rak jelita grubego (C18-C21) zachorowania (dziennie) 8 (kobiety) 46 (kobiety i mężczyźni) zgony (dziennie) 5 15 (kobiety ) 30 Krajowy Rejestr Nowotworów - http://85.128.14.124/krn/

Badania Profilaktyczne w Wielkopolsce Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Piersi dla kobiet w wieku 50-69 lat, raz na 2 lata Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy dla kobiet w wieku 25-59 lat, raz na 3 lata Program badań przesiewowych w kierunku wczesnego wykrywania raka jelita grubego dla osób w wieku 50-65 lat Program wczesnego wykrywania raka płuc (profilaktyka raka płuc) Program profilaktyki nowotworów głowy i szyi dla osób w wieku 40-60 lat

www.wok-poznan.idl.pl Badanie profilaktyczne – rak szyjki macicy KTO? Kobiety w wieku 25-59 lat GDZIE? co 3 lata w trakcie wizyty u ginekologa JAK? bezbolesny wymaz z szyjki macicy (cytologia) Profilaktyczne badania cytologiczne mogą zmniejszyć umieralność z powodu raka szyjki macicy o ok. 80%. www.wok-poznan.idl.pl

Badanie profilaktyczne – rak jelita grubego i odbytnicy KTO? Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia GDZIE? w ośrodkach które mają podpisane umowy z MZ JAK? warunkach ambulatoryjnych kolonoskopia

Do badań kwalifikują się: wszystkie osoby w wieku 50 – 65 lat bez objawów  raka jelita grubego osoby w wieku 40-65 lat  bez objawów raka jelita grubego, które miały w rodzinie przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) z rakiem jelita grubego.       Do badań nie kwalifikują się osoby, które miały badanie w ciągu ostatnich 10 lat ! Skierowaniem na badanie jest  ankieta  wypełniona przez osoby gotowe poddać się kolonoskopii. Ankietę należy dostarczyć do jednego z ośrodków realizujących program. PIŁA Szpital Specjalistyczny im. S. Staszica tel. 67 210 6676, Ars Medical Sp. z o.o. tel. 67 212 5503, 212 8743

Profilaktyka raka jelita grubego Wywiad-objawy ze strony przewodu pokarmowego (zaburzenia wypróżniania, stolec podbarwiony krwią, krwawienia z odbytu, anemia) Badanie „per rectum”- pozwala na wykrycie nowotworów odbytnicy- aż 50% raków odbytnicy (co stanowi 30% wszystkich raków jelita grubego) może zostać zdiagnozowanych dzięki temu badaniu Test na krew utajoną w kale ( jeśli dodatni-wskazanie do badania endoskopowego)

Zdjęcie mammograficzne piersi Badanie profilaktyczne – rak piersi KTO ? Kobiety w wieku 50-69 lat co 2 lata GDZIE ? Placówki medyczne wykonujące darmową mammografię - bez skierowania, bez czekania JAK ? Zdjęcie mammograficzne piersi (etap podstawowy) PIŁA- Szpital Specjalistyczny tel. 67 210 6549, Ars Medical tel. 67 212 5390, 212 5503

Czy warto regularnie badać piersi?

Profilaktyka raka piersi Podstawowe badania w profilaktyce raka piersi to: mammografia, samobadanie piersi oraz badanie fizykalne piersi przez lekarza. Samobadanie 1x w miesiącu od 20 rż, najlepiej tydzień po miesiączce Każda kobieta po 30. rż. powinna raz w roku badać piersi u lekarza specjalisty (lekarza pierwszego kontaktu, onkologa, ginekologa).

Profilaktyka raka gruczołu krokowego KTO? Mężczyźni po 50 rż JAK? Badanie „per rectum” i oznaczenie PSA GDZIE? Poradnia urologiczna

Program wczesnego wykrywania raka płuc (profilaktyka raka płuc) Program wczesnego wykrywania raka płuc skierowany jest do kobiet i mężczyzn w wieku 55-70 lat, którzy palą co najmniej paczkę dziennie od 20 lat. Badaniem diagnostycznym jest tomografia komputerowa. Więcej informacji oraz wzór skierowania dostępny jest na stronie: http://www.wczesnewykrywanierakapluc.wcpit.pl/ Kontakt: Wczesne wykrywanie raka płuc Wielkopolskie Centrum Pulmonologii i Torakochirurgii ul. Szamarzewskiego 62 60-569 Poznań tel.: 61 665 42 26 fax.: 61 663 10 88 mail: koordynator@wcpit.pl

Program profilaktyczny- nowotwory płuc i oskrzeli KTO? Badaniem – za pomocą spirometrii oraz tomografii komputerowej klatki piersiowej – objęci będą mieszkańcy Wielkopolski z grupy podwyższonego ryzyka, tzn. palacze w wieku 55-70 lat, palący średnio 1 paczkę papierosów dziennie przez 20 lat, mający do tego przewlekłe schorzenia układu oddechowego. GDZIE? Szpital Specjalistyczny w Pile , tel. 67 210 6206, 210 9315

Program profilaktyczny- nowotwory głowy i szyi KTO? osoby w wieku 40-60 lat z grupy podwyższonego ryzyka, zameldowane na terenie woj. Wielkopolskiego Objawami kwalifikującymi do grupy podwyższonego ryzyka: występowanie przez ponad 3 tygodnie jednego z objawów, nie związanych z infekcją, takich jak: pieczenie języka, niegojące się owrzodzenie oraz/lub czerwone albo białe naloty w jamie ustnej, ból gardła, przewlekła chrypka, guz na szyi, niedrożność nosa lub krwawy wyciek z nosa, ból w trakcie oraz/lub problemy z połykaniem) wieloletnie palenie, nadużywanie alkoholu, ryzykowne zachowania seksualne Na badanie nie potrzeba skierowania!!! GDZIE? Szpital Specjalistyczny w Pile rej. tel. 664 230 439 w poniedziałki godz. 14.00-17.00 www. pngs.wco.pl

Profilaktyka raka skóry i czerniaka Badanie lekarskie zmian skórnych w razie pojawienia się niepokojących objawów (reguła ABCDE-asymetria, brzegi, zabarwienie, wielkość, ewolucja) samobadanie – oglądanie skóry raz w m-cu Coroczne badanie lekarskie skóry Dermatoskopia, badanie komputerowe skóry

Badania genetyczne Wynik badania genetycznego świadczy o predyspozycji do zachorowania i co z tym związane, potrzebie wdrożenia właściwej profilaktyki Wywiad rodzinny i badanie genetyczne DNA ( testy genetyczne): Dziedziczny rak piersi - mutacja genu BRCA1 i BRCA2 (5-10% raków piersi) Dziedziczny rak jelita grubego ( zesp. Lyncha)- mutacja genów MSH2,MLH1, MSH6. Dziedziczny rak rdzeniasty tarczycy – mutacja genu RET

Jak zmniejszyć ryzyko raka piersi? Kobiety, u których stwierdzono mutacje w genach odpowiedzialnych za rozwój nowotworu, mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania poprzez: jak najdłuższe karmienie piersią (u nosicielki zmutowanego genu BRCA1 karmienie piersią łącznie przez półtora roku zmniejsza ryzyko zachorowania na raka piersi o ok. 50 proc.); opóźnienie pierwszej miesiączki przez intensywny trening (ważne dla córek nosicielki); właściwe stosowanie antykoncepcji hormonalnej, czyli unikanie doustnych preparatów przed 30. rokiem życia i krótkie stosowanie po trzydziestce (najlepiej drogą przezskórną); modyfikację stylu życia na sprzyjający utrzymaniu właściwej masy ciała, unikaniu używek (palenie!) i wprowadzenie do codziennego menu elementów diety śródziemnomorskiej.

Badanie genu BRCA1 i BRCA2. Kto powinien zrobić zrobić test? Badanie genu BRCA1 i BRCA2 powinny wykonać kobiety, u których zidentyfikowano zwiększone ryzyko (w stosunku do ryzyka populacyjnego) zachorowania na nowotwór piersi i/lub jajnika, czyli: miały w rodzinie (do trzech pokoleń wstecz) co najmniej 2 przypadki zachorowań na raka piersi, raka jajnika lub obu tych narządów, zwłaszcza jeśli chorobę rozpoznano przed 50. rokiem życia; niezależnie od wieku same zachorowały na raka piersi lub jajnika albo mają bliskie krewne z rakiem piersi lub jajnika (zwłaszcza jeśli one zmarły wcześniej); doświadczyły nietypowej postaci choroby, np. gdy rak został rozpoznany w młodym wieku (ok. 40. roku życia), był obustronny lub wystąpił u spokrewnionego mężczyzny; oprócz raka piersi wśród krewnych były przypadki raka prostaty, krtani, czerniaka; miały zdiagnozowane niezłośliwe zmiany, np. torbiele w piersiach lub jajnikach, jeśli planują lub już stosują hormonalną terapię zastępczą; mają w rodzinie osoby, u których rozpoznano mutację genów BRCA1 lub BRCA2.

Badania genetyczne KTO? -pacjenci, którzy już zachorowali na nowotwór - osoby, które miały co najmniej 2 krewnych chorych na nowotwór - bliscy krewni tych, u których wystąpiły nowotwory, zwłaszcza rak piersi i jajnika - członkowie rodzin, u których wystąpiło kilka różnych nowotworów ( u krewnych) - kobiety planujące leczenie hormonalne (HTZ, antykoncepcja) lub przyjmujące hormony. GDZIE? Poradnie Genetyczne, Genetyczne Poradnie Onkologiczne.

Poradnie Genetyczne w Wielkopolsce Poznań 1: Ośrodek Profilaktyki i Epidemiologii Nowotworów Onkologiczna Poradnia Genetyczna, ul. Kazimierza Wielkiego 24/26 Tel.: 61 851 86 27 wew. 18,      61 8518634. 2: Centrum Genetyki Medycznej Genesis Polska, ul. Grudzieniec 4 Tel.: 61 8484038, 61 8527332 3: Centrum Genetyki Medycznej, ul. Za Cytadelą 19 Tel.: 61 848 40 38 4: Wojewódzkie Centrum Onkologiczne, ul. Garbary 15 Tel.: 61 854 05 73; 61 854 05 00. 5: Rejestr Polipowatości Rodzinnej Jelita Grubego, Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Gastroenterologicznej i Endokrynologicznej, ul. Przybyszewskiego 49 Tel.: 61 869 15 69 6: Centrum Badań DNA Sp. z o.o. ul. Mickiewicza 31,60-835 Poznań Tel. 61 646 85 85

Europejski kodeks walki z rakiem (2015) 1.Nie pal. Nie używaj tytoniu w żadnej postaci. 2. Stwórz w domu środowisko wolne od dymu tytoniowego. Wspieraj politykę miejsca pracy wolnego od tytoniu. 3. Utrzymuj prawidłową masę ciała. 4. Bądź aktywny fizycznie w codziennym życiu. Ogranicz czas spędzany na siedząco. 5.  Przestrzegaj zaleceń prawidłowego sposobu żywienia: – jedz dużo produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych, warzyw i owoców; – ogranicz spożycie wysokokalorycznych produktów spożywczych (o wysokiej zawartości cukru lub tłuszczu) i unikaj napojów słodzonych; – unikaj przetworzonego mięsa; ogranicz spożycie mięsa czerwonego i żywności z dużą ilością soli. 6. Jeśli pijesz alkohol dowolnego rodzaju, ogranicz jego spożycie. Abstynencja pomaga zapobiegać nowotworom.

Europejski kodeks walki z rakiem 7.  Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne (dotyczy to szczególnie dzieci). Chroń się przed słońcem, używaj produktów przeznaczonych do ochrony przeciwsłonecznej. Nie korzystaj z solarium. 8. Chroń się przed działaniem substancji rakotwórczych w miejscu pracy. Postępuj zgodnie z zaleceniami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy. 9.  Dowiedz się, czy w domu jesteś narażony na naturalne promieniowanie spowodowane wysokim stężeniem radonu. Podejmij działania na rzecz zmniejszenia jego poziomu. 10 Kobiety powinny pamiętać o tym, że: – karmienie piersią zmniejsza u matki ryzyko zachorowania na nowotwory. Jeśli możesz, karm swoje dziecko piersią; – hormonalna terapia zastępcza zwiększa ryzyko rozwoju niektórych nowotworów. Ogranicz jej stosowanie.

Europejski kodeks walki z rakiem 11.  Zadbaj o to, aby twoje dzieci poddano szczepieniom ochronnym przeciwko: – wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (dotyczy noworodków); – wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) (dotyczy dziewcząt). 12 Bierz udział w zorganizowanych programach badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania: – raka jelita grubego (zalecenie dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet); – raka piersi (u kobiet); – raka szyjki macicy (u kobiet).

Dziękuję za uwagę!