2.47. Choroby społeczeństw rozwiniętych Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Cywilizacja Choroba jest stanem zaburzenia mechanizmów homeostatycznych (patrz homeostaza 2.44.). Choroba upośledza harmonijną współpracę komórek, tkanek, narządów, układów, osłabia sprawność fizyczną i umysłową. Na początku naszego stulecia ludzie chorowali i umierali przede wszystkim z powodu różnego rodzaju infekcji. W wielu krajach, wraz z postępującym rozwojem cywilizacji, wzrasta liczba osób chorujących na serce i inne dolegliwości układu krwionośnego. Wyraźny wpływ na rozpowszechnienie chorób współczesnego świata ma rozwój motoryzacji, mechanizacji, urbanizacji i chemizacja rolnictwa itp.

Choroby cywilizacyjne Choroby cywilizacyjne są definiowane jako globalnie występujące, powszechnie choroby, do których wystąpienia lub rozprzestrzenienia przyczynił się postęp współczesnej cywilizacji. Zamiennie używa się nazwy „choroby XXI wieku”. Występowanie chorób cywilizacyjnych bezpośrednio związane jest ze zmianami środowiska przyrodniczego i społecznego.

Choroby XXI wieku Nadciśnienie tętnicze Choroba niedokrwienna serca Miażdżyca Nowotwory Alergie Nerwice Choroby psychiczne

Czynniki ryzyka Brak ruchu Ciągły stres w życiu zawodowym i prywatnym Wzrastające tempo życia Brak odpoczynku Nieprawidłowe odżywianie się Otyłość Spożywanie pokarmów skażonych środkami chemicznymi Palenie tytoniu Obecność substancji szkodliwych, zanieczyszczających nasze środowisko Wzrost natężenia hałasu Nadmierne stosowanie używek

Czynniki wpływające na zachowanie zdrowia Tryb życia - czyli sposób odżywiania - aktywność fizyczna - czas pracy i wypoczynku Środowisko życia - czystość powietrza, wody, gleby - warunki do nauki i pracy Czynniki dziedziczne Profilaktyka

Z życia wzięte… Zaczyna się lekcja. Nauczyciel otwiera swój brewiarz (dziennik :-). Ze zmarszczoną miną przygląda mu się przez moment... Dla ciebie oznacza to tylko jedno - padnie pewnie na ciebie. Suchość w gardle, twarz blada jak ściana, czujesz wszechogarniające cię gorąco, nogi miękną, ręce się zaciskają.... w głowie panuje totalna pustka, nie możesz sobie nawet przypomnieć jak się nazywasz. Chowasz się za kolegami, ławką, książką i masz tylko jedną nadzieję Numer 15. Kowalski! Do tablicy!!...już jej nie masz :-)

Pośpiech Trudności w pracy, szkole Hałas Konflikty Problemy bytowe Przepracowanie Brak snu, odpoczynku Ból głowy Wzrost tętna Utrata apetytu Bezsenność Zmęczenie Rozdrażnienie Wybuchowość Konflikty Nadciśnienie Udar mózgu Zawał serca Wrzody żołądka Nerwica Stres

Profilaktyka Rokowania i leczenie chorób cywilizacyjnych jest bardzo trudne i odnosi się wrażenie, jakby medycyna XXI wieku była bezsilna wobec tych zagrożeń. Poczucie bezsilności służby zdrowia wynika z faktu, iż leczenie i opieka to jednie 10% zdrowia. Aż 52% sukcesu to nasz styl życia, 22% stanowi środowisko, a jedynie 16% genetyka. Dlatego tak ważna jest: - polityka prozdrowotna - promocja prawidłowego stylu życia - profilaktyka Tylko systematyczne i długofalowe dbanie o zdrowie, które ma swój początek już w okresie dzieciństwa, może przynieść długotrwały oczekiwany efekt. Wielu ludzi podjęło już walkę z własnymi złymi nawykami żywieniowymi i nałogami, uzyskując doskonałe efekty i poprawę stanu zdrowia. Medycyna w istocie jest bezsilna w przypadkach kiedy wymagamy leczenia, ale sami nie eliminujemy bezustannie działającego szkodliwego czynnika, np. otyłości. Niestety ze względu na samonapędzające się błędne koło wyleczenie tych chorób wymaga ogromnego wysiłku. Należy pamiętać, że profilaktyka zawsze jest tańsza i skuteczniejsza od leczenia!

Choroby układu krążenia W Polsce na choroby układu krążenia umiera prawie dwa razy więcej osób niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Co roku na zawał serca zapada w Polsce ponad 100 tysięcy osób. Nadciśnienie tętnicze stało się najczęstszą chorobą dorosłej populacji – cierpi na nie 30% dorosłych Polaków. Najnowsze badania naukowe wskazują, że ponad 50% zgonów z powodu chorób układu krążenia można by uniknąć poprzez stosowanie działań profilaktycznych obejmujących:  Regularne pomiary ciśnienia krwi (co najmniej raz w roku, bez względu na wiek).  Regularne badania stężenia cholesterolu we krwi (mężczyźni powyżej 35 roku życia, kobiety powyżej 45 roku życia).  Stosowanie odpowiedniej diety – przeciwdziałającej otyłości.  Zwiększenie aktywności fizycznej – sport poprawia wydajność organizmu.  Zaniechanie palenia papierosów – palenie to jeden z głównych czynników ryzyka chorób układu krążenia.  Ograniczenie picia alkoholu oraz spożycia soli – prowadzi m.in. do podniesienia ciśnienia tętniczego krwi.  Unikanie stresu – długotrwały stres osłabia układ odpornościowy, przyspiesza rozwój choroby niedokrwiennej serca.

odgrywają istotną rolę w prewencji chorób układu krążenia. Pomiar stężenia cholesterolu w surowicy krwi jest ważnym elementem profilaktyki rozwoju miażdżycy prowadzącej do zawałów serca i udarów mózgu. Oznaczenie stężenia cholesterolu powinni wykonywać mężczyźni w wieku od 35 lat oraz kobiety powyżej 45 roku życia. Badanie opinii wykazało, że jedynie połowa respondentów powyżej 50 roku życia poddała się w ciągu ostatnich dwóch lat temu badaniu. Pomiar ciśnienia krwi, który pomaga wykryć nadciśnienie tętnicze w najwcześniejszym okresie i poprzez skuteczne leczenie uniknąć groźnych dla życia powikłań. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi należy przeprowadzać, bez względu na wiek, co najmniej raz w roku. Wcześnie wykryte nadciśnienie i rozpoczęcie leczenia mogą uchronić nas przed zawałem, udarem, zaburzeniem pracy nerek oraz miażdżycą. Badaniu ciśnienia tętniczego krwi poddało się najwięcej respondentów powyżej 59 roku życia, jednak im młodsza grupa wiekowa, tym mniej osób wskazuje badanie jako przebyte w ciągu ostatnich dwóch lat. Optymalnym z punktu widzenia profilaktyki byłby wyższy wynik wśród młodszych respondentów, ponieważ wśród osób młodych istnieje dużo większa szansa skutecznego leczenia choroby wykrytej we wczesnym stadium. Badania profilaktyczne

Choroby nowotworowe Problemem współczesnego świata są choroby nowotworowe. W Polsce choroby te zajmują drugie miejsce po chorobach serca. Rozwojowi chorób nowotworowych sprzyjają stres i niewłaściwe nawyki żywieniowe (tj. spożywanie znacznej ilości pokarmów konserwowanych, wędzonych i grillowanych), ponadto palenie papierosów, picie dużych ilości alkoholu. Nowotwory mogą zaatakować organizm w każdym miejscu, dlatego należy dokładnie obserwować swoje ciało. Zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu narządów i ich układów, a także zmiany znamion na skórze (tj. powiększenie, przebarwienie) mogą być sygnałami rozwijającej się choroby nowotworowej. W przypadku zauważenia tych niepokojących zmian należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

Przyczyny nowotworów Nowotwór to grupa komórek, których podział przestał być kontrolowany przez organizm. Przyczyną powstania nowotworu może być mutacja genów, które odpowiadają za tworzenie się w organizmie ważnych białek, regulujących prawidłowe funkcjonowanie komórek. Przyczyną powstawania nowotworu może być również wrodzona podatność organizmu na zmiany genetyczne, zaburzenia odporności, niektóre zaburzenia hormonalne, niekiedy starzenie się organizmu. Prowadzi to do nienaturalnego rozrostu tkanki nowotworowej. Komórki nowotworowe tracą zdolność różnicowania się w określone tkanki. Przyczyny zgonów na raka w Europie: 1.niewłaściwa dieta – 35%, 2.palenie papierosów – 22%, 3.nadużywanie alkoholu – 12%, 4.infekcje wirusowe – 10%, 5.przyjmowanie hormonów – 7%, 6.choroby zawodowe – 4%, 7.dodatki do żywności – 2%, 8.zanieczyszczenie środowiska – 2%, 9.inne – 6%.

promieniowanie Mechanizm powstawania nowotworów Genom człowieka zawiera geny, które odpowiadają za prawidłowy podział, wzrost i różnicowanie się komórek w odpowiednie tkanki. Dzięki temu młode organizmy rozwijają się, a u dojrzałych i starych następuje zastępowanie obumarłych komórek nowymi. Substancje rakotwórcze Mutacje genowe onkogeny Komórka nowotworowa Niekontrolowane podziały komórek Niekontrolowany rozrost tkanki NOWOTWÓR Schemat przedstawia zaburzenia w funkcjonowaniu tych genów.

Promieniowanie UV Nowotwory skóry to poważny problem zdrowotny występujący coraz częściej w Europie i na świecie. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że ryzyko rozwoju raka skóry dotyczy jednego na pięciu mieszkańców. Częstość zachorowań na raki skóry zwiększa się rocznie od 5 -7 %. Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za ich powstawanie jest promieniowanie UVB i UVA, pod wpływem których dochodzi do uszkodzeń i mutacji DNA komórek naskórka. Rogowacenie słoneczne to złuszczające, nadmiernie rogowaciejące zmiany skóry okolic poddawanych przez lata ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Występuje najczęściej u osób starszych o jasnej karnacji i narażonych na promieniowanie słoneczne: rolników, marynarzy, sportowców, wielbicieli opalania. Coraz częściej cechy rogowacenia słonecznego spotyka się u osób młodych nadużywających kąpieli słonecznych w naturze, solariów, nie stosujących się do zalecanych zasad fotoprotekcji. Najgroźniejszym nowotworem skóry jest czerniak złośliwy.

Dieta a nowotwory Na częstość występowania nowotworów, szczególnie układu pokarmowego, mają istotny wpływ składniki diety człowieka. Nadmierne spożywanie niektórych z pokarmów wpływa na podwyższenie ryzyka powstania i rozwoju nowotworu: 1. Nadmierne spożywanie produktów wędzonych. 2. Nadmierne spożywanie tłuszczów zwierzęcych. 3. Spożywanie potraw grillowanych i przypalonych. 4. Spożywanie niektórych konserwantów i sztucznych barwników w żywności. Brak pewnych składników odżywczych w pokarmach może również sprzyjać pojawianiu się choroby. Mała zawartość owoców i warzyw w codziennej diecie wiąże się z brakiem witamin A, C i B, które zostały nazwane przeciwutleniaczami. Przeciwutleniacze chronią organizm przed powstaniem onkogenów. Alkohol to również czynnik rakotwórczy. U osób nadużywających alkoholu wzrasta ryzyko zachorowania na raka wątroby.

Aby uchronić się przed zachorowaniem na chorobę nowotworową regularnie powinniśmy poddawać się również następującym badaniom:  Badanie prostaty (mężczyźni po 50 roku życia lub po 40, gdy rak prostaty występował w rodzinie).  Cytologia (wszystkie kobiety w ciągu 3 lat od rozpoczęcia życia płciowego, lecz nie później niż po 21 roku życia).  Mammografia (kobiety po 50 roku życia).  Badanie obecności krwi w kale (po 45 roku życia).

Alergie Choroby alergiczne wynikają z nieprawidłowych reakcji ze strony układu odpornościowego. Do zachorowania dochodzi wówczas, gdy układ odpornościowy:  nie reaguje w wystarczającym stopniu na pojawianie się antygenów – choroby z niedoboru,  układ odpornościowy niszczy własne tkanki – choroby autoimmunologiczne.  niepotrzebnie reaguje wytwarzaniem przeciwciał na obecność nieszkodliwych antygenów - choroby alergeniczne, Nadwrażliwość układu odpornościowego jest ściśle związana z postępującym zanieczyszczenia powietrza, wody, gleby, żywności.

Cukrzyca Badania dowodzą, że zmieniając swój tryb życia, można zmniejszyć ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 o ponad połowę. Do podstawowych zasad profilaktycznych należą:  zapobieganie nadwadze i otyłości – najskuteczniejszy sposób profilaktyki cukrzycy. Pozbywając się tylko 5% zbędnych kilogramów, można zmniejszyć ryzyko tej choroby o 80%, a nawet całkowicie je wyeliminować.  ograniczenie się do jednej porcji mięsa raz na 2–3 dni i zmniejszenie spożycia tłuszczu do 42g dziennie.  zmiana diety na taką, w której połowę produktów zbożowych (chleb, makaron, ryż) stanowiłyby produkty pełnoziarniste – bogate w błonnik, który pomaga utrzymać poziom cukru.  ograniczenie spożycia słodyczy i słodkich płynów.  zwiększenie aktywności fizycznej, ponieważ wysiłek fizyczny zapobiega magazynowaniu tkanki tłuszczowej oraz poprawia reakcję organizmu na insulinę, dzięki temu obniżając stężenie cukru we krwi.  sprawdzanie stężenia cukru we krwi (każda osoba po 45 roku życia raz na trzy lata).

Niska świadomość zdrowotna społeczeństwa sprawia, że wielu ludzi żyje z nie wykrytą, rozwijającą się cukrzycą. Fakt ten potwierdza wynik badania opinii, według którego, niewiele ponad 40% kobiet oraz 30% mężczyzn zbadało stężenie cukru we krwi w ciągu ostatnich dwóch lat. Niezwykle istotna jest świadomość tego, że zdrowy styl życia łagodzi predyspozycje do zachorowania na cukrzycę. Należy jednak również pamiętać, aby profilaktycznie sprawdzać regularnie poziom cukru we krwi.

Osteoporoza Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zalicza osteoporozę do głównych chorób cywilizacyjnych. Wśród przyczyn zgonów zajmuje ona trzecie miejsce - po chorobach układu krążenia i nowotworach. Częstość występowania osteoporozy wzrasta z wiekiem, szczególnie wśród kobiet. W związku z wydłużaniem się czasu życia i wzrostem odsetka ludzi starych w populacji, problem osteoporozy będzie ciągle narastał. Z danych epidemiologicznych wynika, że w Polsce ponad 25% populacji po 50 roku życia zagrożona jest złamaniami na tle osteoporozy.

Aby skutecznie przeciwdziałać wystąpieniu osteoporozy należy stosować takie działania profilaktyczne jak:  regularne badania gęstości kości udowej lub kręgosłupa (kobiety powyżej 45 roku życia),  zrezygnowanie z palenia tytoniu oraz ograniczenie spożycia alkoholu i kawy,  utrzymanie aktywności fizycznej – wskazany jest aerobik, ale nie np. długodystansowe biegi, bo te sprzyjają osteoporozie,  dostarczanie organizmowi należytej ilości wapnia – dzienne zapotrzebowanie na wapń w okresie klimakterium i u osób starszych wynosi około 1500 mg.

Polacy a profilaktyka chorób cywilizacyjnych Ponad połowa Polaków (53,4%) uważa, że jest zdrowa i nie widzi potrzeby wykonywania badań profilaktycznych, są zbyt zapracowani (16%) nie stać ich na badania (11,5%) nie wiedzą, gdzie i kiedy je wykonać (6,9%). W ramach profilaktyki zdrowotnej, każdego roku prowadzone są w Polsce programy, których celem jest zapobieganie chorobom lub wykrywanie ich we wczesnym stadium zaawansowania, kiedy skuteczność leczenia jest największa.

Bilans XX wieku Rozwija się przemysł, technika, wzrasta zanieczyszczenie środowiska, ludzi nękają nowotwory, zawały serca, klęski żywiołowe. Rozwija się również nauka, służąca ochronie środowiska i zdrowia człowieka. Badania naukowe maja na celu znalezienie bezpiecznych rozwiązań technicznych, służących zachowaniu stabilnych warunków środowiska i ciągłości życia na Ziemi. Potrzebne są takie rozwiązania technologiczne, które zahamują emisję związków trujących, pyłów i dymów. Rolnictwo i leśnictwo wymagają pomocy w zmianie sposobu gospodarowania, żeby zahamować degradację gleby, skażenie wody, niszczenie źródeł tlenu. Ograniczenie zanieczyszczenia środowiska zależy od wielu instytucji, ale od nas samych również. O tych zagadnieniach powiemy w późniejszych tematach. Zmiana stylu życia, mądre gospodarowanie swoim czasem i zdrowiem zależy przede wszystkim od nas samych i wiedzy na ten temat.

Zadania 1.Wymień cztery czynniki ryzyka chorób cywilizacyjnych. 2.Wyjaśnij, dlaczego stres jest naszym największym wrogiem. Oceń prawdziwość zdań ( P,F) 3.Pomiar ciśnienia tętniczego krwi należy przeprowadzać bez względu na wiek. 4.Polacy nie wykonują badań profilaktycznych, ponieważ uważają, że są im niepotrzebne. 5.Zmiana stylu życia polega przede wszystkim na zmianie nawyków żywieniowych.

Źródła yjnych,23437.html yjnych,23437.html opinii-Polakow,3207.html opinii-Polakow,3207.html B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r. W.Gołda i wsp., Biologia2, Nowa Era 2000r.