PTE, Warszawa, 25 lutego 2013 r. Wprowadzenie do dyskusji: Juliusz Kotyński, AFiBV PUNKTY ZWROTNE W ŚWIATOWEJ HISTORII The Turning Points of World History.

Prezentacja na temat: "PTE, Warszawa, 25 lutego 2013 r. Wprowadzenie do dyskusji: Juliusz Kotyński, AFiBV PUNKTY ZWROTNE W ŚWIATOWEJ HISTORII The Turning Points of World History."— Zapis prezentacji:

1

2 PTE, Warszawa, 25 lutego 2013 r. Wprowadzenie do dyskusji: Juliusz Kotyński, AFiBV PUNKTY ZWROTNE W ŚWIATOWEJ HISTORII The Turning Points of World History. Methodological and Empirical Interpretations Redakcja: Antoni Kukliński, Krzysztof Pawłowski, Jan Swianiewicz Wydawcy: Wyższa Szkoła Biznesu - National-Louis University, Rewasz Publishing House, Nowy Sącz - Pruszków 2012

3 3

4 4

5 Książka jest siódmym tomem serii wydawniczej Recifer Eurofutures Publication Series REUPUS, wieńczącym siedmioletni wysiłek twórczy i edytorski międzynarodowego zespołu autorskiego, skupionego wokół projektu naukowego kierowanego od 2005 roku przez Antoniego Kuklińskiego i Krzysztofa Pawłowskiego w Wyższej Szkole Biznesu National-Louis University w Nowym Sączu. Praca nawiązuje do treści poprzedniego, szóstego tomu tej serii pt.: The Atlantic Community. The Titanic of the XXI Century? (2010). Jej tytuł jest także (milczącym) nawiązaniem do tytułu Drugiego Raportu dla Klubu Rzymskiego: M.Mesarović, E.Pestel, Mankind at the Turning Point (1974). Książka liczy ok. 280 stron, zawiera 25 rozdziałów, pióra 21 autorów. Rozdziały mają charakter interdyscyplinarnych, wielowątkowych, komplementarnych esejów i komentarzy, Tworzą wielowymiarową siatkę pojęć, obserwacji i metod, składających się na analityczne ramy oceny punktów zwrotnych w rozwoju ludzkości, kontynentów, państw i regionów. Analiza prowadzona jest w różnych przekrojach: ekonomicznym, politycznym i demograficzno-społecznym. 5

6 Struktura pracy Praca jest podzielona na 4 części: 1.Punkty zwrotne – pole debaty 2.Metamorfoza kapitalizmu – punkt zwrotny w światowej historii? 3.Długie trwanie – punkty zwrotne – historyczna interpretacja 4.Pole debaty, na nowo określone (revisited) Pierwsza i czwarta część pracy mogą być uznane, odpowiednio, za otwarcie i podsumowanie dotychczasowej debaty pojęciowej na temat punktów zwrotnych, a także określenie jej pola i ram konceptualnych dla dalszych badań. Część druga koncentruje się na współczesnej metamorfozie kapitalizmu, jako ważnym punkcie zwrotnym w światowej historii. Część trzecia dotyczy punktów zwrotnych i sił napędowych zmian w długich okresach, w tym roli korporacji transnarodowych, procesów urbanizacji, europeizacji, rozwoju regionalnego i sektorowego. 6

7 7 Kuklińskiego koncepcja punktów zwrotnych Książka jest kontynuacją wcześniejszych prac i dyskusji szerokiego zespołu autorskiego. Może dlatego Antoni Kukliński dopiero w podsumowaniu, w końcu czwartej części książki, po wcześniejszej analizie, jak i prezentacji archipelagu punktów zwrotnych (s. 11) przypomina swoją definicję tych punktów (z 2010 r.), rozumianych jako [momenty, okresy]głębokiej i szybkiej transformacji sceny globalnej, tworzącej nowe struktury i nowe siły napędowe, łącznie z destrukcją starych ścieżek zależności i wyłonieniem się nowych trajektorii w procesie rozwoju (s. 277). Przypomina, że niektóre elementy tej definicji poddane zostały testom empirycznym w studiach zamieszczonych we wcześniejszych częściach tomu, poświęconych debacie nad rolą punktów zwrotnych w różnych epokach historycznych i w dobie obecnej (np. w esejach profesorów K. Szczerskiego, R. Galara i P. Drewe). Z tych studiów wynikają następujące, szczególnie ważne zdaniem Kuklińskiego, wnioski: 1)nawet najdramatyczniejsze punkty zwrotne mają miejsce nie poza, lecz w ramach procesów długiego trwania (A. Gąsior-Niemiec), 2)punkt zwrotny nie jest w rzeczywistości punktem, lecz procesem historycznej rekonfiguracji; procesy tej rekonfiguracji toczą się zarówno przed, jak i po wystąpieniu punktów zwrotnych.

8 W eseju na wstępie pracy Antoni Kukliński formułuje tezę, że dwie ostatnie dekady, lata 1990-2010, są rzeczywistym końcem XX wieku, a wielowymiarowy (pentagonalny) globalny kryzys 2008- 2012 jest jednym z największych punktów przełomowych w ludzkiej historii, furtką do pełnego tajemnic i niepewności XXI wieku. Kryzys ten może być postrzegany jako skumulowana sieć pięciu powiązanych ze sobą trajektorii, dotyczących: kryzysu finansowego; kryzysu gospodarczego; kryzysu ładu globalnego; kryzysu globalnej elity; kryzysu Wspólnoty Atlantyckiej. 8

9 Giddensa koncepcja momentów przełomowych a punkty zwrotne W tym kontekście warto przypomnieć poglądy A. Giddensa nt. przełomowych momentów i wydarzeń w historii społeczeństw i w życiu jednostek, wymagających podejmowania kluczowych, lecz ryzykownych decyzji (A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość.Ja i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, WN PWN, Warszawa 1998): Przełomowe wydarzenia lub okoliczności to takie, które mają szczególne konsekwencje dla jednostki lub grupy. Należą do nich niepożądane skutki pojawiające się w przypadku... ryzyka o szerokim zasięgu, a więc ryzyka, przy którym narażone jest życie dużej liczby osób, ale także pewnych rodzajów jednostkowego ryzyka. Momenty przełomowe to takie sytuacje, w których jednostki zostają powołane do podjęcia decyzji szczególnie ważnych ze względu na ich ambicje lub, ogólnie, decyzji, które zaważą na ich życiu. Może zdarzyć się tak, że jakaś sytuacja będzie będzie jednocześnie brzemienna w skutki i problematyczna. Takie właśnie sytuacje i epizody to momenty przełomowe. Z momentem przełomowym mamy do czynienia wówczas, kiedy zdarzenia zbiegają się w taki sposób, że jednostka staje niejako na rozdrożu albo dowiaduje się o czymś, co ma duże konsekwencje dla jej życia. 9

10 Giddensa koncepcja momentów przełomowych, c.d. Podobnie jak w życiu jednostek, momenty przełomowe zdarzają się też oczywiście w historiach zbiorowości. Są to okresy przejściowego bezładu, kiedy dany stan rzeczy zmienia się za sprawą kilku kluczowych zdarzeń. Momenty przełomowe, a raczej pewna kategoria możliwości, które jednostka definiuje jako przełomowe, mają szczególny związek z ryzykiem. Przełomowe decyzje są niemal zawsze z definicji trudne, z uwagi na typowe przemieszanie towarzyszących im wątpliwości z rangą ich następstw. 10

11 Atlantycki i europejski a azjatycki punkt widzenia historii W książce o punktach zwrotnych są rozpatrywane różnorodne pojęcia i aspekty punktów zwrotnych oraz odmienne spojrzenia na teorię rozwoju, jak i próby tworzenia nowych hipotez i paradygmatów, mogących stanowić podstawę interpretacyjną dla roli punktów zwrotnych w światowej historii. Widoczne jest to np. w części pierwszej, na podstawie porównania esejów L. Emmerij i R.P. Misra. Studium Louisa Emmerij The Great Turning Points 2007-2011, zawiera bardzo krytyczną ocenę braku woli politycznej rozwiązania obecnego kryzysu, zauważalną zarówno wśród przedstawicieli mocarstw najbardziej rozwiniętych, jak i wśród przywódców państw wschodzących reprezentowanych w G20, w tym krajów walczących o zwiększenie swej pozycji na arenie globalnej. Dominuje tu jednak spojrzenie z zachodniego, atlantyckiego punktu widzenia. 11

12 Esej R.P. Misra Turning points of twentieth century. A discourse on continuity and change, zawiera natomiast ostrą krytykę dominującego na Zachodzie europocentryzmu: w polityce, ekonomii i geografii, w przeszłości i obecnie, napisaną z pozycji Indii i innych państw Azji o długiej historii i bogatej cywilizacji. Niektóre z esejów zamieszczonych w części pierwszej odnoszą się do punktów zwrotnych w najnowszej historii Polski (K. Pawłowski, T.Zarycki), mających jednak szersze znaczenie i implikacje sięgające daleko poza region Europy Środkowej i Wschodniej (upadek imperium sowieckiego). Inne mają bardziej uniwersalny charakter i koncentrują się na głównych siłach napędowych, mechanizmach oraz źródłach punktów zwrotnych w rozwoju świata: innowacje, edukacja, gospodarka oparta na mądrości, długie cykle rozwojowe (Drewe, Wierzbicki, Kukliński, Auleytner). 12

13 Szczególną uwagę zwracają analizy porównawcze i krytyczne wypowiedzi na temat źródeł, przejawów, przebiegu i perspektyw rozwoju obecnego głębokiego strukturalnego kryzysu kapitalizmu, jako wielkiego punktu zwrotnego, o trudnej do przewidzenia długości, mogącego prowadzić do metamorfozy czy rozkładu dotychczasowych struktur i dominujących do niedawna paradygmatów (Mączyńska, Woroniecki). Okres obecnych transformacji jest tu przyrównywany do czasów wielkich przeobrażeń historycznych (epokowych punktów zwrotnych) z przeszłości, np. w dobie Renesansu czy Oświecenia, które niosły ze sobą wzrost niepewności, ale i tworzyły nowe, wielkie szanse, np. w zakresie odkryć naukowych czy reform politycznych (Lambooy, Change and continuity). 13

14 Ostatnie dwie dekady charakteryzowały się wielkim wzrostem i zmianami strukturalnymi handlu międzynarodowego, w tym zwłaszcza handlu usługami. Rozwój handlu był ogromną siłą napędową, prowadzącą do powiększania bogactwa narodów, w tym - wartości użytkowej masy stojących do dyspozycji ludzkości dóbr i usług, jak również do głębokich zmian w międzynarodowym podziale pracy (szczególnie na poziomie krajów), a także – do powrotu Chin oraz Indii na szczyt globalnej sceny gospodarczej i politycznej. To były pozytywne efekty najnowszej fali globalizacji i liberalizacji (Kaartemo). Z drugiej jednak strony, jak wskazuje Emmerij, okres ten – wraz z globalnym kryzysem finansowym i gospodarczym, zamykającym de facto wiek XX - przywiódł do załamania neoliberalnego nurtu w ekonomii i polityce gospodarczej świata zachodniego, promowanego przez USA od wczesnych lat 70. minionego stulecia, pomimo poważnych, profesjonalnych głosów krytyki, wyrażanych np. w pracach J. Stiglitza. Por. J.E. Stiglitz, Globalizacja, WN PWN, 2004, Rozdział 4: Kryzys w Azji Wschodniej: w jaki sposób polityka MFW doprowadziła świat na skraj globalnego krachu. 14

15 Najostrzejszą, przenikliwą krytykę neoliberalizmu przeprowadził Hans van Zon, w esejuTowards state-society led development models or resource wars?. Uważa on, że podobnie jak w latach 30. XX wieku, obecny globalny kryzys o wielu obliczach – wielki punkt zwrotny w dziejach ludzkości – może trwać nawet całą dekadę. Kryzys ten jest - zdaniem van Zona - wynikiem polityki deregulacji i finansjalizacji gospodarki światowej, wdrażanej na podstawie konsensusu waszyngtońskiego, poczynając od Ameryki Łacińskiej (od czasu puczu Pinocheta w Chile w 1973 r.), pod wpływem Stanów Zjednoczonych i Międzynarodowego Funduszu Walutowego (s.146). Obecna koniunktura gospodarcza w świecie jest porównywalna ze stanem z roku 1932, trzy lata po wielkim krachu giełdowym, do kiedy to żadne ważne zmiany polityki gospodarczej nie zostały jeszcze dokonane w głównych krajach Zachodu. Van Zon wyjaśnia, w jaki sposób wzrost roli kapitału spekulacyjnego jest powiązany z eksplozją cen światowych cen żywności, surowców i energii przed wybuchem kryzysu. Przewiduje, że globalna konkurencja o coraz rzadsze zasoby, łącznie z wodą, będzie się zaostrzać. Jedyną ważną siłą, która może skłonić konkurujące ze sobą strony - państwa i ugrupowania regionalne - do rzeczywistej współpracy, jest według van Zona groźba wielkich katastrof, wynikających z degradacji środowiska naturalnego, zagrażających egzystencji ludzkości. 15

16 Podsumowanie Omawiana książka zawiera bogaty materiał poznawczy i intelektualny, skłaniający do przemyśleń nad przeszłymi, obecnymi i przyszłymi losami Europy, Polski i świata, w przełomowym dla ludzkości okresie. Jest istotnym wkładem do współczesnej debaty międzynarodowej i zasługuje na upowszechnienie i przedstawienie jej treści polskiemu odbiorcy – w tym politykom, studentom i dziennikarzom - także w polskiej wersji językowej. Taka publikacja, nawiązująca do dorobku badań prowadzonych w ramach Forum Myśli Strategicznej PTE i Polskiego Towarzystwa Współpracy z Klubem Rzymskim, mogłaby stanowić ważny element edukacji ekonomicznej społeczeństwa, uczulając czytelników na występowanie i rolę punktów zwrotnych w rozwoju ludzkości i uświadamiając im wielki zakres zmian oraz zagrożenia i szanse towarzyszące historycznemu okresowi przemian, w jakim znalazła się ludzkość w pierwszych dekadach XXI wieku. 16