Polityka pieniężna Teorie popytu na pieniądz {wybrane problemy kształtowania popytu i podaży pieniądza – ujęcie retrospektywne} Dr Zbigniew R. Wierzbicki.

Prezentacja na temat: "Polityka pieniężna Teorie popytu na pieniądz {wybrane problemy kształtowania popytu i podaży pieniądza – ujęcie retrospektywne} Dr Zbigniew R. Wierzbicki."— Zapis prezentacji:

1 Polityka pieniężna Teorie popytu na pieniądz {wybrane problemy kształtowania popytu i podaży pieniądza – ujęcie retrospektywne} Dr Zbigniew R. Wierzbicki V.2.3.1. 23.10.2010 Część 5a i b Dla Studentów 1

2 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ Refleksja J. Bodina (1568) > napływ złota i srebra do Francji wpłynął na wzrost cen Ilościowa teoria pieniądza (ujęcie pierwsze 1752) David Hume (w pracy „On Money”) > poziom cen w gospodarce krajowej zależy od ilości krążącego w niej pieniądza > czyli im więcej pieniądza, tym ceny są wyższe i na odwrót (i mniej pieniądza tym ceny są niższe), ponieważ wzrost podaży pieniądza zwiększa nominalny fundusz nabywczy społeczeństwa, co przy danej (w określonym czasie i miejscu) podaży dóbr i usług musi prowadzić do podwyższania cen. Tezy teorii ilościowej pieniądza wynikały z podstawowych twierdzeń klasycznej teorii ekonomii 2

3 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 1. Pieniądz jest środkiem cyrkulacji i jest gromadzony przez podmioty jedynie w celach transakcyjnych > Wielkość zasobów transakcyjnych pieniądza zależy wartości transakcji i od długości okresów płatności > im częściej otrzymujemy dochody tym zasób transakcyjny pieniądza może być mniejszy i odwrotnie im dłuższy jest czas między kolejnymi przypływami dochodu to tym większe musza być zasoby transakcyjne. Ma na to wpływ także rozkład w czasie strumieni wydatków, stosowane sposoby ( w tym czas) rozliczeń), stopy procentowe etc. 3

4 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 2. W danych warunkach w krótkim okresie etc, szybkość krążenia pieniądza jest stabilna ( czyli w stabilnych warunkach zmiany szybkości krążenia pieniądza nie mogą ani nasilać wpływu zmian podaży pieniądza na ceny ani tez nie mogą ich kompensować. 4

5 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 3. Z powodu doskonałej elastyczności cen, płac i stóp procentowych w gospodarce występuje stan pełnego zatrudnienia (tzn. wszelkie wymiary bezrobocia mają charakter bądź/i techniczno-organizacyjny bądź wynikają z przyczyn subiektywnych (w każdym czasie są osoby które nie chcą lub nie mogą pracować) 5

6 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 4.1. Z Prawa Rynków Say’a wynika, że popyt na towary zawsze równa się ich podaży. Oszczędności są zawsze równe inwestycjom. Mechanizm rynkowy koryguje ceny towarów i ceny pieniądza czyli stopy procentowe. Wzrost stopy % wpływa na wzrost oszczędności. Natomiast jeżeli stopa % jest wyższa od krańcowej stopy efektywności inwestycji to spada popyt na kapitał pożyczkowy i w ślad za tym spadają ceny pieniądza pożyczkowego. 6

7 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 4.2. W kolejnym cyklu prowadzi to do osłabienia oszczędzania na rzecz wzrostu bieżącej konsumpcji i wzrostu popytu, a to z kolei powoduje wzrost cen, a ich konsekwencją jest wzrost zainteresowania inwestycjami co z kolei powoduje wzrost popytu na pieniądz pożyczkowy i w efekcie rosną stopy procentowe i cykl się powtarza. Gospodarka wolnorynkowa w tendencji dąży do pełnego zatrudniania czynników produkcji i optymalizacji cen tych czynników, w tym ceny pieniądza. 7

8 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 5.1.. Podaż pieniądza kształtuje się niezależnie i ma charakter zewnętrzny w stosunku do procesów produkcji (sfery realnej). Zmiana ogólnego poziomu cen nie może nastąpić bez uprzedniej zmiany podaży pieniądza. Związek cen z podażą pieniądza w równaniu wymiany I. Fisher’a: MxV=PxT gdzie: M – ilość pieniądza w obiegu; V – szybkość obiegu pieniądza; P - przeciętny poziom cen (przeciętna wartość jednej transakcji); T - ilość transakcji w danym okresie. Podaż pieniądza równa się podaży towarów (po określonych cenach > cenach równowagi) P= (MxV) : T czyli poziom cen zależy: od ilości pieniądza w obiegu, od szybkości obiegu pieniądza i od ilości dóbr przeznaczonych do wymiany 8

9 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 5.2. Wg. założeń modelu I. Fisher’a w okresie krótkim szybkość krążenia pieniądza i wolumen sprzedawanych dóbr są „stałe”. Szybkość krążenia pieniądza czyli liczba transakcji, które obsługuje jednostka pieniężna w danym okresie jest m.in. uwarunkowana techniką rozliczeń, zwyczajami płatniczymi, technikami komunikowania się, rozwojem systemu bankowego etc. 9

10 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 5.3. Zmiany w tym obszarze w okresie krótkim są relatywnie wolne/małe to można przyjąć V jak wielkość stałą. Stabilność V jest istotna, bo gdyby była w krótkim okresie zmienna to możliwa byłaby neutralizacja wpływu zmian podaży pieniądza na ceny tzn. np. gdyby wzrostowi podaży pieniądza M towarzyszyłby odpowiedni spadek szybkości jego krążenia V to wtedy ceny P mogłyby pozostać na niezmienionym poziomie. 10

11 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 5.4. W krótkim okresie o podaży dóbr decydują aktualne zdolności produkcyjne (w okresie krótk im w zasadzie nie ulegają one zmianie), a więc też liczba transakcji T jest wobec tego też stała. Wobec tego P=ƒ(M) czyli zmiany podaży pieniądza i cen są wprost proporcjonalne w krótkim okresie. Ceny zwiększą (zmniejszą) się o tyle, o ile zwiększy (zmniejszy) się podaż pieniądza. 11

12 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 5.5. Założenia równania wymiany I.Fisher’a o niezmienności T i V oraz o ich niezależności od podaży pieniądza M są nierealistyczne nawet w odniesieniu do okresu krótkiego. Doświadczenia okresów inflacji wskazują że wtedy szybkość krążenia pieniądza wzrasta gdyż podmioty szybciej dokonują transakcji (wyzbywając się swoich zasobów) z uwagi na oczekiwania inflacyjne i obawy o deprecjację pieniądza. I. Fisher skoncentrował swoją uwagę na funkcji pieniądza jako środka cyrkulacji i stąd też analizował dynamikę strumieni pieniężnych (pieniądz w „ruchu”) i nie interesował się pieniądzem jako zasobem. 12

13 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ Modyfikacja teorii ilościowej przez tzw. szkołę z Cambridge > A.C. Pigou i inni > od szybkości krążenia pieniądza do transakcyjnego zasobu pieniądza i relacji zasobu transakcyjnego do całości dochodów pieniężnych podmiotu czyli do odwrotności szybkości krążenia, czyli : I.I. Fisher V= (PxT) : M a, II.A. C. Pigou M : (PxT) = 1 : V = k współczynnik pieniężnego zasobu transakcyjnego III.Umożliwiając lepszą kwantyfikację zjawisk pieniężnych w gospodarce A.C. Pigou zastąpił (PxT) kategorią dochodu globalnego w gospodarce D i wtedy > (M : D) = 1 : V = k 13

14 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ A. C. Pigou wprowadził też pojęcia: > dochodu realnego (w cenach stałych) - y i > dochodu nominalnego (dochód realny x wskaźnik wzrostu cen) Y A.C. Pigou dochodowa formuła równania popytu na pieniądz M = k x p x y = k x Y gdzie: M – popyt na pieniądz k - współczynnik pieniężnego zasobu transakcyjnego p - przeciętny poziom cen y - dochód realny Y - dochód nominalny 14

15 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ Przekształcając równanie dochodowej formuły popytu na pieniądz, M = k x p x y = k x Y otrzymujemy równanie A.C.Pigou dot. czynników kształtujących przeciętny poziom cen tj. p = M : ( k x y ) Zdaniem A.C.Pigou jeśli faktyczna podaż pieniądza jest wyższa od w ten sposób określonego popytu na pieniądz to musi nastąpić wzrost cen w gospodarce. 15

16 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ Mechanizm bezpośredniej transmisji zjawisk pieniężnych na sferę realną w ujęciu klasycznej myśli ekonomicznej (D. Hume i R. Cantillon) 1.Założenie 1 (początkowe) > występuje równowaga między popytem na pieniądz a jego podażą. 2.Założenie 2 > zaczyna wzrastać podaż pieniądza co powoduje zachwianie równowagi. Podmioty wydatkują rosnące zasoby na zakup dóbr. 3.W krótkim okresie (gdy abstrahujemy od możliwości importu) podaż dóbr jest względnie sztywna. Zaczynają rosnąć ceny do poziomu na którym nowe wyższe ceny podaży dóbr zrównają się z posiadanymi zasobami pieniężnymi. 4.Równowaga zostaje przywrócona a ceny wzrosną o tyle o ile wzrosła podaż pieniądza > proces transmisji impulsu pieniężnego (wzrostu podaży pieniądza) w danym cyklu ulega zakończeniu. 16

17 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ Mechanizm transmisji pośredniej zjawisk pieniężnych na sferę realną ( H. Thornton 1802 i K. Wicksell 1935) 1.Pokazuje wpływ zmian w podaży pieniądza poprzez zmiany cen pieniądza czyli zmiany stopy %. 2.Koncepcja naturalnej i bieżącej rynkowej stopy%. 3.Naturalna stopa% > przy której oszczędności =inwestycjom, a jednocześnie w skali gospodarki zapewnia ona pełne zatrudnienie. 4.System finansowy, w tym system bankowy, jest w stanie równowagi, gdy popyt na kredyt bankowy równa się podaży kredytu bankowego (oczywiście przy określonym w danym czasie układzie stóp banku centralnego BC i stóp banków komercyjnych BK) 17

18 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 5. Załóżmy, że BC obniża stopę redyskonta. Zachęca to BK do zasilania się w BC i zwiększania wielkości akcji kredytowej z jednoczesnym nawet obniżaniem rynkowej stopy% (bo BC obniżył stopę redysk.) 6. Skłania to p-wa do inwestowania a gospodarstwa domowe do zwiększania wydatków konsumpcyjnych. 7. W okresie krótkim z uwagi na względną sztywność podaży prowadzi to do wzrostu cen (na rynku dóbr inwestycyjnych i dóbr konsumpcyjnych). Jednocześnie wskutek wzrostu cen zmniejsza się realna wartość kredytów. 18

19 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ 8. W rezultacie konsekwencją wzrostu cen jest też stopniowy wzrost rynkowej stopy% i jej powrót na rynku kredytowym do jej poziomu naturalnego co w dalszej konsekwencji prowadzi do zmniejszenia popytu na kredyty (zmniejszenia akcji kredytowej banków komercyjnych). 9. Prowadzi to do relatywnego zmniejszenia podaży pieniądza i następuje przywrócenie stanu równowagi finansowej w gospodarce. 10. Nadmiar podaży pieniądza wygenerowany decyzjami BC powoduje wzrost cen (dóbr konsumpcyjnych i dóbr inwestycyjnych a dalej stopy%) ale mechanizmy rynkowe powodują z kolei powrót popytu do wyjściowego poziomu równowagi, której przejawem jest równość naturalnej i rynkowej stopy%. 19

20 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza 20 Keynes’owski przełom w teorii ekonomii> Keynes’wska teoria preferencji płynności (1936) w pracy:„Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” Zmiana paradygmatów określonych przez ekonomię klasyczną bo: 1. Pełne zatrudnienie (wszystkich czynników produkcji) nie jest naturalnym stanem równowagi gospodarczej; 2. Ceny i płace cechuje niska elastyczność „w dół” czyli trudno jest je nominalnie obniżać; 3. Szybkość krążenia pieniądza nie tylko nie jest stała nawet w krótkim okresie, a wręcz przeciwnie może podlegać dużym zmianom; 4. Społeczeństwo (p-wa i gosp. dom.) utrzymuje zarówno transakcyjne zasoby pieniężne jak zasoby przezornościowe i spekulacyjne; 5. Podaż pieniądza nie jest egzogeniczna (niezależna) i jest determinowana wielkością popytu na pieniądz.

21 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Wybrane założenia teorii keynesowskiej: 1.Duża (pełna) substytucyjność pieniądza względem wybranych aktywów finansowych typu krótkoterminowych papierów dłużnych: skarbowych BS, municypalnych i pierwszorzędnych korporacyjnych (bankowych i p-w) > co oznacza wzajemną wrażliwość na zmianę cen (w tym %) czyli nawet relatywnie niewielkie podniesienie % powoduje ich wzmożony zakup i odwrotnie. 2. Niska substytucyjność pieniądza względem realnych dóbr materialnych (nieruchomości, auta etc.) i realnych dóbr kapitałowych > co oznacza małą wrażliwość na zmiany cen czyli warunkiem ich substytucji jest duże oczekiwane podniesienie ich dochodowośći. 3.Z uwagi na 1. i 2. podmioty (p-wa i gosp.dom.) cechuje skłonność do utrzymywania majątku w formach płynnych czyli w pieniądzu lub jego pełnych substytutach > preferencja płynności 21

22 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza 4. J.M.Keynes - podobnie jak A.C.Pigou – zakładał, że popyt na pieniądz zależy od dochodu oraz – co było nowym założeniem - zależy od wysokości i zmian w stopie%. 5. J.M.Keynes zanegował twierdzenie szkoły klasycznej, że oszczędności zawsze równają się inwestycjom, bo oszczędności są determinowane wielkością dochodów, a te rozmiarami inwestycji. Według Keynes’a stopa % jest kategorią czysto monetarną a jej wysokość zależy od podaży i popytu na pieniądz (co wyklucza odrębny wpływ na % oszczędności i inwestycji w rozumieniu teorii klasycznej) 22

23 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza 6. Bank centralny BC kształtuje podaż pieniądza w ramach prowadzonej polityki monetarnej. 7. Natomiast o wielkości popytu na pieniądz i o dynamice jego zmian decydują trzy podstawowe motywy: Motyw transakcyjny Motyw przezornościowy Motyw spekulacyjny 23 1 2 3

24 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Motyw transakcyjny > utrzymywanie zasobów dla bieżącego finansowania wydatków. Popyt zależy od wlk. dochodów > im wyższy dochód tym większe zapotrzebowanie na zasoby transakcyjne. Wg. Keynes’a transakcyjna szybkość krążenia jest stała, a popyt transakcyjny jest taki sam (podobnie jak A.C.Pigou) przy ceteris paribus. Z tym, że popyt na pieniądz z motywów transakcyjnych jest ważnym ale nie jedynym komponentem całego popytu na pieniądz. 24 1

25 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Motyw przezornościowy > ważny jest też popyt na pieniądz zdeterminowany dążeniem do zabezpieczenia się przez nieprzewidzianym spadkiem dochodów bieżących bądź/i nieprzewidzianymi wydatkami. J.M.Keynes pierwszy wprowadził do teorii pieniądza rozważania o decyzjach w warunkach niepewności. 25 2

26 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Zasoby pieniądza gromadzone z motywu przezornościowego zmieniają się kierunkowo i proporcjonalnie do zmian w dochodach społeczeństwa. Zdaniem J.M.Keynes’a tzw. przezornościowa szybkość krążenia pieniądza jest stała w okresie krótkim przy ceteris paribus tj. innych warunkach niezmiennych. W wyniku tego można przyjąć założenie, że popyt na pieniądz wynikający z obu motywów – transakcyjnego i przezornościowego – zależy od wysokości i zmian dochodów nominalnych. 26

27 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Motyw spekulacyjny > wynika ze skłonności do utrzymywania zasobów pieniężnych z chęci oszczędzania, inwestowania i spekulowania. (w tym obszarze J.M.Keynes wprowadza przełomowe rozważania nie tylko o niepewności ale i skali ryzyka i cenie ryzyka). Motyw spekulacyjny wiąże się ściśle z funkcją pieniądza jako środka akumulacji. Wobec tego rynkowa stopa% wpływa na decyzje o formach utrzymywania majątku (czy tylko forma pieniężna czy inne i w jakiej proporcji). Rynkowa stopa% decyduje o tym ile społeczeństwo trzyma zasobów spekulacyjnych w formie obligacji, lokat terminowych, etc. 27 3

28 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza J.M.Keynes przyjął założenie, że stopa% wpływa na rynkową cenę obligacji, że jest pewien poziom oczekiwanej rentowności obligacji, który jest determinowany oczekiwanym poziomem stopy zwrotu z inwestycji pieniężnych w relacji do innych alternatyw. Czyli spadek rynkowych stóp% wpływa na wzrost zainteresowania zakupem obligacji co może prowadzić do wzrostu ich cen rynkowych. 28

29 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza J.M.Keynes przyjął założenie, że stopa% wpływa na rynkową cenę obligacji, że jest pewien poziom oczekiwanej rentowności obligacji, który jest determinowany oczekiwanym poziomem stopy zwrotu z inwestycji pieniężnych w relacji do innych alternatyw. W tych warunkach spadek rynkowych stóp% wpływa na wzrost zainteresowania zakupem obligacji co może prowadzić do wzrostu ich cen rynkowych (co umożliwia np. emitentowi Skarbowi Państwa na obniżanie ich rentowności czyli podwyższanie ceny ich nabycia). Emitenci obligacji w przypadku spadku rynkowych stóp% mają mniejsze trudności w ich uplasowaniu na rynku. J.M.Keynes zauważył i zwerbalizował związek między ceną aktywów wolnych od ryzyka innego niż dochód, a cenami innych zastosowań pieniądza. 29

30 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Reasumując: 1.wielkość zasobów transakcyjnych i wielkość zasobów przezornościowych pieniądza nie zależą od wysokości i zmian stopy% lecz od wielkości dochodów nominalnych; 2.Od zmian w wysokości stopy% zależy siła motywu spekulacyjnego czyli stopa% ma wpływ na wielkość zasobów spekulacyjnych pieniądza 3.Wobec tego ogólny popyt na pieniądz zależy od dochodu i od stopy% 4.Stąd też wg.Keynes’a ogólny popyt na pieniądz jest zmienny i zmienna jest też szybkość krążenia pieniądza MD = MT – MA = (k x Y) – ƒ (i) MD – ogólny popyt na pieniądz k – wskaźnik zasobów transakcyjnych MT – transakcyjny i przezornościowy popyt na pieniądz Y – dochód nominalny MA – spekulacyjny popyt na pieniądz i – stopa procentowa % 30

31 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Z prawidłowości ujętych we wzorze MD = MT – MA = (k x Y) – ƒ (i) wynika wg. J.M.Keynes’a, że: 1.Popyt na pieniądz jest wprost proporcjonalny do wzrostu dochodów nominalnych; 2.Popyt na pieniądz jest odwrotnie proporcjonalny do stopy procentowej 31

32 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 1.Załóżmy, że BC podejmuje decyzję o zwiększeniu podaży pieniądza poprzez operacje otwartego rynku tj. poprzez zakup obligacji skarbowych i innych instrumentów dłużnych np. BS i BP BC 32

33 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 2.Prowadzi to do spadku rentowności papierów skarbowych (czyli wzrostu ich cen). Z uwagi na założoną przez J.M.Keynes’a wysoką wzajemna substytucyjność tych aktywów finansowych i pieniądza gotówkowego, nawet niewielki ruch cen jednego z tych aktywów powinien być szybko neutralizowany i równowaga powinna być przywrócona > równowaga między podażą i popytem na aktywa finansowe (gotówkę i płynne bezpieczne papiery dłużne) 33

34 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 3.Jednakże wywołany silnym impulsem BC wzrost podaży pieniądza może uruchomić tendencję spadkową rynkowej stopy% i posiadacze got ó wki mogą zacząć ponownie preferować jej ulokowanie w dłużne aktywa finansowe co spowoduje dalsze podniesienie ich ceny ( a jednocześnie kolejne obniżenie ich rentowności dla inwestor ó w) > kilka takich frykcji najczęściej powoduje rozchwianie racjonalnej struktury aktyw ó w w całej gospodarce. 34

35 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 4. W efekcie zainicjowanego przez BC wzrostu podaży pieniądza oraz wysokiej substytucji skarbowych papierów dłużnych i pieniądza gotówkowego będzie następować spadek rynkowej stopy%. 35

36 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 5. Jeżeli BC i Rząd w porę nie zatrzymają takiej tendencji to może zaistnieć wariant pesymistyczny czyli sytuacja tzw. liquidity trap tj. pułapki płynności. Jest to sytuacja w której następuje tak duży wzrost cen obligacji (z pkt. widzenia inwestorów czyli ich niskiej rentowności dla nabywców), że podmioty gospodarcze i gospodarstwa domowe będą preferować rosnący udział gotówkowych zasobów pieniężnych. Nasili to popyt na pieniądz o charakterze spekulacyjnym > Rozwiniemy to później opisując sytuację bezsilności tradycyjnie rozumianej polityki pieniężnej w sytuacji pułapki płynnościowej 36

37 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 6. Abstrahując na razie od casusu pułapki płynności, popatrzmy na sytuację bardziej optymistyczną w której w drugim etapie transmisji impulsów polityki monetarnej postępujący spadek stopy% prowadzi to zwiększenia popytu na dobra inwestycyjne (dlaczego > bo rentowność aktywności gospodarczej w sferze realnej będzie relatywnie wyższa niż alokacja w aktywa finansowe ( relatywnie tzn. w porównaniu z dochodowością skarbowych papierów wartościowych) 37

38 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 7. W powyższych warunkach przedsiębiorcom bardziej opłaca się inwestować w dobra realne (dobra inwestycyjne) niż alokować wolne aktywa finansowe gotówkowe na rynku pieniężnym bo z uwagi na niską stopę% obligacje są niskorentowne ( ~są drogie). 38

39 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 8. W konsekwencji stopniowo przechodzimy w trzeci etap transmisji pierwotnego impulsu pieniężnego (wywołanego przez BC wzrostu podaży pieniądza) w ramach którego wzrost wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstw wpływa na wzrost dochodów społeczeństwa przez działanie keynesowskiego mnożnika inwestycyjnego. 39

40 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 9. W oparciu o przebieg obserwowanego impulsu monetarnego proces oddziaływania tego impulsu na produkcję (na sferę realną) możemy przedstawić w sposób następujący: ∆ podaży pieniądza → ↓stopy% co→↑inwestycji→↑dochodów ć

41 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 10. W gospodarce występują też uwarunkowania ograniczające ekspansję (ograniczające siłę i skalę oddziaływania mnożnika). Wynikają one z tego, że wzrost dochodów społeczeństwa prowadzi do zwiększenia popytu na pieniądz w wyniku działania motywu transakcyjnego i motywu przezornościowego. W rezultacie może wystąpić częściowe osłabienie działania mnożnika. czyli wzrost popytu na pieniądz osłabi mnożnik i równolegle niska stopa% zwiększy spekulacyjny popyt na pieniądz 41

42 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 11. Wzrost popytu na pieniądz nie tylko osłabi mnożnik lecz też równolegle niska stopa% zwiększy spekulacyjny popyt na pieniądz. Prowadzić to będzie wyzbywania się płynnych aktywów finansowych gdyż ich ceny będą w tej sytuacji za wysokie co oznacza, że ich dochodowość będzie za niska. W konsekwencji zostaną zahamowane inwestycje, a jednocześnie nie będą rosły dochody. 42

43 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej 12. Oznacza to wg. J.M.Keynes’a, że niecały przyrost podaży pieniądza przekształci się w rosnące wydatki. Im niższa jest stopa % tym większa jest skłonność podmiotów do utrzymywania rezerw gotówkowych. W sumie jednak wg. J.M.Keynes’a ekspansja monetarna inicjowana w określonych warunkach przez Bank Centralny BC: > wpływa na ożywienie gospodarcze i wzrost poziomu produkcji > wpływa na zwiększenie zatrudnienia czyli zmniejsza bezrobocie 43

44 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Wg. J.M.Keynes’a przedstawiony mechanizm oddziaływania zjawisk pieniężnych na realne procesy gospodarcze można ująć w następujący sposób: ∆ podaży pieniądza → ↓ stopy% co →↑inwestycji →↑ dochodów → →↑ popytu na pieniądz →↑ stopy % →↓ inwestycji →↓ dochodów 44

45 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Koncepcja J.M.Keynes’a transmisji procesów (impulsów) monetarnych na sferę gospodarki realnej Paradoks pułapki płynnościowej czyli sytuacja w której tradycyjnie rozumiana polityka pieniężna jest mało skuteczna w zakresie pobudzania aktywności gospodarczej i wzrostu gospodarczego. Najczęściej występuje to w sytuacji gdy rynkowa stopa% jest na tak niskim poziomie, że popyt na pieniądz gwałtownie rośnie, a nawet staje się ~„nieskończenie duży”. 45

46 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza W warunkach recesji gospodarczej obniżanie się rynkowych stóp procentowych może doprowadzić do sytuacji gdy w ocenie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dalszy jej spadek będzie oceniany negatywnie bo doprowadza do tak niskiej rentowności aktywów finansowych w postaci obligacji skarbowych, że w konsekwencji np. nie będzie chętnych do inwestowania w obligacje bo nie opłaca się w nie inwestować jeżeli przewiduje się straty z powodu obniżania ich wartości rynkowej > bo rozpocznie się proces szacowania momentu podwyższania stóp % ( a wtedy wcześniej nabyte obligacje mogą przynosić straty względne a nawet bezwzględne. 46

47 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza W takich warunkach każdy kolejny przyrost podaży pieniądza kreowany przez BC będzie ( w aspekcie makro) unieruchomiony, gdyż popyt na gotówkę będzie gwałtownie rósł. W konsekwencji realne wydatki nie będą rosły (mimo wzrostu podaży pieniądza). Wobec tego obniżanie stopy% w intencji pobudzania aktywności i wzrostu nie będzie skuteczne. Nastąpi „zdławienie” mnożnika poprzez nadmiar pieniądza po niskiej cenie. 47

48 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ J.M.Keynes’a teoria pieniądza Co wtedy? Zdaniem J. M. Keynes’a, gdy wyczerpią swoją skuteczność narzędzia i metody polityki monetarnej to wtedy nadchodzi moment gdy najlepszą metodą na pobudzenie aktywności i wzrostu gospodarczego (czyli wzrostu inwestycji i produkcji prywatnego sektora przedsiębiorstw) będzie istotne zwiększanie wydatków budżetowych, które na siebie wezmą „odpowiedzialność” za bezpośrednie uruchomienie makroekonomicznych procesów mnożnikowych. 48

49 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ Modyfikacje J.M.Keynes’a teorii pieniądza przez A.C. Pigou Tzw. efekt Pigou Wg. A.C.Pigou 1. w warunkach niepełnego zatrudnienia czynników produkcji nie może istnieć stan równowagi monetarnej ze względu na elastyczność cen i płac w dół. Depresja gospodarcza wpływa na spadek cen. To powoduje wzrost realnej wartości majątku, wzrost wydatków inwestycyjnych (bo niższe ceny) oraz konsumpcyjnych i w oparciu o mnożnik wzrst dochodów nominalnych 49

50 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ Modyfikacje J.M.Keynes’a teorii pieniądza przez A.C. Pigou 2. W sytuacji nieefektywności polityki pieniężnej w przypadku wystąpienia pułapki płynnościowej i braku reakcji poziomu inwestycji na zmiany stopy procentowej, wzrost podaży pieniądza może być odkładany w postaci nieczynnych zasobów pieniężnych. Po pewnym czasie (krótkim) część tych zasobów zostanie wydatkowana co wpłynie wzrost produkcji i dochodów realnych. Występowanie pułapki płynnościowej jest niemożliwe. 50

51 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ Modyfikacje J.M.Keynes’a teorii pieniądza przez A.C. Pigou 3. Wg. A.C.Pigou trzecim rodzajem efektów zmian w poziomie majątku jest efekt wzrostu wartości aktywów finansowych. Gdy w wyniku wzrostu podaży pieniądza spada stopa% to wówczas rosną ceny rynkowych aktywów finansowych wpływając na zwiększenie zasobności posiadaczy tych aktywów. To powoduje zwiększenie konsumpcji i inwestycji, a więc w następstwie tego dochodów (działa tutaj specyficzny mnożnik) 51

52 TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ Poprawki W.J.Baumola i J.Tobina do J.M.Keynes’a teorii pieniądza 1.Wielkość transakcyjnego popytu na pieniądz zależy od zmian w wysokości stopy%. 2.Dochody przeznaczane na bieżące potrzeby (które zazwyczaj są rozłożone w czasie) mogą przejściowo być lokowane w papierach wartościowych, a następnie stopniowo w miarę potrzeb zamieniane na gotówkę. Im wyższa stopa% tym większa skłonność do takiej alokacji bo trzymanie gotówki wiąże się ze stratami (utracone korzyści). Wprowadzają na stałe do rozważań transakcyjny koszt zamiany formy aktywów. 3.Tobin (tzw. Szkoła z Yale)zwrócił uwagę na wpływ stopy% również na zasoby przezornościowe (a nie tylko spekulacyjne i transakcyjne) pieniadza czyli na całość popytu na pieniądz. Ponadto zwrócił uwagę na znaczenie zarządzania portfelem aktywów o różnym ryzyku i różnej dochodowości oraz różnej płynności. 52

53 Monetarystyczna teoria pieniądza M.Friedmana (MF) 1.MF podważył keynesowską koncepcję wpływu bieżącego dochodu jako podstawowego czynnika kształtującego popyt na pieniądz. 2.Popyt na pieniądz zależy od majątku (od poziomu i jego zmian oraz oczekiwań w tym zakresie) 3.Popyt na pieniądz zależy też nie tylko od wielkości majątku ale od struktury tego majątku czyli od relacji dochodowości poszczególnych form tego majątku (ujęcie strukturalne portfela majątkowego) > skłonność do powiększania udziału aktywów o rosnącej przychodowości. Założenie: struktura portfela aktywów będzie się zmieniać aż dochodowość poszczególnych pozycji aktywów się wyrówna (zbieżne ujęcie i Tobina i Friedmana). 4.Zdaniem MF użyteczność (inaczej dochodowość) pieniądza jest pochodną: 1/usług pośredniczenia w wymianie dóbr i aktywów; 2/szczególnej jego funkcji jako aktywu zabezpieczajacego przez bankructwem. 53

54 Monetarystyczna teoria pieniądza M.Friedmana (MF) 5. wg. MF majątek to: zasób pieniężny + akcje + obligacje + dobra rzeczowe + tzw. majątek ludzki 6. Dochodowość aktywów można mierzyć w ujęciu nominalnym i realnym. 7. Popyt na pieniądz również można mierzyć w ujęciu nominalnym i realnym. 8. Z 6i7 wynika, że realny popyt na pieniądz zależy od dochodu realnego i realnych stóp dochodu. Jeżeli podmioty (p-wa i gosp.dom.) przewidują inflację to oczekiwana realna stopu dochodu równa się nominalnej stopie dochodu minus oczekiwany wskaźnik inflacji. 9. MF wprowadził do teorii pieniądza i do polityki pieniężnej kategorię oczekiwań inflacyjnych, a także wpływu na wartość rynkową majatku oczekiwanego dochodu z niego i przeciętnej (bieżącej i oczekiwanej) stopy dochodu. 54

55 Neokeynesizm i neomonetaryzm Podstawowe obszary sporu (od lat 50.XXw. do dzisiaj)z pkt. widzenia polityki pieniężnej): 1.Kwestie stopnia reakcji popytu na pieniądz na zmiany stopy%; 2. Kwestie stopnia reakcji (zmian w poziomie i kierunkach) wydatków w zależności od zmian stopy%. Ad.1. W obszarze 1 monetaryści twierdzą, że popyt na pieniądz w niewielkim stopniu zależy od zmian stopy%. Natomiast keynesiści uważają, że np. obniżka stopy% zwiększa popyt na pieniądz co powoduje, że z kolei nie każdy przyrost podaży pieniądza przekształca się w fundusze nabywcze. Oznacza to, że przyrost podaży pieniądza może być zaabsorbowany przez wzrost popytu na pieniądz i w ten sposób na określony czas przekształcony w nieczynne zasoby pieniężne. 55

56 Neokeynesizm i neomonetaryzm Ad.2. Monetaryści są zdania, że skala reakcji (zmiany) wydatków na zmiany stopy % jest stosunkowo duża. Keynesiści natomiast są zdania, że np. dochód powstały w wyniku wzrostu podaży pieniądza nie musi zamieniać się w wydatki w wyniku obniżki stopy% bo mogą np. wzrosnąć oszczędności. Keynesiści negując wpływ stopy% na zakupy dóbr realnych i na inwestycje negują tym samym potencjalna skuteczność polityki monetarnej w zakresie regulowania aktywności gospodarczej > polityka monetarna nie może zajmować się stymulowaniem wzrostu gospodarczego bo od tego jest rząd i jego polityka gospodarcza i fiskalna. 56

57 Neokeynesizm i neomonetaryzm Z kolei monetaryści wychodząc z innych założeń dochodzą do wniosku, że wzrost podaży pieniądza w długim okresie powoduje jedynie wzrost cen. Wzrost podaży pieniądza nie zwiększa produkcji gdyż wielkość produkcji zależy od czynników pozamonetarnych. Zadaniem polityki pieniężnej prowadzonej przez bank centralny jest wobec tego jedynie kontrola podaży pieniądza, który powinien być emitowany zgodnie z punktu widzenia stabilności cen i pieniądza. Jak widać oba dominujące od dziesiątków lat nurty teoretyczne – wychodząc z różnych przesłanek - są zgodne w podstawowej kwestii: Zadaniem polityki pieniężnej jest przeciwdziałanie inflacji czyli dbanie o stabilność cen i pieniądza. Natomiast interweniowanie w oparciu o narzędzia polityki pieniężnej w sprawy gospodarcze (tzw. gospodarki realnej) jest wręcz szkodliwe. 57

58 Polityka pieniężna ŻYCZĘ PAŃSTWU OWOCNEJ PRACY PRZED EGZAMINEM i DOBRYCH WYNIKÓW TESTU EGZAMINACYJNEGO Serdecznie pozdrawiam i widzimy się w dobrym nastroju w dniu 05 lutego czyli w piątek. Zajrzyjcie wcześniej do poczty mailowej i do Intranetu nt. szczegółów przebiegu testu egzaminacyjnego. dr Zbigniew R. Wierzbicki 58