Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

Prezentacja na temat: "Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW"— Zapis prezentacji:

1 Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW
Rzeczywistość społeczna (III): grupa społeczna, zachowania zbiorowe, kapitał społeczny (WDS 2014/2015 nr 4)

2 definicje „grupy społecznej”:
Grupa społeczna grupa społeczna niegdyś centralna kategoria socjologii, a obecnie zanika na rzecz takich pojęć, jak „tożsamość”, „zachowanie”, „działanie” lub „interakcja”; początkowo „grupa” była rozumiana poprzez pojęcie „społeczeństwa” (gdyż „trwa” dłużej od nas i posiada kulturę); definicje „grupy społecznej”: definicja Albiona W. Smalla ( ; założyciel pierwszej katedry socjologii na uniwersytecie w Chicago): wszelki zbiór osób, który możemy ujmować jako całość ze względu na jakiekolwiek godne uwagi stosunki zachodzące pomiędzy jego członkami (1905). definicja współczesna (Krzysztof Szmatka): grupa społeczna to zbiorowość o wykrystalizowanych strukturach wewnętrznych, systemach wartości, trwałych komponentach świadomościowych i specyficznej kulturze.

3 Dynamika „rozwoju” grupy społecznej
dynamika „krystalizacji” zbiorowości - od „populacji” do „organizacji społecznej”: populacja; zbiór statystyczny; kategoria socjologiczna; kategoria społeczna; grupa społeczna; organizacja społeczna. „grupa” a „zbiorowość” społeczna (mocne kryteria wyróżniające „grupę”): świadomość odrębności; samoidentyfikacja; intensywność związków (interakcji) między członkami grupy.

4 Obiektywne kryteria klasyfikacji grup
liczebność (od diady/triady); trwałość (studenci, rodzina, naród); sposób rekrutacji: przypisane, przymusowe, otwarte (ekskluzywne i inkluzywne). intensywność uczestnictwa (jedno- lub wielo-funkcyjne, „grupy żarłoczne”); rygoryzm i zakres kontroli (grupy totalne); korzyści z członkostwa: grupy zadaniowe/ instrumentalne i autoteliczne. stopień zorganizowania grupy: formalne i nieformalne.

5 „Subiektywne” kryteria klasyfikacji grup
grupa „własna” i „obca” („swój” i „obcy”, grupy etniczne); dotyczy to identyfikacji z grupami, które pozostają dla nas grupami „istotnymi”: identyfikacja, solidarność, lojalność (poczucie wspólnoty); dystans, repulsja, wrogość („odrzucenie” grupy). grupy odniesienia: negatywne i pozytywne; porównawcze; normatywne. poczucie „relatywnej deprywacji” (upośledzenia) i uprzywilejowania poprzez porównywanie swojego członkostwa w danej grupie z innymi grupami.

6 Elementy grupy - struktury „wewnątrz-grupowe”
struktura socjometryczna (relacje między członkami grupy): zaspokajanie potrzeb emocjonalnych; małe dystanse międzyludzkie; podobieństwo postaw; „gwiazdy socjometryczne”, „kliki”, „układy” itp. struktura komunikowania: przymus strukturalny; główne kręgi komunikacyjne: „krąg”, „łańcuch”, „gwiazda”. struktura przywództwa: cechy przywództwa i motywacje; typy przywództwa: autorytarny, demokratyczny, anarchiczny.

7 „Grupa pierwotna” (Charles H. Cooley)
grupa „pierwotna” odznacza się „ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę” – pięć (5) głównych cech: względna trwałość, bezpośrednie kontakty, mała liczebność, nie wyspecjalizowany charakter kontaktów, względna zażyłość uczestników; trzy typy: „rodzinna” (grupa oparta na stosunkach pokrewieństwa), „dziecięca grupa zabawowa” (grupa oparta na stosunkach przyjaźni), „społeczność lokalna” (grupa oparta na stosunkach sąsiedzkich); funkcje „grupy pierwotnej”: zaspokajanie potrzeb psychospołecznych jednostki: bezpieczeństwa, uznania i przynależności; grupa przekazuje wzory zachowań odnoszących się do pozycji i ról zarówno w grupie, jak i w otoczeniu zewnętrznym, uczy współdziałania z innymi członkami grupy; funkcje grupy pierwotnej wobec społeczeństwa – pośredniczy między nim a jednostką - jednostka uczestniczy w życiu społecznym poprzez członkostwo w grupie pierwotnej. grupa pierwotna i wtórna.

8 Społeczność (grupa) lokalna
zamieszkuje wyodrębnione, niewielkie terytorium (jak np. parafia, wieś, osiedle), w której występują silne więzi wynikające ze wspólnoty interesów i poczucia przynależności do „miejsca”; elementy społeczności lokalnej: przestrzeń (terytorium); zbiorowość zamieszkującą to właśnie terytorium; intensywność społecznych interakcji w ramach tego terytorium; wspólne więzi ludzi i instytucji w ramach tego terytorium; poczucie przywiązania (sentyment) do „miejsca”.

9 „Zachowania zbiorowe” („grupy efemeryczne”?)
pojęcie to odnosi się do takich zjawisk społecznych, jak reakcje tłumu, panika, histeria, moda, plotka itp., czyli do spontanicznych działań społecznych dużej liczby osób znajdujących się w „niejasnej” sytuacji; cechy charakterystyczne „zachowań zbiorowych”: są to spontaniczne, zmienne zachowania dużej liczby osób; zazwyczaj są ograniczone (do miejsca, wydarzenia, szczególnej sytuacji itp.) i krótkotrwałe; związana jest z nimi niepewna identyfikacja jednostek oraz „luźne” (swobodne) granice społeczne - uczestnicy zachowań zbiorowych nie muszą się ani znać, ani identyfikować ze sobą; zachowanie te nie wytwarzają silnych własnych norm i kultury (charakteryzują je słabe - nowo wytworzone - normy społeczne),; zachowania zbiorowe są bardziej spontaniczne i nieprzewidywalne niż zachowania w uporządkowanym kontekście społecznym.

10 Przykład zachowań zbiorowych – „tłum”
tłum to czasowe i niezorganizowane zgromadzenie jednostek, które znajdują się w bezpośredniej bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt zainteresowań; rodzaje tłumu: przypadkowy, konwencjonalny, ekspresywny, aktywny, protestujący. teorie powstawania („dynamiki”) tłumu: „zarażania się” (Gustaw Le Bon, 1895 r.) – anonimowość i napięcie emocjonalne prowadzą do zjawiska „umysłu zbiorowego”: w tłumie emocje zbiorowe są łatwo i bezrefleksyjnie akceptowane, wzajemnie się wzmacniają i „podgrzewają”, koncentrując działanie tłumu na wspólnym celu. konwergencji/„facylitacji” (tłum tworzy aktywność podobnych do siebie jednostek, gdyż w grupie anonimowych osób pewne zachowania stają się i wydają się łatwiejsze do wykonania); „wyłaniania się” norm (normy wyłaniają się szybko i spontanicznie, nie są narzucane, równie szybko tracą one znaczenie społeczne).

11 Co daje „bycie w grupie”?
od grup społecznych nie ma „ucieczki”: odpowiedź na pytanie, kim jesteśmy? to także odpowiedź o grupy, do których należymy (przerwanie „osamotnienia”). „zakorzenienie” w społeczeństwie (nauka kultury/kultur) – wyznacza „moje” miejsce w społeczeństwie; pewność i poczucie bezpieczeństwa (konformizm – świat pozostaje pod kontrolą); atrakcyjność i prestiż (podwyższa samoocenę), rola porównania z innymi osobami /grupami (otoczeniem społecznym); umożliwia realizację celów życiowych; symboliczne „przedłużenie życia” (rola kultury, światopoglądu itp.); grupa pozostaje także źródłem „cierpień”: „ciemne siły” grupy (reakcja na porażkę i negatywną ocenę grupy); skutki sytuacji, gdy „moja” grupa wypada „słabo” (uprzedzenia wobec innych, poniżanie, niedopuszczanie „niesłusznych” informacji); akceptacja (identyfikacja) i krytycyzm wobec grupy.

12 Spójność grupy (czyli wspólne postawy, działania, wartości i normy)
czyni ona grupę zdolną do przetrwania i zbiorowego wysiłku; prowadzi do działań zbiorowych (kooperacji i rywalizacji w grupie i między grupami); wywiera wpływ na jej członków (skutki to „myślenie grupowe” i „de-indywidualizacja jednostki”). grupa społeczna a „normy grupowe”: norma grupowa – przepis, określający w jaki sposób powinien zachowywać się członek grupy, pełniący w niej określoną funkcję? funkcje norm grupowych: przyczyniają się do osiągnięcia celów grupy, zapewniają trwanie grupy w sytuacji naturalnej wymiany jej członków, pozwalają zachować tożsamość grupy; rodzaje norm grupowych: „wewnątrz-grupowe” i „zewnątrz-grupowe”; samo-kategoryzacja jednostki („my” i „oni”).

13 Grupa społeczna a kapitał społeczny („więzy które łączą”) (1)
kapitał, którego wartość opiera się na wzajemnych relacjach społecznych i zaufaniu jednostek, które dzięki temu mogą osiągać więcej korzyści -dwa ujęcia: (1) James Coleman i Robert Putnam: kapitał społeczny oznacza ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zależności w danej grupie społecznej: kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania.; Robert Putnam, „Samotna gra w kręgle” (przykład malejącego kapitału społecznego) (2) Pierre Bourdieu - kapitał społeczny to „specyficzny zasób społeczny związany z jednostką”: zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu – lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie – która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa.

14 Grupa społeczna a kapitał społeczny (2)
kapitał społeczny na tle innych typów kapitału (finansowy, kulturowy); typy kapitałów społecznych (Robert Putnam): „pomostowy” („łączący”, skierowany na zewnątrz i otwarty na nowe więzi, kapitał włączający); „wiążący” („spajający”, skierowany do wewnątrz, kapitał wyłączający, ekskluzywny); „brudny” kapitał społeczny. źródła kapitału społecznego („wspólnotowego”): zaufanie (redukuje ryzyko związane z działaniem innych); normy (m.in. norma wzajemności); działalność „wspólna” (w stowarzyszeniach, we współpracy z innymi itp.). Robert Putnam, „Samotna gra w kręgle” (przykład malejącego kapitału społecznego w USA); kapitał społeczny a demokracja („dobro wspólne”; udział w wyborach) i rozwój gospodarczy.

15 Badania nad grupami społecznymi
naród (tożsamość), „lokalizm” („małe ojczyzny”) i regionalizm; kooperacja i rywalizacja (sytuacja kryzysu); grupy społeczne a sieci społeczne (zaufanie, kapitał społeczny); przykład: „użytkownicy Internetu” jako grupa społeczna: osoby korzystające z Internetu wkraczają w sztuczną przestrzeń, w której uzyskują informacje i wysyłają wiadomości, mogą tworzyć jej części, itp.; zaspokajają swoje potrzeby komunikacyjne i informacyjne, spożytkowują zasoby Internetu dla celów zawodowych, itp.; dostrzegają i akceptują pewne wspólne wartości, takie jak „swoboda wypowiedzi” czy „tolerancja”, stosują się do pewnych ustaleń i przyjętych norm postępowania; mają poczucie własnej odrębności przez nazywanie siebie "użytkownikami Internetu", "internautami”, "obywatelami sieci" (angielski termin netizens, od network citizens).

16 Podsumowanie rozumienie „grupy społecznej”;
dynamika „grupy społecznej” (od „zbiorowości” do „grupy”); obiektywne i subiektywne kryteria klasyfikacji grup społecznych; struktury „wewnątrzgrupowe”; przykłady „ważnych” grup społecznych: grupa pierwotna i społeczność lokalna; zachowania zbiorowe („efemeryczne grupy społeczne”), przykład „tłumu”; siła i znaczenie grupy społecznej dla jednostki; kapitał społeczny (rodzaje i typy).

17 Literatura (zalecana, warta?) na temat „grupy społecznej”
Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. VIII. Grupa społeczna); Piotr Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2002 (roz. 8 Od wielości jednostek do grupy społecznej i roz. 9. Odmiany grupy społecznej); Jagoda Gandziarowska-Ziołecka, Joanna Średnicka, Karol Zyskowski, Kapitał społeczny i dobro wspólne, w: Anna Giza, M. Sikorska (red.), Współczesne społeczeństwo polskie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.