Ochrona różnorodności biologicznej

Różnorodność biologiczna jest zmiennością żywych organizmów wszystkich środowisk występujących na Ziemi, włączając w to siedliska lądowe, morskie, inne ekosystemy wodne oraz ekologiczne kompleksy złożone z tych siedlisk. obejmuje ona zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe, między gatunkami i zróżnicowanie ekosystemów. zmienność wewnątrzgatunkowa (bogactwo puli genowej) wszystkich żyjących populacji, międzygatunkowa (skład gatunków) oraz ponadgatunkowa (różnorodność ekosystemów i krajobrazów); tworzy podstawę szerokiego wachlarza świadczeń ekosystemów, który w istotny sposób kształtuje dobrobyt człowieka. (Milenijny Przegląd Ekosystemów, Millenium Ecosystem Assessment, MEA 2005) . Poziomy różnorodności biologicznej: genetyczny, gatunkowy, ekosystemowy i krajobrazowy. Różnorodność biologiczna – niepowtarzalne bogactwo życia na naszej planecie – stanowi podstawę naszej gospodarki i naszego dobrostanu. Zapewnia nam czyste powietrze i wodę, pożywienie, materiały i lekarstwa, zdrowie i rekreację; wspiera zapylanie i żyzność gleby, reguluje klimat i chroni nas przed ekstremalnymi warunkami pogodowymi. Nigdy w całej historii ludzkości zmiany w ekosystemach będące skutkiem działalności człowieka i wymieranie gatunków nie zachodziły jednak tak szybko jak w ciągu ostatnich 50 lat. Utrata różnorodności biologicznej stanowi jeden z podstawowych poziomów krytycznych dla planety, który ludzie już przekroczyli. W połączeniu ze zmianą klimatu powoduje ona wzrost ryzyka, że nastąpią nieodwracalne zmiany, oraz osłabia wzrost gospodarczy i odporność społeczeństw w obliczu nowych wyzwań. Światowe Forum Ekonomiczne wymieniło „utratę różnorodności biologicznej i załamanie się ekosystemu” wśród 10 największych globalnych zagrożeń w 2015 r. (SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY PRZEGLĄD ŚRÓDOKRESOWY UNIJNEJ STRATEGII OCHRONY RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ NA OKRES DO 2020 R., s. 2)

Bioróżnorodność w rolnictwie Sposób uprawy i hodowli determinuje ochronę różnorodności biologicznej w rolnictwie. Z rolniczego punktu widzenia możemy mówić o: różnorodności biologicznej dzikich gatunków, odmian roślin i zwierząt żyjących na terenach rolniczych; różnorodności biologicznej gatunków, odmian, ras roślin i zwierząt udomowionych, czyli tych uprawianych i hodowanych przez człowieka. Różnorodność biologiczna w znacznym stopniu zależy od rolnictwa i leśnictwa. W dokumentach unijnych z zakresu polityki ekologicznej wskazuje się, że rolnictwo ma decydujący wpływ nie tylko na sytuację społeczno-ekonomiczną obszarów wiejskich, ale także na stan środowiska przyrodniczego, strukturę krajobrazu oraz różnorodność biologiczną. Sposób uprawy i hodowli determinuje ochronę różnorodności biologicznej w rolnictwie. Z rolniczego punktu widzenia możemy mówić o: różnorodności biologicznej dzikich gatunków, odmian roślin i zwierząt żyjących na terenach rolniczych; różnorodności biologicznej gatunków, odmian, ras roślin i zwierząt udomowionych, czyli tych uprawianych i hodowanych przez człowieka. Obydwa rodzaje różnorodności zależą wzajemnie od siebie. Dla tej pierwszej szczególnie duże znaczenie mają zadrzewienia śródpolne, zagajniki, kępy krzaków, stare sady, martwe, spróchniałe drzewa i powalone pnie, miedze, małe oczka wodne, rzeczki, torfowiska, bagna a nawet sterty kamieni czy gałęzi. Dla drugiej zagrożeniem jest działalność człowieka.  Rolnictwo w przeszłości spełniało ważną rolę w tworzeniu i ochronie bogatych w gatunki środowisk i siedlisk. Obecnie pewne sposoby uprawy nadal przyczyniają się do utrzymania bioróżnorodności, ale z drugiej jednak strony, intensywne metody gospodarki rolnej prowadzą do takiego zubożenia ekosystemów, że wykorzystywane przez nie obszary można określić mianem pustyni biologicznej. Co więcej, tereny przyległe, szczególnie w górach, nie mają zapewnionej odpowiedniej ochrony, pod kątem utrzymania ich zróżnicowania biologicznego - są one zasiedlane najpierw przez zarośla, a potem las. Modernizacja metod uprawy zniszczyła wiele siedlisk. Zagajniki, pasy zadrzewień śródpolnych i tereny podmokłe mają istotne znaczenie dla przeżycia wielu gatunków ptaków, ssaków, owadów i roślin. W regionach o intensywnej uprawie roli, krajobraz ulegał drastycznej zmianie. Powiększając areał gospodarstw, wycinano pojedyncze drzewa, śródpolne kępy krzaków i drzew, zniszczono, wyrównano i zdrenowano pola, zlikwidowano oczka wodne, itd. Przed okresem intensyfikacji rolnictwa hodowano rodzime rasy bydła, owiec czy drobiu, które były dobrze przystosowane do istniejących warunków środowiskowych i lokalnych metod hodowli. Obecnie prowadzona jest głównie produkcja zwierzęca ekstensywna lub średnio intensywna, przy niskich nakładach i często w stresogennym środowisku (trudne warunki klimatyczne, brak paszy, obecność czynników chorobotwórczych). Pomimo znacznego zróżnicowania warunków, w jakich prowadzona jest produkcja zwierzęca w świecie, w ostatnich latach obserwuje się tendencję do coraz szerszego wykorzystywania pojedynczych, wysoko wydajnych ras w obrębie każdego z gatunków zwierząt gospodarskich, które stopniowo wypierają mniej produktywne rasy miejscowe. Poza intensyfikacją produkcji, a co za tym idzie preferowaniem ras wysoko wydajnych, zagrożeniem dla różnorodności zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich są zmieniające się potrzeby człowieka. Na przykład wraz z rozwojem dietetyki i ograniczaniem spożycia tłuszczów zwierzęcych mięsno-tłuszczowe rasy świń zostały wyparte przez rasy mięsne. Zmieniające się warunki chowu zwierząt powodują także zmiany w strukturze rasowej populacji danego gatunku, np. rasy przystosowane do chowu przyzagrodowego nie adaptują się dobrze do produkcji wielkotowarowej i przestają być stopniowo użytkowane. Obserwowane tendencje są niebezpieczne, ograniczona bowiem liczba ras i linii, reprezentujących tylko część istniejącej w obrębie gatunku zmienności genetycznej, nie będzie w stanie w przyszłości, w dłuższej perspektywie czasowej, sprostać wymaganiom adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych.  Z tego też względu w Strategicznych  wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich, określonych w drodze decyzji Rady 144/2006/WE oraz decyzji Rady 2009/61/WE wskazano, iż różnorodność biologiczna w znacznym stopniu zależy od rolnictwa i leśnictwa. Podkreślono też złożoną rolę, jaką odgrywa działalność rolnicza dla bogactwa i różnorodności krajobrazów oraz dla dziedzictwa kultury i przyrody w całej Wspólnocie. We wymienionych dokumentach polityki ekologicznej wskazuje się, że rolnictwo ma decydujący wpływ nie tylko na sytuację społeczno-ekonomiczną obszarów wiejskich, ale także na stan środowiska przyrodniczego, strukturę krajobrazu oraz różnorodność biologiczną Różnorodność biologiczna w znacznym stopniu zależy od rolnictwa i leśnictwa. Podkreślono też złożoną rolę, jaką odgrywa działalność rolnicza dla bogactwa i różnorodności krajobrazów oraz dla dziedzictwa kultury i przyrody w całej Wspólnocie. We wymienionych dokumentach polityki ekologicznej wskazuje się, że rolnictwo ma decydujący wpływ nie tylko na sytuację społeczno-ekonomiczną obszarów wiejskich, ale także na stan środowiska przyrodniczego, strukturę krajobrazu oraz różnorodność biologiczną Wg Strategicznych  wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich, określonych w drodze decyzji Rady 144/2006/WE oraz decyzji Rady 2009/61/WE

Stan różnorodności biologicznej

Uwarunkowania różnorodności biologicznej obszarów wiejskich w Polsce Rolnictwo pełni istotną rolę w ochronie walorów środowiskowych kraju, o czym świadczy fakt, że blisko połowa typów zespołów roślinnych Polski występuje na obszarach rolniczych, które zajmują ponad 60% jej powierzchni. Utrzymanie cennych zasobów środowiskowych na obszarach wiejskich wiąże się z ustanowionymi formami ochrony przyrody, czynną ochroną przyrody ekosystemów łąkowych i pastwiskowych, rozwojem zrównoważonego rolnictwa, zachowaniem tradycyjnych roślin uprawnych i odmian zwierząt gospodarskich oraz działaniami na rzecz zmniejszania zanieczyszczenia wód. Gospodarstwa i przedsiębiorstwa rolnicze reagują na zmiany zachodzące w ich otoczeniu, związane głównie ze środowiskiem przyrodniczym, a także ich działalność wpływa na to środowisko.

Znaczna różnorodność biologiczna obszarów wiejskich w Polsce wynika z: reliktowego rozdrobnienia własności ziemi; znaczącego udziału ekstensywnego systemu gospodarowania związanego z nietowarową produkcją rolną; dużej liczby różnorakich użytków oraz upraw o niewielkich areałach – mozaiki siedlisk i krajobrazów; licznie zachowanych elementów nieprodukcyjnych krajobrazu wiejskiego (np. zadrzewienia śródpolne, miedze, przydroża, odłogi, mokradła, oczka wodne). Znaczący udział pastwisk 17,6% (2013) w powierzchni ogólnej użytków rolnych.

Prawne instrumenty ochrony różnorodności biologicznej Konwencja o różnorodności biologicznej (1992) – Rio de Janeiro (ratyfikowana przez Polskę 13 grudnia 1995 r.) „…ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych, w tym przez odpowiedni dostęp do zasobów genetycznych i odpowiedni transfer właściwych technologii, z uwzględnieniem wszystkich praw do tych zasobów i technologii, a także odpowiednie finansowanie”.

Prawne instrumenty ochrony różnorodności biologicznej 2006 r. - Komisja Europejska przyjęła Plan Ochrony Bioróżnorodności – EU Biodiversity Action Plan (BAP). 2009 r. - Rada Unii Europejskiej przyjęła ramy działania – tzw. wizję do 2050 r. Zgodnie z tą wizją, bioróżnorodność oraz świadczenia przyrodnicze (ekosystemowe), tj. pożytki wynikające z funkcjonowania ekosystemów (funkcje produkcyjne, regulacyjne i inne), czyli cały przyrodniczy kapitał UE, uzyskają do 2050 r. gwarancje ochrony, zostaną zwaloryzowane i stosownie do potrzeb odbudowane, tak z uwagi na wartości samej bioróżnorodności, jak i jej zasadniczego wkładu w utrzymanie dobrobytu i rozwoju gospodarczego kontynentu. Zakłada się, że tym samym uniknie się katastrofalnych zmian, jakie są skutkiem utraty bioróżnorodności. 2011 r. - Komisja Europejska przyjęła nową Strategię na rzecz ochrony różnorodności biologicznej. By przyspieszyć działania na rzecz ochrony bioróżnorodności, w 2006 r. Komisja Europejska przyjęła Plan Ochrony Bioróżnorodności – EU Biodiversity Action Plan (BAP) (EC, 2010). W 2009 r. Rada Unii Europejskiej wezwała do nakreślenia nowej wizji oraz nowego celu ochrony i na posiedzeniu 15 marca 2010 r. przyjęła następujące ramy działania – tzw. wizję do 2050 r. Zgodnie z tą wizją, bioróżnorodność oraz świadczenia przyrodnicze (ekosystemowe), tj. pożytki wynikające z funkcjonowania ekosystemów (funkcje produkcyjne, regulacyjne i inne), czyli cały przyrodniczy kapitał UE, uzyskają do 2050 r. gwarancje ochrony, zostaną zwaloryzowane i stosownie do potrzeb odbudowane, tak z uwagi na wartości samej bioróżnorodności, jak i jej zasadniczego wkładu w utrzymanie dobrobytu i rozwoju gospodarczego kontynentu. Zakłada się, że tym samym uniknie się katastrofalnych zmian, jakie są skutkiem utraty bioróżnorodności. W 2011 r. Komisja Europejska przyjęła nową strategię na rzecz ochrony różnorodności biologicznej (EC, 2011a). Skuteczne wdrażanie nowej polityki ochrony bioróżnorodności w państwach członkowskich UE wymaga uwzględnienia zaleceń „Strategicznego Planu Ochrony Bioróżnorodności w latach 2011-2020” wraz z celami Aichi, a także uwzględnienia wskazań Sekretarza Wykonawczego UNEP Cele Aichi wpisano do Unijnej Strategii Ochrony Bioróżnorodności (USOB) wraz z wytycznymi, jak należy rozpisać perspektywiczne wizje ochrony zawarte w celach strategicznych na konkretne cele operacyjne oraz działania ochronne.

10 Konferencja Stron Konwencji o różnorodności biologicznej (2010) Przyjęcie Światowego planu strategicznego na rzecz ochrony bioróżnorodności na lata 2011–2020. Protokół z Nagoi o dostępie do zasobów genetycznych oraz sprawiedliwym i równym podziale korzyści wynikających z ich użytkowania (Protokół ABS). Strategię mobilizacji zasobów na rzecz ochrony światowej bioróżnorodności. Obejmuje 6 celów głównych (tzw. Cele Aichi) wraz ze szczegółowymi działaniami. Głównym jej celem jest obecnie zatrzymanie procesu utraty bioróżnorodności oraz degradacji funkcji ekosystemów do roku 2020, a także, w miarę możliwości, ich odbudowa, a ponadto powiększanie wkładu UE w przeciwdziałanie globalnemu procesowi utraty bioróżnorodności. 2012 r. - Komisja Europejska przedłożyła Radzie wniosek dotyczący decyzji Rady w sprawie podpisania w imieniu Unii Europejskiej Protokołu z Nagoi.

Cel 1 - Wzmocnienie wdrażania dyrektyw przyrodniczych Cele i działania 2020 Cel 1 - Wzmocnienie wdrażania dyrektyw przyrodniczych Zatrzymanie pogarszania się stanu wszystkich gatunków i typów siedlisk objętych legislacją ochrony przyrody na terenie UE oraz osiągnięcie znacznego polepszenia ich stanu tak, żeby do roku 2020, w porównaniu z obecnymi ocenami: 100% więcej ocen dla typów siedlisk przyrodniczych; 50% więcej ocen dla gatunków znajdujących się w załącznikach Dyrektywy siedliskowej wskazywało lepszy stan zachowania oraz: 50% więcej ocen dla gatunków ptaków znajdujących się w załącznikach do Dyrektywy ptasiej wskazywało odpowiedni bądź lepszy stan ochrony. Działania: ukończenie tworzenia sieci Natura 2000 i zapewnienie właściwego zarządzania (2012); zapewnienie właściwego finansowania sieci Natura 2000; wzmocnienie świadomości zainteresowanych stron oraz wzmocnienie i udoskonalenie mechanizmów kontroli (2013); udoskonalenie i ujednolicenie systemów monitoringu i raportowania ptaków (2012).

Cele i działania 2020 Cel 2 - Przywrócenie ekosystemów i ich funkcji Do 2020 r. ekosystemy i świadczone przez nie usługi będą utrzymywane i poprawiane poprzez stworzenie zielonej infrastruktury i odtworzenie co najmniej 15% zdegradowanych ekosystemów. Działania: Poprawa wiedzy o ekosystemach i świadczonych przez nie usługach (mapowanie usług ekosystemowych, oceny, waloryzacja) (2014), Określenie priorytetów do odtworzenia i promowania zielonej infrastruktury (Strategia dot. zielonej infrastruktury w 2012 r.) Niedopuszczenie do strat w sieci różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych (screening różnorodności biologicznej, inicjatywa „no net loss” do 2015 r. – kompensacja i offset).

Cele i działania 2020 Cel 3A – Zrównoważone rolnictwo Do 2020 r. maksymalnie zwiększyć tereny przeznaczone pod łąki, grunty uprawne i uprawy wieloletnie, które są objęte działaniami nakierowanymi na ochronę różnorodności biologicznej we Wspólnej Polityce Rolnej w celu zapewnienia jej ochrony i uzyskania wymiernych efektów w poprawie stanu zachowania siedlisk i gatunków, które są uzależnione od rolnictwa. Działania: ulepszenie płatności bezpośrednich ze względu na środowiskowe dobra wspólne we Wspólnej Polityki Rolnej, lepsze ukierunkowanie celów rozwoju obszarów wiejskich na ochronę różnorodności biologicznej, ochrona genetycznej agrobioróżnorodności.

Agro-bioróżnorodność w pracach Konwencji Artykuł 8c Konwencji, który nakazuje chronić i w zrównoważony sposób użytkować różnorodność biologiczną bez względu na to czy występuje ona na obszarach chronionych czy poza tymi obszarami, powoduje, że cele Konwencji powinny być realizowane także na terenach użytkowanych gospodarczo przez człowieka, czyli przede wszystkim na terenach rolnych i leśnych. W ślad za tym zapisem, podczas trzeciej Konferencji Stron w Buenos Aires w 1996 roku decyzją III/11, przyjęto program pracy dotyczący różnorodności biologicznej w rolnictwie. Było to konieczne ze względu na znaczenie ochrony tych unikalnych zasobów genetycznych, które stanowią podstawę wyżywienia rosnącej populacji ludzkiej. Ochrona agro-bioróżnorodności jest niezmiernie ważna, bowiem baza gatunkowa, wykorzystywana w rolnictwie jest bardzo zawężona. W ciągu 12 tysięcy lat, odkąd ludzie zaczęli uprawiać rośliny, użytkowanych było około 7 tys. gatunków; obecnie tylko 15 gatunków roślin i 9 gatunków zwierząt zapewnia około 90% całkowitej produkcji żywności wytwarzanej w świecie (FAO, 2009).

Cele i działania 2020 Cel 3B – Zrównoważone leśnictwo Do 2020 r. powstaną plany urządzenia lasu bądź ich ekwiwalenty w zgodzie z Sustainable Forest Management (SFM) dla wszystkich lasów państwowych i lasów prywatnych od określonej wielkości, które otrzymają dofinansowanie w ramach WPR w celu zapewnienia ochrony różnorodności biologicznej i uzyskania wymiernych efektów w poprawie stanu zachowania siedlisk i gatunków, które są uzależnione od leśnictwa. Działania: zachęcanie właścicieli lasów do ochrony przyrody w lasach (np. poprzez stworzenie i finansowanie planów urządzenia lasów). integracja działań związanych z ochroną różnorodności biologicznej z planami urządzenia lasów.

Cele i działania 2020 Cel 4 – Zrównoważone rybołówstwo Osiągnięcie Maksymalnego Zrównoważonego Połowu (MSY) do 2015 r. Osiągnięcie właściwego stanu pod względem struktury wiekowej i rozmieszczenia zasobu ryb poprzez zarządzanie rybołówstwem w sposób nie wpływający negatywnie na inne zasoby, gatunki i ekosystemy, w celu wsparcia dążenia do osiągnięcia dobrego stanu środowiska (Good Environmental Status) do 2020 r. zgodnie z Ramową Dyrektywą Morską Działania: Udoskonalenie zarządzania zasobami ryb (MSY) Wyeliminowanie niekorzystnego wpływu rybołówstwa na zasoby ryb, inne gatunki i ekosystemy.

Cele i działania 2020 Cel 5 – Walka z inwazyjnymi gatunkami obcymi Do 2020 r. inwazyjne gatunki obce i ich drogi rozprzestrzeniania się zostaną zidentyfikowane i zostaną nadane im priorytety, gatunki priorytetowe będą kontrolowane lub usunięte, drogi rozprzestrzeniania będą zarządzane, tak aby zapobiec wprowadzaniu i aklimatyzacji nowych inwazyjnych gatunków obcych. Działania: Wzmocnienie reżimów UE dot. zdrowia roślin i zwierząt – Komisja zintegruje dalsze kwestie dot. różnorodności biologicznej z reżimami zdrowia roślin i zwierząt do 2012 r. Ustanowienie specjalnego instrumentu w zakresie inwazyjnych gatunków obcych – Komisja uzupełni luki prawne dot. zwalczania inwazyjnych gatunków obcych poprzez opracowanie specjalnego instrumentu prawnego do 2012 r.

Cele i działania 2020 Cel 6 – Zatrzymanie utraty różnorodności biologicznej na poziomie globalnym Do 2020 r. UE zwiększy swój wkład w odwrócenie tendencji spadku różnorodności biologicznej na poziomie globalnym. Działania: Redukcja pośrednich czynników utraty różnorodności biologicznej (konsumpcja, efektywność wykorzystania zasobów, wpływ związany z handlem), Mobilizacja środków (CBD COP 10 follow up), Wspólpraca „Biodiversity proof”, Protokół ABS – ratyfikacja i implementacja - 2015 r.

Program pracy dotyczący różnorodności biologicznej w rolnictwie zweryfikowany został decyzją V/5 podczas piątej Konferencji Stron w roku 2000, w Nairobi. Wieloletni program pracy obejmuje cztery elementy: ocenę stanu różnorodności biologicznej w rolnictwie, identyfikację i propagowanie przyjaznych środowisku praktyk rolniczych, budowanie szeroko rozumianego potencjału oraz włączanie treści dotyczących agrobioróżnorodności do sektorowych i horyzontalnych strategii, planów i programów. Jednocześnie Konferencja Stron po raz pierwszy zdefiniowała pojęcie różnorodności biologicznej w rolnictwie, które obejmuje cztery komponenty (CBD, 2000): Zasoby genetyczne dla wyżywienia i rolnictwa: 1. Zasoby genetyczne roślin uprawnych (w tym gatunki trwałych plantacji i pastwisk oraz drzewa będące integralną częścią systemu produkcji rolnej). 2. Zasoby genetyczne zwierząt gospodarskich (w tym ryby wykorzystywane w akwakulturach i owady użytkowe). 3. Zasoby genetyczne mikroorganizmów i grzybów .

Niezależnie od zobowiązań dotyczących Konwencji o różnorodności biologicznej, Polska przyjęła na siebie również zobowiązania wynikające z szeregu innych konwencji i porozumień międzynarodowych regulujących zasady ochrony wybranych elementów środowiska przyrodniczego Do najważniejszych z nich należą: Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (Konwencja Paryska), ratyfikowana w 1976 r. (Dz.U. Nr 32, poz. 190); Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (Konwencja Ramsarska), ratyfikowana w 1978 r. (Dz. U. Nr 7, poz. 124, z późn. zm.); Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz siedlisk przyrodniczych (Konwencja Berneńska), ratyfikowana w 1995 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 58, poz. 263, z późn. zm.); Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska), ratyfikowana w 1996 r. ( Dz. U. z 2003 r. Nr 2, poz. 17);

Zobowiązania wynikające z szeregu dokumentów międzynarodowych regulujących zasady ochrony wybranych elementów środowiska przyrodniczego Protokół Kartageński o bezpieczeństwie biologicznym do Konwencji o różnorodności biologicznej, ratyfikowany w 2003 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 216, poz. 2201); Europejska Konwencja Krajobrazowa, ratyfikowana w 2004 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98); Ramowa Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, ratyfikowana w 2006 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 96, poz. 634). Na specjalną uwagę zasługuje, podpisana wraz z Konwencją o różnorodności biologicznej na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r., Ramowa Konwencja NZ w sprawie zmian klimatu (Konwencja Klimatyczna), ratyfikowana w 1994 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 53, poz. 238). Wspólną płaszczyzną działań jest odtwarzanie systemów przyrodniczych związanych z akumulacją węgla oraz wzmacnianie różnorodności biologicznej jako czynnika łagodzącego następstwa zmian klimatu.

Uwarunkowania krajowe Konstytucja RP, II Polityka ekologiczna państwa na lata 2007-2010, z uwzględnieniem perspektywy do 2016: Poprawa stanu środowiska poprzez usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej, zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody, osiągnięcie powszechnej akceptacji dla zachowania całości spuścizny przyrodniczej i kulturowej Polski. Polityka Leśna Państwa, Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej – przez edukację do zrównoważonego rozwoju: zakłada się podjęcie działań, mających na celu zwiększenie wiedzy i świadomości społeczeństwa na temat stanu i zagrożeń różnorodności biologicznej; Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015: określenie celów i priorytetów rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, wspominając także o rozwoju infrastruktury ochrony środowiska, w tym w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej; Do uwarunkowań wewnętrznych determinujących zapisy Krajowej strategii należą obowiązujące krajowe akty prawne oraz uchwalone polityki i strategie.

Zalecenia i wskazania dotyczące ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej, w tym na obszarach wiejskich, zawierają następujące dokumenty o charakterze strategicznym: Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich: na podstawie analizy społecznej, gospodarczej i środowiskowej, określa priorytety i kierunki rozwoju obszarów wiejskich w Polsce w odniesieniu do priorytetów wspólnotowych; Narodowa Strategia Spójności 2007-2013, Program Operacyjny – Infrastruktura i Środowisko: nadaje się priorytet przywracaniu właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i ostoi gatunków na obszarach chronionych, zachowaniu zagrożonych wyginięciem gatunków oraz różnorodności genetycznej roślin, zwierząt i grzybów, przywróceniu drożności korytarzy ekologicznych, wsparciu procesu opracowywania planów ochrony oraz zwiększaniu świadomości w zakresie ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu. Polityka leśna państwa, w której zakłada się zapewnienie trwałości lasów wraz z ich wielofunkcyjnością, poprzez powiększanie zasobów leśnych kraju i ich kompleksową ochronę oraz reorientację zarządzania lasami z poprzedniej dominacji modelu surowcowego na model proekologicznej i zrównoważonej ekonomicznie, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej; · Narodowa strategia edukacji ekologicznej – przez edukację do zrównoważonego rozwoju, w której zakłada się podjęcie działań, mających na celu zwiększenie wiedzy i świadomości społeczeństwa na temat stanu i zagrożeń różnorodności biologicznej; · Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, w której określono cele i priorytety rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, wspominając także o rozwoju infrastruktury ochrony środowiska, w tym w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej; Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich, który na podstawie analizy społecznej, gospodarczej i środowiskowej, określa priorytety i kierunki rozwoju obszarów wiejskich w Polsce w odniesieniu do priorytetów wspólnotowych; · Narodowa Strategia Spójności 2007-2013, Program Operacyjny – Infrastruktura i Środowisko, w którym nadaje się priorytet przywracaniu właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i ostoi gatunków na obszarach chronionych, zachowaniu zagrożonych wyginięciem gatunków oraz różnorodności genetycznej roślin, zwierząt i grzybów, przywróceniu drożności korytarzy ekologicznych, wsparciu procesu opracowywania planów ochrony oraz zwiększaniu świadomości w zakresie ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu. Narodowa Strategia Spójności 2007-2013, Program Operacyjny – Infrastruktura i Środowisko, nadaje się priorytet przywracaniu właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i ostoi gatunków na obszarach chronionych, zachowaniu zagrożonych wyginięciem gatunków oraz różnorodności genetycznej roślin, zwierząt i grzybów, przywróceniu drożności korytarzy ekologicznych, wsparciu procesu opracowywania planów ochrony oraz zwiększaniu świadomości w zakresie ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu.

Strategia Rozwoju Kraju 2020 -problematyka różnorodności biologicznej została poruszona w tej strategii przy omawianiu takich tematów jak racjonalne gospodarowanie zasobami oraz adaptacja do zmian klimatu. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 - Wizja przestrzennego zagospodarowania Polski przedstawiona w tej koncepcji opiera się na pięciu cechach polskiej przestrzeni: konkurencyjności i innowacyjności, bogactwie i różnorodności biologicznej, bezpieczeństwie, spójności wewnętrznej oraz ładzie przestrzennym. Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 (SPA 2020) poprawa odporności państw członkowskich na aktualne i oczekiwane zmiany klimatu, w tym lepsze przygotowanie do ekstremalnych zjawisk klimatycznych i pogodowych oraz redukcja kosztów społeczno-ekonomicznych z tym związanych. Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012–2020 przyjęta Uchwałą Nr 163 Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2012 r. weszła w życie 09.11.2012 r. W strategii określono cel główny wraz z pięcioma celami szczegółowymi i odpowiednimi priorytetami, m.in. ochroną środowiska naturalnego w sektorze rolniczym i różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich.

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie przyjęta Uchwałą Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2010 r. została ogłoszona 20.05.2011 r. (M.P. 2011 Nr 36 poz. 423). W dokumencie podkreślono, że dążenie do osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju powinno odbywać się z poszanowaniem wymogów ochrony środowiska, przy racjonalnym wykorzystywaniu zasobów środowiska oraz utrzymaniu wysokiego poziomu różnorodności biologicznej. Priorytetowe Ramy Działań - jest to dokument stanowiący narzędzie strategicznego planowania, które ma na celu identyfikację priorytetów w zakresie finansowania działań warunkujących osiągnięcie celów sieci Natura 2000 do 2020 r., uwzględniając różne dostępne fundusze unijne i krajowe perspektywy finansowej 2014-2020. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r. (BEiŚ) przyjęta uchwałą Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. Głównym celem strategii jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do rozwoju nowoczesnego, niskoemisyjnego sektora energetycznego. Dokument określa m.in. kluczowe reformy i niezbędne działania, które powinny zostać podjęte w perspektywie do 2020 roku w obszarze energii i środowiska. W obszarze środowiska strategia ma zapewnić m.in. zrównoważone wykorzystanie zasobów kopalin, racjonalne gospodarowanie odpadami oraz ochronę różnorodności biologicznej.

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002, z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902, z późn. zm.); Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz.U. z 2007 r. Nr 36, poz. 233); Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.); Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94, z późn. zm.); Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880, z późn. zm.); Ustawa z dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (Dz. U. z 2012 r. poz. 1164, 1529, z 2013 r. poz. 311, z 2014 r. poz. 240) W zakresie prawodawstwa efektywność podejmowanych działań zależeć będzie w dużym stopniu od systematycznego doskonalenia wszystkich aktów prawnych odnoszących się w sposób bezpośredni lub pośrednio do problematyki ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej. Dotyczy to w szczególności następujących ustaw (oraz wynikających z nich rozporządzeń)

Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266, z późn. zm.); Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435, z późn. zm.); Ustawa z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie (Dz.U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066, z późn. zm.); · Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Dz.U. z 1999 r. Nr 66, poz. 750, z późn. zm.); Ustawa z dnia 19 lutego 2004 r. o rybołówstwie (Dz. U. Nr 62, poz. 574, z późn. zm.); Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1502, z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717, z późn. zm.);

Ochrona bioróżnorodności w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Istotne znaczenie dla ochrony bioróżnorodności w rolnictwie miał wspomniany już komunikat Komisji i Parlamentu Europejskiego „Plan działań na rzecz różnorodności biologicznej” (COM(2001)162), którego tom trzeci dotyczył rolnictwa. Dokument zawiera priorytety i zalecenia oraz określa środki niezbędne do sporządzania planów obszarów wiejskich. Do priorytetów zalicza: opracowanie dobrych praktyk rolniczych uwzględniających kwestie różnorodności biologicznej, wprowadzenie zachęt do mniej intensywnego wykorzystania nawozów i pestycydów, promocję spójnych systemów produkcji rolnej, korzystnych dla różnorodności biologicznej, takich jak rolnictwo ekologiczne i zintegrowane zarządzanie uprawami, wspieranie metod ekstensywnych, szczególnie w produkcji zwierzęcej, wdrażanie zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi, zwłaszcza wodą. Wspólna Polityka Rolna jest jedną z sektorowych polityk Unii Europejskiej. Jej podstawy zostały określone w tytule II „Rolnictwo” Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą z dnia 25 marca 1957 r. (art. 38–47). Traktat wyznaczył następujące cele WPR:zwiększenie wydajności rolnictwa poprzez wspieranie postępu technicznego, racjonalny rozwój produkcji rolnej, jak również optymalne wykorzystanie czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej, zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej, głownie przez podniesienie indywidualnych dochodów pracowników rolnych, stabilizacja rynków oraz zapewnienie rozsądnych cen dla konsumentów. Elementy dotyczące ochrony środowiska wprowadziły do WPR reforma MacSharry’ego z 1992 r. i reforma Fishlera z 2003 r. Nie zawierały one jednak odniesień do ochrony różnorodności biologicznej. Uznanie ochrony środowiska za jeden z najważniejszych celów wprowadziła do WPR Agenda 2000[1]. Dokument ten zrównał rozwój obszarów wiejskich z najważniejszymi wcześniej regulacjami rynkowymi. Działania przewidziane w Agendzie dotyczą wielu kwestii środowiskowych, w tym dbałości o dobry stan ekosystemów. [1] COM(97)2000 z 15.07.1997. Agenda 2000 została przyjęta przez Radę Europejską w Berlinie, w marcu 1999 r.

Ochrona bioróżnorodności w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Wśród środków służących realizacji celów poczesne miejsce zajmuje wdrażanie i stosowanie prawa; plan wymienia ówcześnie obowiązujące akty, których znaczenie dla ochrony bioróżnorodności w rolnictwie jest kluczowe. Środki wprowadzone przez te akty to: wsparcie rolników w zamian za zobowiązania agrośrodowiskowe i nakaz wypełniania przez rolników ogólnych, obligatoryjnych wymogów ochrony środowiska i szczególnych wymogów ochrony środowiska warunkujących dopłaty bezpośrednie; możliwość wprowadzenia przez państwa członkowskie kar za nieprzestrzeganie wymogów ochrony środowiska, w tym redukcji lub likwidacji wsparcia (rozporządzenie nr 1259/1999); wsparcie rozwoju obszarów wiejskich w celu zachowania i promocji wysokiej wartości przyrody oraz zrównoważonego rolnictwa oraz wsparcie metod produkcji rolnej zgodnych z zasadami ochrony i poprawy jakości środowiska, krajobrazu, zasobów naturalnych i różnorodności genetycznej, jak również wsparcie dla zrównoważonej gospodarki leśnej (rozporządzenie nr 1257/1999); zasady przyznawania wspólnotowych środków przedakcesyjnych w dziedzinie rolnictwa, w tym na zarządzanie zasobami rolnymi i gospodarkę leśną wraz z zalesianiem (rozporządzenie nr 1268/1999); wspólne dla państw członkowskich środki ograniczające stosowanie mikroorganizmów genetycznie zmodyfikowanych, chroniące zdrowie ludzkie i środowisko (dyrektywa 90/129/EWG);

Ochrona bioróżnorodności w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Zasadniczy wpływ na ochronę bioróżnorodności w rolnictwie ma polityka rozwoju obszarów wiejskich, która staje się coraz bardziej proekologiczna. Jej zasady na lata 2007–2013 określone zostały w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich[1]. Szczególne znaczenie dla ochrony bioróżnorodności ma komponent wsparcia dotyczący poprawy środowiska naturalnego i terenów wiejskich. W jego ramach środki mogą być przeznaczone na: zrównoważone użytkowanie gruntów (płatności związane z obszarami Natura 2000 oraz ramową dyrektywą wodną, płatności rolnośrodowiskowe[2] i dotyczące zrównoważonego użytkowania gruntów leśnych). [1] Dz. Urz. UE L 277 z 21.10.2005, s. 1–40. Rozporządzenie ostatnio zmienione rozporządzeniem Rady (WE) nr 473/2009 z dnia 25 maja 2009 r. (Dz. Urz. UE L 144 z 9.06.2009, s. 3–8). [2] Płatności rolnośrodowiskowe przeznaczone są dla rolników dobrowolnie podejmujących zobowiązania rolnośrodowiskowe, zazwyczaj na 5 do 7 lat. Dopłat udziela się corocznie i maja one rekompensować dodatkowe koszty i dochody utracone na skutek zobowiązań. Dopłata może być przyznana na działania związane z zachowaniem zasobów genetycznych w rolnictwie. Dotyczą sposobów osiągnięcia dobrych wyników gospodarczych w rolnictwie w połączeniu ze zrównoważonym wykorzystaniem zasobów naturalnych, ograniczaniem zanieczyszczeń, utrzymaniem bioróżnorodności, ochroną ekosystemów, zapobieganiem pustynnieniu i zmianie klimatu. Instrumenty realizacji celów WPR są obecnie dzielone na dwa filary. Pierwszy stanowią roczne płatności bezpośrednie i środki rynkowe, a drugi wieloletnie środki na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Ten podział ma być nadal stosowany w zreformowanej WPR obejmującej okres do 2020 r. Aktualnie przygotowywana jest reforma WPR. Uzasadnienie konieczności reformy i jej założenia przedstawiła Komisja w komunikacie z końca 2010 r. do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „WPR do 2020 r.: sprostać wyzwaniom przyszłości związanym z żywnością, zasobami naturalnymi oraz aspektami terytorialnymi”[1]. W komunikacie przygotowania do reformy uzasadniono koniecznością: zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i poprawy konkurencyjności rolnictwa unijnego, wzmocnienia spójności, sprawiedliwego i zrównoważonego podziału wsparcia, uproszczenia procedur, zmniejszenia obciążeń administracyjnych oraz potrzebą zintensyfikowania działań chroniących środowisko. Do tych ostatnich zaliczone zostały: poprawa zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi, pogodzenie działań adaptacyjnych wynikłych ze zmian klimatu z koniecznością redukcji emisji gazów cieplarnianych produkowanych przez rolnictwo, w tym dostarczanie energii ze źródeł odnawialnych. Środkami umożliwiającymi rozwój ekologiczny w sektorze rolniczym i gospodarce wiejskiej maja być: poprawa wydajności energetycznej, produkcja biomasy, pochłanianie dwutlenku węgla oraz ochrona węgla w glebie. Rozwój tych środków zapewniać powinny innowacje tworzące nowe technologie i produkty, zmieniające procesy produkcyjne i kształtujące nowe modele popytu. Następstwem działań na rzecz środowiska, wprowadzanych w rolnictwie i leśnictwie w wyniku reformy, powinny być: poprawa walorów krajobrazowych środowiska, zachowanie różnorodności biologicznej użytków rolnych, stabilizacja klimatu, zwiększenie odporności [1] KOM(2010)672 z 18.11.2010. obszarów rolniczych i leśnych na klęski żywiołowe oraz racjonalizacja korzystania z zasobów naturalnych. Inwestycje, obok korzyści ekonomicznych, mają być ukierunkowane na korzyści środowiskowe. Ekologizację rolnictwa należy pogodzić z opłacalną produkcją żywności. W tym celu Komisja proponuje wprowadzenie „ekologicznego” składnika płatności bezpośrednich, związanego z prostymi, pozaumownymi i jednorocznymi akcjami środowiskowymi. Efektami wdrożenia planowanych środków sprzyjającymi ochronie bioróżnorodności mają być – wymienione jako przykładowe – powstawanie trwałych użytków zielonych, płodozmian i ekologiczne odłogowanie.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2014 – 2020 Program będzie realizował wszystkie sześć priorytetów wyznaczonych dla unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata 2014 – 2020, a mianowicie: Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich. Poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych. Poprawa organizacji łańcucha żywnościowego i promowanie zarządzania ryzykiem w rolnictwie. Odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa. Wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu w sektorach: rolnym, spożywczym i leśnym. Zwiększanie włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Planuje się, że łączne środki publiczne przeznaczone na realizację PROW 2014-2020 wyniosą13 513 295 000 euro, w tym: 8 598 280 814 z budżetu UE (EFRROW) i 4 915 014 186 euro wkładu krajowego.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2014 – 2020 Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich. Poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych. Poprawa organizacji łańcucha żywnościowego i promowanie zarządzania ryzykiem w rolnictwie. Odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa. Wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu w sektorach: rolnym, spożywczym i leśnym. Promowanie włączenia społecznego, zmniejszenie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Nowym działaniem będzie Rolnictwo ekologiczne, którego celem jest wzrost rynkowej produkcji ekologicznej. Przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska (w tym wody, gleb, krajobrazu) i zachowania bioróżnorodności będą finansowane w ramach działań rolnośrodowiskowo - klimatycznych i zalesień. Kontynuowane będą płatności na rzecz obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Wsparcie inwestycyjne w związku z realizacją celów środowiskowych otrzymają gospodarstwa położone na obszarach Natura 2000 i na obszarach narażonych na zanieczyszczenie wód azotanami pochodzenia rolniczego.W celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich kontynuowane będą działania przyczyniające się do rozwoju przedsiębiorczości, odnowy i rozwoju wsi, w tym w zakresie infrastruktury technicznej, które będą realizowane zarówno w ramach odrębnych działań, jak również poprzez działanie Leader. Kontynuacja wdrażania Lokalnych Strategii Rozwoju (Leader) wzmocni realizację oddolnych inicjatyw społeczności lokalnych.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2014 – 2020 Załącznik 7. Pozostałe wymogi dotyczące ochrony siedlisk lęgowych ptaków i ochrony cennych siedlisk na obszarach Natura 2000 i poza obszarami Natura 2000. Załącznik 8. Wskaźniki produkcyjne i ekonomiczne uwzględnione w kalkulacjach płatności dla Działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego. Załącznik 9. Minimalne wymogi dotyczące nawozów i środków ochrony roślin. Załącznik 10. Pakiet 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 - Prawodawstwo krajowe dla wszystkich wymogów w przypadku ochrony siedlisk lęgowych derkacza, rycyka (krzyka, krwawodzioba, czajki), wodniczki, dubelta (kulika wielkiego).

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020 VI. Ochrona ekosystemów i efektywne gospodarowanie zasobami naturalnymi Działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne, Rolnictwo ekologiczne, Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (ONW), Zalesianie i tworzenie terenów zalesionych.

Działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne składa się z: w ramach poddziałania: Płatność w ramach zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych z następujących pakietów: - pakiet 1 - Rolnictwo zrównoważone; - pakiet 2 - Ochrona gleb i wód; - pakiet 3 - Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych; - pakiet 4 - Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000; - pakiet 5 - Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000. w ramach poddziałania: Wsparcie ochrony i zrównoważonego użytkowania oraz rozwoju zasobów genetycznych w rolnictwie z następujących pakietów: - pakiet 6 - Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie; -pakiet 7 - Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie.

Rolnictwo ekologiczne Działanie Rolnictwo ekologiczne składa się: w ramach poddziałania: Płatność w okresie konwersji na rolnictwo ekologiczne z następujących pakietów: - pakiet 1 - Uprawy rolnicze w okresie konwersji; - pakiet 2 - Uprawy warzywne w okresie konwersji; - pakiet 3 - Uprawy zielarskie w okresie konwersji; - pakiet 4 - Uprawy sadownicze w okresie konwersji; - pakiet 5 - Uprawy paszowe w okresie konwersji; - pakiet 6 - Trwałe użytki zielone w okresie konwersji. w ramach poddziałania: Płatność w celu utrzymania rolnictwa ekologicznego z następujących pakietów: - pakiet 7 - Uprawy rolnicze po okresie konwersji; - pakiet 8 - Uprawy warzywne po okresie konwersji; - pakiet 9 - Uprawy zielarskie po okresie konwersji; - pakiet 10 - Uprawy sadownicze po okresie konwersji; - pakiet 11 - Uprawy paszowe po okresie konwersji; - pakiet 12 - Trwałe użytki zielone po okresie konwersji.

Zalesianie i tworzenie terenów zalesionych Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (ONW) Płatności dla obszarów górskich (ONW typ górski), Płatności dla obszarów nizinnych (ONW typ nizinny), Płatności dla obszarów specyficznych (ONW typ specyficzny). Zalesianie i tworzenie terenów zalesionych Wsparcie na zalesienie, Premia pielęgnacyjna, Premia zalesieniowa.

Ochrona roślin użytkowych Ochrona roślin odbywa się na zasadach określonych w Programie Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych, zaś zwierząt ras rodzimych w ramach Krajowego Programu Hodowlanego Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich.  Wiele dawniej uprawianych odmian roślin dziś już zostało całkowicie wycofanych z uprawy. Tradycyjne odmiany drzew, spotykane jeszcze w starych sadach lub wśród przydrożnych nasadzeń drzew owocowych, posiadają wiele cennych cech użytkowych jak odporność na choroby, mrozoodporność, często też mają oryginalny smak. Ponadto wysokopienne drzewa są elementem krajobrazu, chronią przed erozją, a ich wysokie korony są siedliskiem wielu gatunków ptaków i owadów. Realizuje go sieć współpracujących ze sobą kolekcji. Jedna z takich kolekcji znajduje się w Ogrodzie Botanicznym - Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej PAN w Warszawie. Tworzona jest tam kolekcja starych, uprawianych w ubiegłych stuleciach odmian jabłoni w celu utworzenia banku genów. Dotychczas udało się zgromadzić ok. 300 odmian, w tym 1/3 pochodzącą z instytutów sadowniczych, pozostałe odmiany pozyskano w terenie, bezpośrednio ze starych sadów, podczas poszukiwań odmian tzw. narodowych, czyli uprawianych lokalnie. Na miejscu stałym prezentuje się aktualnie 177 odmian.  Polska w 1996 roku ratyfikowała międzynarodową Konwencję o różnorodności biologicznej, na mocy której zobowiązała się do ochrony i zrównoważonego użytkowania wszystkich elementów bioróżnorodności, także wśród roślin uprawnych i gatunków zwierząt udomowionych. Ochrona rodzimych zasobów genetycznych jest obowiązkiem każdego z krajów, które są Stronami Konwencji. Obecnie ochrona roślin odbywa się na zasadach określonych w Programie Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych, zaś zwierząt ras rodzimych w ramach Krajowego Programu Hodowlanego Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich.  Wiele dawniej uprawianych odmian roślin dziś już zostało całkowicie wycofanych z uprawy. Tradycyjne odmiany drzew, spotykane jeszcze w starych sadach lub wśród przydrożnych nasadzeń drzew owocowych, posiadają wiele cennych cech użytkowych jak odporność na choroby, mrozoodporność, często też mają oryginalny smak. Ponadto wysokopienne drzewa są elementem krajobrazu, chronią przed erozją, a ich wysokie korony są siedliskiem wielu gatunków ptaków i owadów. Program Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych obejmuje materiał genetyczny najważniejszych roślin uprawnych i gatunków spokrewnionych na potrzeby hodowli i badań. Realizuje go sieć współpracujących ze sobą kolekcji. Jedna z takich kolekcji znajduje się w Ogrodzie Botanicznym - Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej PAN w Warszawie. Od 10-ciu lat tworzona jest tam kolekcja starych, uprawianych w ubiegłych stuleciach odmian jabłoni w celu utworzenia banku genów. Dotychczas udało się zgromadzić ok. 300 odmian, w tym 1/3 pochodzącą z instytutów sadowniczych, pozostałe odmiany pozyskano w terenie, bezpośrednio ze starych sadów, podczas poszukiwań odmian tzw. narodowych, czyli uprawianych lokalnie. Na miejscu stałym prezentuje się aktualnie 177 odmian. 

Ochrona zwierząt ras rodzimych Ochrona zwierząt ras rodzimych w ramach Krajowego Programu Hodowlanego Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich określa ogólne zasady ochrony rodzimych populacji zwierząt zagrożonych wyginięciem, stanowiących istotny składnik agrobioróżnorodności ze względu na swoje pochodzenie lub cechy użytkowe. W jego ramach realizowane są Programy Hodowlane dla poszczególnych ras i grup zwierząt. W sumie zatwierdzono do marca 2003 roku 33 programy obejmujące 76 rodzimych ras, odmian i rodów zwierząt użytkowych. W wielu przypadkach stada tych zwierząt są utrzymywane głównie przez ośrodki naukowe Instytutu Zootechniki, Polskiej Akademii Nauk, bądź wyższych uczelni rolniczych, rzadko występują w chowie masowym w gospodarstwach rolnych.  Różnorodność biologiczna w rolnictwie pełni szczególną rolę stanowiąc podstawę produkcji żywności, a tym samym naszego istnienia. Znaczenie ochrony zasobów genetycznych roślin uprawnych i zwierząt gospodarskich powinno być dobrze rozumiane przez społeczeństwo, a podejmowanie działań w tym kierunku powszechnie akceptowane i wspierane. Aby osiągnąć ten cel konieczny jest dialog społeczny, promocja i popularyzacja zasobów genetycznych dla wyżywienia i rolnictwa.

Rodzime rasy zwierząt hodowlanych Dane Organizacji do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) wskazują, że połowa ras występujących w Europie jeszcze na początku XX wieku wymarła, a obecnie ok. 30% zagrożonych jest wyginięciem. Rodzime rasy zwierząt są wypierane przez obce, sztucznie wyselekcjonowane odmiany, które są bardziej wydajne i dają więcej mleka, znoszą więcej jajek, zdecydowanie szybciej przyrastają na masie. Rasy rodzime nie nadają się do hodowli wielkoprzemysłowych, do przebywania bez ruchu w ciągłym zamknięciu - dlatego ich hodowla przestała być opłacalna, w momencie, gdy rolnicy zaczęli produkować na większą skalę niż zaspokajanie potrzeb własnej rodziny. Rodzime rasy są najbardziej dostosowane do naszych warunków klimatycznych, przyrodniczych a co najważniejsze ich obecność ważna jest dla naszej przyrody i krajobrazu. Charakteryzują się też dużym bogactwem i mnogością gatunków, podczas gdy te, charakterystyczne dla hodowli wysokowydajnej występują znacznie w mniejszej liczbie.  Przykłady: Bydło polskie czerwone, Bydło białogrzbiete (nadwiślańskie),  Konik polski,  Koń huculski, Owca uhruska, Owca żelaźnieńska, Owca wrzosówka, Świnia puławska, Świnia złotnicka biała, Zielononóżka kuropatwiana, Gęś kielecka, Gęś biłgorajska…

Ochrona zasobów genetycznych Ochrona zasobów genetycznych zwierząt hodowlanych i gospodarskich ma na celu zachowanie i zwiększenie liczebności populacji oraz dążenie do utrzymania jak największej zmienności genetycznej. Najlepszą metodą ochrony jest zachowanie ich w środowisku naturalnym, czyli w gospodarstwach rolniczych, szczególnie ekologicznych, agroturystycznych, lub położonych na obszarach chronionych. Rodzime rasy owiec i bydła wspaniale nadają się do wypasu ekstensywnego na cennych przyrodniczo obszarach: podmokłych łąkach, terenach górskich oraz odłogowanych, które po zaniechaniu wypasu i użytkowania kośnego, w ramach naturalnej sukcesji zaczynają zarastać, co niszczy całe ich bogactwo gatunkowe. Obecnie idea czynnego działania na rzecz ochrony zasobów genetycznych zwierząt jest szeroko upowszechniana dzięki wdrażaniu działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego PROW 2014-2020, który pozwala na realizowanie działania: Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie Ochrona zasobów genetycznych zwierząt hodowlanych i gospodarskich ma na celu zachowanie i zwiększenie liczebności populacji oraz dążenie do utrzymania jak największej zmienności genetycznej. Najlepszą metodą ochrony jest zachowanie ich w środowisku naturalnym, czyli w gospodarstwach rolniczych, szczególnie ekologicznych, agroturystycznych, lub położonych na obszarach chronionych. Ochrona zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich ma w Polsce wieloletnią tradycję. Wiele gatunków zwierząt rodzimych udało ocalić się w specjalnych stacjach hodowlanych prowadzonych przez Polską Akademię Nauk (PAN) lub Parki Narodowe m.in. koń polski, hucuł. Rodzime rasy owiec i bydła wspaniale nadają się do wypasu ekstensywnego na cennych przyrodniczo obszarach: podmokłych łąkach, terenach górskich oraz odłogowanych, które po zaniechaniu wypasu i użytkowania kośnego, w ramach naturalnej sukcesji zaczynają zarastać, co niszczy całe ich bogactwo gatunkowe. Obecnie idea czynnego działania na rzecz ochrony zasobów genetycznych zwierząt jest szeroko upowszechniana dzięki wdrażaniu działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego PROW 2014-2020, który pozwala na realizowanie działania: Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie

Gatunki dziko żyjące, dostosowane ewolucyjnie do krajobrazu kulturowego, to najważniejsze indykatory jakości środowiska na obszarach wiejskich. Farmland Bird Index - wskaźnik liczebności pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego źródło: Ławicki et al. 2011. Vogelwelt

Stan siedlisk przyrodniczych występujących w krajobrazie obszarów wiejskich Łąki konietlicowe, selernicowe, świeże i trzęślicowe Siedliska muraw Siedliska torfowisk 6% 21% 21% 25% 34% 34% 54% 60% 41% Stan właściwy (FV) Stan siedlisk lub gatunków wg UE FV- stan właściwy U1 - stan niezadowalający U2 - stan zły XX - stan nierozpoznany Stan niezadowalający (U1) Stan zły (U2) źródło: ITP Falenty, 2014

Sprzedaż środków ochrony roślin Czynniki zagrażające różnorodności biologicznej i mające potwierdzenie w danych zwiększająca się chemizacja produkcji rolnej Zużycie nawozów mineralnych lub chemicznych oraz wapniowych w przeliczeniu na czysty składnik tys. t Sprzedaż środków ochrony roślin t źródło: GUS, Warszawa 2014

Zmiany powierzchni pastwisk stałych Czynniki zagrażające różnorodności biologicznej i mających potwierdzenie w danych zmniejszanie się kośno-pastwiskowego i pastwiskowego użytkowania siedlisk łąkowych. Zmiany powierzchni pastwisk stałych tys. ha źródło: GUS, Warszawa 2014

Czynniki zagrażające różnorodności biologicznej i mające potwierdzenie w danych sukcesja wtórna na półnaturalnych łąkach, szuwarach wielkoturzycowych i torfowiskach % monitorowanych działek rolnośrodowiskowych ze zmianami sukcesyjnymi źródło: ITP Falenty, 2014

Czynniki zagrażające różnorodności biologicznej i mających potwierdzenie w danych zmiany uwilgotnienia trwałych użytków zielonych występujących na siedliskach hydrogenicznych % monitorowanych działek rolnośrodowiskowych z niekorzystnymi zmianami uwilgotnienia źródło: ITP Falenty, 2014

Czynniki zagrażające różnorodności biologicznej i mające potwierdzenie w danych wkraczanie obcych geograficznie gatunków inwazyjnych źródło: ITP Falenty, 2014

Czynniki zagrażające różnorodności biologicznej i mających potwierdzenie w danych Liczba monitorowanych działek rolnośrodowiskowych źródło: ITP Falenty, 2014

Podsumowanie Różnorodność biologiczna w znacznym stopniu zależy od rolnictwa i leśnictwa. Działalność rolnicza odgrywa znaczącą rolę dla bogactwa i różnorodności krajobrazów oraz dla dziedzictwa kultury i przyrody. Wskazuje się, że rolnictwo ma decydujący wpływ nie tylko na sytuację społeczno-ekonomiczną obszarów wiejskich, ale także na stan środowiska przyrodniczego, strukturę krajobrazu oraz różnorodność biologiczną. Proces intensyfikacji polskiego rolnictwa w jego różnych aspektach jest nieunikniony, jeśli rolnictwo to ma stawać się coraz bardziej konkurencyjne na rynku międzynarodowym. Podano wg Decyzji Rady 2006/144/WE z dnia 20 lutego 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich, okres programowania 2007–2013 (Dz. Urz. UE L 55 z 25.02.2006, s. 20–29).

Podsumowanie Wymogi związane z konkurencyjnością polskiego rolnictwa mogą stać się źródłem zagrożenia dla środowiska przyrodniczego obszarów wiejskich. Należy realnie liczyć się ze zmianą statusu i wizerunku beneficjenta Wspólnej Polityki Rolnej, którym stawać się będzie w coraz większym stopniu właściciel rosnącego obszarowo i unowocześnianego gospodarstwa. Dla tego typu użytkownika gruntów należy więc przygotowywać zarówno zestawy wymogów środowiskowych, jak i system zachęt finansowych związanych z gospodarowaniem przyjaznym przyrodzie. W programach rolnośrodowiskowych należy upatrywać przede wszystkim narzędzia przydatnego dla utrzymania ekstensywnego gospodarowania na siedliskach mało produktywnych, lecz cennych przyrodniczo, bez względu na wielkość powierzchni tych siedlisk w gospodarstwie.

Dziękuję za uwagę.