PRACA Z UCZNIEM DYSLEKTYCZNYM

Mam na imię Gabrysia, mam 11 lat Mam na imię Gabrysia, mam 11 lat. Wczoraj dowiedziałam się od mojej mamy, że ludzie, gdy czytają książkę widzą tylko czarne litery na białym tle. Podobno ich litery stoją w miejscu i nigdy nie tańczą. Ani nawet nie świecą. Jak to możliwe Takie czytanie musi być łatwe i przyjemne. Dla normalnych ludzi, ale ja jestem chyba chora. Głupia, głupia, głupia…Wszystko mi się miesza, kiedy czytam. W zdaniu było słowo „galaretka”. Dorośli mówią, że to inne słowo – „galaktyka”. Dorośli mówią, że zgaduję słowa, ale to nieprawda. Naprawdę widzę słowo „galaretka” i wspaniałą, czerwoną galaretkę na serniku. A ten „galaktyk” to co to jest? Imię psa czy kraj? W mojej głowie lecą obrazki jeden po drugim, szybko tak, że już sama nie wiem co się dzieje. Bałagan w mojej biednej głowie. Pozbyć się tej głowy. Już widzę tylko zamazaną kartkę.

CO TO JEST DYSLEKSJA? DYSLEKSJA ROZWOJOWA – specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Występują one pomimo posiadanej wiedzy, odpowiedniej motywacji do pracy i systematycznych ćwiczeń. DYSLEKSJA UTRZYMUJE SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE.

Dziś wiadomo, że dysleksja to specyficzne trudności w nauce czytania, którym towarzyszą problemy z pisaniem, liczeniem, posługiwaniem się symbolami analizą i syntezą. Dyslektyk potrzebuje więcej czasu na zrozumienie i zapamiętanie informacji, charakteryzuje go też refleksyjność lub impulsywność, stany lękowe, niska samoocena i obniżona motywacja.

Najważniejszym faktem dotyczącym dysleksji, jaki nauczyciel powinien sobie uświadomić, jest praca półkul mózgowych, inna niż u nie dyslektyka. U osoby nie będącej dyslektykiem podział zadań wykonywanych przez półkule wygląda następująco:

Prawa półkula jest odpowiedzialna za widzenie kolorów, obrazów, muzykalność i syntezę natomiast lewa odpowiada za logiczne myślenie, słowa, cyfry i analizę. Dyslektyk używa prawej półkuli zarówno do czytania jaki i pisania, myśli obrazami. Dyslektyk ma bardziej rozwiniętą wyobraźnię, intuicję i widzenie kolorów, jednak trudności, wiele dziedzin szkolnych sprawia mu trudności. Np. nauka języka obcego sprawia dyslektykom duże trudności zwłaszcza gdy język ma wyjątkowo nieregularną pisownię, np język angielski operuje 26 literami do zapisu 44 głosek, czyli I głoski mogą być zapisane na wiele sposobów.

Mity na temat dysleksji

DYSLEKSJA TO WYMÓWKA A dziecko, które nie radzi sobie w szkole, po prostu jest leniwe… Nieprawda. U dyslektyka trudności z czytaniem i nauką wynikają z zaburzeń neurologicznych. Dopiero fachowa pomoc, a także codzienna praca z dzieckiem w domu pomagają rozwiązać problem. Dzięki regularnym ćwiczeniom i kontakcie z książkami dziecko ma szansę nauczyć się, jak pokonać swoje ograniczenia.

DYSLEKTYK TO CZŁOWIEK OPÓŹNIONY UMYSŁOWO Nic bardziej mylnego. Dysleksja, czyli zaburzenia czytania związane zarówno ze spostrzeganiem wzrokowym, jak i słuchowym, to nie choroba ani upośledzenie, ale zaburzenie neurologiczne. Problem dotyka dzieci rozwijające się prawidłowo, a często także te o ponadprzeciętnie wysokim IQ.

DYSLEKSJA UJAWNIA SIĘ DOPIERO U DZIECI W WIEKU SZKOLNYM Pierwsze objawy zaburzeń neurologicznych, które mogą (choć nie muszą) wskazywać na dysleksję, można zaobserwować już u niemowląt (obniżone napięcie mięśniowe, późniejsze rozpoczęcie nauki mówienia i chodzenia, problemy z utrzymaniem równowagi).

ZAŚWIADCZENIE O DYSLEKSJI ROZWIĄZUJE PROBLEM DZIECKA Załatwienie papierka, który będzie gwarantował ulgi w szkole i… zapomnienie o sprawie - to największy błąd, jaki mogą popełnić rodzice dyslektyka. Owszem, dziecko powinno być zbadane przez specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Po badaniach dziecko otrzyma opinię o dysleksji, dzięki której będzie można m.in. dostosować program nauczania do możliwości ucznia. Ale na tym nie koniec! Z dzieckiem trzeba pracować, zarówno w poradni, jak i w domu (np. codziennie mu czytać).

Nie każdy dyslektyk musi być geniuszem, ale jest wśród nich wiele wybitnych postaci. Wystarczy wymienić takie nazwiska jak Hans Christian Andersen, Graham Bell, Leonardo da Vinci, Winston Churchill, Walt Disney, Albert Einstein czy Henry Ford. Każdy z nich rozwinął inne specyficzne zdolności i osiągnął mistrzostwo w innej dziedzinie, lecz pewne cechy są wspólne dla wszystkich dyslektyków. Mianowicie dyslektycy: myślenie i spostrzeganie ma charakter polisensoryczny (wykorzystują wszystkie zmysły) mają lepszą intuicję i są bardziej przenikliwi, cechuje ich większa wrażliwość na otoczenie, są bardziej ciekawi niż przeciętny człowiek, myślą obrazami, a nie słowami, mają żywą wyobraźnię.

Czy wiemy już wszystko o dysleksji?

Kłopoty z ortografią pojawiają się jako rezultat tego, że "w stanie dezorientacji osoba ma przed oczami zwielokrotniony obraz słowa (często widzą litery w trójwymiarowej przestrzeni, jakby w niej pływał) Trudności z pisaniem są związane ze stanem dezorientacji. (w jego umyśle powstaje zwielokrotniony obraz słów i liter nakładających się jedne na drugie - używając pióra lub długopisu, można w jednej chwili wykonać tylko jedną linię. Powstaje więc coś, co stanowi kombinację wszystkich obrazów przenikających się nawzajem. Problemy z pisaniem wynikają też z faktu, że dziecko nie widzi linii ukośnych i nie potrafi ich odwzorować (np. w literach M, W, N, Z).

Deficyt uwagi - dziecko dyslektyczne łatwo zwraca uwagę na wszystko, co dzieje się dookoła, bo jest bardzo ciekawe świata. W klasie słyszy hałasy dobiegające z zewnątrz lub widzi coś za oknem, zauważy, że komuś coś spadło, że ktoś się gwałtowniej poruszył lub wydał jakiś odgłos. W tym samym czasie inni uczniowie nie wiedzą nawet, że coś się zdarzyło. Wynika to z faktu, że umysł dyslektyka pracuje od czterystu do dwóch tysięcy razy szybciej niż umysły innych ludzi i znudzone dziecko dyslektyczne może skierować uwagę ku swojej twórczej wyobraźni lub przerzucić ją na to, co w danej chwili wydaje się ciekawsze.

Dyslektyk nie rozwija tej umiejętności myślenia werbalnego i mimo iż słyszy, jak ludzie mówią i sam dużo mówi, nie może nigdy "usłyszeć" własnych myśli. Wypełniają je obrazy, a proces myślenia przebiega z taką prędkością, że nawet go nie zauważa. Myślenie werbalne jest znacznie wolniejsze od niewerbalnego (max. jest to prędkością równą prędkości zrozumiałej mowy, która wynosi 250 słów na min. lub 4 słowa na sekundę, natomiast osoba myśląca niewerbalnie - 32 obrazy myślowe)  Dyslektyk myśli nie tylko obrazami i intuicyjnie, ale także polimodalnie, tzn. angażując wszystkie zmysły.

WIDZENIE, CZYTANIE I LITEROWANIE Narzeka na zawroty, bóle głowy lub doświadcza bólu brzucha podczas czytania. Zdezorientowany przez litery, liczby, słowa, sekwencje lub słowne tłumaczenie. Podczas czytania skłonność do dodawania, przemieszczania, omijania, zastępowania i przestawiania liter, cyfr lub/i wyrazów Sprawia wrażenie osoby mającej problemy ze wzrokiem, jednakże badania okulistyczne tego nie potwierdzają. Czyta ze słabym zrozumieniem, pomimo wielokrotnego czytania tego samego tekstu. Szczególne problemy z większymi częściami tekstu, w których użyta jest "nieprzyjazna" czcionka, np. Times New Roman. Literuje fonetycznie i niekonsekwentnie.

SŁYSZENIE I MOWA   Ma wyczulony słuch, może słyszeć słowa, które nie zostały powiedziane lub zniekształcać to, co zostało powiedziane. Łatwo rozpraszają go bodźce słuchowe. Przejawia trudności z powiedzeniem tego, co myśli, używa nie poprawnych zwrotów, nie kończy zdań, pod wpływem stresu jąka się, źle wymawia długie słowa, przestawia zwroty, słowa, sylaby.

PAMIĘĆ I POZNANIE Myśli głównie obrazami i uczuciami, nie dźwiękami i słowami (słaby dialog wewnętrzny - nie słyszy swoich myśli). Ciężko jest mu przywrócić tok myślenia, gdy został on w jakiś sposób zakłócony, np. gdy jego wypowiedź została przerwana.

ZACHOWANIE, ZDROWIE, ROZWÓJ I OSOBOWOŚĆ Wyjątkowo niechlujny, niezorganizowany lub wręcz przesadnie zorganizowany i porządny. Może być klasowym klownem, może sprawiać kłty wychowawcze lub być bardzo cichy i zamknięty w sobie. Niektóre stadia rozwojowe mogą u niego wystąpić dużo wcześniej lub dużo później, tyczy się to między innymi: mówienia, raczkowania, chodzenia, wiązania butów. Może mieć skłonności do: infekcji usznych, alergii, wrażliwości na jedzenie (zawartych w nich dodatkach lub chopoemikaliach). Silne poczucie sprawiedliwości, wrażliwy emocjonalnie, dąży do perfekcji. Błędy i objawy znacząco nasilają się wraz z zakłopotaniem, chorobą, ze stresem lub pod presją czasu.

CECHY OGÓLNE Myśli niewerbalnie – obrazami Jest błyskotliwy, bardzo inteligentny, elokwentny, ma wysokie IQ. Jest bardzo ciekawy świata i wnikliwy. Ma bardzo dobrą intuicję, Posiada bujną wyobraźnie. Utalentowany w takich dziedzinach, jak: sztuka, teatr, muzyka, mechanika, opowiadanie (np.bajek), sprzedaż, biznes, projektowanie, budowanie lub inżynieria. Łatwiej przychodzi mu rozwiązywanie problemów.

PAMIĘĆ I POZNANIE Posiada wspaniałą pamięć długotrwałą zwłaszcza, jeżeli chodzi o doświadczenia, zdarzenia, lokalizacje i twarze. Postrzega świat w wielu wymiarach - używając wszystkich zmysłów. Widzi "większy obraz", nie skupia się na detalach. Ma tendencje do holistycznego sposobu postrzegania informacji, zadań, które ma jeszcze wykonać.

CECHY POZYTYWNE: Pracowity. Ma ogromną potrzebę osiągnięć i zdobywania wyznaczonych przez siebie celów. Zdecydowany, wytrzymały, odporny, nieustępliwy. Hojny. Empatyczny, dbający o innych. Otwarty i świadomy. Spontaniczny.

CECHY NEGATYWNE: Nie potrafi czytać ani literować na wyższym poziomie. Uważa się za mało inteligentnego, ma bardzo niską samoocenę, łatwo wpada w frustrację i gniew podczas czytania i testów szkolnych. Sprawia wrażenie wyalienowanego, marzyciela, łatwo traci poczucie czasu. Przejawia trudności w skupieniu uwagi, łatwo się rozprasza. Niezdarny, nie sprawdza się w grach zespołowych. Często wolno pracuje. Ma problemy z podsumowywaniem, przedstawianiem w skrócie. Widoczne problemy z odpowiadaniem na pytania otwarte. Częste trudności w nauce języka obcego. Trudności z odpowiednim rozplanowaniem czasu, materiałów, zadań.

Dzieci „ryzyka dysleksji” Dzieci „ryzyka dysleksji” to dzieci: z rodzin, gdzie występowała dysleksja, z nieprawidłowej ciąży i porodu, nieharmonijnie rozwijające się, z nasilonymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. Im wcześniej zostaną rozpoznane i objęte opieką (ćwiczeniami logopedycznymi, korekcyjno-kompensacyjnymi) tym większe szanse, aby zapobiec ich trudnościom szkolnym lub je zmniejszyć.

PROBLEMY DYSLEKTYKÓW na lekcjach przedmiotów humanistycznych: • Trudności w czytaniu i pisaniu • Trudności w nauce języków obcych • Historia (np.chronologia wydarzeń, daty) • Złożone nazewnictwo • Rysunek (prymitywny, niedokończony, linie grube, mocne i niepewne)

CZYTANIE • Nie uwzględnia znaków przestankowych • Myli głoski i sylaby o podobnym brzmieniu • Zniekształca słowa • Sprawniej czyta po cichu niż głośno • Słabo rozumie treść • Ma trudności z zapamiętaniem czytanych tekstów • Gubi się w tekście

Określenie „zamęt” (dezorintacja) doskonale oddaje to, co dzieje się w głowie dyslektyka. Jest to zjawisko, które występuje w ułamku sekundy, mózg zniekształca błyskawicznie elementy, które mu do siebie nie pasują, których akurat nie jest w stanie przetworzyć. Przykład: 8-letnia dziewczynka czyta widniejące w zdaniu słowo „inny” jako „innyt”. Pytam więc: „Gdzie widzisz tu literkę t?”. Spogląda drugi raz na tekst i odpowiada: „Teraz już jej nie ma, ale przed chwilą wskoczyła mi z drugiej linijki”, i pokazuje palcem, skąd „t” wskoczyło jej do tego słowa.

Innym symptomem, po którym rozpoznamy, że dyslektyk doświadcza dezorientacji, jest falowanie tekstu. Dzieci opisują je, porównując do falującej na wietrze wstążki. Bywa, że dyslektyk widzi litery przez chwilę w 3D, za moment wyraz wraca do jednego wymiaru i znowu „puchnie” mu w oczach. Tekst dla dyslektyka bywa też miejscami kompletnie zamglony, zamazany. Kolejną przyczyną dezorientacji są czyhające na dyslektyka niebezpieczne słowa, dla których nie może odnaleźć w głowie obrazu, ilustracji.

„Koń” jaki jest, każdy widzi, ale jak tu zobaczyć słowo „którędy”? Dziecko dyslektyczne rzadko przekręci słowo „rower”, lecz słowo „ale” – jak najbardziej – Przeczyta np. „ala” bądź cokolwiek innego, do czego ma w głowie obraz. Słowa, które są abstrakcyjne, nazywane słowami-pułapkami, które momentalnie wprowadzają zamęt w głowie dyslektyka. Można "zobaczyć" w myślach rzeczowniki (np. pióro, książka, pies, dziecko),a także czasowniki (spać, jeść,jechać), ale jak wyobrazić sobie przyimki ("o", "po", "u"), przysłówki ("wcale", nigdy") lub zaimki ("ten", "ta", "to")? Kolejny problem stanowi bardzo wysoki poziom energii. Osoba niemająca tego problemu siada po etapie zabawy, mówi sobie w myślach: „Skupiam się”, i nie stanowi to dla niej kłopotu. Dyslektyk tak nie potrafi . Dezorientacja pojawia się także w momentach stresujących, jeśli dziecko poddane jest jakiejś presji (np. gdy wymaga się od dziecka), aby doskoczyło do poziomu rówieśników.

Mózg osób cierpiących na dysleksję nieprawidłowo odczytuje pismo   Mózg osób cierpiących na dysleksję nieprawidłowo odczytuje pismo. Przykładowy zapis w języku polskim (analogiczny do opracowanego przez Sama Barclaya) - wymazane fragmenty liter lub nadmiernie powiększone

Filary pomocy Zmiana techniki czytania. Najlepiej, aby dyslektyk przemieszczał wzrok z lewej strony do prawej, zamiast chaotycznego wędrowania wzrokiem po tekście. Rozbrajanie słów-pułapek. Wyłapujemy słowa, które sprawiają dziecku trudności podczas czytania. Tworzymy taką indywidualną listę słów-pułapek i wpisujemy na nią te wszystkie wyrazy powodujące dezorientację. Prosimy dziecko, aby za pomocą np. Plasteliny stworzyło trójwymiarowy obraz każdego z tych słów – własny autorski „model” (ten właśnie obraz utrwali się w jego głowie I kiedy kolejny raz trafi na to samo słowo w tekście, będzie mógł odnieść się do ulepionego wcześniej modelu, który „zakodował się” w jego pamięci). W ten sposób z czasem czytany tekst staje się dla niego bardziej zrozumiały, a czytanie bardziej płynne i przyjemniejsze.

PISANIE Popełnia liczne błędy ortograficzne przy pisaniu ze słuchu wynikające z kłopotów dźwięków dokonywaniu analizy dźwięków dyktowanych wyrazów • Nie stosuje zasad ortograficznych, pomimo ich znajomości • Ma trudności w wyodrębnianiu wyrazów w zdaniu • Myli się w dwuznakach, zmiękczeniach i grupach spółgłosek • Zniekształca zakończenia wyrazów • Ma trudności w pisaniu tekstów samodzielnych (liczne błędy gramatyczne i skróty) oraz wiele innych

WYPOWIADANIE SIĘ • Ma ubogie słownictwo • Używa częstych agramatyzmów • Zniekształca wyrazy mało znane

TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ NA PAMIĘĆ • Wiersze • Piosenki • Daty • Tabliczka mnożenia • Chronologia (pory roku, dni tygodnia, miesiące ...)

"Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi..."(J.Korczak). Dekalog dla nauczycieli uczniów dyslektycznych /autorstwa prof. Dr hab. Bogdanowicz/

NIE • Nie traktuj ucznia jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego. • Nie dawaj kar, nie wyśmiewaj w nadziei, że zmobilizujesz go do pracy. • Nie łudź się, że „sam z tego wyrośnie”, „weźmie się w garść”, „przysiadzie fałdów” lub ,że ktoś go z tego „wyleczy”. • Nie spodziewaj się, że kłopoty ucznia pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania • Nie ograniczaj uczniowi zajęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą.

TAK Staraj się zrozumieć swojego ucznia, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec pogłębianiu się jego trudności szkolnych i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych. • Spróbuj, jak najwcześniej, zaobserwować trudności ucznia: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj problemy dziecka ze specjalistą (psychologiem, logopedą, pedagogiem, a w razie potrzeby z lekarzem). • Aby jak najwcześniej pomóc uczniowi: 􏰀 bądź w kontakcie z poradnią, wykorzystuj wyniki badań i zalecenia specjalistów zawarte w opinii psychologicznej, 􏰀 ustal kontrakt pomiędzy tobą, rodzicami i dzieckiem, który określa reguły współpracy: dziecko uczyń odpowiedzialnym za pracę nad sobą, rodziców za pomaganie dziecku, a nauczyciela z bycie doradcą,

• Zaobserwuj podczas codziennych lekcji, co najskuteczniej pomaga uczniowi. • Nie każ mu czytać głośno przy całej klasie. Pozwól mu korzystać ze słownika i daj więcej czasu na zadania pisemne. Dyktanda i prace pisemne oceniaj jakościowo (opisowa ocena błędów) pod warunkiem systematycznej pracy, znajomości reguł ortografii i korekty błędów w zeszytach. Nagradzaj za wysiłek i pracę, a nie za jej efekty. • Bądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia w jego problemach.

6 zasad pracy z uczniem dyslektycznym:   1. możliwie ełna indywidualizacja pracy, 2. stawianie zadań dostosowanych do możliwości ucznia i zapewnienie warunków do poprawnego wykonania zadania, 3. powolne, systematyczne przechodzenie od zadań łatwiejszych do trudniejszych, od prostszych do bardziej złożonych 4. zapewnianie warunków do utrwalania prawidłowych umiejętności nawyków likwidowanie niekorzystnych nawyków w czytaniu i pisaniu, 5. dostosowanie czasu trwania ćwiczeń do wydolności i ucznia, 6. mobilizowanie ucznia do wykonywania zadań poprzez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń

Wskazówki dla nauczycieli Metody nauczania Zarówno podczas edukacji jak i w procesie utrwalania wiadomości, należy angażować wielozmysłowe doświadczenia dziecka, tzn. stosować środki audiowizualne: powtarzanie tekstu na głos, notowanie, dotyk modeli, eksponatów, ćwiczenia ruchowe-wzrokowo-słuchowe związane z treścią lekcji, reguły mnemotechniczne, ułatwiające zapamiętywanie (np. w postaci śpiewanych wierszyków, rymowanek).

Czcionka "Dyslexie"To dzieło holenderskiego architekta Czcionka "Dyslexie"To dzieło holenderskiego architekta. Christian Boer opracował nową czcionkę, ponieważ sam jest dyslektykiem. Według niego specyficzny kształt liter pomoże osobom dotkniętym tym problemem szybciej się uczyć

LITERATURA Bogdanowicz M.: "Uczeń z dysleksją w szkole" Bogdanowicz M.: "O dysleksji, czyli - pytania i odpowiedzi dla rodziców i nauczycieli" Davis R.D.: "Dar dysleksji" Turewicz W.: "Organizacja pracy korekcyjno - kompensacyjnej, [w:] Jak pomóc dziecku z dysortografią“