Propozycja wytycznych do szkoleń dla pracowników pomocy społecznej Łukasz Kutyło

III moduły szkoleniowe: I: specyfika pracy z klientem pomocy społecznej II: trening umiejętności interpersonalnych i społecznych III: doradztwo zawodowe jako jeden z obszarów pomocy społecznej

Kształcenie ustawiczne Przez kształcenie ustawiczne należy rozumieć: proces ciągłego doskonalenia zasoby wykształcenia i kwalifikacji oraz ciągłej adaptacji intelektualnej, psychicznej, profesjonalnej do przyspieszonego rytmu zmienności, który jest znamieniem współczesnej cywilizacji (Symela, 1997) (…) pojęcie lifelong learning powinno dotyczyć uczenia się od fazy przedszkolnej do późnej emerytalnej, włączając w to całe spektrum uczenia się formalnego (w szkołach i innych placówkach systemu edukacji), pozaformalnego (w instytucjach poza systemem edukacji) i nieformalnego (naturalnego). Ponadto, powinno się ono odnosić do wszelkiej, trwającej przez całe życie, aktywności uczenia się, mającej na celu rozwój wiedzy, kompetencji i umiejętności w perspektywie osobistej, obywatelskiej, społecznej oraz zorientowanej na zatrudnienie (Rezolucja Rady Unii Europejskiej – 27 czerwca 2003r.)

Strategia kształcenia ustawicznego do 2010r. Działania priorytetowe: Zwiększenie dostępności do kształcenia ustawicznego. Podnoszenie jakości kształcenia ustawicznego. Współdziałanie i partnerstwo. Wzrost inwestycji w zasoby ludzkie. Tworzenie zasobów informacyjnych w zakresie kształcenia ustawicznego i rozwój usług doradczych. Uświadamianie roli i znaczenia kształcenia ustawicznego.

Zwiększenie dostępności do kształcenia ustawicznego zwiększenie dostępności do informacji o kształceniu szkoleniach; zapewnienie różnorodności oferty edukacyjnej; usuwanie barier społecznych i psychologicznych w dostępie do edukacji; stworzenie mechanizmów zapewniających drożność ścieżek edukacyjnych; tworzenie warunków dla rozwoju nowych form kształcenia z uwzględnieniem technologii informacyjnych (kształcenie na odległość, w tym e-learning); tworzenie warunków sprzyjających podnoszeniu kwalifikacji zawodowych osób zatrudnionych w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej; optymalizacja sieci instytucji prowadzących działalność oświatową w celu ułatwienia dogodnego, bezpośredniego dostępu do usług edukacyjnych przez zaangażowanie ośrodków (którymi dysponują władze lokalne i regionalne) oraz organizacje i stowarzyszenia związane ze środowiskiem lokalnym; monitorowanie zmian w zakresie dostępności i różnorodności ofert edukacyjnych w kształceniu ustawicznym.

Podnoszenie jakości kształcenia ustawicznego. doskonalenie kompetencji kadry nauczającej, w tym tych, które pozwalają realizować ideę uczenia się przez całe życie; systematyczne aktualizowanie treści kształcenia i dostosowywanie ich do potrzeb społeczno-gospodarczych i oczekiwań indywidualnych; upowszechnienie technologii informatycznych i kultury technologicznej, nauczania języków obcych, kształtowanie podstawowych kompetencji, postaw przedsiębiorczych i zasad funkcjonowania w społeczeństwie, także wśród osób dorosłych; wprowadzanie innowacyjnych metod nauczania i uczenia się, w tym wykorzystujących nowoczesne technologie teleinformatyczne; upowszechnianie środków dydaktycznych podnoszących efektywność kształcenia i stymulujących rozwój zainteresowań słuchaczy; rozwój systemów egzaminowania, potwierdzania i uznawania kwalifikacji uzyskanych w formach szkolnych i pozaszkolnych, a także w sposób nieformalny z uwzględnieniem samokształcenia i doświadczenia nabytego w procesie pracy; ustanowienie standardów kwalifikacji zawodowych jako jednego z elementów zapewnienia jakości w kształceniu ustawicznym; wprowadzenie standardów edukacyjnych (program, baza, kadra) wynikających ze standardów kwalifikacji zawodowych.

Współdziałanie i partnerstwo. zwiększenie zaangażowania państwa, organów samorządowych, organizacji pracodawców i innych partnerów społecznych w prowadzeniu wspólnej polityki w zakresie programowania, organizowania, finansowania kształcenia ustawicznego; zwiększenie udziału władz lokalnych w kreowaniu przemian na rynku pracy i dostosowaniu przedsięwzięć edukacyjnych do potrzeb lokalnych; zaangażowanie środowisk naukowych i oświatowych w proces kształcenia ustawicznego, ze szczególnym uwzględnieniem kształcenia na odległość oraz współpraca z odpowiednimi środowiskami i instytucjami w innych krajach (umowy międzynarodowe) oraz w krajach Unii Europejskiej.

Tworzenie zasobów informacyjnych w zakresie kształcenia ustawicznego i rozwój usług doradczych. zagwarantowanie powszechnych i stale dostępnych usług obejmujących poradnictwo edukacyjno-zawodowe kierowane do szerokiego grona odbiorców na każdym etapie życia i kariery zawodowej z nastawieniem na potrzeby i wymagania klientów, zwiększając przy tym ich motywację, dostarczając im właściwych informacji obejmujących także prognozy dotyczące rynku pracy i popytu na pracę, a tym samym ułatwiając podejmowanie decyzji; tworzenie powszechnie dostępnych banków informacji o kształceniu ustawicznym (sieć instytucji, zakres prowadzonej przez nich działalności, informacje o możliwościach zatrudnienia) z wykorzystaniem badań statystyki publicznej; wzmacnianie powiązań między systemami poradnictwa i doradztwa zawodowego prowadzonego w systemie szkolnym i w służbach zatrudnienia; rozwijanie poradnictwa i doradztwa zawodowego w szkołach, placówkach kształcenia ustawicznego oraz w służbach zatrudnienia; tworzenie warunków do współpracy instytucji prywatnych i publicznych w zakresie doradztwa zawodowego oraz wymiany informacji i materiałów w ramach tworzonych krajowych i europejskich sieci partnerskich; opracowywanie i upowszechnianie prognoz dotyczących rynku pracy i popytu na pracę.

Uświadomienie roli i znaczenia kształcenia ustawicznego. promowanie wartości uczenia się na wszystkich etapach i we wszystkich formach edukacyjnych; podejmowanie działań informacyjno-promocyjnych prezentujących korzyści indywidualne i zbiorowe wynikające z kształcenia ustawicznego, w tym związane z większymi szansami na lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim rynku pracy; promowanie i upowszechnianie przykładów "dobrej praktyki" powstających na gruncie krajowym i europejskim; zaangażowanie mediów w popularyzacji idei uczenia się przez całe życie; promowanie roli doradztwa w wyborze właściwej drogi edukacyjnej i rozwoju zawodowego; angażowanie lokalnych władz, szkół, uczelni, pracodawców, służb zatrudnienia, organizacji pozarządowych i innych partnerów społecznych w promocję programów kształcenia ustawicznego; monitorowanie wdrażania strategii rozwoju kształcenia ustawicznego.

Kształcenie ustawiczne Nowe wyzwania w społeczeństwie implikują wzrost wymagań wobec pracowników socjalnych. Osoby zatrudnione w tym obszarze będą musiały wykazać się: - umiejętnościami menadżerskimi – potrzebnymi do prowadzenia samych placówek, ale także do nawiązywania kontaktów z innymi ośrodkami, instytucjami, organizacjami, czy przedsiębiorstwami; - umiejętnościami interpersonalnymi – znaczną odpornością na stres, wypalenie zawodowe, asertywnością, itd.; - wysokimi kwalifikacjami w zakresie pomocy socjalnej .

Strategia Polityki Społecznej na lata 2007-2013: Priorytet 5.2. Profesjonalizacja służb społecznych jako czynnika integracji lokalnej, celem zwiększenia samodzielności i aktywizacji zawodowej osób wymagających pomocy socjalnej. Cel ten będzie realizowany poprzez: - instrumenty finansowe na rzecz zwiększenia liczby pracowników socjalnych, tak aby do końca 2010 roku na 2000 mieszkańców przypadał 1 pracownik socjalny; - wzmocnienie roli pracownika socjalnego jako profesjonalisty działającego na rzecz pełniejszej integracji społecznej osób ubogich i wykluczonych społecznie. Przyjęcie zasady wyższego wykształcenia do 2010r. dla nowych pracowników socjalnych; - wdrożenie nowego zintegrowanego systemu kształcenia pracowników socjalnych, pracowników służb zatrudnienia i pomocy osobom niepełnosprawnym na poziomie wyższym zawodowym w publicznych Kolegiach Pracowników Służb Społecznych oraz wspólnym systemie kształcenia ustawicznego pracowników służb społecznych.

Trening umiejętności interpersonalnych i społecznych. Sztuka słuchania. Nawiązywanie kontaktu. Trening asertywności. Umiejętność rozwiązywania konfliktów. Umiejętność wywierania wpływu na ludzi. Radzenie sobie ze stresem. Problem wypalenia zawodowego.

Sztuka słuchania. Sztuka słuchania to podstawowa umiejętność służąca tworzeniu i utrzymywaniu związków z innymi. Prawdziwe słuchanie oparte jest na intencji zaangażowania się w jeden z następujących celów: - Zrozumienie drugiej osoby. - Cieszenie się jej obecnością/ zainteresowanie rozmową. - Nauczenie się czegoś. - Udzielenie pomocy lub pocieszenie.

Pseudosłuchanie. Stworzenie wrażenia, że jesteś zainteresowany tym, co słyszysz – po to, aby druga osoba Cię polubiła. Trzymanie się na baczności i nasłuchiwanie, czy istnieje niebezpieczeństwo odrzucenia Cię przez rozmówcę. „Wyławianie” jednej specyficznej informacji – ignorowanie wszystkich innych. Granie na zwłokę – potrzebne do przygotowania swojej kolejnej wypowiedzi. Słuchanie „jednym uchem” po to tylko, aby ktoś wysłuchał Ciebie. Słuchanie w celu odkrycie słabych stron rozmówcy lub wykorzystania informacji na swoją korzyść. Słuchanie w celu wychwycenia słabych punktów argumentacji – aby potwierdzić, że zawsze masz rację; Sprawdzenia, jak rozmówcy reagują – dbanie o to, aby osiągnąc pożądany skutek.

Pełne słuchanie. Ludzie chcą być słuchani, więc szukają potwierdzenia, czy tak rzeczywiście jest. Oto kilka wskazówek: Utrzymuj kontakt wzrokowy. Nachyl się nieco w stronę rozmówcy. Wspieraj mówiącego, kiwając głową lub parafrazując. Upewnij się, czy dobrze rozumiesz, poproś o sprecyzowanie wypowiedzi, zadając pytania. Zadbaj o to, aby nic nie odciągnęło ani nie rozproszyło Twojej/ Waszej uwagi. Nawet jeśli jesteś zły lub rozdrażniony zaangażuj się w słuchanie i zrozumienie wypowiedzi.

Nawiązywanie kontaktu. Język ciała: - zbliżenie do rozmówcy (uchwycenie dystansu, przy którym będzie się dobrze rozmawiało); - pochylenie się w kierunku rozmówcy – opieranie się na krześle może oznaczać zmęczenie lub brak zainteresowania. Natomiast pochylenie do przodu wyraża zaangażowanie i gotowość do nawiązania kontaktu; - brak skrzyżowanych rak i nóg; - nawiązywanie kontaktu wzrokowego; - uśmiechanie się; - używanie ciała do wyrażania odpowiedzi;

Nawiązywanie kontaktu. Sztuka konwersacji: Pytania: - pytania służące zabieraniu informacji; - informacje gratis; - pytania sondujące. Aktywne słuchanie Odsłanianie się – w granicach roli zawodowej!

Trening asertywności. Asertywność to sztuka wyrażania naszych uczuć, myśli i życzeń oraz dbania o przestrzeganie należnych nam praw – bez naruszenia praw innych osób. Asertywność to umiejętność, którą można nabyć, a nie cecha osobowości, z którą jedni się rodzą, a drudzy nie. Podobnie jak agresja i pasywność, asertywność jest zachowaniem społecznym, którego można się nauczyć. Przykładowe nasze prawa: 1. Błędne założenie tradycyjne: Przedkładanie swoich potrzeb nad potrzeby innych to samolubstwo. Twoje prawo: Masz prawo, aby czasami pamiętać przede wszystkim o sobie. 2. Błędne założenie: Nie powinieneś przerywać innym. Pytania są dowodem Twojej głupoty. Twoje prawo: Masz prawo przerywać innym, aby poprosić o sprecyzowanie wypowiedzi.

Trening asertywności. Trzy podstawowe style komunikacji: - styl pasywny - styl agresywny - styl asertywny Asertywne słuchanie: - Przygotowanie: Uświadom sobie swoje własne uczucia i potrzeby, aby sprawdzić, czy jesteś gotów do słuchania. Upewnij się, czy Twój rozmówca jest gotowy do mówienia. - Słuchanie: Skup całą swoją uwagę na rozmówcy. Wsłuchaj się w uczucia i potrzeby. Jeżeli nie jesteś pewny, czy dobrze je odczytujesz, poproś o wyjaśnienie, na przykład: „Nie jestem pewien, jak się w związku z tym czujesz… możesz mi więcej o tym powiedzieć? - Potwierdzanie: Powiedz rozmówcy, że usłyszałeś jego uczucia i potrzeby.

Umiejętność rozwiązywania konfliktów. Nieuczciwa kłótnia: - Konflikt jest okropny. Musimy go unikać, jak długo to będzie możliwe. Powinniśmy chcieć tego samego. Powinniśmy się zgadzać. Powinniśmy być dla siebie mili. - Moje potrzeby są ważniejsze niż Twoje. Ważne jest tylko to, czego ja chcę. Twoje potrzeby są trywialne lub głupie. Ja mam rację, a ty jesteś w błędzie. Ja jestem dobry, a ty zły. - Tylko jedna strona może wygrać. Jeżeli jedno z nas zaspokoi swoje potrzeby, drugie musi ze swoich pragnień zrezygnować.

Umiejętność rozwiązywania konfliktów. Uczciwa kłótnia: - Konfliktów nie można uniknąć. - Potrzeby każdego z nas są równie ważne. Każdy z nas ma potrzeby, które są naturalne, rozsądne i zrozumiałe. Fakt, iż się one różnią, nie oznacza, że potrzeby jednej osoby są ważniejsze lub istotniejsze niż potrzeby drugiej. - Obie osoby mogą wygrać. Współpracując z sobą, dojdziemy do kompromisu i rozwiązania naszych problemów.

Umiejętność wywierania wpływu na ludzi. Nieskuteczne strategie wpływania na zmianę: - obwinianie; - krytyka; - narzekanie; - groźby – zawarty w nich komunikat brzmi: „Rób, co ci każę, bo jak nie to…”. Bo jak nie to zabiorę ci coś, na czym ci zależy; - poniżanie – dajemy do zrozumienia, że jeżeli osoba nie chce zrobić czegoś po twojej myśli, jest głupia, godna pogardy lub coś jest z nią nie w porządku; - dąsy lub wycofanie – komunikat zawarty w takich zachowaniach brzmi: „Nie będziesz miał tego co chcesz, jeśli nie zrobisz czegoś tak, jak ja chcę”.

Umiejętność wywierania wpływu na ludzi Skuteczne strategie wpływania na ludzi: - pozytywne wzmocnienia – istnieją cztery rodzaje pozytywnych wzmocnień, za pomocą których można wpływać na zachowanie innych: 1. pochwała; 2. wymiana; 3. nagrody; 4. werbalne i niewerbalne uznanie; - negatywne konsekwencje – powinny być stosowane w ostateczności – dopiero wówczas, gdy pozytywne wzmocnienia okażą się nieskuteczne: 1. należy przestać nagradzać osobę za niepożądane zachowanie; 2. należy określić naturalne konsekwencje.

Stres. Objawy chronicznego stresu: … wzmożone napięcie mięśni szkieletowych; ucisk lub ból w głowie, plecach, ramionach, mięśniach nóg; drżenie rąk, palców, języka, czasami warg i powiek; napięcie w wyrazie twarzy, postawie, sposobie poruszania się; brak apetytu lub uczucie ciągłego głodu; trudności z trawieniem; przykre sensacje w okolicy żołądka; zatwardzenie lub chroniczne łagodne biegunki; nacisk do częstego oddawania moczu; nieregularna praca serca; trudności oddychania; zimne poty; zimne dreszcze; zmiany potencji seksualnej (obniżenie) u mężczyzn i zaburzenia miesiączkowania u kobiet; mniejsza koncentracja; słabsza pamięć i jasność myślenia; uczucie ciągłego zmęczenia; poirytowanie; zamartwianie się; utrata odwagi wobec życia; kompulsywne przeżywanie pewnych myśli i kompulsywne wykonywanie pewnych reakcji; trudności z zasypianiem; budzenie się w nocy…

Stres Cechy człowieka lękliwego (Cattell): jest niespokojny, nerwowy; czuje się osamotniony; chciałby rzucić wszystko, co go otacza i wynieść się gdzieś; przeżywa ciągłe zmartwienia; zachowuje się niekiedy głupio, niezdarnie, robi i mówi głupstwa; wykonuje nerwowe ruchy, np. nerwowo przebiera palcami po stole; czuje się przygnębiony i upadły na duchu; jest podniecony; przeżywa głupie, bezpodstawne lęki; jest nastawiony do wszystkiego fatalistycznie; nie ma do siebie zaufania; jest poirytowany; wali mu głośno serce, kiedy jest poirytowany; marzy na jawie; czuje się „napięty”; czuje się tak, jakby miał się za chwilę rozpłakać; ma szybkie tętno; łatwo staje się zakłopotany i skrępowany; miewa zimne dreszcze bez powodu; przeżywa zmienne nastroje; łatwo wpada w krańcowe uczucia, np. miłości w nienawiść. Skutecznym sposobem przeciwdziałania i zwalczania lęku i niepokoju jest trening autogenny Schultz’a.

Wypalenie zawodowe. W jednowymiarowej koncepcji wypalenia zawodowego Ch. Maslach zwraca się uwagę na takie jego elementy jak: wyczerpanie emocjonalne: zniechęcenie do pracy, odczuwanie stałego napięcia psychofizycznego, drażliwość i irytacja, zmiany psychosomatyczne (zaburzenia snu i łaknienia, podwyższone ciśnienie tętnicze, zmiany skórne, dolegliwości jelitowe i żołądkowe), nastroje depresyjne; depersonalizacja – obojętność, dystansowanie się wobec problemów klienta; obniżenie poczucia dokonań własnych. Ch. Maslach w następujący sposób definiuje wypalenie zawodowe: Wypalenie zawodowe to zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, które może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób. W koncepcji wielowymiarowej zwraca się uwagę, że wypalenie zawodowe jest konsekwencją utraty sensu życia związanego z pracą (Aron).

Poradnictwo zawodowe na gruncie pomocy społecznej. Diagnozowanie potencjału zawodowego osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Organizowanie warsztatów aktywnego poszukiwania pracy i Klubów Pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Tego rodzaju działania powinny być dopasowane do potrzeb klientów pomocy społecznej i trwać dłużej niż w przypadku osób nie-długotrwale bezrobotnych. Organizowanie warsztatów edukacyjnych dla „trudnej” młodzieży. Tego rodzaju działania powinny być prowadzone w sposób atrakcyjny przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii. Pomoc w organizowaniu grup wsparcia i samopomocy. Tworzenie wraz z klientami IPD. Korzystanie z poradnictwa internetowego dla tych osób, które mają problem z dotarciem do ośrodka pomocy społecznej. Kształcenie pracowników pomocy społecznej także w kierunku poradnictwa zawodowego.

Dziękuję za uwagę 